«А?парат» с?зі латынны? т?сіндіру, баяндау, м?лімет деген ??ымдарды білдіретін informatio с?зінен шы??ан. ?азір а?парат с?зі к?нделікті т?рмыста, ?ылымны? ?р т?рлі: философия, экономика, физика, математика, информатика т.б. салаларында ке? ?олданылады. Біра? ?рбір ?ылымны? а?парат туралы ?з ??ымы мен т?сінігі бар.
Тапсырма: А?парат деген с?зге сен ?андай ма?ына берер еді?? (О?ушыларды? ?з ойларын айтуы с?ралады.)
А?парат деген с?зді біз ?алай т?сінеміз. Оны ?олдану мысалдарын ?арастырайы?. А?паратты ауызша, жазбаша немесе ?имыл-?оз?алыс т?рінде бере аламыз.
Бізді д?ние ж?зіндегі к?нделікті жа?алы?тармен таныстыратын газеттерді, радио мен теледидарды «б??аралы? а?парат ??ралдары» деп атайды. Біз теледидардан жа?ал?тарды к?реміз, радиодан естиміз, бір-бірімізден ?ызы?тыр?ан н?рселерді с?раймыз, я?ни а?парат аламыз. Б?л мысалдардан біз «а?парат» деген с?з белгілі бір хабарды?, жа?алы?ты?, ?ткен о?и?аны? мазм?нын білдіретінін к?реміз.
Ал археологиялы? ?азба ж?мыстары ар?ылы табыл?ан б?йымдар бізге сол кездегі т?рмыс-тіршілік туралы, адамдар ж?нінде, ?андай жа?дайда ?мір с?ргендері туралы аса ба?алы а?парат береді.
Тас б?ктерлерінде, жер ?атпарларында ертеден са?талып ?ал?ан хайуанаттар с?йектерін, ?сімдіктер жапыра?тарын зерттеу н?тижесінде де біз жер бетінде к?не заманда ?мір с?рген жануарлар, ?сімдіктер туралы к?п м?лімет аламыз.
Шексіз алыс ?лемді, физиканы? ж?лдыздар ж?йесін зерттеу барысында физиктер, астрономдар олардан жерге жетіп жат?ан электромагниттік сигналдар ар?ылы оларды? ??рылыс, шы?у тегі ж?нінде к?п ма?л?маттар алады.
ХІХ-ХХ ?асырларда телеграфты?, радины? пайда болуы а?паратты кез-келген ?ашы?ты??а жары? с?улесіні? тарау жылдамды?ымен жеткізуге, ал теледидарды? шы?уы ?йде отырып-а?, д?ние ж?зінде не болып жат?анын к?ріп-білуге м?мкіндік тудырды.
А?парат тек ?арым-?атынас н?тижесінде алынып ?оймайды. Оны адам миы ?абылда?ан м?ліметтерді, хабарларды ??деу процесінде де тууы м?мкін. Мысалы «бізді? футбол командамыз ?атарынан ?ш рет же?ілді» деген хабардан кейін бізді? команда жа?сы командалар ?атарында емес екен деген ой туады.
Сонымен а?парат тірі таби?атта да, ?лі таби?атта да болады, ол тек с?збен жеткізілмейді, я?ни а?парат алуды? сан алуан т?рі бар. А?парат ?арым-?атынас жаса, ?з бетімен ойлану, зерттеу ж?не т.б. ?рекеттер н?тижесінде пайда болады.
А?парат?а ?зілді-кесілді аны?тама бере алмаймыз. Оны ?орша?ан орта туралы ж?не онда ж?ріп жат?ан процестер туралы хабарлар мен ма?л?маттар деп т?сінуге болады.
Неігізінде ол ?ылымдар шегінде аны?талмайтын ??ым болып табылады. Б?л ??ым тек материалды? а?парат тасуыш, а?парат к?зі а?парат жеткізуші, оны ?абылдаушы, к?зі мен ?абылдаушы арасында?ы байланыс арнасы ар?ылы т?сіндіріледі.
