1. Берілген түстер бойынша элементтерге сипаттама берініңіздер.
І топ «Макроэлементтер» тобы ІІ топ «Микроэлементтер» тобы
Br
Fe
Н
N
Zn
Mg
Cl
С
О
S
I
Ca
К
P
Cu
Na
2. Лотерия ойыны.
Шарты: әр топ ұяшықтағы сұрақтарға жауап береді.
1.Тірілік құрамына енетін элементтердің барлығы қандай топтарға бөлінеді?
2.Жасуша дегеніміз не? (Тірі ағзалардың ең кіші бөлшегі)
3.Табиғаттағы элементтердің құрылысын, құрамын анықтап, белгілі бір жүйеге келтірген ғалым кім? (Д.И. Менделеев)
4. Д.И.Менделеев периодтық жүйені ашқан уақытта қанша элемент белгілі еді? (63)
5. Ион түрінде кездесетін элементтер: (K, Ca, Mg, Na.)
6.Биоэлементтерді ата? P,S, O, H, C,N.
7. Неліктен O,H,C,N элементтерін макроэлементтер деп атайды? (Жасушада 98%)
8.Тірі жасушаның құрамындағы эелменттер санын ата? (80-ге жуық )
3. Жұмбақтарды шешіп, қазақ, орыс, латын тілінде атаңдар.
1.Қара меллургия жанымын,
Адам, машина, трактордың қанымын
YIII қосымша топшада болсамда,
Металл атаулының ең көп қолданатын санымын (Темір-Железо-Феррум )
2. Өзім газбын, менімен демаласың,
Жоқ болса ауа жетпей қиналасың (Оттегі- кислород-Оксигениум)
3.Ең жеңіл элемент саналады,
Периодтық жүйе осыдан басталады. (Сутегі- Водород- Гидрогениум)
4.Өзі ауыр металға жатады,
Балалар осы металл құйған сақамен атады. (Қорғасын-Свинец- Плюмбум)
5. Аспандағы айды осы элементпен теңестіреді,
Салмақты адамды мақтаумен келістіреді. (Күміс-Серебро- Аргентум)
ІІІ. Өткен сабақты пысықтау
ІҮ. Жаңа сабақты баяндау.
Жасуша құрамында көмірсулар, майлар, липидтер, нәруыздар, нуклеин қышқылдары, тб тәріздіағзалық заттар болады. Олар табиғатта тек тірі ағзаларда ғанакездесетін болғандықтан органикалық заттар деп аталған Жасушаныңы ағзалық заттары негізінен бірімен бірі тізбектеліп қосыла алатынкөміртегі, сутегі, оттегі, азот, күкірт, фосфор атомдарынан түзіледі.
Көмірсу- барлық тірі ағзалар жасушаларының құрамында болатын органикалық зат. Олар жасыл өсімдіктердің жасушаларындағы фотосинтез үдерісінде түзіледі.Көмірсулар малекуласы көміртегі, сутегі, оттегінің атомдарынан түзіледі.
Көмірсулардың жалпы формуласы Cn (H2 O)n
С3H6O3
С4H8O4
С5H10O5
С6H12O6
Көмірсулар қарапайым және күрделі болып екі топқа бөлінеді. Қарапайым көмірсуларды моносахаридтер деп атайды. Оларға глюкоза, фруктоза, галактоза, рибоза, дезоксирибозалар, т.б.жатады. Өсімдіктер мен жануарлар жасушаларында глюкозамөлшері 0,12% -ға жуық. Рибоза және дезоксирибоза нуклеин қышқылдарының құрамына еніп, хромосомалар мен АТФ молекулаларын түзеді. Қарапайым көмірсулар суда жақсы ериді.
Кейбір көмірсу молекулалары моносахаридтердің екі молекуласынан түзілген. Оларды дисахаридтер деп атайды.
Сахароза- қант қызылшасы
Лактоза- сүт қанты
Мальтоза- солодь қанты
Күрделі көмірсулар- полисахаридтер деп атайды. Оларға крахмал,целлюлоза, гликоген, хитин жатады. Өсімдік жасушасының құрғақ массасында (крахмал- картоп түйнегінде) 90%-ына дейін жетеді, ал жануарларда 5%-дан көп болмайды. Мақта талшығында 98 % целлюлоза бар. Күрделі көмірсулар іс жүзінде еримейді.
