Создайте Ваш сайт учителя Курсы ПК и ППК Видеоуроки Олимпиады Вебинары для учителей
Периодты? ж?йедегі металдарды? орны ж?не атомдарыны? ??рылыс ерекшеліктері.
Саба?ты? та?ырыбы: Периодты? ж?йедегі металдарды?
орны ж?не атомдарыны? ??рылыс ерекшеліктері.
Саба?ты? ма?саты:
Білімділік: О?ушыларды? металдарды? периодты? ж?йедегі орнына кіші ж?не ?лкен период металдарыны? атом ??рылысына т?н ерекшеліктеріне к??ілін б?ле отырып, жа?а та?ырыпты игерту, кейбір ке?інен ?олданылатын металдар туралы т?сінік беру; о?ушыларды елімізді? ?азба байлы?тарымен ?аза?стан металлургиясы ж?не оны? дамуына ?алым ?аныш Сатпаевты? ?ос?ан ?лесімен таныстыру.
Дамытушылы?: ?зіндік ж?мыс істеуге баулу, о?ушыларды? ойлау ж?не шы?армашылы? ?абілеттерін дамыту, ал?ан теориялы? білімдерін іс- ж?зінде ?олдана білуге ?йрету; ?аза?станны? металлургиясы туралы м?лімет беру; жа?а технология ?дістері ар?ылы о?ушыларды? саба??а белсенділігін арттыру.
Т?рбиелілік: О?ушылар?а сапалы т?рде білім бере отырып оларды е?бек етуге, ??ыптылы??а, адамгершілікке т?рбиелеу, экологиялы? ж?не к?сіптік ба?дар беру
Саба?ты? т?рі: жа?а та?ырыпты игерту.
Саба?ты? ?дісі: INSERT, тест, ?зін - ?зі ба?алау ?дісі
П?нарала? байланыс: география, тарих, биология, экономика.
Саба?ты? к?рнекілігі: Ма?ал-м?телдер жазыл?ан буклет: «Темір - тоттанып тозар», «?уатты ?ол - ??рыш», «Орын тап?ан шеге о?ды», «Аз с?з алтын, к?п с?з к?мір», «А?аш кессе? ?зын кес, ?ыс?артуын о?ай, темір кессе? ?ыс?а кес, ?зартуы? о?ай»; электронды? о?улы? «Химия» 9-сынып, слайдтар, интербелсенді та?та.
Саба?ты? девизі: «Ту?ан жерді? ?ара тасын ма?тан ете білмеген азамат, б?где жерді? алтын тасын да ма?тап жарытпа? емес» ?.С?тпаев.
Саба? барысы:
1. ?йымдастыру кезе?і.
2. Сыныпты ?ш топ?а б?ліп отыр?ызу. «?зі?ді ба?алау» тренингі бойынша топ басшыларын сайлау. Банктер мен конверттерді, т?рлі-т?сті ?а?аздарды тарату.
Металдарды? шы?у тарихына шолу. (Химия 9-сынып о?улы?ынан 108-беттегі 7-кесте)
Металды? пайдаланыла
баста?ан д?уірі
Ал?аш табыл?ан Ме
Бізді? заманымыз?а дейінгі
Алтын, к?міс, мыс, темір, сынап, ?алайы, ?ор?асын.
Х?ІІІ ?асыр?а дейін
Мырыш, сурьма, висмут
Х?ІІІ ?асырда
Платина
ХІХ ?асырда
Натрий, магний, алюминий, хром, марганец, никель, кобальт, иридий.
ХХ ?асырды? бірінші жартысында
Жер ?ыртысында кездесетін ?ал?ан Ме
ХХ ?асырды? екінші жартысынан осы кезге дейін
Жер ?ыртысында кездеспейтін жасанды жолмен а
лын?ан металдар актиноидтар, лантаноидтар
Кестеден бізді? заманымыз?а дейін алтын, к?міс, мыс, темір, сынап, ?алайы, ?ор?асын пайда бол?анын к?ріп отырсыздар. О?ан д?лел ?-?ІІ ?асырларда ?мір с?рген алтын киімді адам 1969 жылы Есік ?ор?анынан табыл?анын жа?сы білесіздер. Б?л жерде 4000-дай алтын детальдар табыл?ан. Та?ы да адамзат тарихында т?тас бір д?уірлер мыс, ?ола, темір д?уірлері деп аталуы оларды адамны? игеру кезе?імен байланысты.