Кім а?парат хабарласа сол а?парат к?зі болып табылады.
Ал кімде-кім а?паратты ?абылдап алса, онда ол а?парат ?абылдаушы болып табылады.
Ал а?парат тасуыш: сынып та?тас, журнал, ауа б?лшектері, радиотол?ындар, ?а?аз, а?аш, металл, тас, кассета, дискета, сурет, слайд, перфокарта т.б. бола алады.
А?парат к?зі мен ?абылдаушы арасында?ы байланыс арнасы телекоммуникациялы? арна да, ауа да дыбыс тол?ындарын тасушы бола алады.
А?парат к?зі мен ?абылдаушы жанды (тірі организм), жансыз (ДК) заттар, ай?ын (м??алім-о?ушы) ж?не жанама (су шуылы сар?ыраманы? жа?ын екенін білдіреді) болуы м?мкін.
К?зі
Ортасы
?абылдаушы
Мысал:
?она? есікке келіп ?о?ырау со?ып т?р.
А?шы ?оянны? ізімен ж?ріп келеді.
Екі досты? телефонмен с?йлесуі
(О?ушыларды? к?мегімен та?та?а схема сызылады)
Ал адам а?паратпен не ітей алады, деген с?ра??а жауап берелік.
Біріншіден, адам а?паратты са?тай алады.
Біз кітап, газет-журнал о?ы?анда а?паратты есте са?тап жинаймыз. Оны бірнеше к?нне со? біреуге жеткізе аласы?дар. Ал адамны? ?мірінде о?итын, к?ретін, еститін а?парат м?лшері ?те к?п болатынды?тан адам миы оны? б?рін са?тай алмайды. ?мытып ?алуы м?мкін. Сол себептен оларды са?тау ?шін сырт?ы а?парат тасуыштар: ?а?аз, т?рлі таспалар, дискілер т.б. ?олданылады.
Екіншіден, адам а?паратты жеткізе алады.
А?парат жеткізу мысалдарын біз барлы? жерде кездестіреміз. Бір-бірімізбен с?йлескенде, саба?та, теледидар к?ргенде, кітап о?ы?анда т.б. Кітап о?ы?анда сен ?абылдаушы, ал автор жолдаушы болады.
Сонымен а?парат алмасу ?шін, жолдаушы мен ?абылдаушы болуы керек. Хабар жеткізуге пайдаланылатын ??ралдарды а?парат жеткізу арнасы деп атайды. О?ан теледидар, радио, компьютерлік желі т.ь. жатады.
?шіншіден, адам а?паратты ??дей алады.
А?парат ??деу деп – а?парат алуды, оны? мазм?нын ?згертпей, ?сыну т?рін ?згертуді, алын?ан а?паратты бір ретке келтіруді ж?не жа?а а?парат іздестіріп толы?тыруды айтады.
Адамны? а?паратты ??деуі ?здіксіз процесс. А?парат ??деу (?иын жа?дайдан шы?у кезінде)кезінде адам жа?а а?параттар ойлап табуы м?мкін.
Сонымен адам а?паратты са?тайды, ??дейді ж?не жеткізе алады. Б?л жа?дайда адам ?андай да бір ?рекеттер жасайды, оларды а?паратты? процесс деп атайды.
Тапсырма:
Сені ойы?ша берілген а?паратты? процестерді? ??айсысы басым екенін кестеде ?зі? белгіле. ?р процесте а?паратты жеткізу, са?тау ж?не ??деу ?р т?рлі м?лшерде болады. М?ны? ішінде басым т?сетінін белгілеу керек. Жауап ?р т?рлі болуы м?мкін.
Процессс
Жеткізу
Са?тау
??деу
1.Кітап о?у
+
2.К?нделікке ба?а ?ою
+
3. Математикадан есеп шы?ару
+
4. Есікке ?о?ырау со?у.
+
5. Компьютерде ойнау
+
+
6. Диктант жазу
+
+
7. Та?па? жаттау
+
8. Суретке т?су.
