Т?здарды? гидролизі - т?зды? ??рамында?ы иондары мен су молекулаларыны? арасында ж?ретін, н?тижесінде ?лсіз электролит молекуласы не иондары т?зілетін реакциялар.[1]Т?здар т?зілу таби?атына ?арай мынадай топ?а б?лінеді:
I. К?шті негіз бен к?шті ?ыш?ылдан KCl, K2S04, NaN03, NaCl;
ІІ. К?шті негіз бен ?лсіз ?ыш?ылдан Na2S, Na2C03, K2S03, Na3P04;
ІІІ. ?лсіз негіз бен к?шті ?ыш?ылдан Al2(S04)3, FeS04, ZnCl2.I. Натрий хлориді (NaCl) — NaOH к?шті негіз (к.н.) ж?не HCl к?шті?ыш?ыл (к.?.) ?рекеттескенде т?зілетін т?з.
NaCl -> Na+ + CI-
НОН -> Н+ + ОН-
Диссоциация н?тижесінде пайда бол?ан ?р аттас иондар электростатикалы? к?штерді? ?серінен тартылады. Сонда т?зілген электролиттер к?шті бол?анды?тан (NaOH, HCl) ??рамдас б?ліктеріне толы? диссоциацияланады, сонды?тан су иондарыны? концентрациялары ?згермейді.
Создайте Ваш сайт учителя Курсы ПК и ППК Видеоуроки Олимпиады Вебинары для учителей
Т?здар
Просмотр содержимого документа
«Т?здар»
Оқу кабинетін пайдалану ережесі
1.Оқу кабинетін сабақтың басталуынан 15-минут бұрын ашу керек.
2.Оқушылар кабинетте тек қана ауыстырылған аяқ киімде болуы қажет.
3. .Оқушылар кабинетте мұғаліммен бірге болуы қажет.
4.Кабинеттің ауасын әр үзілісте желдетіп алу керек.
5.Мұғалім сабақтан соң кабинетте тазалық жүргізкді ұйымдастырып отыру керек.
Оқу кабинетіне қойылатын талаптар
1.Кабинеттің құжаты бойынша талапқа сай жабдықталған мүліктер мен техникалық құралдар,көрнекі құралдар,оқулықтар, әдістемелік,дидактикалық құралдар.
2.Оқу жылында жасалатын кабинеттің жұмыс жоспары
3.Оқу кабинетінде техникалық қауіпсіздік пен тазалық ережесін сақтау.
4.Оқу кабинетін безендіргенде эстетеикалық талапқа сай ауыстырылатын,ауыстырылмайтын сабақ- хабарлама стендтері, қажетті жабдықтар, тағы басқа құралдар болу керек.
Медикаменттер тізбесі
|
| р/с | Дәрінің атауы | Пайдалану себебі | Пайдаланатын мөлшері |
|
| 1 | Активтелген көмір карболен | Улы затпен уланғанда | 10 ас қасық суға езілген 4-5 таблетка ішкізу |
|
| 2 | Аммиактың 10 % ерітіндісі | Естен танғанда | Мұрынға апарып иіскетеді. |
|
| 3 | Альбуцид (Na2S О4) 30% | Көзге әсер еткенде | Көзді жуғаннан кейін 2-3 мл тамызады |
|
| 4 | Этил спирт (С2 Н5 ОН) | Тері күйгенде | 30-50 мл күйген жерді өңдейді. |
|
| 5 | NaHCO3 2% ерітіндісі | Қышқыл теріні зақымданғанда | 200-250 мл қышқыл тиген жерді тазартады. |
|
| 6 | Бор қышқылының 2% ерітіндісі | Денеге сілті тигенде | Сілті тамған жерді тазартады. |
|
| 7 | Пипетка | Көз ауырғанда | 3 дана |
| 8 | Мақта, бинт | Орауға | 1 дана | |
| 9 | Таңғыш | Таңуға | 1 дана | |
|
|
|
|
|
|
Химия бөлмесі және лаборант бөлмесіне қойылатын талаптар
1. Химия кабинеті мектептің жоғарғы қабатына орналастыру керек. Терезе онтүстік- батыс жаққа қарайды.
2. Кабинеттің ауданы 66 м2 , лаборант бөлмесі 15 м2, биіктігі 3,3м2 болуы керек.
3. Лаборант бөлмесі сыныптың тақта жағынан есік арқылы орналасуы керек .
5. Химия кабинеті мен лаборант бөлмесі жарық, жылы болуы керек.
6. Зертханалық үстелдің биіктігі 750-800мм, ені 550мм, ұзындығы екі орындықтың 1600мм, үш орындықтың 2400мм.
7. Лабораториялық үстелдің демонстрациялық үстелдің арақашықтығы 800 мм.
9. Ең ақырғы отыратын оқушының партасы тақтадан 10 м қашықта орналасуы керек.
10. Кабинетте ыстық және суық су тартылған раковина болуы керек.
Кабинет жарықтығы.
Кабинет жарықпен дұрыс қамтамасыз етілмесе, әр түрлі оқиғалардың негізгі себебінің бірі болады. Cондықтан кабинет жарықпен дұрыс қамтамасыз етілуі керек.
Берілетін жарық мына стандартқа сәйкес болу керек:
СИИП ІІ –А-8-72 коэффиценті І 2%.
| Сабақтың тақырыбы: | Тұздар гидролизі. Биосферадағы тұздар гидролизінің маңызы. рН туралы түсінік (сутектік көрсеткіште). | ||||
| Сілтеме: | Оқулық 9 сынып «Химия» Алматы «Мектеп» 2013. | ||||
| Жалпы мақсаты: | Тұздар гидролизі туралы түсінікпен танысу.Тұздар гидролизінің теңдеулерін құруды үйрену,әртүрлі тұз ерітінділерінің ортасын болжап айта білу. | ||||
| Міндеттері : | 1.Заттардың суда еруі тек физикалық процесс қана емес, еріген заттың сумен әрекеттесуімен қатар жүретін химиялық процесс екендігі туралы ұғымдарын тереңдету; 2.Тұздар гидролизінің теңдеулерін құру дағдысын қалыптастыру; 3.Әртүрлі тұз ерітінділерінің ортасын болжап айта білуге үйрену. | ||||
| Табыс критерилері | 1.Тұздар гидролизі туралы түсініктері қалыптасады. 2. Гидролиз теңдеулерін құра біледі. 3. Әр түрлі тұз еерітінділерін ортасын болжап айта алады. болжап айтады. 4.Биосферадағы тұздар гидролизінің маңызын түсінеді. 5. Ерітінділердің рН сутектік көрсеткішін сипаттай алады. | ||||
| Түйінді идеялар: | Бейтарап ерітінді. Сілтілік ерітінді. Қышқылдық ерітінді. Әлсіз негіз бен күшті қышқылдың тұзы. Күшті негіз бен әлсіз қышқылдың тұзы. Әлсіз негіз бен әлсіз қышқылдан түзілген тұздар. Сутектік көрсеткіш. Тұздар гидролизінің биосферадағы маңызы. | ||||
| Жаттығулар мен тапсырмалар: | 1.Топқа бөлу. Топта жұмыс істеу ережесін ескерту. 2. «Ой шақыру » А)Өткен сабақтардағы білімдерін еске түсіру үшін «Қалтадағы сұрақтар » ойыны ойналады Ә) Қандай әлсіз және күшті қышқылдар мен негіздерді білесіңдер. Жауапты кесте түрінде ұсыныңдар.Оқушылар кесте құрады. 3.Мағынаны тану –тақырыппен танысу . а) «ББҮ» кестесін толтыру .5мин ә) Оқушылардың зейінін шоғырландыру үшін «Сематикалық картамен» жекелеме жұмыс жасау арқылы тұздаржайында білімдерін нақтылау.. б)Көрсетілім көрсетіледі«Тұздар ерітіндісінде индикатор түсінің өзгеруі».Соған қарап оқушылар жұмысты қорытындылап, талдау жасайды. в) Оқушылардың зейінін шоғырландыру үшін «Сематикалық картамен» жекелеме жұмыс жасау арқылы тұздар жайында білімдерін нақтылау. г) «Мойдодыр» мультфильміннен үзінді көре отырып, проблемалық сұрақ қою. д) Бағытталған оқыту.Тақырыпты алдын-ала бөліктерге бөлу. Оқушылар әр бөлікті оқығаннан кейін сұрақтар қою. Әр топ «Тұздар гидролизі» туралы түсінік береді. Проблемалық сұрақты шешу.. Сергіту сәті . е)Топтық жұмыс. Деңгейлік тапсырмалар және №2 зертханалық жұмыс тапсырмалары. 4. Рефлексия. Ой толғау.«ББҮ» кестесін толтыру 5..Жекелеме және топтық жұмысты бағалау.. (критериалды, яғни жалпы сабақ барысы бойынша және орындаған зертханалық жүмыстары бойынша бағалау) | ||||
| Бірлескен жұмысқа негізделген тәсіл: | Сергіту сәтін орындау.