?азбадан табыл?ан ?ару жара?тар, ?шекей б?йымдарды?, е?бек ??ралдарыны? металдардан жасал?аны аны?.
Металдарды? аталуы:
Алтын – та??ы арай.
Мыс – Кипр аралы мыс?а бай.
К?міс – а?, жары?.
Темір – латын тілінен аудар?анда «?амал».
Сынап – с?йы? к?міс.
Вольфрам – ?ас?ыр к?бік.
Платина – к?міске ??сас.
Берилий - т?тті (конструкциялы? берилий ?арыш ісінде ?те ма?ызды орын алады. Шойын, болат, темірге ?ара?анда же?іл, ?рі мы?ты, арзан. ?аза?станда Алматыда ?ндіріледі)
Металдарды элемент ретінде ?арастырса? периодты? ж?йеде:
- Сол жа? т?менгі б?лігінде орналас?ан.
- Тоты?у д?режесі о?.
- К?шті тоты?сыздандыр?ыштар.
- Атом радиустары бейметалдар?а ?ара?анда ?зындау.
- Негізгі топшалар?а орналас?ан Ме сырт?ы энергиялы? де?гейіндегі электрон саны топ н?міріне те?.
- Периодты? ж?йені? 80 пайызын алады.
- ?осымша топшада орналас?ан металдарды? сырт?ы энергиялы? де?гейіндегі электрон саны топ н?міріне с?йкес келмейді. Оларды? электрон саны 2-ден аспайды. ?ал?аны астында?ы ?абатта орналасады. Соларды беріп жіберу ар?ылы +4, +7 дейін тоты?у д?режесін, бейметалды? ?асиетін к?рсетеді. Б?лар d-элементтер.
- ЭТ бейметалдар?а ?ара?анда аз.
- Сілтілік металдар: Li, Na, K, Rb, Cs, Fr.
- Металдарды? кристаллды? торында?ы о? иондар мен бос электрондар арасында?ы байланыс металды? байланыс деп аталады. Металды? байланыс о?ан созыл?ыш, таптал?ыш ?асиет береді. Металдарды? кристалл торында электр ?ткізгіштігі ?р т?рлі болады. (Cu, Ag, Al жа?сы ?ткізеді, Hg- нашар ?ткізеді).
?зінді тексер.
Тест
1.Менделеев жаса?ан химиялы? элементтерді? периодты? ж?йесіндегі металдарды? пайызды? м?лшері.
А) 90% ?) 80% Б) 50%
2. Сілтілік Ме
А) Li. Na. K.Rb. Cs. Fr. ?) Li. Na.Ca. Mb. Al. Б) Na. K. Fr.Au. Al.
3. Же?іл бал?итын Ме
А) К?міс, алюминий, мыс ?) Сынап, цезий, галлий
Б) Мыс, ?ор?асын, алтын.
4. Электр шамыны? ?ылын жасайтын, е? ?иын бал?итын Ме
А) Ti ?)V Б) W
5. Негізгі топшаны? Ме
А) s.d элементтер ?) p.d элементтер Б) s.p элементтер.
6.?осымша топшаны? элементтері.
А) s.p ?) d Б) p.d
7. Электр тогын е? к?шті ?ткізетін Ме
А) К?міс, мыс, алюминий ?) Мыс, титан, алюминий
Б) К?міс, алтын, хром
8. Тез магниттелуге ж?не магниттік ?асиетін жою?а бейім Ме
А) Марганец ?) Мыс Б) Темір
9. 4 Al + 302 2 Al2 O3 реакциясы бойынша 1 моль Al жан?анда неше моль Al2 O3 т?зіледі?
