Саба?ты? та?ырыбы: "Атомдар ж?не молекулалар Жай зат, к?рделі заттар"

К?ні

Саба?ты? та?ырыбы: Атомдар ж?не молекулалар Жай зат, к?рделі заттар.

Саба?ты? ма?саты: Білімділік: Химиялы? элемент,жай ж?не к?рделі зат ??ымдары негізінде атом туралы т?сінікті ?алыптастыру. Дамытушылы?: осы ??ымдарды? ?олданылуын ?йрете отырып дамыту. Т?рбиелік: ?з еркімен ж?мыс жасау?а, ойын жеткізе білуге т?рбиелеу.

??рал – жабды?тар: H2, O2 ж?не су молекулаларыны? ?лгілері, жай ж?не к?рделі заттар- ды? ?лгілері, суды электролиздеуге арнал?ан ??рал, металдар ж?не бейметалдар.

Саба?ты? т?рі: аралас саба?

Саба?ты? ?діс-т?сілдері: с?ра?-жауап ар?ылы

Тірек білім мен біліктер: таза зат, атом, ?оспаларды б?лу ?дістерін білу.

Тірек білім мен біліктерді тексеру: Бірінші о?ушы?а тапсырма:химиялы? ж?не физикалы? ??былыстар?а аны?тама бер, екі мысал келтір.

Саба? барысы: ?йымдастыру кезе?і.

Екінші о?ушы?а тапсырма; а) стаканда?ы бор т?йіршігіне (немесе ?ктасына) сірке ?ыш?ылыны? ерітіндісін ??й; ?) стаканда?ы бор т?йіршігіне су ??й. ?ай ыдыста химиялы? реакция ж?рді? Реакция ж?ргендігін ?андай белгілеріне ?арап білуге болады?

Сыныпта?ы бас?а о?ушылар?а т?мендегі тапсырма беріледі: Мына ??былыстарды? ?айсысы физикалы? ж?не химиялы? ??былыстар?а жатады: ?алайыны? бал?уы, а?ашты? жануы, суды? ?атуы, суды? м?з?а айналуы? Одан со? о?ушылар мына с?ра?тар?а жауап беру керек :

1. Химиялы? реакцияларды? ж?руіне ?андай жа?дайлар керек?

2. Заттарды? еруі химиялы? реакцияларды? ж?ру жа?дайларын неліктен жа?сартады?

Жа?а материалды о?ыту: О?ушылар?а с?ра? ?оя отырып, физика курсынан атом ж?не малекула туралы ал?ан білімін жа??ыртамыз.

1. Температура ?згерген кезде денені? к?лемі неліктен ?л?айяды немесе кішірейеді?

2.Заттарды ??райтын б?лшектер ?алай аталады ?

О?ушылар осы с?ра?тар?а жауап бере отырып, заттарды? белгілі бір ара ?ашы?ты?та болатын б?лшектерден т?ратынды?ын,сол ара ?ашы?ты?ты? ?згеруіне байланысты дене к?леміні? ?згеретінін еске алады. Б?лшектерді? ара ?ашы?ты?ы ?скен сайын денені? к?лемі ?л?аяды, б?лшек- терді? ара ?ашы?ты?ы жа?ында?ан сайын денені? к?лемі кішірейеді.

Екінші с?ра??а жауап бере отырып, о?ушылар заттарды ??райтын б?лшектерді? молекула екенін ж?не молекулалар атомдар?а ыдырайтынды?ын аны?тайды.

О?ушылар?а о?улы?тан атомны? аны?тамасын табуды ж?не с?здікке жазуды ?сынамыз. М??алім атомдарды? белгілі бір саны бар екендігін т?сіндіреді. Айналамызда?ы ?лі ж?не тірі таби?ат атомны? аз?ана санды т?рлерінен т?ратынды?ын т?сіндіреді. Атомдар бір-бірімен ?р т?рлі болып ?осыласады. Алфавиттегі ?ріптерді? ж?з мында?ан с?здерді ??райтынды?ы сия?ты атомдардан ?р т?рлі малекулалар немесе к?рделі заттарды?кристалдары ??ралады. Химиялы? реакция атомдарды? на?ты бар екеніні? д?лелдемесі болады. Онда бастап?ы заттар ??рамына кіретін атомдардан жа?а заттарды д?л сондай атомдары т?зіледі. М??алім атомдарды? бір ?ана т?рінен жай, ал ?р т?рлі атомдардан к?рделі заттар т?зілетіндігін т?сіндіреді (H2, O2, ж?не су молекулаларыны? ?лгілері мысалында) ж?не суды электр то?ымен айыру т?жірибесін к?рсетеді. Содан со? о?ушылар?а тапсырма беріледі. О?улы?та?ы тексті пайдалана отырып, жай ж?не к?рделі затты? аны?тамасын табу ж?не ?айталап о?у.