| Топта жұмыс жүргізу жөніндегі ережемен топ болып жұмыс істеу.
| Бейнекөр-сетілімдерді пайдалана отырып ашық сұрақтар қойылып, зертеушілік әңгіме,диалог ұйымдастыру. СТО,АҚТ-ны қолдану | Топтық жұмыс. Тұздар гидролизіне жаттығулар орындау.
| Топ басшылар бағалау критерийлері арқылы бағалау парағына топ мүшелерін бағалау. |
| Дереккөздер:
| 2.Зертханалық жұмыстар 3.Оқулық 9 сынып «Химия» Алматы «Мектеп» 2013. 4..Жұмыс дәптері. 5.Есептер мен жаттығулар жинағы. | ||||
| Оқуға арналған тапсырма: | Оқулықта:§12. 5,7-жаттығу.
| ||||
| Уақыты | Жұмыстың түрі | Мұғалімнің іс -әрекеті | Оқушының іс -әрекеті | ||||||||||||||||||||||||
| 1 минут
1 минут
12минут
10 мин
2 мин
15 мин
1 мин 1 мин
1 мин
2 мин
| Ұйымдастыру бөлімі | Оқушылармен амандасу,түгендеу | Жинақталу | ||||||||||||||||||||||||
| Топқа бөлу: | Химиялық элементтердің таңбалары бойынша. Топта жұмыс істеу ережесін шығару. | Химиялық элементтердің таңбалары бойынша. Топ басшыларын тағайындау
басшысын тағайындау. Топ ережесін ескетүсіру.
| |||||||||||||||||||||||||
| 2. «Ой шақыру » а)Өткен сабақтардағы білімдерін еске түсіру үшін «Қалтадағы сұрақтар » ойыны ойналад
ә) Қандай әлсіз және күшті қышқылдар мен негіздерді білесіңдер. Жауапты кесте түрінде ұсыныңдар. Оқушылар кесте құрады.
| 1- қалта Қандай заттар электролиттер және бейэлектролиттер деп аталады? 2-қалта Электролиттік диссоциация теориясы бойынша қышқылдарға анықтама бер. 3-қалта Электролиттік диссоциация теориясы бойынша негіздерге анықтама беру 4-қалта Электролиттік диссоциация теориясы бойынша тұздарға анықтама беру 5-қалта.Диссоцияциялану дәрежесі қалай өрнектеледі? 6.-қалта .Күшті және әлсіз электролиттерге қандай заттар жатады?
| | |||||||||||||||||||||||||
| 23минут | 3.Мағынаны тану тақыр-ыппен танысу а) «ББҮ» кестесін толтыру . ә)Көрсетілім көрсетіледі «Тұздар ерітіндісінде индикатор түсінің өзгеруі». б)Оқушылардың зейінін шоғырландыру үшін «Сематикалық картамен» жекелеме жұмыс жасау арқылы тұздар жайында білімдерін нақтылау г) «Мойдодыр» мультфильміннен үзінді көрсету. | «ББҮ» кестесінде «білемін» ,«білгім келеді » бөлімдерін толтыру ұсынылады Проблемалық сұрақ: Неліктен тұздың судағы ерітіндісі әртүрлі реакция (орта) көрсетеді? Мұндай проблемалық сұрақтың мәнісін түсіндіру үшін тұздардың ерекше қасиеті гидролиз реакциясы туралы түсінік беріледі. Гидролиз дегеніміз – ерітіндідегі тұз иондар мен су иондары арасындағы алмасу реакциясы. Алмасу реакциясы кезінде түзілген тұздың қасиеті туралы айту үшін, оның құрамына қандай негіздер мен қышқылдар кіретінін білуі керек. Сондықтан «Семантикалық картамен»жұмыс жасатамын.
г) «Мойдодыр» мультфильміннен үзінді көрсете отырып, проблемалық сұрақ қою арқылы ой қозғау | «ББҮ» кестесінде «білемін , «білгім келеді » бөлімдерін толтырады Проблемалық сұраққа жауап іздей отырып , тұздардың ерекше қасиеті гидролиз туралы түсінеді Алмасу реакциясы кезінде түзілген тұздың қасиеті туралы айту үшін, оның құрамына қандай негіздер мен қышқылдар кіретінін біледі. « Мойдодыр мульт фильміннен үзінді көреді,ой туады. Оқушылар жұмысты қорытындылап, талдау жасайды. | ||||||||||||||||||||||||
| | д) Бағыттал-ған оқыту. Тақырыпты алдын-ала бөліктерге бөлу. Оқушылар әр бөлікті оқығаннан кейін сұрақтар қою. Әр топ «Тұздар гидролизі» туралы түсінік береді. «Мойдодыр» мультфильміннен үзіндідегі проблемалық сұрақты шешу. е)Топтық жұмыс. Деңгейлік тапсырмалар | Тақырыпты алдын-ала бөліктерге бөлемін Оқушылар әр бөлікті оқығаннан кейін сұрақтар қойылады. 1-бөлім 1.Бейтарап ерітінді қандай ерітінді. 2. Сілтілік ерітіндіде қандай иондар артық болады? 3. Сутек иондары артық болса, қандай ерітінді болады? 2-бөлім 1. Әлсіз негізбен күшті қышқылдан түзілген тұздар гидролизі кезінде ерітіндіде қандай иондар жиналады және орта қандай болады? 2. Тұздар гидролизі деген не? 3-бөлім Күшті негізбен әлсіз қышқылдан түзілген тұздар гидролизінде қандай иондар артық жиналады және орта қандай болады? 4-бөлім Әлсіз негіз бен әлсіз қышқылдан түзілген тұздардың гидролиздену процесі қалай жүреді? 5-бөлім 1. Сутектің көрсеткіш деген не? Қалай өрнектеледі? 2. Бейтарап, сілтілік, қышқылдық ортада рН қалай сипатталады? 6-бөлім 3. Тұздар гидролизінің биосферадағы маңызы қандай? Тұздар гидролизі тақырыбын талдай отырып «Мойдодыр» мультфильміннен үзіндідегі проблемалық сұрақтыталдау. Сергіту сәтін жасау. Оқушылардың психологиялық ахуалын, олардың мазасыздануының сипаты мен табиғатын ойлай отырып, көңіл –күйлері көтеру. А-деңгейлік тапсырма. Төменде келтірілген топтардың қайсысында барлық тұздар түгелімен гидролизге ұшырайды? 1) Na2SO4, KCI, Fe(NO3)2; 2) AI2(SO4)3, NaCI, Zn(NO3)2; 3) K2S, Mg(NO3)2, CaCI2; 4) Na2CO3, AICI3, K3PO4;
| «Мойдодыр» мультфильміннен үзіндідегі проблемалық сұрақты шешін табады Оқушылар серігіп ,көңіл –күйлері көтеріңкі болады. | ||||||||||||||||||||||||
| 3минут 5 минут | Сергіту сәт және және №2 зертханалық жұмыс тапсырмалары. 4. Рефлексия. Ой толғау. «ББҮ» кестесін толтыру 5.Жекелеме және топтық жұмысты бағалау. Үйге тапсырма беру | В-деңгейлік тапсырма. Мына тұздардың: А) натрий сульфиді (Na2S); Ә) калий силикаты (К2SіО3); Б) темір (ІІ) хлориді (ҒеСІ2) Гидролиздену реакцияларының бірінші сатысын жазып, ерітіндінің ортасын анықтаңдар. С-деңгейлік тапсырма. №2-зертханалық жұмыс «Тұздар гидролизі» «ББҮ» кестесінде «үйрендім» бөлігін толтыру ұсынылады Оқулықта:§12 . 5,7-жаттығу. Критериалды, яғни жалпы сабақ барысы бойынша және орындаған зертханалық жүмыстары бойынша бағалау Оқулықта:§12 . 5,7-жаттығу. | «ББҮ» кестесінде «үйрендім» бөлігін толтырады. Критериалды яғни жалпы сабақ барысы бойынша және орындаған зертханалық жүмыстары бойынша бағалау |
Бағалау парағы бойынша бағаланады.
Әр оқушыға кесте таратылады, тәжірибе кезінде толтырады. (халат,перчатке) Кесте № 3.
| реті | заттар | түзілу табиғаты | орта | с (н, он) | рН | әмбебап индикаторы | реакция теңдеулері |
| 1. |
|
|
|
|
|
|
|
| 2. |
|
|
|
|
|
|
|
| 3. |
|
|
|
|
|
|
|
| 4. |
|
|
|
|
|
|
|
Қорытынды: Тұздардың гидролизге ұшырауы, олардың иондарының құрамы мне қасиетіне байланысты. Аты-жөні: (оқушының)
4-кезен. Электрөткізгіштік . (құралдар, заттар) Сұрақ: --электролиттер және бейэлектролиттер ол не? Әр оқушыға кесте таратылады, тәжірибе кезінде толтырады.
