?орша?ан орта ж?не адам денсаулы?ы
Кіріспе
3.1. ?орша?ан ортаны? химиялы? ластануы
Адамдарды? шаруашылы? ?ызметі ?азіргі кезде биосфераны ластанушыларды? негізгі к?зі болып отыр. Таби?и ортада к?н сайын, са?ат сайын ?нерк?сіпті? газ т?різдес, с?йы? ж?не ?атты ?алды?тары т?сіп отырады.
Осы ?алды?тарда?ы ?р т?рлі химиялы? заттар ауа?а, су?а ж?не топыра??а т?сіп, бір трофикалы? тізбектен екіншісіне ?те отырып, со?ынан адам организміне келіп т?седі.
Б?кіл жер шарында осы ластаушы заттарды? т?спеген жері жо? деп айту?а болады. Тіпті еш?андай ?нерк?сіп орындары жо? Антарктиданы алайы?. Б?л жерде адамдар кішігірім ?ылыми станцияларда т?рып, ?ылыми ба?ылаулар ?ана жасайды. ?алымдар осы заман?ы ?нерк?сіптерді? ?р т?рлі улы заттарын осы Антарктидадан да тап?ан. Олар б?л жерге бас?а жерлерден ауа а?ындарымен келіп т?скен.
Таби?и ортаны ластаушы заттар ?р т?рлі болып келеді. Ол заттар ?зіні? таби?атына, шо?ырлануына ж?не адам организміне ?сер ету уа?ытына ?арай ?р т?рлі жа?ымсыз н?тижелер ту?ызады. Осындай заттарды? ?ыс?а мерзімде болса да адам?а ?сері – адамны? басын айналдырады, ??с?ысын келтіреді, тама?ын жыбырлатып, ж?телтеді. Егерде адам организміне осындай улы заттар к?п м?лшерде ?сер етсе, ?атты уланып есінен танады, тіптен ?ліп кетуі де м?мкін. Ондай улы заттар?а ірі ?нерк?сіптік ?алаларды? ?стіне желсіз к?ндері жинал?ан ?ара т?тіндер немесе ?нерк?сіптік к?сіпорындарды? ?алды?тары мысал бола алады. Электр станциялары, т?рлі-т?сті метал ?ндіретін зауыттар, химиялы? ж?не м?найды ?айта ??дейтін к?сіпорындар атмосфера?а ?лкен т?тін шы?аратын м?ржалар ар?ылы к?птеген адам организміне зиянды улы заттарды ауа?а шы?арады.
?нерк?сібі дамы?ан елдерде ауаны ластаушы улы затты? бірі к?кіртті? ?ос тоты?ы (SO2) коксохимия зауыттарымен, тау-кен ?ндіру ж?не целлюлоза-?а?аз ?нерк?сіптеріні? ж?мысы н?тижесінде ауа?а шы?арылады. Олар ауада ыл?алды? ?серінен к?кірт ?ыш?ылына айналады. ??рамында к?кірт ?ыш?ылы бар т?ман немесе ыл?алды ауа адамны?, жануарларды? тыныс жолдарыны? кілегей ?абаттарына, терісіне ?сер етеді ж?не ?сімдік те к?п зардап шегеді. Ауада?ы к?кіртте сутек адам организмін улап ?ана ?оймайды, сонымен ?атар адамдарды? ж?йке ауруларын ту?ызады.
Ауада?ы фторлы сутек ?те улы. Азы? т?лікті? ??рамында?ы фторлы сутек ?те улы. Азы? т?лікті? ??рамында?ы фторлы сутек адамды, жануарларды ??стырып ?те жаман ауру ту?ызады. Хлорды сутек пластмасса ?алды?тарын жа??анда пайда болады. Осы газбен тыныс ал?анда адамны? тыныс жолдарыны? кілегейлі ?абы?ын за?ымдандырып, ?кпені? ісік ауруын ту?ызады.
?о?ыр к?мірді жа?уды? н?тижесінде ауа?а к?л б?лініп шы?ады. Ол ауыл шаруашылы?ы мен орман ?сімдіктеріне ?сер етеді. ?сіресе,к?к?ніс, жеміс-жидек ?сімдіктеріне де зиянын тигізеді. Ластан?ан ?сімдікпен ?оректенген жануарларды?, адамдарды? организмдерінде физиологиялы? ?згерістер болады.
