Химиялы? байланыcты? негізгі т?рлері

Сыныбы: 8 сынып
Та?ырыбы: Химиялы? байланысты? негізгі т?рлері
Ма?саты: Саяхат саба?ы ар?ылы, химиялы? байланыс т?рлері та?ырыбын тере? ??ындыру
Міндеті: 1. ?ткен та?ырыпты жа?а та?ырыппен байланыстыра ??ына білу
2. саяхат кезінде ал?ан жа?алы?тарын пайдалана білу
Типі: жа?а саба?ты ме?герту.
Т?рі: саяхат саба?ы
?дісі: т?сіндіру, с?ра? - жауап
Барысы
Біз саяхатымызды ауа шарымен шы?амыз, шар?а ір аялдама ?ткен сайын ал?ан жа?алы?тарды жапсырып отыру.
І аялдама «К?н»
?й тапсырмасын тексеру «с?ра? - жауап» ар?ылы тексеру
1. Электіртерістілік дегеніміз не?
2. Электіртерістілік топ, период бойынша ?алай ?згереді?
3. Электіртерістілік е? жо?ар?ы элемент, е? т?менгі элемент?
Период бойынша элементті? атом ядроларыны? зарядтары ?скен сайын оларды? сырт?ы электронды? ?абаттарын толтыру ая?тала бастайды. Осы?ан сай элементтерді? бейметалды? ?асиеттері к?шейіп, оларды? электртерістіліктері арта т?седі. Б?дан электіртерістік элементтерді? металды? ж?не бейметалды? ?асиеттерін к?рсететін шама екенін бай?аймыз. Элементтерді? электіртерістігі туралы м?ліметтер олар т?зетін химиялы? байланысты т?зуге к?мегін тигізеді.
Б?гінгі та?ырыбымыз химиялы? байланысты? негізгі т?рлері. Осы та?ырып бойынша таби?атты? негізгі ??раушылары ауа?а, таби?и су ?орларына, ?ндіріске ауа шарымен саяхат?а шы?амыз.

ІІ аялдамамыз – «Ауа ке?істігінен» бастаймыз, ол ?шін ауаны? ??рамына то?таламыз. Ауаны? ??рамында?ы сутек, оттек, азот молекулалары ?зара бірдей екі атомнан т?ратын жай заттар H2 O2 N2 ковалентті полюссіз байланыс т?зеді.
Электіртерістіктері бірдей сутекті? 2 атомыны? ?рекеттесіп молекула?а айналуын ?арастырса?. Сутек атомы о? зарядты ядродан ж?не оны ?орша?ан шар пішінді электрон б?лтынан т?ратынды?ы белгілі. Осындай екі атом ?рекеттескенде, оларды? электрон б?лттары жа?ындасып бірімен - бірі араласады.
1. ?ай затты? болсын молекуласында?ы атомдар белгілі – бір ретпен орналасады.
2. Молекуланы? ??рамында?ы атомдар ?зара тікелей не болмаса бас?а атом ар?ылы ?осылысса да біріне - бірі ?сер етеді.
3. Затты? ?асиеті молекулада?ы атомдарды? ?осылу ретіне ж?не оларды? біріне - біріні? ?серіне, я?ни химиялы? ??рылысына т?уелді.
4. Затты? химиялы? ?асиеттеріне с?йіне отырып, оны? молекуласыны? ??рылысын аны?тау?а болады.
Сонда ж?птаспа?ан электрондар ж?птасу ?шін атомдар арасында химиялы? байланыс т?зіледі. Сырт?ы валентілік электрондарын 8-ге толтыру ?шін электіртерістілігі т?мен элементтер беріп жіберсе, электіртерістігі жо?ары элементтер ?осып алу?а бейім. Сонды?тан арасында байланыс т?зіледі.
Химиялы? байланысты? 1916 жылы американ ?алымы ЛЬЮИС теориясын ?сынды.
Теорияда - 1. Атомдар молекула ??рып біріккенде орта? электрон ?оса?ын т?зу ар?ылы ?здеріні? сырт?ы ?абаттарын инертті газдардікіндей етуге тырысады.
Химиялы? байланыс ?серлесуші атомдарды? екеуіне де орта? электрон ж?бы ар?ылы жасалады. Бір электрон ж?бын т?зу ?шін ?р атом бір - бір электроннан ж?мсайды.