Кесте № 4
| Реті | Заттар | Электр шамының жануы (+,-) | Қорытынды (электр., бейэлектр.) |
| 1. | Қант (қ) |
|
|
| 2. | Қант+су |
|
|
| 3. | Тұз (қ) |
|
|
| 4. | Тұз+су |
|
|
| 5. | Сірке қышқылы |
|
|
| 6. | Сірке қышқылы+су |
|
|
| 7. | Негіз |
|
|
| 8. | Күкірт қышқылы |
|
|
Аты-жөні: (оқушының)
Бекітілді: ------------
| Сыныбы: 9 | Күні: 13.10.2015ж Пәні: Химия | |
| Сабақтың тақырыбы: | Тұздар гидролизі | |
| Сілтеме | Оқу Бағдарламасы, Химия-9 оқулығы, Н.Нұрахметов ,Қ.Бекішов,Н.Заграничная . Есептер жинағы, жұмыс дәптері,дидактикалық материалдар.Химия нұсқаулық | |
| Мақсаты: | Тұздар гидролизі туралы түсінік қалыптастыру, қайтымды реакциялар туралы білімін тереңдету. Ортаның pH көрсеткіші туралы түсінік беру. Оқушыларға гидролиздің иондық теңдеуін құрастыруды үйрету, ерітінділердің ортасын анықтау дағдысы н бекіту.Сараптама жасауды үйрету көрсетілген тәжірибелерде негізгіні бөле білу, өз бетінше қорытынды жасауды, ұқсастықтарды табуды меңгерту.pH сан мәні бойынша ортаның сипатын (қышқылдық , негіздік, бейтарап) анықтауды үйрету Логикалық ойлау қабілеттерін дамыту, қызығушылық қабілеттерін дамытады, топта жұмыс істеу дағдыларын мен өзара және өзін бағалауға дағдыландыру;
| |
| Күтілетін нәтиже: |
-Критерий бойынша бағалауды біледі. | |
| Сабақтың түрі: | Жаңа білімді игеру сабағы | |
| Негізгі дереккөздер: | Оқулық, интерактивті тақта, компьютер, плакат, кесте, интернет материалдары, тапсырмалар, бағалау парағы | |
| Әдіс –тәсілдер: | Диалог, топтық жұмыс, сын тұрғысынан ойлау, өзара оқыту , сәйкестендіру, талдау, қорыту | |
| Сабақтың барысы: | ||
| І. Ұйымдастыру (1 мин) | - Оқушылармен сәлемдесу; - Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру; - Оқушыларды топқа бөлу (тақырып бойынша), топ ережесін құру; | |
| ІІ. Үй тапсырмасын тексеру. (3 мин) (Диалог әдісі, дарынды оқушылармен жұмыс, сәйкестендіру) |
| |
| ІІІ. Ой қозғау. (1 мин) (СТО стратегиясы, АКТ) |
| |
| Кезеңдер. Берілетін уақыт (40 мин) | Мұғалім әрекеті | Оқушы әрекеті |
| «Білу» теориясы. (10 мин) |
Қышқыл тұздар тобы Орта тұздар тобы Негіздік тұздар тобы
|
Әр топ сұрақты жан-жақты талқылап,бір оқушы жауап береді
|
| «Түсіну» теориясы. (4 мин) | Қызығушылықты ояту
|
|
| «Қолдану» практикасы. (8мин) (Қарапайым тапсырмалар)
| Мағынаны тану
|
|
| «Талдау» теориясы. (5 мин) (Салыстыр, айырмашылығы неде? Ұқсастығы неде? Тақырыптың басты идеясы не?) |
ZnCI2 . Na2 CO3 . NaCI тұздарының ортасын анықтау Төжірибелік көрсетілім. |
|
| «Жинақтау» теориясы (4мин) (қорытынды шығару, анықтама беру, мазмұнды жүйелі кесте т.б түрінде) |
| |
| «Бағалау» практикасы. (2мин) Критерийлер бойынша формативті бағалау | Мына дискрипторлар арқылы бағалау ұсынады.
Тұздар гидролизіне қатысты тәжірибелерді жасай аламын.– 2 балл;
Топ басшыларының топ оқушыларын бағалау парағы негізінде оқушыларды бағалау |
|
| Рефлексия (1мин) | Оқушыларға кері байланыс жасау үшін түрлі-түсті стикерлер таратады. | Топ басшысы дискрипторлар бойынша баллдарын есептеп, оны «5 баллдық» жүйеге ауыстырып топ мүшелерін бағалайды. 1-2 балл – «2» 3 балл – «3» 4 балл – «4» 5 балл – «5» |
| Үйге тапсырма. | Тұздар гидролизі | Оқушылар бүгінгі сабақ бойынша өз ойларын көңіл күй дидарына іледі. |
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||
| Тақырыбы | §1.11. Тұздар класы. Лабораториялық тәжірибе №2 «Тұздар гидролизі»:
| уақыты | |||||||||||||
| Білімділік мақсаты:
дамытушылық:
тәрбиелік: | Теорияны қоытындылау,көптеген бейорганикалық заттардың тұздар класына жіктелуі,тұздар гидролизі туралы алған білімді қалыптастыру;
Тұздар гидролизі реакция теңдеулерін жаза білу дағдысын түсіндіру, есте сақтау,көңіл аудару,есеп шығару қабілеттерін дамыту;
сабақ уақытын бағалауға үйрету,еңбекқорлыққа және пәнге қызығушылығын арттыру.
|
| |||||||||||||
| Сабақ типі: | Жаңа сабақ. |
| |||||||||||||
| Сабақ өткізілу түрі: | Мұғалімнің ауызша түсіндіруі, кітаппен өз бетінше жұмыс істеу, 10- ЕТЖ -2 жаттығулар орындау |
| |||||||||||||
| Құралдар мен реактивтер: | интерактивті тақта, 10- ЕТЖ -2, ХЭПЖ, кітап, дәптер. |
| |||||||||||||
| Ұйымдастыру кезеңі: | (Сабақтың мақсаты мен кезеңдерін анықтау.) -сабақта қалыпты жұмыс істеуге мүмкіндік жасау ; -оқушыларды психологиялық дайындау. Амандасу.Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.Оқушылардың көңілін сабаққа аудару. Сабақтың жалпы мақсатын ашу ,оны өткізу жоспарын көрсету. | 1-2 | |||||||||||||
| Үй тапсырмасын тексеру кезеңі: | Сабақтың білімділік мақсаты: -үй тапсырмасының дұрыс, толық орындалғанын тексеру ; -білімдеріндегі кеткен кемшіліктерді,тапсырма орындау барысында қиындықтарды анықтау ; -кеткен кемшіліктерді жою. Айналым бойынша берілген тапсырманы тексеру. | 5-7 | |||||||||||||
| Оқушыларды білімді ,саналы және белсенді түрде меңгеруге дайындау кезеңі: | 1.Сабақ тақырыбын хабарлау.Оқушылармен біріге отырып сабақ мақсатын айқындау. Жаңа материалды оқып үйренудің практикалық қажеттілігін көрсету. Оқушылардың алдына оқу проблемасын қою.Білімді жаңғырту. (Актуализация ) Білімділік міндеттері: . -оқушылардың білім алуға деген ынта-ықыласын жұмылдыру. -оқушыларды білім алудың мақсаттарын анықтауға; - оқушылардың материалды бір мезгілде қабылдауы ,ой қорытындыларын жасауы,жалпылай және жүйелей білуі. 2.Оқыту проблемалары: Тұздар класы.Гидролиз реакциясы. 1.Білімді жаңғырту: 10- ЕТЖ -2 жұмыс жасау.
| 3-4 | |||||||||||||
| Жаңа сабақты түсіндіру кезеңдері:
| Білімділік міндеттері: Берілген материалды оқушылардың қабылдауын есте сақтауын қамтамасыз ету; - оқушылардың білімді қабылдауына,алған білімнен қорытынды шығаруға,жүйелеуге қажетті түрлі әдіс –тәсілдерді үйрету; - оқушылардың білімді қайта жаңғырту әдістерін қабылдауы;берілген оқу материалын өз бетінше ұғынуға ,түсініктерді ,заңдарды, анықтамаларды философиялық тұрғыдан түсінуге көмек жасау. 1.Мұғалімнің жаңа сабақты түсіндіруі:
2. Лабораториялық тәжірибе №2 «Тұздар гидролизі»: Мақсаты: индикатор көмегімен реакция ортасын анықтау, реакций гидролиз реакциясын құрастыру:
Қорытынды: NaCl + HOH ======== Na2CO3 + HOH ======== NаНСО3 + NaOН NаНСО3 + НOН ======== Н2СО3 + NaOН Al2(SO4)3+ НOН ======== AlOНSO4
1887жылыАррениусс ұсынған ЭДТ қышқыл, негіз, тұздардың табиғатын олардың диссоциациялану константасын тәжірибе жүзінде анықтайды. Бренстед теориясы бойынша, қышқылдар мен негіздердің қасиеттерін берген немесе қосып алған протонның санымен анықтайды .Бірақ бұл теориялар қорытындыланған теорияларғабағынады.Егер жай, бір элементтен тұратын қышқыл мен негіздің күшін анықтау қиын емес.Металл атомы электронды беретіндіктен–негіз,негіздің күшін оның атомының иондық потенциалымен анықтайды.Бейметалл атомдары электронды қосып алады,сондықтан олардың күшін электронды тартқыштық шамасымен анықтайды.Бұл шамалар бойынша сілтілік металдардың негізділігі бірінші топта литиден цезиге қарай артады;бұл оладың тотықсыздандырғыш қасиетінің өсуімен сәйкес келеді, 7 топтың галогендерінңің қышқылдық қасиеті фтордан йодқа қарай кемиді,бұл олардың тотықтырғыш қасиетінің төмендеуіне сәйкес келеді.Неғұрлым қышқыл мен негіздің қасиеті күшті болса,соғұрлым олар өзара белсендірек әрекеттеседі де, байланыс түзеді Мысалы: 2Cs + F2 ==2CsF Ca+ Cl2 ==CaCl2 Катиондар мен аниондардың күшін анықтау үшін иондық потенциал шамасын пайдаланамыз.Ол зарядталған бөлшектің зарядының,бөлшек радиусының шамасына қатынасына тең. U==Z / r Бұл теңдеуден көріп отырғандай, қышқыл-катиондардың қышқылдық қасиеті, заряд шамасының өсуімен артады.Мысалы: хлорид, сульфид, нитрид.Күрделі аниондар үшінде солдан оңға қарай артады: нитрат, карбонат, фосфат.Егерде зарядтары бірдей болса, күштері радиустың өзгеруімен анықталады.Ионның радиусының кемуімен қышқыл мен негіздің қасиеті артадыМысалы.: калий, натрий, литий иондары. Усанович теориясы бойынша, сутекті қышқылдар молекуласында катион заряды- сутек-протонның +1-ге тең, соған қарамастан қышқылдық қасиетке ие, сондықтан протонның радиусы өте кішкентай шама,оның иондық потенциалы анионның потенциалына қарағанда әлдеқайда кіші болады. Мысалы: Су күкірт қышқылының ангидридімен әрекеттескенде ,су анионды беріп негіз болады,ал күкірт оксиді,анионды қосып алып қышқыл болады: H2O + SO3 == H2SO4 негіз қышқыл тұз Бірінші жағдай: Әлсіз қышқыл мен күшті негіздің әрекеттесуінен түзілген тұздың сумен әрекеттесуі:
Na2CO3 + HOH ======== NаНСО3 + NaOН NаНСО3 + НOН ======== Н2СО3 + NaOН Na + гидролизге тек күшті негіз CO3 қатысады CO3+ HOH ======== НСО3 + OН НCO3+ HOH =======Н2О +СО2 + OН
Екінші жағдай: Әлсіз негіз бен күшті қышқылдың негіздің әрекеттесуінен түзілген тұздың сумен әрекеттесуі: ZnCl2 +HOH ======ZnOHCl + HCl ZnOHCl + HOH =====Zn(OH)2 +HCl Zn +HOH--------ZnOH + H ZnOH+ HOH==== Zn(OH)2 +H
Қышқыл Zn судың ОН иондарын байланыстырады,нәтижесінде сутек катиондары жиналады,сондықтан реакция қышқылдық ортаны көрсетеді. . Үшінші жағдай: Әлсіз негіз бен әлсіз қышқылдың немесе күшті негіз анионы мен күшті қышқылдың катионынан түзілген тұздың сумен әрекеттесуі: Әлсіз негіз бен әлсіз қышқылдан түзілген тұздың сумен әрекеттесуінде екі ионда сумен әрекеттесіп, гидролиз қайтымсыз болады,себебі тұз толығымен ыдырайды. Cr2S3 + 3H2O----------2Cr (OH)3 +H 2S. | 15-17 | |||||||||||||
| Жаңа сабақты қалай қабылдағанын алғашқы тексеру кезеңі: | Білімділік мақсаты: 1. - оқылған материалды оқушылардың дұрыс меңгергенін анықтау; -алғашқы берілген түсінікте кеткен кемшілікті анықтау; - кеткен кемшілікті жою жұмыстары; - 10- ЕТЖ -1 дәптерімен жұмыс орындау №1, 38 бет тест №5 №1-10
| 2-3
| |||||||||||||
| Білімді қорытындылау және жүйелеу:
| -тапсырмаларды оқушылар өз бетінше орындайтындай дәрежеге жеткізу; -оқушылар білімі мен сыныптың ерекшелігіне қарай отырып тапсырманың күрделілігін анықтау;
Дәптерге жазу.
| 6-7 | |||||||||||||
| Білімді тексеру және өз бетінше тексеру кезеңі: | -оқушылардың өтілген материалды қаншалықты дұрыс меңгергенін анықтау; Оқушылардыңіс-әрекеті мен біліміндегі олқылықтарды анықтау.Кеткен олқылықтардың себебін анықтау. -оқушылардың өзін –өзі бағалау қабілеттерін дамытуға жағдай жасау. Жаттығу тексеру. | 3-4 | |||||||||||||
| Үй тапсырмасын беру кезеңі: | Білімділік міндеттері: -оқушыларға үй тапсырмасының берілу мақсаты ,мазмұны шығарылу жолы түсінікті болуын қамтамасыз ету 1. Үй тапсырмасын орындауға берілетін нұсқаулар. параграф .1.11оқу. № 8,9– жазбаша орындау. (41бет) | 1-2 | |||||||||||||
| Сабақ қорытындысын шығару кезеңі. | - жекелеген оқушылар мен сынып жұмысына баға беру.Сабақтың кемшілігі мен қорытындысын шығару. Баға қою. | | |||||||||||||
9 сынып.
Сабақтың тақырыбы: Тұздар гидролизі. Биосферадағы тұздар гидролизінің маңызы. рН туралы түсінік (сутектік көрсеткіште). №1 көрсетілім (тұздардың суда еруі және рН шкаласын қолданып, тұз ерітінділерінің сутектік көрсеткішін рН әмбебап индикаторымен анықтау;). №2 зертханалық жұмыс (Тұздар гидролизі). (1 сағат).
Сілтеме: Оқулық 9 сынып «Химия» Алматы «Мектеп» 2013.
Жалпы мақсаты: Тұздардың гидролизі туралы түсініп, әр түрлі тұздар ерітінділерінің ортасын анықтау.
Міндеттері: 1.Заттардың суда еруі тек физикалық процесс қана емес, еріген заттың сумен әрекеттесуімен қатар жүретін химиялық процесс екендігі туралы ұғымдарын тереңдету;
2.Тұздар гидролизінің теңдеулерін құру дағдысын қалыптастыру;
3.Әртүрлі тұз ерітінділерінің ортасын болжап айта білуге үйрену.
Оқу нәтижесі: Оқушылар өз бетінше ізденуге, өз ойын ашық айтуға және еркін пікір алмасуға үйренеді.
Түйінді идеялар: Бейтарап ерітінді. Сілтілік ерітінді. Қышқылдық ерітінді. Әлсіз негіз бен күшті қышқылдың тұзы. Күшті негіз бен әлсіз қышқылдың тұзы. Әлсіз негіз бен әлсіз қышқылдан түзілген тұздар. Сутектік көрсеткіш. Тұздар гидролизінің биосферадағы маңызы.
Реактивтер мен құрал-жабдықтар Ас тұзы (қатты); мыс (ІІ) сульфаты (қатты); натрий хлориді, натрий карбонаты, алюминий сульфаты ерітінділері; су; қызыл және көк лакмус қағаздары; сынауықтар; тамызғыштар.
Тапсырма көздері: 1. Сынауықтағы ас тұзының судағы ерітіндісін қадағалап, реакция теңдеуін жазыңдар: NaСІ + Н2О =
2. Енді мыс (ІІ) сульфатының тұздағы ерітндісін қадағалап, реакция теңдеуін жазыңдар СuSO4 + Н2О =
3. Берілген екі тұздың судағы ерітіндісінде қандай айырмашылық бар? Тақырыпты ашу.
Жұптық жұмыс.
Жаттығулар: Деңгейлік тапсырмалар, №2 зертханалық жұмыс тапсырмалары. Топтық жұмыс
Сергіту сәті: Топқа бөлу арқылы сергіту. Топтық жұмыс.