Көмірсулардың қасиеттері және атқаратын қызметтері.
Көмірсулардың құрылымдық қызметі. Өсімдік жасушасының қабығы тығыз болады. Оның беріктігін жасунық, яғни целлюлоза қамтамасыз етеді. Барлық буынаяқтылардың сыртқы қаңқасының негізі хитиннен құралады. Сондай –ақ саңырауқұлақтардың жасуша қабаты да сыртқы қаңқадан жасуша қабырғасын түзіп, беріктігін арттырады.
Энергетикалық қызмет. Көмірсулар- тірі ағзалардың көпшілігі үшін жасушадағы негізгі энергия көзі. Көмірсулардың 1 грамы тотыққан кезде 17,6 кДж энергия бөлініп шығады.
Көмірсулардың қорға жиналуы. Өсімдік (жеміс және тұқым) жасушаларында қорға жиналатын зат –крахмал. Адам және жануарлар бауырының жасушаларында гликоген қорға жиналады,
Майлар (Липидтер). Майлар және майға ұқсас заттар липидтер деп те аталады. Өсімдік жасушаларында заттың құрғақ массасының 5-15% май болады. Жануарлар мен адам жасушаларындағы майдың мөлшері 90 %-ға жуық болуы мүмкін. Өсімдіктердің жемісі мен тұқымдарына, жануарлардың ұлпаларына жинақталған май энергетикалық қор қызметін атқарады. Жасушаларда майдан өзге майға ұқсас заттар –липидтер болады. Құрамында фосфоры бар липидтер фосфолипидтер деп аталады.
Олар жасуша жарғақшасының негізін құрайды. Майлар суда жақсы ерімейді, жылуды нашар өткізеді. Киттер, морждар, итбалықтар және басқа да жануарларда май шелге жинақталып, аса салқындаудан қорғайды. Майлар энергетикалық қызмет те атқарады. Нәруыздар мен көмірсулардың ыдырауы әсірінен майлар ыдыраған кезде энергия көп бөлінеді. Майдың 1грамы тотыққанда 38,9 кДж энергия түзіледі. Сондықтан кейбір жануарлар үшін шелге бөлініп жинақталатын май қоры қысқы ұйқы кезінде энергия және су көзі болып есептеледі.
Майдың 100 грамының тотығу реакциясында шамамен 105 г су түзіледі. Түйенің өркешіндегі май қоры шөл арқылы өткен кезде аштық пен төзуге мүмкіндік береді.
Ү. Сабақты бекіту.
1. Биологиялық есеп
І топ Макроэлементтер тобы.
1-есеп.
Глюкозаны спиртке дейін ашытып, түзілген этанолды қышқылға дейін тотықтырды. Осы алынған қышқыл натрий гидрокарбонатының артықмөлшерімен әрекеттескенде көлемі 8,96 л(қ.ж) газ бөлінді. Ашуға қанша глюкоза түскен?
2-есеп.
Өсімдік фотосинтез кезінде 44,8л(қ.ж) СО2 сіңірсе, қанша көлем оттегі бөлінеді?
ІІ топ Микроэлементтер тобы.
1-есеп.
Сыйымдылығы 50кг болатын 5 қап картоптан қанша глюкоза алуға болады, егер оның шығымы 50%, ал картоптағы крахмалдың массасының үлесі 20% болса?
2-есеп.
Массасы 360 кг глюкозаны ашытып 300 кгэтил спиртінің ерітіндісін алған. Осы ерітіндідегі спирттің массалық үлесі қанша?
2. Венндиаграмма
Көмірсу
Майлар
ҮІ. Оқушы білімін бағалау
ҮІІ. Үйге тапсырма беру. § 8 оқып келу.
Макроэлементтер тобына «Көмірсулардың қасиеті»
Микроэлементтер тобына «Майлардың қасиеті » реферат жазу.
