Алгоритмді компьютерде орындау ?шін оларды алдын-ала жазып алу керек. Жалпы жа?дайда, алгоритм жазуды? келесі т?рлері ?абылдан?ан:
1) таби?и тілдегі жазылуы;
2) белгілі бір т?йінді с?здер – терминдер ар?ылы ?ыс?аша тізбекті т?рде жазу;
3) графиктік жолмен жазу;
4) программалау тілдеріндегі жазылуы.
Біра? таби?и тілде жазыл?ан алгоритм компьютерде орындалмайды, ?йткені б?л жа?дайда д?лдік, на?тылы? са?талмайды. Алгоритмдерді графиктік жолмен жазу, кейіннен осы программалау тіліндегі программа?а айналдыру ж?мысы мемлекеттік стандартпен бекітіліп, а?парат ?ндеу ж?мысында ке?інен ?олданылады.
Алгоритмні? графиктік т?рде кескінделуі
Алгоритмні? графиктік т?рде кескінделуі – ке? тарал?ан ?діс. Б?л – жазуды? т?сінікті, аны?, к?рнекі т?рі болып табылады. Алгоритмдерді графиктік жолмен жазуды? мемлекеттік стандарты аны?тал?ан. Онда кез-келген амал белгілі бір геометриялы? фигурамен ?рнектеледі. Олар фигуралар немесе блоктар, амалдар немесе операциялар символы деп те аталады. Блоктар ба?ыттал?ан сызы?тармен байланысып, бірінен со? бірі ретімен орналысады. А?парат ??деуді? ?рбір буыны немесе орындалатын операциялар реті алгоритм схемасымен ай?ындалады. Алгоритм схемасын оны? блок схемасы деп аталады.Алгоритм блоктарыны? ішінде орындалатын іс-?рекетті? мазм?ны жазылады. Блок схемада пайдаланатын фигуралар оны? блоктары, ал оларды бір-бірімен ?осатын сызы?тар байланыс сызы?тары деп аталады.
№
Блоктар кескіндемесі
Блоктар ?ызметі
1
Алгоритм басы
2
Алгоритм со?ы
Есептеуіш ?рекет
М?ліметтерді енгізу, м?ліметтерді шы?ару
5шарт
жо? и?
Шартты тексеру
6
Циклды? басы
7
К?мекші алгоритмді ша?ыру
8
Байланыс ба?ытын к?рсету
Алгоритмдік тіл ж?не программалау тілі ??ымы
Алгоритмдік тіл деп – орындалатын ?рекеттерді, амалдарды біры??ай ж?не д?л жазу?а арнал?ан, ?з тілімізді? кейбір с?здерімен пайдаланатын белгілер мен ережелер ж?йесін айтады. Алгоритмдік тіл бір жа?ынан таби?и тілге жа?ын, сонды?тан оны ?арапайым м?тін т?рінде жазады ж?не о?иды. Алгоритмдік тіл – математикалы? белгілер сандар, шамалар мен функция атаулары, арифметикалы? белгілері, жа?ша ж?не бас?а да символдармен ?атар белгілі бір ?ызмет ат?аратын терминдер ?амтиды. Алгоритмдік тілде м?тін ??ру?а пайдаланылатын ?арапайым белгілер – тілді? символдары деп, ал ондай символдар жиынын – оны? алфавиті деп атайды.
Алгоритмдерді ж?ні алгоритмдік тілде ??рыл?ан амалдар тізбегін компьютерге т?сінікті командалар м?тіні т?рінде жазу?а арнал?ан жасанды тілдерді программалау тілдері деп атайды. Паскаль, Си, Дельфи, Бейсик, Фортран т?різді программалау тілдері – а?ылшын тіліндегі кейбір с?здерді алгоритм ??руда ке?інен пайдаланады. Ол с?здерді? саны онша к?п емес, оларды т?йінді с?здер деп атайды. ?р компьютерді? ?зіні? машиналы? тілі болады, ол командалар тілі немесе кодтар тілі деп аталады. Алгоритмдік тілде ж?не программалау тілінде программа жазу – ы??айлы болып табылады. Оларды белгілі бір машинада орындау ?шін сол программалау тілін машина тіліне автоматты т?рде аударатын т?рлендіргіш программалар болуы керек, оларды транслятор деп атайды. Трансляторлар ?ш т?рге б?лінеді: интерпретатор, компилятор ж?не ассемблер.
Интерпретатор – берілген прогамманы? ?рбір жолын (командасын) жеке-жеке аударып отырып орындайтын транслятор т?рі.
Компилятор – бірден барлы? программа м?тінін толы? аударып машина тіліндегі бір модуль т?ріне келтіреді де, сонан со? сол модульді компьютер жадына ?айта жазып алып, оны кейін тек бізді? алауымыз бойынша орындайды.
Саба?ты бекіту с?ра?тары
Алгоритм дегеніміз не?
Алгоритмні? негізгі ?асиеттерін ата?
Алгоритмді ?рнектеу, жазу т?сілдері дегеніміз не?
Блок-схема дегеніміз не? Негізгі блоктар?а ж?не к?мекші блоктар?а нелер жатады?