О?улы?ты? 10 суретінде темір сульфидіні? т?зілу сызбан?с?асына м??ият ?ара?дар. К?кірт пен темірді? ?осылу реакциясына атом ж?не молекулаларды? ?згеруін ескере отырып, т?сініктеме бері?дер. К?кірт пен темір ?оспасын темір сульфидінен ?алай ажырату?а болады? К?кіртті? темірмен ?осылуын к?рнекі к?рсеткен со?, м??алім к?рделі зат пен ?оспаны? ?зіне т?н белгілерін айтып, о?ушылармен бірге оны т?мендегі кестеге т?сіреді.

?зіне т?н белгілері

К?рделі зат немесе ?оспа

1.Физикалы? ?дістермен айыру?а болады.

2.Физикалы? ?дістермен айыру?а болмайды

3.Бастап?ы заттарды? ?асиеттері са?тал майды

4. Санды? ??рамы барлы? уа?ытта т?ра?ты.

5. Санды? ??рам ?згермелі болуы да м?мкін.

Жа?а материалды бекіту: О?ушыларды? жай ж?не к?рделі заттарды? ??рамына ?арай ажырата білуін ны?айту ма?сатымен тапысырма береміз. (Бір топ?а екі о?ушыдан). Тапсырманы кодоскоп ар?ылы к?рсетуге немесе алдын ала та?та?а жазып ?ою?а болады. Т?мендегі к?рсетілген заттардан бірінші о?ушы жай заттарды?, екінші о?ушы к?рделі заттары? аттарын жазады: алюминий, мыс оксиді, су, к?мір ?ыш?ыл газы, оттегі, темір, темір сульфиді, азот, темір оксиді, к?міс. Бір-біріні? ж?мыстарын тексереді, жіберілген ?ателерін бір біріне т?сіндіреді.

?йге тапсырма беру: § 6. 1-12 жатты?улар, ж?мыс д?птері.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Саба?ты? та?ырыбы: "Атомдар ж?не молекулалар Жай зат, к?рделі заттар"»

Cынып 9А, 9Б Күні: 16.04.

Сабақтың тақырыбы: Ароматты көмірсутектер. Бензол.

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға ароматты көмірсутектердің қасиеттеріне тоқтала отырып түсіндіру. Бензол.

1.Мұғалімнің түсіндіруі:

Бензолдың электрондық және кеңістіктік құрылысы:

1825 жылы Фарадей жарықтандырғыш газда С-92,3%; Н-7,7%. тұратын белгісіз көмірсутекті ашты.Ауа бойынша тығыздығы -2.69.

Арендердің алғашқы табылған мүшелерінің өздеріне тән жағымды иістері болғандықтан, оларды ароматты көмірсутектер деп те атайды.

Бірақ кейінірек аромтатты көмірсутектерге жататын көптеген заттардың хош иістері болмайтыны анықталды. Осыған қарамай, тарихи қалыптасып қалған бұл атау осы кезге дейін қолданылып келеді.

Арендер – молекулаларының құрамында бензол сақинасы бар жалпы формуласы болатын көмірсутектер.

Арендердің ең қарапайым мүшесі – бензол С₆Н₆

Жалпы формуласы болғандықтан, бензолды өте қанықпаған қосылысқа жатқызуға болар еді. Бірақ бензол бромды сумен және калий перманганатының ерітіндісімен әрекеттеспейді, яғни қанықпаған қосылыстарға тән реакцияларға түспейді. Осылай бензолдың құрамы мен қасиеттерінің арасында біздің түсінігімізше сәйкессіздік туады. Бензол буы мен сутек газының қоспасын катализаторы бар қыздырылған түтік арқылы өткізсе, бензолдың бір молекуласы сутектің үш молекуласын қосып алып, құрылысы бізге таныс циклогексан түзіледі:

Бензол бұл қасиетті тек циклді құрылысты болғанда ғана көрсете алады деп тоқтам жасауға болады. Молекула құрамындағы көміртектің алты атомы цикл жасап тұйықталады және олар өзара қос байланыс арқылы кезектесіп жалғасады деп, бензолдың құрылымдық формуласын ең алғаш неміс ғалымы

А.Кекуле ұсынды (1865ж)

CH CH

Бірақ құрамында үш қос байланысы болса, бензол қанықпаған көмірсутектерге тән қасиеттер көрсетіп , бромды су және калий перманганатының ерітіндісімен әрекеттесер еді.