Цемент зауыттарынан шы??ан цемент ша?дары топыра?та калий, кальций, магний элементтеріні? к?беюіне себеп болады. Ал фосфор зауытына жа?ын жерлерде фосфорды? м?лшері к?бейеді. ??рамында мырыш пен ?ор?асын бар металлургия зауытыны? ?алды?тары да ?те улы ?сер етеді. Осындай улы заттар жинал?ан ?сімдікпен адам не жануар ?оректенгенде оларды? денсаулы?ына ?ауіп т?нуі м?мкін.
?азіргі кезде бізді ?орша?ан ортаны? ластаушы к?здерін т?мендегі топ?а б?леміз:
Физикалы? ластану – радиоактивті заттар, электромагнитті тол?ындар, жылу, шулар ж?не тербелістер.
Химиялы? ластану – к?міртегі ?німдері, к?кірт, к?мірсулар, шайынды сулар, пестицидтер, гербицидтер, фторлы ?осылыстар, ауыр металдар, аэрозолдар.
Биологиялы? ластану – ауру ?оздыр?ыш бактериалар мен вирустар, ??рттар, ?арапайымдылар, шектен тыс к?бейіп зиян келтіретін ж?ндіктер.
Эстетикалы? зиян – таби?атты? ?айталанбас с?лу ландшафтарыны? б?лінуі, орман- то?айларды? жойылуы, т.б.
Биосферада?ы ластану процесін 3 кезе?ге б?леміз:
-ластаушы заттарды? таралуы;
-ласта?ыштарды? биомасса?а енуі;
-ласта?ыш заттарды? биологиялы? топтануы немесе ?орлануы.
Адам баласыны? организмі жо?арыда?ы ластаушы заттарды ?абылда?ан кезде белгілі
бірде?гейге (м?лшерге) дейін ?ана к?тере алады. Ал, зиянды заттарды? одан ?рі организмде к?бейе т?суі денсаулы?ты б?зып, ауру?а шалды?тырады.
?орша?ан ортаны? химиялы? ластануыны? кейбір т?рлері ?азіргі кезде глобальды экологиялы? проблемаларды ту?ызып отыр. Олар жер шарында жиі-жиі бай?алып отыр?ан
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Бағдарлама авторы жоғары санатты химия пәнінің мұғалімі - А.Ә. Рысбаева
ТҮСІНДІРМЕ ХАТ
(аптасына 1 сағаттан, барлығы 34 сағат)
Бұл бағдарлама жаратылыстану-математикалық бағыттағы 10 сыныпқа химия пәнін қолданбалы курстар есебінен оқытуға арналған.
Бұл курстың негізгі мақсаты-химия пәнінен оқушылардың ерітінділер туралы алған білімдерін тереңдету, кеңейту. Теориялық білімдерін жетілдіру және іс жүзінде бекіту мақсатында зертханалық жұмыстар орындалады, сондай-ақ логикалық ойлау қабілетін арттыру үшін күрделілігі әр түрлі деңгейдегі есептер шығарылады. Өтілген материалдар негізінде зертханалық жұмыстар орындалуы, сонымен қатар ерітінділер тақырыбына есептер шығарту, тақырып бойынша сынақ жұмыстарын алу, оқыту мақсаты мен қойылатын міндеттерге жетуге мүмкіндік береді.
Курстың міндеттері:
- химия ғылымындағы маңызды деректер, ұғымдар, химияның заңдары мен түсініктерін пайдаланып, ерітінділер туралы толық мағлұмат беру;
- құбылыстарды бақылауға, түсінуге үйрету, реактивтер мен зерханалық құрал-жабдықтарды пайдалана білу, қауіпсіздік ережелерін сақтай отырып, тәжірибелер жасау білігін қалыптастыру;
- химияның оқу материалдарының негізінде оқушылардың өзіндік қабілетін дамыту;
- ғылыми зерттеу жұмыстарын орындауға үйрету;
- ғылыми әдебиеттерге ізденістер жасауға және ақпараттық технологияларды пайдалануға дағдыландыру.
Мамандық таңдау-аса жауапты қадам. Мамандығын дұрыс таңдап еңбек еткен адам қоғамға зор пайда келтіреді. Мамандық таңдау- қоғам үшін де жеке адам үшін де маңызды. Бағдарлы білім беру оқушылардың мамандықты дұрыс таңдауы үшін қажетті білімдерін қалыптастырады. Оқушылардың ғылым негізінен терең және тиянақты білім алып, оны практикада қолдана білуі әр пәнді оқыту процесінде қалыптасатын біліктердің сапасына байланысты.
Химия пәнінің оқу барысында қалыптасатын біліктер 3 топқа жіктеледі:
химия тілін пайдалану біліктері
сандық есептерді шешу біліктері
химиялық эксперименттерді орындау біліктері.