Оқуға арналған тапсырмалар: §12 оқу, 56-57 беттердегі №1-7 тапсырмалар.
Сабақ жүрісі І. Амандасып, сынып реттілігін тексеру.
ІІ.Өткенді қайталау сұрақтары:
1. Қандай иондар катиондар деп, қандай иондар аниондар деп аталады? («+», «-»)
2. Ерітіндіде сутек катионының бар екені қалай анықталады? (Н+ , а) + лакмус = ерітінді қызарады; ә) + металл = Н2↑).
3. Ерітіндіде гидроксид аниондарының бар екенін қалай анықтайды? (ОН- , + фенолфталеин = таңқурай түсті).
ІІІ. Тапсырма. Тақырыпты ашу. Жұптық жұмыс. Көрсетілім көрсетіледі, соған қарап оқушылар жұмысты қорытындылап, жауап береді.
1. Сынауықтағы ас тұзының судағы ерітіндісін қадағалап, реакция теңдеуін жазыңдар: NaСІ + Н2О =
2. Енді мыс (ІІ) сульфатының тұздағы ерітндісін қадағалап, реакция теңдеуін жазыңдар СuSO4 + Н2О =
3. Берілген екі тұздың судағы ерітіндісінде қандай айырмашылық бар?
ІV. Сыныпты 3 топқа бөлу. (Формулалары келтірілген заттар арқылы кластарға жіктеледі). 1-қосымша.
1-топ: «Қышқылдар»
2-топ: «Негіздер»
3-топ: «Тұздар»
V. Әр топ алдарына таратылған жоспарға қарап отырып, «Тұздар гидролизі» туралы түсінік береді. 2-қосымша.
VІ. Тақырыпты қорытындылау үшін көрсетілім көрсетіледі:
№1 көрсетілім «Тұздардың суда еруі және рН шкаласын қолданып, тұз ерітінділерінің сутектік көрсеткішін рН әмбебап индикаторымен анықтау»
VІІ. Топқа бөліну арқылу сергіту (өз қалаулары бойынша 5 топқа топтасады).
VІІІ.Топтық жұмыс деңгейлік тапсырмалар және №2 зертханалық жұмыс тапсырмалары 3-қосымша
Бағалау. (критериалды, яғни жалпы сабақ барысы бойынша және орындаған зертханалық жүмыстары бойынша бағалану). 4-қосымша.
Үйге тапсырма.
Рефлексия.
1-қосымша.
СаСІ2
HF NaCI HBr Na2CO3
НNO3
KNO3 H2SO4
AgNO3 KOH
CuSO4 LiOH CaSO4
Ba(OH)2
НСІ
Fe(OH)3 Н2СО3
АІСІ3 H3PO4 НІ
2-қосымша. «Тұздар гидролизі» тақырыбына жоспар:
1. Бейтарап ерітінді.
2. Сілтілік ерітінді.
3. Қышқылдық ерітінді.
4. Әлсіз негіз бен күшті қышқылдың тұзы.
5. Күшті негіз бен әлсіз қышқылдың тұзы.
6. Әлсіз негіз бен әлсіз қышқылдан түзілген тұздар.
7. Сутектік көрсеткіш.
8. Тұздар гидролизінің биосферадағы маңызы.
3-қосымша.
А-деңгейлік тапсырма.
Төменде келтірілген топтардың қайсысында барлық тұздар түгелімен гидролизге ұшырайды?
1) Na2SO4, KCI, Fe(NO3)2;
2) AI2(SO4)3, NaCI, Zn(NO3)2;
3) K2S, Mg(NO3)2, CaCI2;
4) Na2CO3, AICI3, K3PO4;
В-деңгейлік тапсырма.
Мына тұздардың:
А) натрий сульфиді (Na2S);
Ә) калий силикаты (К2SіО3);
Б) темір (ІІ) хлориді (ҒеСІ2)
Гидролиздену реакцияларының бірінші сатысын жазып, ерітіндінің ортасын анықтаңдар.
С-деңгейлік тапсырма.
№2-зертханалық жұмыс «Тұздар гидролизі»
Тәжірибенің орындалуы. Сынауықтарға 1 мл-ден тұз ерітінділерін: натрий хлоридін, натрий карбонатын және алюминий хлоридін құйыңдар. Әрбір ерітіндіден тамызғанда лакмус қағаздарының түсі қалай өзгеретінін бақылаңдар. Тұз ерітінділерінің ортасын анықтаңдар. Жүретін тұздар гидролизінің реакция теңдеулерін жазыңдар. Бақылау нәтижелерін кестеге түсіріңдер.
Тұз ерітіндісі Лакмус қағазы Тұз ерітінділерінің ортасы Жүретін тұздар гидролизінің реакция теңдеулері
NaCI ерітіндісі
Na2CO3 ерітіндісі
АІСІ3 ерітіндісі
Тақырыбы: Тұздар гидролизі.. Сутектік көрсеткіш (рН) туралы түсінік, ағзадағы қышқылдық-негіздік баланс
Мақсаты: : электролиттік диссоциация тұрғысынан тұздардың химиялық қасиеттерін тереңдету және иондық реакция теңдеуін құру дағдысын жетілдіру.
Міндеттері:
- тұздардың белсенді металдармен, сілтілермен, қышқылдармен және өзара әрекеттесу реакцияларының толық және қысқартылған иондық теңдеулерін жазу дағдысын қалыптастыру;
- тұздар жөнінде нақты химиялық білім қалыптастыру және оны өмірде қолдана білу;
- әртүрлі класс заттарының генетикалық туыстығын жинақтап, салыстыру арқылы шығармашылық ойлауын дамыту.
Қолданылған модульдер: «Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету», оқытуда АКТ-ны пайдалану, оқыту үшін бағалау және оқытуды бағалау, диалогтік оқыту
Стратегиялар: «Жүректен жүрекке», «Өрмекші торы», «Миға шабуыл», «Инсерт», «Жұптас-ойлан-бөліс», «Екі жұлдыз, бір тілек», «Білдім. Білгім келеді. Үйрендім»
Сабақ кезеңдері
Уақыты
Жоспар мазмұны
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушылардың іс-әрекеті
Бағалау
Ресурстар
5 минут
І. Кіріспе.
«Өрмекші торы»
Мақсаты: өзін емін-еркін сезінетін жағдайдаі өткен тақырыпты қайталай отырып, меңгерген, өзіне қызықты болған материалдарды есіне түсіреді және күмән тудырған мәселелелер, өзін мазалаған сұрақтар бойынша қосымша мәлімет аладыру.
Топқа бөлу.
Мақсаты:
тұлғааралық қарым-қатынасты құрғызу
Оқушыларды орнынан тұрғызып,шеңбер құрып,жақсы тілектерін айтқызады.
Оқушылардың назарын сабаққа аударады
Оқушылар үстелден топ аттары жазылған қима қағаздарды алып, өз топтарына орналасады
Оқушылар бір біріне жылы лебіздерін білдіреді.
Оқушылар «Хлоридтер», «Сульфаттар», «Карбонаттар» және «Нитраттар» тобына бөлінеді.
Ауызша бағалау:
Жақсы!
Қима қағаздар, тақырыптық сұрақтар, жіп шумағы
5 минут
ІІ. Тұсаукесер
Қызығушылықты ояту.
Мақсаты: оқушының ой ұшқырлығын ашу
Оқушыларға интерактивті тақтадан бейнеролик көрсетіледі.
Мұғалім: Балалар, қалай ойлайсыңдар, неліктен тұздардың түстері әр түрлі (қызыл , көк, күлгін )түстерге өзгерді?
Себебі?.......
Оқушыларға сабақтың мақсатын ашуға түрткі сұрақтар қойылу арқылы, сабақтың тақырыбы мен мақсаты анықталады.
Бейнероликтен тұздардың түстерінің өзгергендігін байқайды
Оқушылар әр түрлі ойларын айтады.
Ауызша бағалау:
«Жарайсыңдар!»
Интерактивті тақта
. 20 минут
ІІІ. Негізгі бөлім
«Инсерт» әдісі Мақсаты: мәтінді түсініп оқи отырып, мағынасы түсініксіз сөздерді табу, талдау жасау
Оқушыларға оқу алдында: тапсырма беремін:
- оқу кезінде сіз қосымша жұмыс жасауыңыз қажет болады. Оқи отырып, химия 9, 158-беттегі «Тұздар гидролизіі» мәтінінің шетіндегі ашық жерге белгі қойып отырасыз. Белгілер төмендегідей (тақтаға ілемін және ол сабақ соңына дейін сақталады).
Белгілер төмендегідей :
«V» - егер сіздің оқып отырғаныңыз , сіздің білгеніңізбен сәйкес келсе немесе сіз білемін деп ойлағандай болса мәтіннің шетіне «V» (қанат ) белгісін қоясыз.