+
+
9. Балм?зда? сатып алу.
+
+
Адам а?парат ?здіксіз ?абылдап отырады. Адам?а ауа, су, жылу ?андай ?ажет болса, ?орша?ан орта туралы а?парат та сондай ?ажет.
Адам сезім м?шелері ар?ылы к?реді, естиді, сезінеді, иісті, д?мді сезеді, я?ни а?парат ?абылдайды. Адам е? к?п а?паратты к?ру мен есту ар?ылы алады (90 пайыз).
Адам ?абылдайтын а?паратты та?балы ж?не бейнелі деп, екіге б?леді.
Та?балы? а?парат?а адамны? с?йлеу, жазу т?рінде алатын а?параттары жатады.
Жазба м?тін, ауызекі с?з ?рт?рлі та?балардан т?рады. Дыбысты? та?балар – фонемдер. Та?ба т?рінде ?атынасуды ?атынас тілі деп атайды. ?атынас тілдері – таби?и ж?не жасанды болып б?лінеді.
Таби?и ?атынас тіліне орыс, ?аза?, а?ылшын т.б. тілдер жатады.
Жасанды ?атынас тіліне математика, физика, музыка, компьютермен ?атынасу тілдері жатады.
?р тілді? ?з алфавиті, я?ни символдар жиыны болады. Б?л осы тілді? та?балары.
Просмотр содержимого документа
«А?парат. А?паратты ?ор?ау»
Тақырыбы: Ақпарат. Ақпаратты қорғау
Сабақ мақсаты: а) Ақпарат ұғымымен, оның түрлерімен, үлгілерімен және өңдеу тәсілдерімен таныстыру.
Б) Арнаулы, сипаты мен қабылдау тәсілдері бойынша әр түрлі ақпарат түрлерін ажырат алуға үйрету. Қазіргі таңдағы ақпараттың маңызын ұғындыру.
В) Айналадағы болып жатырған процестерге мән беріп, терең түсініп қарауға, әр нәрсенің мағынасын, негізін түсінуге тырысуға тәрбиелеу.
Сабақ көрнекілігі: Плакаттар
Сабақ түрі: Пікірлесіп-түсіндіру сабағы
Сабақ әдісі: Түсіндірмелі баяндау, әңгіме түрінде.
Сабақ типі: Жаңа білім меңгрету сабағы.
Сабақ барысы: Ұйымдастыру кезеңі
Үй тапсырмасын тексеру
Жаңа сабақ түсіндіру
Жаңа сабақты бекітуге тапсырмалар беру.
Үйге тапсырма
Сабақты қорытындылау
Сәләматсыңдар ма?
Бүгінгі сабағымыз Ақпарат тақырыбына арналады. «Ақпарат» сөзі латынның түсіндіру, баяндау, мәлімет деген ұғымдарды білдіретін informatio сөзінен шыққан. Қазір ақпарат сөзі күнделікті тұрмыста, ғылымның әр түрлі: философия, экономика, физика, математика, информатика т.б. салаларында кең қолданылады. Бірақ әрбір ғылымның ақпарат туралы өз ұғымы мен түсінігі бар.
Тапсырма: Ақпарат деген сөзге сен қандай мағына берер едің? (Оқушылардың өз ойларын айтуы сұралады.)
Ақпарат деген сөзді біз қалай түсінеміз. Оны қолдану мысалдарын қарастырайық. Ақпаратты ауызша, жазбаша немесе қимыл-қозғалыс түрінде бере аламыз.
Бізді дүние жүзіндегі күнделікті жаңалықтармен таныстыратын газеттерді, радио мен теледидарды «бұқаралық ақпарат құралдары» деп атайды. Біз теледидардан жаңалқтарды көреміз, радиодан естиміз, бір-бірімізден қызықтырған нәрселерді сұраймыз, яғни ақпарат аламыз. Бұл мысалдардан біз «ақпарат» деген сөз белгілі бір хабардың, жаңалықтың, өткен оқиғаның мазмұнын білдіретінін көреміз.