Білім мен іскерлікке қойылатын талаптар:
* Химия ғылымының негізгі заңдары мен теорияларын, оның қолданылатын аймақтары мен тармақтарын білуге тиісті.
*Осы заманғы ғылыми-техникалық прогресстің көшіне ілесу үшін міндетті түрде химия ғылымынан жан-жақты хабардар болуы керек.
* Ерітінділер, олардың жіктелуі, қасиеттері, ерітінділерге қатысты заңдар, ерітінділердің химиялық және физикалық теориялары, ерітінділерде жүретін реакциялар жайындағы мағлұматтарды білуі тиіс.
* Оқу, ғылыми әдебиеттерді еркін пайдалануға үйрену, физикалық құбылыстар мен химиялық құбылыстарды білу, зертханалық, сарамандық жұмыстарды жасай отырып, ондағы алынатын заттың белгісін, қасиеттерін бір-бірінен ажырата алуы керек. Орындаған зертханалық жұмыстың нәтижелерін өңдей білуі, ғылыми тұжырымдамалар жасай білуі қажет.
* Тәжірибе жасауға қажетті қимылдарды қатесіз дәл жасайтындай халге жетуі тиіс.Тәжірибелік жұмыстардағы жететін дәлдік сол әдіске тән дәлдіктен кем болмағанша жаттығуды қайталай беру қажет.
*Бағдарламада тақырыпта мазмұны, курсты оқып үйренуге қажет көрсетілімдер, зертханалық тәжірибелер, тақырып бойынша білімді тексеру сынақтары, әртүрлі типтегі есептер, сонымен бірге реферат тақырыптары, негізгі әдебиеттер тізімі ұсынылды.
*Тақырыптардың өту ретін, оларға сәйкес көрсетілімдер мен зертханалық жұмыстарды мүмкіндіктеріне байланысты мұғалім өз қалауы бойынша өзгерте алады. Ұсынылған тәжірибелерді,есептерді өзі тиімді деп тапқан тәжірибелермен,есептермен алмастыруына болады.
ҰСЫНЫЛЫП
отырған бағдарлама
«Қазақстан жалпы орта білім
берудің мемлекеттік жалпыға
міндетті стандарты»,
сондай-ақ оқушыларға
орта және жоғарғы кәсіптік
білім алуға дайындау
мақсатында тереңдетіп
білім беруге
негізделіп жасалды.
Бағдарлы білім беру
кәсіби оқытудың
жаратылыстану-
математикалық бағдары
бойынша жоспарланды.
Бағдарламаның өзектілігі:
Адам баласының тіршілік әрекетінде, өмірінде ерітінділердің маңызы аса зор. Химиялық процеспен байланысты өндңріс салаларының барлығында дерлік ерітінді пайдаланылады.Адам және жануар, өсімдіктер ерітіндісіз өмір сүре алмайды, мысылы ас-азықтың ішіндегі қоректік затар организмге сіңу үшін ерітіндіге айналуы керек;организмдегі қан лимфа сияқты сұйықтар ерітінді.
Оқушылардың бағдарламаны меңгеруі
оларға келешекте химиялық және мұнай
химиялық өндіріс салалары, қара және түсті
металлургия, жанғыш пайдалы қазбаларды
өңдеу, құрылыс материалдарының индустрия-
сы, тамақ, фармацевтикалық өндіріс биотехно-
логия, медицина, т.б. салаларда қызмет ететін
мамандықтарды таңдауға мүмкіншілік береді.
БАҒДАРЛАМА МАҚСАТЫ:
оқушының білім деңгейін химия пәні бойынша
тереңдету, оларды ғылыми ізденіске бағыттау,
оқушының практикалық дайындығын арттыруға
ықпал етіп, кәсіби бағдар беру.
Күтілетін нәтиже
Оқушы ерітінділер туралы толық мағлұмат алады; ерітінділер жөніндегі теориялармен танысады;
мағлұматтарды өмірде кездесетін тұрмыстағы жағдайларда сауатты пайдалануға бейімделеді;
оқушының білімге деген ынталылық пен танымдық қабілеті дамиды;
программалық материал тереңірек, толық игерілуі қамтамасыз етіледі;
қажетті деректерді өздері іздестіріп, толықтыра білуіне жәрдем жасалады;
танымдық әрекет пен ақыл-ойының дамуына мүмкіндік туады;
оқушының жалпы білім деңгейі көтеріледі, политехникалық ой-өрісі кеңейеді;
химияға байланысты кез-келген сарамандық саладағы қызметке қажетті білім және дағдылармен қаруланады;
Химия есептерін шығару іскерлігі қалыптасады;
химия тілін пайдалану, химиялық эксперименнті орындау біліктері қалыптасады;
интеллектуалдық қуатын жүзеге асыруға ықпал етеді;
дүниетанымдық көзқарасы кеңейеді;
оқушы ерітінділер әлемін ғылыми тұрғыдан таниды.