А) 0,5 моль ?) 2 моль Б) 1 моль
10. ?ай элементке с?йкес келетін электронды? формула. 1s2 / 2 s2 2 p6 / 3 s2 3 p6/ 4 s 2
А) Fr ?) Ca Б) K
Д?рыс жауабы та?тада беріледі.
Шкала: «5» - 8-10; «4» - 4-7; «3» - 1-3. К?к «5», жасыл «4», ?ызыл «3», сары «толы?тыру» +1 ба?алау пара?ына ?р о?ушы тиісті ба?асын ?ояды.
Инсерт.
Мыс, марганец – 1-топ; хром, к?міс – 2-топ; темір, сынап – 3-топ; алтын, титан – 4-топ.
Анограммадан с?з ??растырып, ?аза?ша, орысша, латын, халы?аралы? атауын беру, формуласын жазу.
Полиглот.
- МСЫ – мыс, Cu, купрум, медь.
- НЫТЛА – алтын, Au, аурум, золото.
- МІРТЕ – темір, Fe, феррум, железо.
- ЛЮАИЙМИН – алюминий, Al, алюминиум.
Жарнамалау.
?р топтан екі о?ушыдан шы?ып, металдарды жарнамалайды.
?орытынды.
Сатпаев ?аныш Имантай?лы (1899-1964) аса к?рнекті ?алым, ?рі ?о?ам ?айраткері, ?аза?стан металлургиясыны? дамуына ба?а жетпес ?лес ?ос?ан ?алым. Ол ?лкен Жез?аз?ан, ?лытау мыс-минералды шикізат ?орларын т???ыш жан-жа?ты зерттеді. ?алымны? ??рметіне ?аратауда?ы Ванадий кенінен табыл?ан бір минерал Сатбаевит деп аталады.
Металдар – ?ылым мен техниканы? ?азіргідей д?режеге жетуні? бірден-бір кепілі.
Ба?алау. ?р о?ушы жетонын есептеп орташа балл шы?арады. Топтар жинал?ан жетондарды есептейді.
?йге тапсырма. §28,29, №12, №13, №26, №27 элементтерді? электронды? формуласын жазу.
«Адам а?засында ?андай металдар бар, оларды? ма?ызы ?андай?» та?ырыбы бойынша хабарлама дайындау.
Просмотр содержимого документа
«Периодты? ж?йедегі металдарды? орны ж?не атомдарыны? ??рылыс ерекшеліктері. »
9 сынып
Сабақтың тақырыбы: Периодтық жүйедегі металдардың
орны және атомдарының құрылыс ерекшеліктері.
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Оқушылардың металдардың периодтық жүйедегі орнына кіші және үлкен период металдарының атом құрылысына тән ерекшеліктеріне көңілін бөле отырып, жаңа тақырыпты игерту, кейбір кеңінен қолданылатын металдар туралы түсінік беру; оқушыларды еліміздің қазба байлықтарымен Қазақстан металлургиясы және оның дамуына ғалым Қаныш Сатпаевтың қосқан үлесімен таныстыру.
Дамытушылық: Өзіндік жұмыс істеуге баулу, оқушылардың ойлау және шығармашылық қабілеттерін дамыту, алған теориялық білімдерін іс- жүзінде қолдана білуге үйрету; Қазақстанның металлургиясы туралы мәлімет беру; жаңа технология әдістері арқылы оқушылардың сабаққа белсенділігін арттыру.
Тәрбиелілік: Оқушыларға сапалы түрде білім бере отырып оларды еңбек етуге, ұқыптылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу, экологиялық және кәсіптік бағдар беру
Сабақтың түрі: жаңа тақырыпты игерту.
Сабақтың әдісі: INSERT, тест, өзін - өзі бағалау әдісі
Пәнаралақ байланыс: география, тарих, биология, экономика.