Ал археологиялық қазба жұмыстары арқылы табылған бұйымдар бізге сол кездегі тұрмыс-тіршілік туралы, адамдар жөнінде, қандай жағдайда өмір сүргендері туралы аса бағалы ақпарат береді.
Тас бөктерлерінде, жер қатпарларында ертеден сақталып қалған хайуанаттар сүйектерін, өсімдіктер жапырақтарын зерттеу нәтижесінде де біз жер бетінде көне заманда өмір сүрген жануарлар, өсімдіктер туралы көп мәлімет аламыз.
Шексіз алыс әлемді, физиканың жұлдыздар жүйесін зерттеу барысында физиктер, астрономдар олардан жерге жетіп жатқан электромагниттік сигналдар арқылы олардың құрылыс, шығу тегі жөнінде көп мағлұматтар алады.
ХІХ-ХХ ғасырларда телеграфтың, радиның пайда болуы ақпаратты кез-келген қашықтыққа жарық сәулесінің тарау жылдамдығымен жеткізуге, ал теледидардың шығуы үйде отырып-ақ, дүние жүзінде не болып жатқанын көріп-білуге мүмкіндік тудырды.
Ақпарат тек қарым-қатынас нәтижесінде алынып қоймайды. Оны адам миы қабылдаған мәліметтерді, хабарларды өңдеу процесінде де тууы мүмкін. Мысалы «біздің футбол командамыз қатарынан үш рет жеңілді» деген хабардан кейін біздің команда жақсы командалар қатарында емес екен деген ой туады.
Сонымен ақпарат тірі табиғатта да, өлі табиғатта да болады, ол тек сөзбен жеткізілмейді, яғни ақпарат алудың сан алуан түрі бар. Ақпарат қарым-қатынас жаса, өз бетімен ойлану, зерттеу және т.б. әрекеттер нәтижесінде пайда болады.
Ақпаратқа үзілді-кесілді анықтама бере алмаймыз. Оны қоршаған орта туралы және онда жүріп жатқан процестер туралы хабарлар мен мағлұматтар деп түсінуге болады.
Неігізінде ол ғылымдар шегінде анықталмайтын ұғым болып табылады. Бұл ұғым тек материалдық ақпарат тасуыш, ақпарат көзі ақпарат жеткізуші, оны қабылдаушы, көзі мен қабылдаушы арасындағы байланыс арнасы арқылы түсіндіріледі.
Кім ақпарат хабарласа сол ақпарат көзі болып табылады.
Ал кімде-кім ақпаратты қабылдап алса, онда ол ақпарат қабылдаушы болып табылады.
Ал ақпарат тасуыш: сынып тақтас, журнал, ауа бөлшектері, радиотолқындар, қағаз, ағаш, металл, тас, кассета, дискета, сурет, слайд, перфокарта т.б. бола алады.
Ақпарат көзі мен қабылдаушы арасындағы байланыс арнасы телекоммуникациялық арна да, ауа да дыбыс толқындарын тасушы бола алады.
Ақпарат көзі мен қабылдаушы жанды (тірі организм), жансыз (ДК) заттар, айқын (мұғалім-оқушы) және жанама (су шуылы сарқыраманың жақын екенін білдіреді) болуы мүмкін.
М
Қабылдаушы
Ортасы
Көзі
ысал:
Қонақ есікке келіп қоңырау соғып тұр.
Үй иесі
Қонақ
Аңшы қоянның ізімен жүріп келеді.
Қоян
Аңшы
Екі достың телефонмен сөйлесуі
Дос
Дос
(Оқушылардың көмегімен тақтаға схема сызылады)
Ал адам ақпаратпен не ітей алады, деген сұраққа жауап берелік.
Біріншіден, адам ақпаратты сақтай алады.
Біз кітап, газет-журнал оқығанда ақпаратты есте сақтап жинаймыз. Оны бірнеше күнне соң біреуге жеткізе аласыңдар. Ал адамның өмірінде оқитын, көретін, еститін ақпарат мөлшері өте көп болатындықтан адам миы оның бәрін сақтай алмайды. Ұмытып қалуы мүмкін. Сол себептен оларды сақтау үшін сыртқы ақпарат тасуыштар: қағаз, түрлі таспалар, дискілер т.б. қолданылады.