БАҒДАРЛАМА
КІРІСПЕ (2 сағат)
Ерітінділерге жалпы сиппаттама.Ерітінді дейтініміз ең кемі екі компаненттен(құрамына кіретін заттар) тұратын бір текті жүйе.Ерітінділердің ең маңыздысы сұйық ерітінділер, демек газ, сұйық және қаты заттаардың сұйықтағы ерітіндісі.Гетерогенді және гомогенді жүйелер.Ерітінді концентрациясы.
2.Ерітінділер және ерігіштік
(10 сағат)
Молярлық, моляльдық, нормальдық концентрация. Титр Мольдік үлес. Ерігіштік. Қанық және қанықпаған ерітінді. Кристаллдану. Газдардың еруі. Генри, Дальтон заңдары. Ерітінділер қасиеттері. Диффузия және осмос. Ерітіндінің осмос қысымы. Ерітінділер буының қысымы. Рауль заңы. Ерітінділердің қатуы және қайнауы. Криоскопиялық және эбулиоскопиялық тұрақтылар.
Практикалық сабақ №1 (1 сағат)
Ерітінділер концентрациясы
Тәжірибе №1
Ерітінділер концентратциясын анықтау
Тәжірибе №2
Эквиваленттік молярлық концентрациясы белгілі Бура ерітіндісін даярлау
Тәжірибе №3
Концентрациясы жоғары ерітіндіден массалық үлесі берілген тұз ерітіндісін дайындау
3.Ерітінділердің химиялық және физикалық теориялары
(12 сағат)
Д.И.Менделеев, Н.С: Курнаков еңбектері. Сольватация, гидратация, кристаллогидраттар, криогидраттар, өзгермей қайнайтын ерітінділер. Қышқыл,негіз және тұз ерітінділерінің ерекшеліктері. Қышқыл мен негіз табиғаты туралы қазіргі теориялар. Диссоциациялану дәрежесі. Қышқылдық-негіздік әрекеттесу туралы осы күнгі көзқарастар.
Көрсетілімдер:
1.Иондардың электр өрісіндегі қозғалуы
2.Қышқыл және негіздердің қасиеттері
Практикалық сабақ №3(1 сағат)
Электролиттердің сулы ерітінділерінің қасиеттері
Тәжірибе №6
Сірке қышқылының ерітіндісінің электр өткізгіштігін анықтау
Тәжірибе №7
Сірке қышқылының диссоциациялану дәрежесін анықтау
Есептер мен жаттығулар шығару (2 сағат)
1.Қышқыл, негіз, тұздардың алынуы, қасиеттері
2.Сутектік көрсеткішті анықтау
Тақырып бойынша білімді тексеру (1 сағат)
4.Ерітінділердегі жүретін реакциялар
(10 сағат)
Әрекеттесуші массалар заңын электролиттерге қолдану. Амфотерлі электролиттер. Күшті электролиттер. Ерігіштік көбейтіндісі. Диссоциациялану константасы. Ерігіштік көбейтіндісі. Судың диссоциациялануы. Сутектік көрсеткіш, рН. Буферлік ерітінділер. Тұздардың гидролизі. Анион бойынша гидролиз. Катион бойынша гидролиз. Катион және анион бойынша гидролиз.Электролит ерітінділеріндегі орын басу реакциялары. Сулы ерітіндідегі тотығу-тотықсыздану. Ерітінді электролизі.
Практикалық сабақ №4(1 сағат)
Ортаның сутектік көрсеткішін анықтау
Тәжірибе №8
Ерітінді ортасының рН-ын калориметрлік әдіспен өлшеу
Тәжірибе №9
НCl ерітіндісінің рН-ын электрохимиялық әдіспен анықтау
жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты», сондай-ақ оқушыларға орта және жоғарғы кәсіптік білім алуға дайындау мақсатында тереңдетіп білім беруге негізделіп жасалған. Бағдарлама мазмұны мақсатына сәйкес.
Жұмыстың практикалық құндылығы жоғары. Бағдарламада теориялық материал,сарамандық, зертханалық жұмыстар, сандық есептер шығаруға
сағат дұрыс бөлінген. «Ерітінділер химиясы» бағдарламасын меңгеру оқушылардың ҰБТ сына-ғына жоғары деңгейде даярлануына мүмкіншілік береді.