Сабақтың көрнекілігі: Мақал-мәтелдер жазылған буклет: «Темір - тоттанып тозар», «Қуатты қол - құрыш», «Орын тапқан шеге оңды», «Аз сөз алтын, көп сөз көмір», «Ағаш кессең ұзын кес, қысқартуын оңай, темір кессең қысқа кес, ұзартуың оңай»; электрондық оқулық «Химия» 9-сынып, слайдтар, интербелсенді тақта.
Сабақтың девизі: «Туған жердің қара тасын мақтан ете білмеген азамат, бөгде жердің алтын тасын да мақтап жарытпақ емес» Қ.Сәтпаев.
Сабақ барысы:
1. Ұйымдастыру кезеңі.
2. Сыныпты үш топқа бөліп отырғызу. «Өзіңді бағалау» тренингі бойынша топ басшыларын сайлау. Банктер мен конверттерді, түрлі-түсті қағаздарды тарату.
Металдардың шығу тарихына шолу. (Химия 9-сынып оқулығынан 108-беттегі 7-кесте)
| Металдың пайдаланыла бастаған дәуірі | Алғаш табылған Ме |
| Біздің заманымызға дейінгі | Алтын, күміс, мыс, темір, сынап, қалайы, қорғасын. |
| ХҮІІІ ғасырға дейін | Мырыш, сурьма, висмут |
| ХҮІІІ ғасырда | Платина |
| ХІХ ғасырда | Натрий, магний, алюминий, хром, марганец, никель, кобальт, иридий. |
| ХХ ғасырдың бірінші жартысында | Жер қыртысында кездесетін қалған Ме |
| ХХ ғасырдың екінші жартысынан осы кезге дейін | Жер қыртысында кездеспейтін жасанды жолмен а лынған металдар актиноидтар, лантаноидтар |
Кестеден біздің заманымызға дейін алтын, күміс, мыс, темір, сынап, қалайы, қорғасын пайда болғанын көріп отырсыздар. Оған дәлел Ү-ҮІІ ғасырларда өмір сүрген алтын киімді адам 1969 жылы Есік қорғанынан табылғанын жақсы білесіздер. Бұл жерде 4000-дай алтын детальдар табылған. Тағы да адамзат тарихында тұтас бір дәуірлер мыс, қола, темір дәуірлері деп аталуы оларды адамның игеру кезеңімен байланысты.
Қазбадан табылған қару жарақтар, әшекей бұйымдардың, еңбек құралдарының металдардан жасалғаны анық.
Металдардың аталуы:
Алтын – таңғы арай.
Мыс – Кипр аралы мысқа бай.
Күміс – ақ, жарық.
Темір – латын тілінен аударғанда «қамал».
Сынап – сүйық күміс.
Вольфрам – қасқыр көбік.
Платина – күміске ұқсас.
Берилий - тәтті (конструкциялық берилий ғарыш ісінде өте маңызды орын алады. Шойын, болат, темірге қарағанда жеңіл, әрі мықты, арзан. Қазақстанда Алматыда өндіріледі)
Металдарды элемент ретінде қарастырсақ периодтық жүйеде:
Сол жақ төменгі бөлігінде орналасқан.
Тотығу дәрежесі оң.
Күшті тотықсыздандырғыштар.
Атом радиустары бейметалдарға қарағанда ұзындау.
Негізгі топшаларға орналасқан Ме сыртқы энергиялық деңгейіндегі электрон саны топ нөміріне тең.
Периодтық жүйенің 80 пайызын алады.
Қосымша топшада орналасқан металдардың сыртқы энергиялық деңгейіндегі электрон саны топ нөміріне сәйкес келмейді. Олардың электрон саны 2-ден аспайды. Қалғаны астындағы қабатта орналасады. Соларды беріп жіберу арқылы +4, +7 дейін тотығу дәрежесін, бейметалдық қасиетін көрсетеді. Бұлар d-элементтер.
ЭТ бейметалдарға қарағанда аз.
Сілтілік металдар: Li, Na, K, Rb, Cs, Fr .
