2. Батыр майданда ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
4. Теңге тиыннан ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
5. Болған іске ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
ІІІ кезең «Жүйрік болсаң, шауып көр»
Адам ағзасында кездесетін металдар
І топ Na (натрий) +11 23Na )2)8)1 ІІІ период І А тобы S элемент
Натрий ағзаның өн бойында толық таралған. Қан сарысуында, арқа жұлын сұйықтығында, көз сұйықтығында, асқорыту сөлінде, өтте, бүйректе, теріде, сүйек ұлпаларында, мида болады. Зиянды әсері: натрий ионының ағзада көп болуы су алмасуды бұзады. Бүйрек, жүрек, тамыр жүйкесіне әсер ететін қан қысымы көтеріледі.
Cu (мыс) +29 64Cu)2)8)18)1 ІV период Б тобы қосымша топша d элемент
Т.д. +1, +2.
Қан құрамында кездеседі. Cu аз болса адамда анемия, өсімдіктерде хлироз ауруы болады. Бауыр мен мида мыстың мөлшері көп болады.
Зиянды әсері: нервь жүйесі, бауыр, бүйрек, тіс, асқазанға әсер етіп қызметін бұзады.
Fe (темір) +26 56Fe)2)8)14)2 ІV период 8-топ Б қосымша топша d элемент Т.д. +2, +3
Темір тарихи элемент. Темір латын тілінде «қысым» деген сөз. 216 жылы өмір сүрген ғұндар темірді қолданған. VII ғасырда қыпшақ қаласында темірден құралдар жасаған.
Темір туралы
Қара жер адамзатқа толған мекен.
Қазына бірінші толған әр түрлі екен.
Ішінде 100 мың түрлі асылы бар.
Солардың ең артығы темір екен.
Алюминийден кейін табиғатта кездесуі жөнінен екінші орында магниттік қасиеті бар. Метеорит құрамында болады сондықтан аспан тасы деп аталады.
Қан құрамында болады. Темір жетіспасе анемия ауруына ұшырайды.
Зиянды әсері: ағзада темір көбейіп кетсе қан тамыры қабырғаларына май тұрып, ісіктер ишемиялық аурулар (қанның бір жерде азаюы) білінеді.
Литий (Li) +3 7Li )2)1 II период S элемент А тобы Т.д. +1
Адам ағзасында әлементтерінің мөлшері 70 мг. Li ағзада қосылыс түрінде бауырда, бүйректе, көкбауырда, өкпеде, қанда және сүтте жинақталады. Li ең көп мөлшері бұлшық ет құрамында болады. Li ионы ағзада асқазан ішек қабырғалары арқылы қанға өтіп сонда жинақталады.
ІІ топ
Кальций (Са) +2 40Са )2)8)8)2 IV период А тобы Т.д. +2
Кальций ионы ағзада қан тоқтату және зат алмасу, әсіресе сүйектерде, тіс құралу үшін қажет.
Кальций фосформен бірге сүйекті және жүйке жүйесін құрайды.
Цемент,қағаз,шыны,фармацевтика,тері,бояу өнеркәсібінде қолданылады.
Зиянды әсері: Са құрамы ағзада көп болған цистит ауруына шалығады.
Са цемент ұнтағы түрінде өкаеге енсе,тыныс жолдарына зиян.
Қосылыстары: СаСО3 бор,мрамор.
СаО- сөндірілмеген әк
Са(ОН)3 сөндірілген әк.
Мырыш +35 65Zn )2)8)18)2 IV пер. ІІ Б тобы қосымша топша d элемент Т.д +2 екідайлы қасиет көрсетеді.
Мырыш бұлшық етте 65 пайыз ,сүйекте 20 пайыз ал қалған бөлігі қан плазмасында ,бауырда, эритроциттерде болады. Ең көп мөлшері қуық асты безінде кездеседі. Мырыш- қанның құрамындағы қанның мөлшерін реттеп отырады.
Адам имунитет ет,сүт, жұмыртқа тағамдарын пайдалану арқылы алады.
Зиянды әсері:Сүйек сынғыштық (Остеопороз) ауруы пайда болады.Тері,диабет ауруына ұшыратады.
Калий +19 39К )2)8)8)1 IV период. 1ші А тобы, S элемент. Белсенді металл
Ағзада бүйрек,жүрек,сүйек,бұлшық еттерде, қанда, т.б. кездеседі.
Калий катионы бұлшық еттердің жиырылуы, жүректің қалыпты жұмыс істеуі, жүйкелік импулстердің берілуі , алмасу ферменттерінің белсенділігін арттырады.
Қасиеті:
КОН күйдіргіш кальий,сілті.
+12 24Mg )2)8)2 ІІІ период ІІ А тобы Т.д. +2
Ағзадағы магнийдің ең көп мөлшері сүйек ұлпасында,тіс эмалінің дентинінде жинақталған. Ұйқы безінде, қанқа бұлшық еттерінде, бүйректе,мида, бауырда, жүректе кездеседі.
Еркек адам тәулігіне 0,7 гр. шамасында магниді пайдаланылады.
IV кезең. «Химик-сараман»
І топқа
Темір ионын анықтаңдар
FeCl2+2NaOH=Fe(OH)2↓+2NaCl м.т.
т.и.т. қ.и.т. жазады
ІІ топқа
Cl- ионын анықта.
NaCl+AgNO3=AgCl↓+NaNO3 м.т.
т.и.т. қ.и.т. жазады
Тәжірибе жасайды.
V кезең «Есептей білсең,есең кетпейді.»
І топқа
6,5 гр. мырыш (Zn) тұз қышқылымен әрекеттескенде түзілетін сутектің көлемін тап.
Бер: m(Zn)=6,5 гр. Zn+HCl=
T/k: Vқ.ж.(H2)=?
II топқа
40 гр. ізбес тамшы өртегенде түзілген кальций оксидінің массасын тап.
Бер: m(CaCO3)=40 гр. CaCO3 =
T/k: m(CaO)=?
VI кезең «Білекті бір жығады,білімді мыңды жығады»
І топ
Мына айналымдарды жүзеге асыр:
Са→СаО→Са(ОН)2 →СаСО3→Са(НСО3)2
↓
Са(ОН)2 СаSO4 СаО
ІІ топ
Fe→FeCl2→Fe(OH)2→FeO→Fe
FeCl3→Fe(OH)3→Fe2O3→Fe
VII. Қорытындылау. Бағалау
«Сіз білесіз бе?» қосымша
Меккедегі темір қосылыптұруы неге байланысты? Оның тіреусіз қалқып тұруы – темірдің
магниттік қасиетіне байланысты.
Таза темір коррозияға ұшырамайды. Үндістанның Дели қаласындағы «Қуғат-уль-Ислам»
атты мешіттегі «Жеңіл дөңгелек» деп аталатын бағана. Оның биіктігі 7,3 метр, диаметрі 29,5 метр. Ол өте тазартылған темірден жасалған. 415 жылы жасалған. Егер таза болмаса тотығып, қурап кетер еді.