Сонымен бұл формула:

а) құрамында қос байланыс болғанымен, бензол неге қосылу реакцияларынан гөрі, орынбасу реакцияларына бейім;

ә) бензол молекуласындағы барлық көміртек атомдарының араларындағы байланыстардың ұзындықтарды неге бірдей;

б) бензол молекуласының химиялық тұрақты болуы неліктен, т.бү сұрақтарды қанағаттандыра алмады.Бірақ Кекуле ұсынған формула бензолдың химиялық қасиеттерін толық сипаттамағанымен, осы уақытқа дейін қолданылып келеді.

XX ғасырдың басында ғана әр түрлі физикалық тәсілдерді пайдаланудың арқасында, бензол молекуласының құрылысын түсіндіруге мүмкіндік туды. Бензол молекуласы жазық пішінді. Барлық атомдары ұқсас, электрон тығыздығы бірдей бөлінген, көміртек атомдарының арақашықтықтары өзара тең. Бензол молекуласы тең қабырғалы жазық алтыбұрыш пішінді болады.

Бензолдағы әр көміртек атомының бір s-электроны мен р-электрон бұлттары гибридтеліп, sp² - гибридтенген күйде болады да, бір р-бұлты гибридтенуге ұшырамайды. Үш гибридтенген орбитальдар бір жазықтықта орналасып, екі жағындағы көміртек атомдарымен және бір сутек атомы орбитальдарымен қаптасып, үш δ – байланыс түзеді. Әр көміртектің гибридтенбеген р-орбиталі осы жазықтыққа перпендикуляр орналасып, екі жағындағы көміртектердің өзіндей орбитальдаррымен қаптасады. Бұл қаптасулар гибридтенген орбитальдар жатқан жазықтықтың екі жағында жүзеге асады. Нәтижесінде, бензолдың алты көміртек атомының 2р-орбитальдарының қаптасуы салдарынан біртекті -байланыстар түзіліп, ортақ π-электронды тұйық жүйе пайда болады.

Барлық көміртек атомдарының s-байланыстары мен р-электрон тығыздығының біркелкі бөлінуі нәтижесінде едәуір берік және бірдей «ароматты» байланыс түзіледі.Яғни, бензол молекуласындағы барлық көміртек атомдары арасындағы байланыстар «таза» дара байланыстардан да, қос байланыстардан да өзгеше болады. Бензолдың бұл қарастырылған құрылымдық формуласы жоғарыда қойылған сұрақтарға жауап бере алады. Бензол молекуласының барлық алты қабырғаларының ұзындықтары бірдей 0,140 нм-ге тең болады. Бензолдағы С-С байланыстардың энергиясы 490 кДж ⁄моль-ге тең дара байланыс пен қос байланыстар мәндерінің арасындағы сан болады.

Молекуласында электрон тығыздығының біркелкі бөлінуін ескеріп, бензолдың құрылымдық фолмуласында ортақ байланысты тең қабырғалы алтыбұрыштың ішіндегі дөңгелек арқылы да бейнелеуге болады.

Арендердің гомологтары, атаулары мен изомерлері.

Ароматты көмірсутектері жүйелеу номенклатурасы бойынша арендер деп атайды. Бензол молекуласының сутек атомдары көмірсутек радикалдарына алмасқанда, бензолдың гомологтары түзіледі:

- - - -

Бензол метилбензол этилбензол пропилбензол

Бензолдың гомологтарын атау үшін қалыптасқан тривиальді атаулар да қолданылады: метилбензолды толуол, диметилбензолды ксилол,изопропилбензолды кумол, винилбензолды стирол деп атайды.

Молекуласында бірнеше радикалдары бар қосылыстарды атау үшін бензол сақинасындағы көміртек атомдары нөмірленіп, қосылысты атағанда орынбасардың орны сандар арқылы көрсетіледі.

Егер бензол молекуласының екі сутек атомы радикалдарға алмасқан болса, онда бензолдың орто-,мета-, пара- туындылары түзіледі. Оларды атағанда, қысқаша бірінші әрпімен белгілейді: орто – о, мета – м, пара –п. Немесе әріптердің орнына сандар арқылы белгілеулер де қолданылады.

- тобы фенил радикалы, -- бензил радикалы деп аталады.

Арендердің изомерлері:

а) бензол сақинасымен байланысқан бүйір тізбектегі радикалдардың орнына;

ә) радикалдардың табиғатына және екеуіне қатар байланысты болуы да мүмкін. Метилбензолдың изомерлері болмайды. Изомерлену этилбензолдан басталады. - қосылысының төрт изомері болады: