Оттек молекуласы екі атомнан т?ратын О2 –бас?а ?ш атомнан ??рал?ан газ тектес болып келетін т?рі – О3 молекуласы бар. Озон- к?кшілдеу т?сті, ?зіне т?н ерекше иісі бар. Суда аз ериді, ?айнау температураеы-112°С, балку температурасы -1930С Оттек газынан 1,5 есе ауыр. К?шті тотыктыр?ыш, боя?ыш заттарды т?ссіздендіретін ?асиеті бар. Оны колдану ар?ылы ауыз су мен а?ын суда?ы, б?лме ауасындагы бактерияны жояды. Озон о?ай ыдырайтын т?ра?сыз ?осылыс.
Оттек О2 газы тыныс алу?а тірі организмдерді? тіршілік етуіне жа?дай жасайды
Озон О3 газы ?сімдікті, тірі организмдерді? ультрак?лгін с?улені? к?йдіруінен са?тайды
Ауа-газдар ?оспасы
Ауаны? ??рамын ал?аш рет француз ?алымымы Лавуазье аны?тады
Ауада СО2 газы, су буы болады. К?лемі бойынша ауада 78% азот, 21% оттек, 1% сал?ырт ж?не баска газдар кездеседі.
Ауада жо?арыда айтыл?ан жай заттардан баска м?лшері ?згеріп отыратын к?міркышкыл газы ж?не су буы болады. Ауа райыны? ыл?ал ж?не жылы кезінде су буы к?птеу, ??р?ак ж?не суы? кездерде аздау болады.
Таби?атты? ?р т?рлі ??былыстарында, мысалы, жер сілкінгенде, жанартау аткыла?анда, отын жан?анда, зауыт, фабрикалар ж?мыс істеп т?р?анда аз м?лшерде кездейсо? газдар ауа?а таралуы м?мкін. Олар?а азот оксидтері: NO, N02, к?кірт оксидтері: S02, S08, к?кіртсутек H2S жатады. Осы оксидтер жауын ж?не ?ар суында еріп, ауадан топыракка ?теді.
Жану процесі ауада?ы оттек газыны? м?лшерін азайтады да, к?міркышкыл газыны? массалык ?лесіні? к?беюіне ?сер етеді. ?сіресе ормандарда, м?най ???ымаларында, шахталарда ?рт бол?анда оттек к?п шы?ын болады. Ал к?мір, бензин, т.б. отындар толык жанбаса атмосфера?а к?йе, иіс газы СО, та?ы баска газдар таралады. ?шак пен ?арыштык ракета ?оз?алткыштары да атмосфера?а улы газдар таратады
3 ыдысалып,1-не шырақ жағып, банканы төңкеріп, 2-не ашық ыдыста шырақты жаққанда қандай өзгеріс болады?
ҮІ Жаңа сабақты өтуге дайындау
Оттек дегенді қалай түсінесің?
Ү Жаңа сабақ
Оттек молекуласы екі атомнан тұратын О2 –басқа үш атомнан құралған газ тектес болып келетін түрі – О3 молекуласы бар. Озон- көкшілдеу түсті, өзіне тән ерекше иісі бар. Суда аз ериді, қайнау температураеы-112°С, балку температурасы -1930С Оттек газынан 1,5 есе ауыр. Күшті тотыктырғыш, бояғыш заттарды түссіздендіретін қасиеті бар. Оны колдану арқылы ауыз су мен ағын судағы, бөлме ауасындагы бактерияны жояды. Озон оңай ыдырайтын тұрақсыз қосылыс.
О3 → О2 + О
Озон → оттек молекуласы → оттек атомы
О + О =О2
Озон – қабаты күшінің ультракүлгін сәулесін сақтайды.
Оттек О2 газы тыныс алуға тірі организмдердің тіршілік етуіне жағдай жасайды
Озон О3 газы өсімдікті, тірі организмдердің ультракүлгін сәуленің күйдіруінен сақтайды
Ауа-газдар қоспасы
Ауаның құрамын алғаш рет француз ғалымымы Лавуазье анықтады
Ауада СО2 газы, су буы болады. Көлемі бойынша ауада 78% азот, 21% оттек, 1% салғырт және баска газдар кездеседі.
Ауада жоғарыда айтылған жай заттардан баска мөлшері өзгеріп отыратын көміркышкыл газы және су буы болады. Ауа райының ылғал жөне жылы кезінде су буы көптеу, құрғак және суық кездерде аздау болады.
Табиғаттың әр түрлі құбылыстарында, мысалы, жер сілкінгенде, жанартау аткылағанда, отын жанғанда, зауыт, фабрикалар жұмыс істеп түрғанда аз мөлшерде кездейсоқ газдар ауаға таралуы мүмкін. Оларға азот оксидтері: NO, N02, күкірт оксидтері: S02, S08, күкіртсутек H2S жатады. Осы оксидтер жауын және қар суында еріп, ауадан топыракка өтеді.
Жану процесі ауадағы оттек газының мөлшерін азайтады да, көміркышкыл газының массалык үлесінің көбеюіне әсер етеді. Әсіресе ормандарда, мұнай ұңғымаларында, шахталарда өрт болғанда оттек көп шығын болады. Ал көмір, бензин, т.б. отындар толык жанбаса атмосфераға күйе, иіс газы СО, тағы баска газдар таралады. Ұшак пен ғарыштык ракета қозғалткыштары да атмосфераға улы газдар таратады
Сабақты бекіту
Ой қозғау
Озонның тұзілуі және оның табиғаттағы маңызы қандай?
Озонды лабораторияда қалай алуға болады?
Аллотропия, аллотропиялық түр өзгеріс деген не?
Не себепті оттекті отынды жағу процесінде, ал озонды бактерияны жою үшін пайдаланады?
Берілген кестені көшіріп жазып, оттек пен озонның қасиеттерін салыстыра
отырып толтырыңдар.
Реті
Заттың қасиеттері
Оттек
Озон
1
Агрегаттық күйі
2
Түсі
3
Иісі
4
Суда ерігіштігі
5
Қайнау температурасы
6
Тотықтырғыштық касиеті
Сәйкестігін тап
Оттек
Иісі бар
Көкшілдеу
Иіссіз, түссіз
Дәмі жоқ
Озон
Суда нашар ериді
Сәуленің күйдіруінен сақтайды
Тіршілік етуге жағдай жасайды
Тыныс аламыз
№7 жаттығу
Оттек сияқты озон метанмен СН4 әрекеттескенде С02 және Н20 түзеді. Метанның озонмен реакцияласу теңдеуін жазыңдар.
СН4 + О3 → С02+ 2Н2О
СН4 + О3 → С02+ 2Н2О + Н2
Бағалау
Үйге тапсырма беру §25-26 Оттектің аллотропиясы, озон, озон қабатының түзілуі, ауа-газдар