« - » - егер оқып отырған ақпарат, сіздің білген ақпаратпен сәйкес келмесе немесе басқаша болса , онда « - » (алу) белгісін қоясыз .
« + » - егер алынған ақпарат, сіз үшін жаңа , бұрын естілмеген болса, онда « + » (қосу) белгісін қоясыз.
« ?» - егер ақпарат, сіз үшін күдікті , немесе сізді таңқалдырса немесе осы тақырып бойынша тереңірек білгіңіз келсе , онда « ? » (сұрақ ) белгісін қоясыз.
Сонымен оқу кезіндегі мәтіннің шетіне сіз біліміңізге және түсінігіңізге сәйкес төрт белгі қоясыз .
Тұздар гидролизі тақырыбын өздері оқып, жұптаса, топтаса отырып, белсенді әрекет жасайды. Оқушылар түсініксіз сөздерді жазып алады.
Оқып-түсінгендерін зертханалық жұмыспен салыстыра арқылы тұздардың түстерінің өзгеру себебін дәлелдейді.
Шағын топтан бір оқушы шығып, жұмысты қорғайды.
Ауызша бағалау:
«Екі жұлдыз, бір тілек»
Инсерт кестесі:
v-білемін
- -мен білген ақпаратпен сәйкес емес
+-жаңа ақпарат мені таңқалдырды
?-мені таңқалдырды
6 минут
ІV.Қорытынды
«ББҮ»
Мақсаты: кері байланыс жасату арқылы оқушылар нақты нені үйреніп, нені білгендерін анықтау
Тұздар гидролизі төңірегінде көп нәрсе ортаға салынды. Енді әр топ өз бағалаларың мен ұсыныстарыңды топта талқылап, ойларыңды білдіріңдер.
Топта талқылап, ортақ пікірге келген соң, әр топтан бір оқушы топтың ойын айтады. Стикерлер арқылы сабақтан алған екі жақсы әсерін, бір ұсынысын жазады.
Топта талқылайды. «Үйрендім» бағанын толтыра бастайды.
Не білетіндерін ойға түсіреді, сабақта не үйренгендерін түйіндейді, нені білмейтіндерін анықтайды.
Ынталандырушы:
Өте жақсы!
Флипчарт, маркерлер
9 минут
«Тест жұмысы» Мақсаты: оқушыларды бағалау
Рефлексия «Бүгін сабақтың соңында қандай сезімде
болдым ?»
Тест тапсырмаларын орындату.
Оқушылар тест тапсырмаларын орындайды.
Қандай сезімде болғанын стикерлерге жазады, тақтаға іледі.
Жиынтық бағалау:
Тест жұмысы
Тест тапсырмалары
«Блоф» кестесі.
Мақсаты: оқушылардың
Оқушылар «Блоф кестесіне» өздерін қай деңгейде көретіндігін көрсетеді.
«Блоф кестесі» парақшалары
Тұздардың гидролиздену реакцияларын зерттеу,
ортаның рН-өзгерiсін және гидролиздiң
температура мен сұйылтуға тәуелді екенін байқау.
Жұмыстың мазмұны
а) Гидролиз кезiнде қышқылдық тұздардың түзiлуi.
б) Гидролиз кезiнде негiздік тұздардың түзiлуi.
в) Бiрнеше тұздардың бірге гидролизденуi.
г) Температура мен сұйылтудың гидролизге әсерi.
Жұмыстың теориялық негізі
Гидролиз деп тұз иондары мен су иондарының арасындағы реакцияны айтады. Реакция нәтижесiнде әлсiз электролиттер түзiледі және ерітiндi ортасының рН өзгереді.
I-жағдай.
Күштi негiзден және әлсiз қышқылдан түзiлген тұздың гидролизi әлсiз қышқылдың анионы арқылы жүредi:
СО32- + НОН 
НСО-3 + ОН-
Na2CO3 + HOH NaHCO3 + NaOH яғни pH 7.
II-жағдай.
Әлсiз негiзден және күштi қышқылдан түзiлген тұздың гидролизi әлсіз негіздің катионы арқылы жүредi:
АI3+ + НОН АIОН2+ + Н+
АIСI3 + НОН АIОНСI2 + НСI яғни pH
III-жағдай.
Әлсiз қышқылдан және әлсiз негiзден түзiлген тұздың гидролизi катион және анион арқылы жүреді.
NН+4 + СН3СОО- + НОН NН4ОН + СН3СООН
NН4СН3СОО + НОН NН4ОН + СН3СООН яғни pH 
7.
IV-жағдай.
Әлсiз негiзден және әлсiз қышқылдан түзiлген тұздың гидролизi бiр саты бойынша жүретін қайтымсыз процес, егер реакция нәтижесiнде түзiлген заттың бiрi газ күйiнде болса:
АI2S3 + 6HOH 2AI(OH)3 
+ 3H2S 
яғни pH 7.
V-жағдай.
Бiрнеше тұздардың бірге гидролизі нәтижесiнде суда ерімейтiн немесе суда кездеспейтiн қосылыстар түзiледi.
АI2(SО4)3 + 3Nа2СО3 + 6HOH = 2АI(ОН)3 + 3Н2СО3 + 3Nа2SО4
2АI3+ + 3СО32- + 6НОН = 2АI(ОН)3 + 3Н2СО3 яғни pH 7.
Сабақтың тақырыбы: Тұздар гидролизі
Сабақтың мақсаты: а) білімділік: Оқушыларға гидролиз туралы мағлұмат беру,тұз ерітіндісіндегі реакция ортасын анықтау тәсілдерін үйрету.
ә) дамытушылық: гидролиз реакция теңдеулерін жүйелі жазуларын, химиялық тілде сөйлеуін, тез ойлау қабілеттерін дамыту.
б) тәрбиелік: қауіпсіздік техникасының ережелерін ескеріп, оқушыларға эстетикалық тәрбие беру.
Сабақ типі: Аралас сабақ
Сабақ түрі: Дәстүрлі сабақ
Сабақта қолданылатын әдістер
мен көрнекіліктер: Сөздік: сұрақ – жауап, түсіндіру.
Практикалық: Тәжірибелік жұмыс, интерактивті тақта,
GLХ құралы, рН метр т.б.
Сабақта қолданылатын реактивтер мен
құрал – жабдықтар: NaCI, Na2CO3, NH4CI, K2S, CuCI2, NiCI2, FeSO4, CuSO4 т.б. тұз ерітінділері, индикаторлар: фенолфталейн, лакмус, метилоранж, дист. су, пробиркалы штативтер,
лимон, қызанақ шырыны т.б.
Пәнаралық байланыс: биология, география.
Қолданылған әдебиеттер: И.Нұғыманов Р.Жұмаділова «Химия» оқулық 9 сын
2. И.Нұғыманов Р.Жұмаділова Р.Қаржасбай Химия 9 сын
әдістемелік нұсқаулық
3. М.Б. Усманова Қ.Н. Сақариянова «Химиядан анықтамалық құрал» «Атамұра»2008ж
4. Я.Л. Гольдфарб Ю.В. Ходаков Ю.Б.Додонов «Химия
есептері мен жаттығулар жинағы (8 – 11 сын)
5. К.А. Аханбаев Химия Жоғары оқу орындарының
дайындық бөлімдеріне арналған оқу құралы
Сабақ жоспары: І. Ұйымдастыру
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау
ІІІ. Жаңа сабақ
ІV. Бекіту Тест тапсырмалары
V. Үйге тапсырма
VI. Бағалау.
Сабақ барысы: І. Ұйымдастыру
Сынып оқушыларын түгелдеу,
Сынып тазалығын қадағалау.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:
1. Бейорганикалық қосылыстардың неше класы бар?
Оксидтер, негіздер, тұздар, қышқылдар анықтама беру
2. Электролиттік диссоциация теориясы дегеніміз не?
3. Электролиттік диссоциацияға қандай заттар түседі?
4. Бейорганикалық қосылыстардың барлығы дерлік электролиттік диссоциацияға түсе ме? Жоқ, оксидтер ЭД – ға түспейді, себебі иондары жоқ.
5. ЭДТ тұрғысынан қышқылдар дегеніміз не?
Тәжірибе №1 Қышқылдың ортасын индикатормен анықтау.
6. Индикаторлар дегеніміз не?
7. ЭДТ тұрғысынан негіздер дегеніміз не?
Тәжірибе №2 Сілтінің ортасын индикатормен анықтап, реакция теңдеуін жазу.
8. ЭДТ тұрғысынан тұздар дегеніміз не? Реакция теңдеуі тақтаға
жазылады. Тұздарда ортаны көрсететін ион жоқ. Бірақ тұз ерітінділерінің ортасын анықтауға болады. Ол үшін слайдқа назар аударып, 8 сыныпта оқыған тұздардың жіктелуін еске түсірейік.
1. Орта тұздарды табыңдар:
2. Негіздік тұздарды:
3. Қышқылдық тұздарды:
4. Қос тұздарды:
ІІІ. Жаңа тақырып Тұздар гидролизі
Осы тұздардың ішінде орта тұздар гидролиз реакциясына түседі.
Тұздардың сумен әрекеттесіп, алмасу реакциясына түсуі гидролиз
деп аталады.
Кез келген тұзды қышқыл мен негіздің әрекеттесу өнімі деп қарастырамыз. Тұздардың құрамы мен қасиетіне қарай күшті қышқыл мен күшті негізден тұратын тұздар NaCI, KNO3, Li2SO4
Әлсіз негізбен күшті қышқылдан тұратын тұздар: FeCI2, CuCI2, NiCI2
Күшті негізбен әлсіз қышқылдан түзілген тұздар: Na2CO3, K2S, K2SO3
Әлсіз қышқыл мен әлсіз негізден түзілген тұздар: AI2S3, CH3COONH4
Енді осы тұздардың ортасын анықтап, гидролиз теңдеулерін жазамыз.
1. Әлсіз негізбен күшті қышқылдан түзілген тұздар гидролизденеді.
NH4CI + HOH ↔ NH4OH + HCI қайтымды процесс.
NH4+ + CI- + HOH ↔ NH4OH + H+ + CI-
NH4+ + HOH ↔ NH4OH + H+ орта қышқылдық
Ортаның өзгеруі тұз ионының сумен әрекеттесуінің нәтижесінде пайда болады.
2. Күшті негізбен әлсіз қышқылдан түзілген тұздар гидролизденеді
Na2 CO3 + HOH ↔ NaHCO3 + NaOH
2Na + + CO32- + HOH ↔ Na+ + HCO3- + Na + + OH-
CO32- + HOH ↔ HCO32- + OH-
Орта сілтілік
3. Әлсіз негізбен әлсіз қышқылдан түзілген тұздар гидролизденеді.
Бұл жағдайда гидролиз реакциясы соңына дейін жүріп, қышқыл мен негіз түзіледі. Яғни гидролиз реакциясы қайтымсыз болады:
AI2S3 + 6H2O → 2AI(OH)3↓ + 3H2S↑ орта бейтарап.
4. Күшті қышқылмен күшті негізден түзілген тұздар гидролизге ұшырамайды. Мұндай тұздардың иондары сумен әлсіз электролиттер түзе алмайды. Тұздардың иондары іс жүзінде реакцияға қатыспайды. Судың диссоциациялану тепе – теңдігі бұзылмайды, демек ерітінді нейтрал реакция көрсетеді. Орта бейтарап
Кез келген ерітіндінің ортасының қышқылдығын, сілтілігін, нейтралдығын анықтайтын құрал қолданылады.
Сутектік көрсеткіш дегеніміз теріс таңбамен алынған сутегі иондарының концентрациясының ондық логарифмін айтады.
pH = - lg [ H+] Сутектік көрсеткіш түсінігін 1909 жылы дат химигі
Серенсен енгізді.
p әріпі дат тіліндегі potenz – математикалық дәреже
Н әріпі – сутегі символы
10-1 10-2 10-3 10-4 10-5 10-6 10-7 10-8 10-9 10-1010-1110 -1210-13
[H+]
Моль/л Қышқылдың өсуі Сілтіліктің өсуі
Ерт 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
реак/сы Күшті қыш- Әлсіз қыш- Әлсіз сілтілік күшті сілтілік
қылдық қылдық
Нейтралды
рН арқылы ерітінділердің реакциясы былай сипатталады:
нейрал рн = 7, қышқыл рн 7
Кейбір ерітінділердің рН мәндері:
Асқазан шырыны рН = 1,7 (күшті қышқылдық реакция)
Шымтезек суы рН = 4 (әлсіз қышқылдық реакция)
Жаңбыр суы Рн = 6 (әлсіз қышқылдық реакция)
Құбыр суы рН = 7,5 (әлсіз сілтілік реакция)
Қан рН = 7,4 (әлсіз сілтілік)
Сілекей рН = 6,9 (әлсіз қышқылдық)
Көз жасы Рн = 7 (бейтарап реакция)
GLХ құралы арқылы ерітінділердің ортасын рН - метрмен анықтау.
Тәжірибелер :
№1. Na2CO3 - орта сілтілік рН 7
№2. FeCI3 - орта қышқылдық рН 7 с) pH
6. Қай тұздың ерітіндісінде қышқылдық орта болады?
а) Na2SO3 б) AI(NO3)3 с) AgCI
7. Күшті электролиттер қатарын тап:
а) KCI, H2S, FeCI3 б) HCIO4, H2SO4, HI c) HCN, HCI, K2S
8. Әлсіз электролиттер қатарын тап:
а) KCI, NaNO3, H2O б) H2S, NaOH, NaCI с) Fe(OH)2, H2S, HCN
9. Гидролизденетін тұздар жұбы:
a) FeCI2, NaNO3 б) MgSO4, K2SO4 с) FeCI3, CrCI3
10. Қышқылға тән диссоциациялану теңдеуі:
а) Na+ + HSO4- б) H+ + CI- с) Mg2+ + 2CI-
11. Суда ерігенде гидроксид – ион түзетін заттың атауы:
а) темір ІІІ гидроксиді
б) барий гидроксиді
с) магний гидроксиді
12. Электр тогын өткізетін ерітінді:
а) қант б) натрий сульфаты с) оттек
13. Құрамында 49 г күкірт қышқылы бар ерітіндіге 6,5 г мырыш салғанда бөлінген сутектің көлемі қандай?
а) 22,4 л б) 2,24 л с) 0,22 л
14. Құрамында 49 г күкірт қышқылы бар ерітіндімен 4 г магний оксидін өңдегенде алынған тұздың массасын табыңдар.
а) 13,6г б) 16 г с) 12,5 г
V. Бағалау
VI. Үйге тапсырма Тұздар гидролизі
Есептер шығару. Есептер жинағы № 13 – 63 -13 - 68
Күтілетін нәтиже:1.Тұздар гидролизі туралы түсініктері қалыптасады.
2. Гидролиз теңдеулерін құра алады,ерітінділерін ортасын
болжап айтады.
3. Өз бетінше тапсырманы орындайды.
4. Сұрақ қоя біледі.
5. Топпен жұмыс жасайды.
Сабақтың барысы;
І Ұйымдастыру. 1-2 минут Психологиялық дайындық.
Келісім шарт қабылдау.
v Біз барлығымыз өзімізді оқыту үшін жауаптымыз;
v Бір – бірімізді тыңдаймыз;
v Бір ғана адам сөйлейді;
v Өз ойларымызбен бөлісеміз;
v Бос сұрақтар болмайды;
v Уақытты үнемді пайдаланамыз.
| І І .Оқушылар 4 топқа бөлінеді. Тұздарды табиғатына қарай 4 топқа бөлінеді
|
І І І.Мағынаны тану «Ой шақыру»
Әр ұжымға тапсырмалар беріледі. Кім? Не? Қашан? Қалай? Не істеді? деген сұрақтарға жауап береді.
Тақтаға күшті қышқыл, күшті негіз, әлсіз негіз бен әлсіз қышқылдардың формулаларын жазу.Тақырыпты алдын-ала бөліктерге бөлу. Оқушылар әр бөлікті оқығаннан кейін сұрақтар қою.
1. Қандай ерітіндіні бейтарап ерітінді дейміз?
2. Сілтілік ерітіндіде қандай иондар артық болады?
3. Сутек иондары артық болса, қандай ерітінді болады?
4. Әлсіз негізбен күшті қышқылдан түзілген тұздар гидролизі кезінде ерітіндіде қандай иондар жиналады және орта қандай болады?
5. Тұздар гидролизі деген не?
6. Күшті негізбен әлсіз қышқылдан түзілген тұздар гидролизінде қандай иондар артық жиналады және орта қандай болады?
7. Әлсіз негіз бен әлсіз қышқылдан түзілген тұздардың гидролиздену процесі қалай жүреді?
Жұмыстың теориялық негізі Гидролиз деп тұз иондары мен су иондарының арасындағы реакцияны айтады. Реакция нәтижесiнде әлсiз электролиттер түзiледі және ерітiндi ортасының рН өзгереді.
1-топ.I-жағдай. Күштi негiзден және әлсiз қышқылдан түзiлген тұздың гидролизi әлсiз қышқылдың анионы арқылы жүредi:
СО32- + НОН НСО-3 + ОН-
Na2CO3 + HOH NaHCO3 + NaOH яғни pH 7.
