Kimyodan 7-sinflar uchun qòllanma

Kimyodan 7-sinflar uchun qo'lanma

Asaka tumani 12-umumta’lim maktabi kimyo fani o’qtuvchisi

MANNOFAVA SAYYORA SHAROFBIDINOVNA

TASDIQLAYMAN: Makrab direktoti:N.Ahmedova

O’TIBDO’:O.Valiyeva

Tuman XTB

ASOSIY TUSHUNCHALAR

• Kimyo fani -moddalar,moddalarni xossalari bir turdan ikkinchi turga otish jarayonini organuvchi fan.
• Faning predmenti -tabiiy va sintetik moddalardir.
• Fanga xissa qo’shgan olimlar -Sodiqov,Yunusov,Parpiyev,Solixov,Asqarov, Yunusbekov, Toshpolotov,Mirkomilov, Maxsumov.
• Moddalardi bir biridan farqlash -rangi,xidi,ta’mi,agregat xolati (qattiq, suyuq,gaz) zichligidan,korinishidan.
• Atom –musbat zaryadlangan yadro va manfiy zryadlangan elektronlardan tashkil topgan elektroneytlar zaracha.

• Molekula –moddalarni xossalarini o’zida saqlovchi eng kichik zarracha.
• Kimyoviy elemnt- atomlarning muayan turi.
• Sof modda -tarkibi va xossalari butun xajmi boyicha bir xil bo’lgan moddalar.
• Aralashma –o’zgaruvchan tarkibga ega va fizik usullar bilan toza moddaga ajraladi.
• Oddiy modda -bir xil element atomlaridan tashkil topgan moddalar. (Al.Fe.K.H,O,Cl,)
• Murakkab modda –xar xil element atomlaridan tashkil topgan modda ( KOH,NaOH,CaCO 3 )

ALLOTROPIYA

• Allotropiya -bir element atomining turli oddiy modda xolida korinishi. Allotropiya kislod,uglerod,oltingugurt,fosfor elementlarida kuzatiladi.
• Kislorod - kislorod,ozon
• Uglerod - olmos,grafit,fulleren,karbin.
• Oltingugurt – rombik,platik,kristal,amorf.
• Fosfor –oq,qorq,qizil.kabi allotropiyalari bor.
• Sublimatlanish –qattiq moddani to’g’ridan to’g’ri gaz xolatiga otishi.(quruq muz yod naftalin).

Moddalarning molekuyar massalarini topish

• 1-masala.H2SO4 ni molekulyar massasi nechiga teng.
• Yechish ;Mr=1*2+32+16*4=2+32+64=98
• Javab;98 gram
• 2-masala.Quydagi moddalarni molekulyar massasini toping. CaO, KNO 3, NaOH, FeO, HNO3, Na3PO4, Al(NO3)3, CuO, Ba(OH)2, H2Cr2O7.

VALENTLIK - BIR ELEMENT ATOMINING BOSHQA ELEMENT ATOMLARDAN BIRIKTIRIB OLISH XUSUSIYATI

MOL- MODDA MIQDORI O’LCHOVIDIR

• 1-masala .9 gr suvni modda miqdorini toping(molini)?
• Yechish .Mr(H2O)=1*2+16=18 gr
• 18 gr → 1 mol
• 9 gr → x mol
• X=9*1:18=0,5 mol
• Javob; 0,5 mol.

hisoblashga oid masalalar

• Quydagi moddalarni modda miqdori (mol)ni toping.
• 1. 23 gr oxak tosh(CaCO3) necha mol keladi?
• 2. 50 gr bertolet tuzi (KClO3)necha mol?
• 3. 34 gr kaliy gidroksid ( KOH )necha mol?
• 4. 234 gr kaliy permanganar (margansopka)KMnO4 necha mol?
• 5. 11.2 gr temir (Fe) necha mol?

Qonunlar

• 1.Tarkibni doimiylik qonuni -xar qanday toza modda olinish usuli va joyidan qatiy nazar ozgarmas tarkibga ega . Bu qonuni 1799-yida J.Prust tomonidan kashf etilan.
• 2.Modda masasini saqlanish qonuni - reaksiyaga kirishayotgan moddalarning massasi reaksiyadan xosil bolgan moddalarning massasiga teng.1748-yilda M.V.Lomonosov va 1772-yilda A.Lavuazey kashf etgan.
• 3. Avagadro qonuni -bir xil sharoitda ozoro teng xajmdagi turli xildagi gazlarda molekulalar soni teng boladi.
• 4.Ekvivaletli qonuni - 1mol vadorod bilan birikadigon yoki kimyoviy reaksiyalarda vadarod atomini ornini oladigon miqdor.

