2. Химиялы? байланыс дегеніміз не? Химиялы? байланыс деп б?лшектерді бір бінріні? жанында ?стап т?ратын электр тартылыс к?штері т?сіндіріледі. Атомдар, иондар, молекулалар б?лшектер болуы м?мкін. Б?лшектерді? жа?ындасуы ж?йені? толы? энергиясын т?мендетуге ?келгенде ?ана ?р химиялы? байланыс ?алыптасады. ?зара ?рекеттесу энергиясы – Е ж?не ядроаралы? ?ашы?ты? r аны?таушылар болып табылады.
Атом химиялы? байланысты ?алыптастыру кезінде оны? электртерістілігі – электрондарды тарту ?абілеті ма?ызды фактор болып табылады.
Байланыс т?рін аны?тау:
егер атомдар бірдей ЭТ ие болса, онда ковалентті байланыс ?алыптасады;
егер атомдар ?рт?рлі ЭТ ие болса, біра? к?рт ерекшеленбейтін, ЭТ < 1,7 – ковалентті полюсті байланыс пайда болады;
егер атомдар ?рт?рлі ЭТ ие болса, к?рт ерекшеленсе, ЭТ > 1,7 болса, ионды? байланыс пайда болады.
Полинг бойынша ЭТ шкаласы ар?ылы иондану д?режесін – байланысты? полюстілігін аны?тау?а болады: ЭТ айрмасы жо?ары бол?ан сайын иондану д?режесі жо?ары, байланыс соншалы?ты полюсті болады.
Ионды? байланыс – ?арама-?арсы зарятал?ан (катиондар мен аниондар) б?лектерді? электростатикалы? тартылуы н?тижесінде ?алыптасады. Мысалы NaCl ?алыптасуын ?арастырса?. ЭТNa = 0,9 ж?не ЭТCl = 3,2, айырымы ЭТ = 2,3 я?ни ионды? байланыс орнайды: 2Na + Cl2 = 2 NaCl.
Тоты?у-тоты?сыздану н?тижесінде к?шті электро? зарядтал?ан элементті? катионы ж?не к?шті элетртеріс зарядтал?ан элементті? анионы пайда болады.
Орта? электронды ж?птары болатын байланыс ковалентті д.а. егер атомдарды? ЭТ бірдей болса – ковалентті полюссіз байланыс, егер ?р ?рлі болса – ковалентті полюсті байланыс ?алыптасады.
Ковалентті байланысты? ?алыптасуыны? екі механизмі бар: алмасу ж?не донорлы-акцепторлы. Алмасу механизмі ?шін келесі шарттар ?ажет:
2) ж?йеде химиялы? байланыс ?алыптасатын кезде б?лінетін эрнергияны ?зіне сі?іре алатын энергия ?оры т?мен б?лшек болуы керек, себебі байланысты? ?алыптасуы эндотермиялы? процесс:
А ↑ + В↓ + Х → А↑↓В + Х*
Энергия ?оры т?мен б?лшек Х б?лшегі А немесе В болуы м?мкін.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Заттардын курылым болшектері »
10 - сынып.
Сабақтың тақырыбы: Заттардың құрылым бөлшектері: атом, молекула, ион. Донорлы-акцепторлы байланыс. Ковалентті байланыс қасиеті.
Сабақтың мақсаты: Химиялық байланыстардың және олардың қалыптасу механизмдерінің қалыптасу себептері жайында білімдерін тереңдету және кеңейту; химиялық байланысты белгілі жоспар бойынша сипаттауды үйрету.
Сабақтың жоспары:
1. Ұйымдастыру.
2. Өткен тақырыптарға шолу.
3. Жаңа тақырыпты түсіндіру (презентация).
4. Бекіту тапсырмалары.
5. Қорытындылау.
Сабақтың барысы:
1. Химиялық байланыстардың қандай түрлері сіздерге белгілі? Ал кристалл торларының қандай түрлері?
2. Химиялық байланыс дегеніміз не? Химиялық байланыс деп бөлшектерді бір бінрінің жанында ұстап тұратын электр тартылыс күштері түсіндіріледі. Атомдар, иондар, молекулалар бөлшектер болуы мүмкін. Бөлшектердің жақындасуы жүйенің толық энергиясын төмендетуге әкелгенде ғана әр химиялық байланыс қалыптасады. Өзара әрекеттесу энергиясы – Е және ядроаралық қашықтық r анықтаушылар болып табылады.
Атом химиялық байланысты қалыптастыру кезінде оның электртерістілігі – электрондарды тарту қабілеті маңызды фактор болып табылады.
Периодтар
Топтар
І
ІІ
ІІІ
ІV
V
VI
VII
VIII
1
H
2,1
2
Li
1
Be
1,5
B
2
C
2,5
N
3
O
3,5
F
4
3
Na
0,9
Mg
1,2
Al
1,5
Si
1,8
P
2,2
S
2,5
Cl
3
4
K
0,8
Ca
1
Cr
1,7
Br
2,8
Fe
1,8
5
Rb
0,8
Sr
0,9
I
2,5
6
Cs
0,7
Ba
0,8
Байланыс түрін анықтау:
егер атомдар бірдей ЭТ ие болса, онда ковалентті байланыс қалыптасады;
егер атомдар әртүрлі ЭТ ие болса, бірақ күрт ерекшеленбейтін, ЭТ
егер атомдар әртүрлі ЭТ ие болса, күрт ерекшеленсе, ЭТ 1,7 болса, иондық байланыс пайда болады.
Полинг бойынша ЭТ шкаласы арқылы иондану дәрежесін – байланыстың полюстілігін анықтауға болады: ЭТ айрмасы жоғары болған сайын иондану дәрежесі жоғары, байланыс соншалықты полюсті болады.
Иондық байланыс – қарама-қарсы заряталған (катиондар мен аниондар) бөлектердің электростатикалық тартылуы нәтижесінде қалыптасады. Мысалы NaCl қалыптасуын қарастырсақ. ЭТNa = 0,9 және ЭТCl = 3,2, айырымы ЭТ = 2,3 яғни иондық байланыс орнайды: 2Na + Cl2 = 2 NaCl.
Тотығу-тотықсыздану нәтижесінде күшті электроң зарядталған элементтің катионы және күшті элетртеріс зарядталған элементтің анионы пайда болады.
Ортақ электронды жұптары болатын байланыс ковалентті д.а. егер атомдардың ЭТ бірдей болса – ковалентті полюссіз байланыс, егер әр үрлі болса – ковалентті полюсті байланыс қалыптасады.
Ковалентті байланыстың қалыптасуының екі механизмі бар: алмасу және донорлы-акцепторлы. Алмасу механизмі үшін келесі шарттар қажет:
әрекеттесетін атомдарда әртүрлі спин квант сандарымен сипатталатын жұптаспаған электрондар болу керек:
атом А атом В
S=+1/2 S=-1/2
2) жүйеде химиялық байланыс қалыптасатын кезде бөлінетін эрнергияны өзіне сіңіре алатын энергия қоры төмен бөлшек болуы керек, себебі байланыстың қалыптасуы эндотермиялық процесс:
А ↑ + В↓ + Х → А↑↓В + Х*
Энергия қоры төмен бөлшек Х бөлшегі А немесе В болуы мүмкін.
Донорлы-акцепторлы механизмді іске асыру үін келесі шарттар қажет:
1. Жүйеде екі бөлшек болуы шарт. Біреуі – бөлінбеген электрондар жұбы болатын донор, басқасы – бос орбиталі бар акцептор. Мысалы:
Н0 1 - е → Н+ - бос орбиталь, акцептор (НС1)
Н0 1 + е → Н- - жұптасқан электрондар, донор (КН)
Н- + Н+ → Н Н
Донор акцептор КН + НС1 → КС1 + Н2
2. Жүйеде энергияны сіңіретін бөлшек болу керек (алмасу механизімнде сияқты). Мысалы: аммоний ионының қалыптасуы.
NH3 + H+ → [H+ NH3]+ немесе [H+ ← NH3]+
донор акцептор (← - ДАМ бойынша байланыс)
Бекіту тапсырмалары: 1. Қосылыстардағы химиялық байланыс түрін анықтау. Жауапты нақтылау: ВаС12; SO2; C2H6; F2; KBr; I27
2. Келтірілген қосылыстардың қайсысының полюстілігі жоғары? Полюстілігі өсу ретімен орналастырыңыз: НС1, F2; Н2О; NH3; Н2S
Үй тапсырмасы: §3.1, 3.2, 3.4 оқу. § соңындағы жаттығулар.
А ↑ + В↓ + Х → А↑↓В + Х*