Металдардың кристаллдық торындағы оң иондар мен бос электрондар арасындағы байланыс металдық байланыс деп аталады. Металдық байланыс оған созылғыш, тапталғыш қасиет береді. Металдардың кристалл торында электр өткізгіштігі әр түрлі болады. (Cu, Ag, Al жақсы өткізеді, Hg- нашар өткізеді).
Өзінді тексер.
Тест
1.Менделеев жасаған химиялық элементтердің периодтық жүйесіндегі металдардың пайыздық мөлшері.
А) 90% Ә) 80% Б) 50%
2. Сілтілік Ме
А) Li. Na. K.Rb. Cs. Fr. Ә) Li. Na.Ca. Mb. Al. Б) Na. K. Fr.Au. Al.
3. Жеңіл балқитын Ме
А) Күміс, алюминий, мыс Ә) Сынап, цезий, галлий
Б) Мыс, қорғасын, алтын.
4. Электр шамының қылын жасайтын, ең қиын балқитын Ме
А) Ti Ә)V Б) W
5. Негізгі топшаның Ме
А) s.d элементтер Ә) p.d элементтер Б) s.p элементтер.
6.Қосымша топшаның элементтері.
А) s.p Ә) d Б) p.d
7. Электр тогын ең күшті өткізетін Ме
А) Күміс, мыс, алюминий Ә) Мыс, титан, алюминий
Б) Күміс, алтын, хром
8. Тез магниттелуге және магниттік қасиетін жоюға бейім Ме
А) Марганец Ә) Мыс Б) Темір
9. 4 Al + 302 
2 Al2 O3 реакциясы бойынша 1 моль Al жанғанда неше моль Al2 O3 түзіледі?
А) 0,5 моль Ә) 2 моль Б) 1 моль
10. Қай элементке сәйкес келетін электрондық формула. 1s2 / 2 s2 2 p6 / 3 s2 3 p6/ 4 s 2
А) Fr Ә) Ca Б) K
Дұрыс жауабы тақтада беріледі.
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
| Ә | А | Ә | Б | Б | Б | А | Б | А | Ә |
Шкала: «5» - 8-10; «4» - 4-7; «3» - 1-3. Көк «5», жасыл «4», қызыл «3», сары «толықтыру» +1 бағалау парағына әр оқушы тиісті бағасын қояды.
Инсерт.
Мыс, марганец – 1-топ; хром, күміс – 2-топ; темір, сынап – 3-топ; алтын, титан – 4-топ.
Анограммадан сөз құрастырып, қазақша, орысша, латын, халықаралық атауын беру, формуласын жазу.
Полиглот.
МСЫ – мыс, Cu, купрум, медь.
НЫТЛА – алтын, Au, аурум, золото.
МІРТЕ – темір, Fe, феррум, железо.
ЛЮАИЙМИН – алюминий, Al, алюминиум.
Жарнамалау.
Әр топтан екі оқушыдан шығып, металдарды жарнамалайды.
Қорытынды.
Сатпаев Қаныш Имантайұлы (1899-1964) аса көрнекті ғалым, әрі қоғам қайраткері, Қазақстан металлургиясының дамуына баға жетпес үлес қосқан ғалым. Ол үлкен Жезқазған, Ұлытау мыс-минералды шикізат қорларын тұңғыш жан-жақты зерттеді. Ғалымның құрметіне Қаратаудағы Ванадий кенінен табылған бір минерал Сатбаевит деп аталады.
Металдар – ғылым мен техниканың қазіргідей дәрежеге жетунің бірден-бір кепілі.
Бағалау. Әр оқушы жетонын есептеп орташа балл шығарады. Топтар жиналған жетондарды есептейді.
Үйге тапсырма. §28,29 , №12, №13, №26, №27 элементтердің электрондық формуласын жазу.
«Адам ағзасында қандай металдар бар, олардың маңызы қандай?» тақырыбы бойынша хабарлама дайындау.
Полезное для учителя
* Свидетельство о публикации выдается БЕСПЛАТНО, СРАЗУ же после добавления Вами Вашей работы на сайт