Бір не болмаса бірнеше электрон ж?птары ар?ылы т?зілетін химиялы? байланыс
коваленттік байланыс деп атайды.
ІІ аялдама «Таби?и су ?орларына» саяхат. Б?ріміз білеміз те?із суларында т?з к?п кездесетінін. Сол т?здарды? арасында?ы байланыс и о н д ы ? байланыс т?зеді. Атомдар электрондарын беріп жіберу немесе ?осып алу ар?ылы о? не теріс зарядталады. М?ндай зарядтал?ан атомдар иондар деп аталады. Демек ?арама - ?арсы зарядтал?ан иондар арасында?ы байланысты ионды? байланыс деп атайды. 1916 жылы неміс ?алымы Коссель ?сынды. ?зіні? сырт?ы валенттік электрондарына сай электрон б?лтын берген атомдар о? зарядты катиондар?а, ал осы электрондар?а сай б?лтты ?осып ал?ан атомдар терісзарядты анионындар?а айналады. Т?зілген иондар біріне - бірі Кулон за?ы бойынша тартылып. ионды? байланыс т?зіледі.
ІІІ аялдама «?ндіріске» саяхат. Біз білеміз ?ндірісте ?рт?рлі заттар ?ндіреді соны? ішінде ?ыш?ыл ?ндіретін зауыт?а саяхат?а атанамыз. Жалпы ал?анда ?рекеттесуші атомдарды? электіртерістіктеріні? аз?антай болса да айырмашылы?тарына байланысты, к?біне молекулалар ковалентті поюсті байланыс т?зеді. Коваленттік полюсті байланыс к?біне ?ыш?ылдар?а т?н.
Мысалы кестемен ж?мыс жасаймыз.
Полюсті молекулада?ы электрондар ы?ыс?ан кезде атомдар ?осымша заряд?а ие бола бастайды. Молекуланы? бір жа?ы о?, бір жа?ы теріс зарядталады. М?ндай молекулалар полюсті деп аталады.
І? аялдама «Г?лдер»
Кесте толтыру
Жо?арыда берілген кестені? с?йкес ба?анына мына заттарды толтыры?ыз
NaI, ZnF2, N2, H2SO4, PH3, O2, HNO3, H2S, I2, KNO3, Br2,
Тест тапсырмалары
1. Электртерістік дегеніміз не?
А. атомны? электрон беру ?абілеті
?. ?осылыста?ы атомны? электронды ?зіне тарту ?абілеті.
Б. атомны? ?осылыста?ы белгілі валенттік к?рсететін ?асиеті.
2. Элементтерді? электртерістілігі период бойынша ?алай ?згереді?
А) солдан о??а ?арай ?седі
Б) алдымен ?седі, сосын кемиді
С) артады
3. Элементтерді? электртерістілігі топ бойынша ?алай ?згереді?
А) артады
Б) алдымен ?седі, сосын кемиді
С) кемиді
4. Ионды? байланысы бар ?осылыстарды? ?атарын к?рсеті?із
а) NaF CaF2 Na2SO4
б) N2 Na2S HF
с) K2SO4 O2
5. Полюссіз ковалентті байланысы бар ?осылысты к?рсеті?із
а) Na2SO4
б) HF
с) O2
6. Полюсті ковалентті байланысты ?андай элемент атомдары т?зеді?
А) электртерістігіай?ын айырмашылы? бар элемент атомдары
Б) электртерістігі бірдей
С) электртерістігінде айырмашылы? аз.
7. Ковалентті полюссіз байланысы бар ?осылыстар ?атарын к?рсеті?із
а) F2 O2 N2 C8
б) N2 Na2S HF
С) NaF CaF2 Na2SO4
8) Орта? электрон ж?бы ар?ылы т?зілген байланыс ?алай аталады?
А) ионды?
б) коваленттік
с) металды?
9. Оттек молекуласы т?зілгенде неше орта? электрон ж?бы т?зіледі?
А) 1
б) 2
с) 3
10Ионды? байланыс ?алай жасалады?
А) атом электронын электртерістілігі жо?ары Атом?а беруі
Б) орта? электрон ж?быны? т?зілуі
С) электрондарды? жалпылануы
Жауаптары
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Б А С А С С А Б Б А
? аялдама «?й жа?алауы»
?йге тапсырма