2-топ. II-жағдай. Әлсiз негiзден және күштi қышқылдан түзiлген тұздың гидролизi әлсіз негіздің катионы арқылы жүредi:
АI3+ + НОН АIОН2+ + Н+
АIСI3 + НОН АIОНСI2 + НСI яғни pH
3-топ. III-жағдай. Әлсiз қышқылдан және әлсiз негiзден түзiлген тұздың гидролизi катион және анион арқылы жүреді.
NН+4 + СН3СОО- + НОН NН4ОН + СН3СООН
NН4СН3СОО + НОН NН4ОН + СН3СООН яғни pH 7.
4-топ. IV-жағдай. Әлсiз негiзден және әлсiз қышқылдан түзiлген тұздың гидролизi бiр саты бойынша жүретін қайтымсыз процес, егер реакция нәтижесiнде түзiлген заттың бiрi газ күйiнде болса:
АI2S3 + 6HOH 2AI(OH)3 + 3H2S яғни pH 7.
Бiрнешетұздардыңбіргегидролизінәтижесiндесудаерімейтiннемесесудакездеспейтiнқосылыстартүзiледi.
АI2(SО4)3 + 3Nа2СО3 + 6HOH = 2АI(ОН)3 + 3Н2СО3 + 3Nа2SО4
2АI3+ + 3СО32- + 6НОН = 2АI(ОН)3 + 3Н2СО3 яғни pH
Күшті негіз бен күшті қышқыл тұзы – NaNO3 Натрий нитратының суда еруін алайық:
МТ. NaNO3 + H2O → NaOH + HNO3 ТИТ. Na+ + NO3- + HOH→ Na+ + OH- + H+ + NO3-
ҚИТ. HOH→ H+ + OH- [ OH- ] = [ H+]
Мұнда H+ және OH- иондары концентрациясы бірдей, сондықтан ерітінді ортасы бейтарап қасиет көрсетеді. Қорытынды: Бұл типтегі тұздар гидролизге ұшырамайды.
IV. Ой қозғау
Әр топқа тұздардың гидролиз теңдеулерін жаздыру
Ой толғаныс Әр топқа бірнеше тұз ерітінділері беріліп, оларды анықтау тапсырылады.
4 пробиркаға 5-6 мл дистильденген су құйып, 2-6 кристалдан мына тұздарды салыңдар да, ерітіңдер: 1-ге натрий ацетатын, 2-ге натрий силикатын, 3-ге күміс нитратын, 4-ге алюминий сульфатын. Бірінші және үшінші пробиркадағы ерітінділердің рН-ын универсал индикатор қағазымен, екінші пробирканы фенолфталеинмен, төртінші пробирканы метилоранжбен тексеріңдер. Сосын бірінші пробиркаға 1-2 тамшы фенолфталеин, ал үшінші пробиркаға 1-2 тамшы метилоранж тамызыңдар. Бірінші және үшінші пробиркаларда ерітінділер түсі өзгереді ме? Көрген құбылыстарыңды жазып түсіндіріңдер. Алынған тұздардың гидролиз реакцияларының теңдеуін молекулалық және иондық түрде жазыңдар.
VІ .ҰБТ – дегі гидролизге берілген тесттерді орындау
1.32г Кальций карбиді жұмсалған болса, гидролиз нәтижесінде түзілген 36,4г ацетальдегидтің шығымы:
2.Гидролизге ұшырамайтын заттың формуласы: Спирт; глюкоза; альдегид; фенол; сахароза.
3.Өзгерістердегі гидролиз реакциясы нәтижесінде түзілген заттың аталуы: CH4→C2H2→C2H4→X→ A.
4.Индикатордың түсін өзгертпейтін тұз: MgSO4, Na2S, KCl, K3PO4, Cu(NO3)2
5.Темір (ІІ) хоридінің гидролизінің 2 сатысының толық иондық теңдеуіндегі коэффициенттер қосындысы:
6.Егер шығымы 75% болса, 1620г крахмалды гидролиздегенде түзілген глюкозаның спирттік ашуынан алынған этанолдың массасы:
300г. 10%- тік глюкоза ерітіндісін әзірлеу үшін гидролизденетін сахарозаның массасы:
VІІ. Қорытынды:
Әр топ тұздар гидролізінің адам өміріндегі ,ауыл шаруашылығындағы, табиғаттағы,тұрмыстағы маңызы туралы түсінік беру.
1-топ. Адам өміріндегі 3-топ. Табиғаттағы
2-топ . Ауыл шаруашылығындағы 4-топ. Тұрмыстағы
Гидролиз процесінің адам өмірінде және тіршілігінде маңызы көп.Мысалы: өнеркәсіпте – целлюлозаның гидролизі нәтижесінде: ашытқы, глюкоза, техникалық спирт, скипидар, фурфурол т.б алынады;Ауылшаруашылығында – топырақтың химиялық өңделуі, мал азықтарының өңделуі т.б.Табиғатта – тұздардың су арқылы шайылуы, тау жыныстарының ыдырауы т.б.Тірі организмде – майлардың, көмірсулардың, ақуыздардың қорытылуы;Тұрмыста – тұз гидролизін суды тазартуда, судың кермектігін азайтуда кеңінен пайдаланылады.Қорыта келгенде, гидролиз табиғатта кең таралған және адам тіршілігінде зор маңызы бар процестердің бірі болғандықтан мектепте гидролиз тақырыбын оқыту оқушының ғылыми және сарамандық әзірлігін күшейту негізгі мәселелердің бірі деп есептеймін.
VІІІ. Бағалау Бағалау шкаласы:
20 -25 – «5»
15-19- «4»
8– 15 - «3»
1-7 - «2»
IX. Үйге тапсырма беру:2010-2014 жылдардағы тақырыпқа сай тесттерді шешу
X.Рефлексия.
Семантикалық картамен жұмыс.
| Тұздардың формуласы | Тұздардың атауы | Тұзға сәйкес келетін негіз | Тұзға сәйкес келетін қышқыл |
| СuCL2 |
|
|
|
| AL2(SO4)3 |
|
|
|
| K2CO3 |
|
|
|
| Fe(NO3)3 |
|
|
|
| NaHS |
|
|
|
Сұрақты тап»:Топтарға парақшалар таратылып беріледі: 1. Әр топ жауап жазады. Сағат тілімен бір-біріне ауыстырады.
2.Жазылған жауапқа сұрақ жазады.
Одан кейін сұрақтарға жауаптарды табады. Әр топтан сұрақты және оған жазылған жауапты оқиды.
Сергіту сәті: Тақырыптық теннис
Тақырыпты қорытындылау
«Кубизм» стратегиясы
Кубиктің алты қырына жазылған тапсырмалар
Үйге: §12 5-9 жаттығу
№2 зертханалық жұмыс
Тақырыбы: Тұздар гидролизі
Мақсаты: Оқушыларға тұздар гидролизінің жүру механизмін түсіндіре отырып, тұздар ерітіндісінде индикаторлардың түсі өзгеруі жайлы білім беру;
Құралдар: сынауықтар
Реактивтер: NH₄CI, Na₂CO³, К₂СО₃ , фенолфталеин немесе лакмус ерітінділері
Жұмыс барысы
Химия кабинетінде қауіпсіздік техникасы ережесін сақтауды ескерту.
Тәжірибенің орындалуы:
1.Кестені толтыру
| Не істедік | Не байқадық | Реакция теңдеуі, қорытынды |
| Судың өте аз мөлшерде сутек Н+ және гидроксид ОН - иондарына диссоциацияланатыны белгілі: | Шындығында да күшті қышқыл мен күшті негіз әрекеттескенде түзілетін натрий хлориді, калий нитраты, калий сульфаты сияқты тұздардың сулы ерітіндісі бейтарап ортаны көрсетеді (электронды оқулық, №6 мысал). Кейбір орта тұздардың, мысалы, темір (ІІІ) хлоридінің NH₄CI судағы ерітінділері қышқылдық ортаны, ал натрий карбонатының Na₂CO³, калий карбонатының К₂СО₃ ерітіндісі сілтілік ортаны көрсетеді. Бұған көз жеткізу үшін осы тұздардың ерітінділеріне фенолфталеин немесе лакмус ерітінділерінің 1 - 2 тамшысын қосамыз |
|
9 сынып
Бағалау парағы
| Оқушының аты-жөні | Бес жолды өлең2балл | Сұрақ-жауап
2балл | Бағытталған оқу
4 балл | Зерт.жұмыс
3 балл | Сұрақты тап
2балл | Тақырыптық теннис
10 балл | Кубизм
2 балл | Жалпы балл | Бағасы |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Бағалау шкаласы:
20 -25 – «5»
15-19- «4»
8– 15 — «3»
1-7 — «2»
Полезное для учителя
* Свидетельство о публикации выдается БЕСПЛАТНО, СРАЗУ же после добавления Вами Вашей работы на сайт