Алгоритмдік тіл, программалау тілі дегеніміз не? Т?йінді с?здерге нелер жатады?
Алгоритмді компьютерде орындау үшін оларды алдын-ала жазып алу керек. Жалпы жағдайда, алгоритм жазудың келесі түрлері қабылданған:
1) табиғи тілдегі жазылуы;
2) белгілі бір түйінді сөздер – терминдер арқылы қысқаша тізбекті түрде жазу;
3) графиктік жолмен жазу;
4) программалау тілдеріндегі жазылуы.
Бірақ табиғи тілде жазылған алгоритм компьютерде орындалмайды, өйткені бұл жағдайда дәлдік, нақтылық сақталмайды. Алгоритмдерді графиктік жолмен жазу, кейіннен осы программалау тіліндегі программаға айналдыру жұмысы мемлекеттік стандартпен бекітіліп, ақпарат өндеу жұмысында кеңінен қолданылады.
Алгоритмнің графиктік түрде кескінделуі
Алгоритмнің графиктік түрде кескінделуі – кең таралған әдіс. Бұл – жазудың түсінікті, анық, көрнекі түрі болып табылады. Алгоритмдерді графиктік жолмен жазудың мемлекеттік стандарты анықталған. Онда кез-келген амал белгілі бір геометриялық фигурамен өрнектеледі. Олар фигуралар немесе блоктар, амалдар немесе операциялар символы деп те аталады. Блоктар бағытталған сызықтармен байланысып, бірінен соң бірі ретімен орналысады. Ақпарат өңдеудің әрбір буыны немесе орындалатын операциялар реті алгоритм схемасымен айқындалады. Алгоритм схемасын оның блок схемасы деп аталады.Алгоритм блоктарының ішінде орындалатын іс-әрекеттің мазмұны жазылады. Блок схемада пайдаланатын фигуралар оның блоктары, ал оларды бір-бірімен қосатын сызықтар байланыс сызықтары деп аталады.
№
Блоктар кескіндемесі
Блоктар қызметі
1
Алгоритм басы
2
Алгоритм соңы
3
Есептеуіш әрекет
4
Мәліметтерді енгізу, мәліметтерді шығару
5
шарт
жоқ иә
Шартты тексеру
6
Циклдың басы
7
Көмекші алгоритмді шақыру
8
Байланыс бағытын көрсету
Алгоритмдік тіл және программалау тілі ұғымы
Алгоритмдік тіл деп – орындалатын әрекеттерді, амалдарды бірыңғай және дәл жазуға арналған, өз тіліміздің кейбір сөздерімен пайдаланатын белгілер мен ережелер жүйесін айтады. Алгоритмдік тіл бір жағынан табиғи тілге жақын, сондықтан оны қарапайым мәтін түрінде жазады және оқиды. Алгоритмдік тіл – математикалық белгілер сандар, шамалар мен функция атаулары, арифметикалық белгілері, жақша және басқа да символдармен қатар белгілі бір қызмет атқаратын терминдер қамтиды. Алгоритмдік тілде мәтін құруға пайдаланылатын қарапайым белгілер – тілдің символдары деп, ал ондай символдар жиынын – оның алфавиті деп атайды.
Алгоритмдерді жәні алгоритмдік тілде құрылған амалдар тізбегін компьютерге түсінікті командалар мәтіні түрінде жазуға арналған жасанды тілдерді программалау тілдері деп атайды. Паскаль, Си, Дельфи, Бейсик, Фортран тәрізді программалау тілдері – ағылшын тіліндегі кейбір сөздерді алгоритм құруда кеңінен пайдаланады. Ол сөздердің саны онша көп емес, оларды түйінді сөздер деп атайды. Әр компьютердің өзінің машиналық тілі болады, ол командалар тілі немесе кодтар тілі деп аталады. Алгоритмдік тілде және программалау тілінде программа жазу – ыңғайлы болып табылады. Оларды белгілі бір машинада орындау үшін сол программалау тілін машина тіліне автоматты түрде аударатын түрлендіргіш программалар болуы керек, оларды транслятор деп атайды. Трансляторлар үш түрге бөлінеді: интерпретатор, компилятор және ассемблер.
Интерпретатор – берілген прогамманың әрбір жолын (командасын) жеке-жеке аударып отырып орындайтын транслятор түрі.
Компилятор – бірден барлық программа мәтінін толық аударып машина тіліндегі бір модуль түріне келтіреді де, сонан соң сол модульді компьютер жадына қайта жазып алып, оны кейін тек біздің алауымыз бойынша орындайды.
Сабақты бекіту сұрақтары
Алгоритм дегеніміз не?
Алгоритмнің негізгі қасиеттерін ата?
Алгоритмді өрнектеу, жазу тәсілдері дегеніміз не?
Блок-схема дегеніміз не? Негізгі блоктарға және көмекші блоктарға нелер жатады?
Алгоритмдік тіл, программалау тілі дегеніміз не? Түйінді сөздерге нелер жатады?
Интерпретатор, компилятор және ассемблердің айырмашылықтары қандай?