BIRIKISH

O’RIN OLISH

ALMASHINISH

Reaksiya turlari

PARCHALANISH

KISLOROD

• Kislorod tabiatda eng kop tarqalgan elementdir. Uni 1774-yil J.Prustli va K.Sheley kashf etgan. Lavuazey organib chiqan.
• Belgisi-O
• Formulasi-O2
• Nisbiy atom massasi-16
• Nisbiy molekulyar massasi-32
• Kislorod rangsiz, xidsiz,xavodan biroz og’ir gaz.U -183C da xavorang suyuqlika aylanadi,1500 C da parchalanadi.

olinishi

• 1. 2KMnO 4 = K2MnO4 +MnO2 + O2
• 2. 2 KClO3 = 2 KCl + 3O2
• 3. 2NaNO3 =2NaNO2 +O2
• 4. 2H2O = 2H2 + O2
• 5. 2H2O2 MnO2 2H2O +O2

Kimyoviy xossasi

• 1.Au, Ag, Pt qator metallar bilan reaksiyaga kirishmaydi qolgan barcha metallar bilan oksid xosil qiladi.
• 2 Mg + O2 =2 MgO
• 2 Ca +O2 =2CaO
• 4 Al + 3O2 =2Al2O3
• 2 Na + O2 = Na2O2
• 3Fe + O2 = F3O4

KIMYOVIY XOSSASI

• 2. galogenlardan tashqari barcha metallmaslar bilan reaksiyaga kirishadi.
• S +O2 = SO2 4P + 5O2 = 2P2O5
• C +O2 = CO2 Si + O2 =SiO2
• CH4 +2O2 =CO2 +2H2O
• 2ZnS + O2 = 2ZnO +2 SO2

VODOROD

• 1766-yilda ingliz olimi G. Kavendish ,,yonuvchi havo’’ni kashf etdi. 1787-yilda A.Lavuaze vodoradni ,,gidrogeniyum’’ deb atadi.
• Kimyoviy belgisi- H
• Valentligi - 1
• Atom massasi -1
• Vodorod –rangsiz,hidsiz,ta’msiz gaz.Suvda yomon eriydi.Nikel, palladiy,platinada yaxshi eriydi.-252,6Cda qaynaydi;-259,1C da tiniq kristal xoliga otadi.
• Amiyak sintezi, gidrogenlasg, polimerlar ishlab chiqarishda,yonilg’I, qaytaruvchi,suyuq moylardan qattiq yog’lar olishda ishlatiladi.
• Birikmalari-H2O,HCl,CH4,NH3.

OLINISHI

• Laboratoriyada olinishi.
• Zn + 2HCl =ZnCl2 + H2
• Fe +H2SO4 = FeSO4 +H2
• Sanoatda olinishi.
• 2H2O = 2H2 + O2
• CH4 + H2O = CO2 + H2
• CO + H2O = CO2 + H2

KIMYOVIY XOSSASI

• 1.Ftor bilan xona xaroratida reaksiyaga kirishadi.
• H2 + F2 = 2HF
• 2.Xlor bilan yorug’likda tez krishadi.
• H2 + Cl2 = 2HCl
• 3.Kislorod bilan oddiy sharoitda.
• H2 + O2 = 2 H2O
• 4.Yuqori xaroratda metallar bilan reaksiyaga krishadi.
• 2Na + H2 = 2NaH
• CuO + H2 = Cu + H2O

SUVNING XOSSALARI

• SUV-rangsiz,xidsiz ,tamsiz suyuqlik.Suv 0C da muzleydi,100C da qaynaydi, 1000C da parchalanadi.Suvning zichligi 1 g/ml .
• Kimyoviy xossasi.
• 2H2O =2H2 + O2
• 2Na + 2H2O = 2NaOH +H2
• CaO + H2O =Ca (OH)2
• SO3 + H2O = H2SO4
• CuSO4 + 5H2O =CuSO4*5H2O

ERITMA KONSENTRATSIYALARI

FOIZ KONSENTRATSIYA

C%=M 1/M2*100%

MOLYAR KONSENTRATSIYA

C M = M*1000/M*V

NORMAL KONSENTRATSIYA

C N = M*1000/E*V

MODDALAR

.

Oddiy

Metallmaslar

Metallar

moddalar

.

Murakkab

Oksidlar

Asoslar

Kislotalar

Tuzlar

oksdlar

Asosli

Na2O,K2O

Kislotali SO3,P2O5

Pervooksid

H2O2,K2O2

Befarq

CO,NO

Amfote

ZnO,Al2O3

Amfoter Al(OH)3,Zn(OH)2, Cr(OH)3

ASOSLAR

Suvda erimaydigon Cu(OH)2,Fe(OH)2

Suvda eriydigon NaOH, KOH.

KISLOTALAR

Kislorodli

• H2SO4,HNO3,H3PO4.
• H2SO4,HNO3,H3PO4.

• H2CrO4.H2MnO4.HNO2
• H2CrO4.H2MnO4.HNO2

• HCl,HF,HI,
• HCl,HF,HI,

Kislorodsiz

• HBr,HCN
• HBr,HCN

KISLOTALAR

Bir negizli -HNO3,HCl,HF,HCN

Ikki negizli -H2SO4,H2S,H2MnO4

Uch negizli –H3PO4,H3PO3

TUZLAR

O’rta tuzlar Na2SO4,K2SO4.

Asoali tuzlar

Al(OH)SO4,Fe(OH)S

Nordon tuzlar LiHS,KHCO3.

Qo’sh tuzlar

KCl*NaCl,CaCO3*MgCO3

Kompleks tuzlar

K3[Fe(CN)6].

Etboringiz uchun raxmat