Екіншіден, адам ақпаратты жеткізе алады.
Ақпарат жеткізу мысалдарын біз барлық жерде кездестіреміз. Бір-бірімізбен сөйлескенде, сабақта, теледидар көргенде, кітап оқығанда т.б. Кітап оқығанда сен қабылдаушы, ал автор жолдаушы болады.
Сонымен ақпарат алмасу үшін, жолдаушы мен қабылдаушы болуы керек. Хабар жеткізуге пайдаланылатын құралдарды ақпарат жеткізу арнасы деп атайды. Оған теледидар, радио, компьютерлік желі т.ь. жатады.
Үшіншіден, адам ақпаратты өңдей алады.
Ақпарат өңдеу деп – ақпарат алуды, оның мазмұнын өзгертпей, ұсыну түрін өзгертуді, алынған ақпаратты бір ретке келтіруді және жаңа ақпарат іздестіріп толықтыруды айтады.
Мысалы, есепті шешу барысында сендер:
Есептің шартын оқисыңдар – ақпарат аласыңдар.
Есепті шешесіңдер – ақпаратты өңдейсіңдер.
Нәтижесін оқытушыға көрсетесіңдер – оған ақпарат бересіңдер.
Адамның ақпаратты өңдеуі үздіксіз процесс. Ақпарат өңдеу (қиын жағдайдан шығу кезінде)кезінде адам жаңа ақпараттар ойлап табуы мүмкін.
Сонымен адам ақпаратты сақтайды, өңдейді және жеткізе алады. Бұл жағдайда адам қандай да бір әрекеттер жасайды, оларды ақпараттық процесс деп атайды.
Тапсырма:
Сені ойыңша берілген ақпараттық процестердің қөайсысы басым екенін кестеде өзің белгіле. Әр процесте ақпаратты жеткізу, сақтау және өңдеу әр түрлі мөлшерде болады. Мұның ішінде басым түсетінін белгілеу керек. Жауап әр түрлі болуы мүмкін.
Процессс
Жеткізу
Сақтау
Өңдеу
1.Кітап оқу
+
2.Күнделікке баға қою
+
3. Математикадан есеп шығару
+
4. Есікке қоңырау соғу.
+
5. Компьютерде ойнау
+
+
6. Диктант жазу
+
+
7. Тақпақ жаттау
+
8. Суретке түсу.
+
+
9. Балмұздақ сатып алу.
+
+
Адам ақпарат үздіксіз қабылдап отырады. Адамға ауа, су, жылу қандай қажет болса, қоршаған орта туралы ақпарат та сондай қажет.
Адам сезім мүшелері арқылы көреді, естиді, сезінеді, иісті, дәмді сезеді, яғни ақпарат қабылдайды. Адам ең көп ақпаратты көру мен есту арқылы алады (90 пайыз).
Адам қабылдайтын ақпаратты таңбалы және бейнелі деп, екіге бөледі.
Бейнелік ақпарат – табиғат көріністері, кескіндер, дәм, иіс, сезу мүшелері арқылы алынатын ақпараттар.
Таңбалық ақпаратқа адамның сөйлеу, жазу түрінде алатын ақпараттары жатады.
Жазба мәтін, ауызекі сөз әртүрлі таңбалардан тұрады. Дыбыстық таңбалар – фонемдер. Таңба түрінде қатынасуды қатынас тілі деп атайды. Қатынас тілдері – табиғи және жасанды болып бөлінеді.
Табиғи қатынас тіліне орыс, қазақ, ағылшын т.б. тілдер жатады.
Жасанды қатынас тіліне математика, физика, музыка, компьютермен қатынасу тілдері жатады.
Әр тілдің өз алфавиті, яғни символдар жиыны болады. Бұл осы тілдің таңбалары.
