Саба?ты? та?ырыбы: Кальций. Периодты? ж?йедегі орны. Атомыны? ??рылысы
Саба?ты? ма?саты:
а) біліктілік: Кальций,атом ??рылысы,?асиеттері,периодты? ж?йедегі орны,ашылу тарихы,таби?атта таралуы жайында м?лімет беру.
?) дамытушылы?: о?ушыларды? ?з бетімен, ?жыммен ж?мыс істеу біліктіліктерін дамыту; ?р о?ушыны? білімдік, ?жымды? ?абілетін ояту; еске са?тауын, ой-?рісін дамыту; с?зж?мба?, ребус, «?йлестірме кесте» жасай білуге баули отырып, о?ушыларды? шы?армашылы?пен ж?мыс істеуге да?даландыру,танымдылы? белсенділігін арттыру.
б) т?рбиелік: к?пшіл, ?йымшыл болу?а баулу; ынтыма?тасты??а, ?зін-?зі бас?ару?а, ба?ылау?а, бай?а?ышты??а жетелеу;білім де?гейіне ?арамай серігін, к?ршісін ?адірлей білуге; ?р о?ушыны? ?абілетін дамытып; е?бек етуге баулу; к?сіптік ба?дар беру.
Саба?ты? міндеттері:
а) ?з ойларын еркін айтып, бір-біріні? пікірін ты?дайды.
?) ?жымдаса бірлесіп ж?мыс істейді.
Саба?ты? т?рі: жа?а білім беру, жина?тау саба?ы.
Саба?ты? ?дісі: т?сіндіру, салыстыру, с?ра?-жауап,баяндау, о?улы?пен ж?мыс, ба?алау, бекіту, ?орытындылау.
К?рнекілігі: тест с?ра?тары, тараптама материалдар(с?ра?-жауап)
П?наралы? байланыс: биология,география, тарих, ?аза? ?дебиеті.
Саба?ты? формалары: жеке, топпен, сынып ?жымымен ж?мыс ж?ргізу.
Саба?ты? типтері: жа?а саба?ты ме?герту.
Саба?ты? тегі: жа?а материалды игерту саба?ы, жа?а саба?ты? ма?сатын т?сіндіру, б?л саба?та нені біліп шы?атыны туралы айтып, о?ушы зейінін саба??а аударамын.
?зтаз ?станымы: саба?та барлы? о?ушыларды? ?амтылуы.
О?ушы ?станымы: ынта,жігер,шынайылы?.
Саба? жоспары:
1.?йымдастыру (2 минут)
2. ?й тапсырмасы (10 минут)
3. Жа?а саба? (20 минут)
4. Пысы?тау (5 минут)
5.?йге тапсырма (2 минут)
6. Ба?алау (3 минут)
7. ?орытындылау (3 минут)
Саба?ты? барысы:
І.?йымдастыру кезе?і.
1.О?ушылармен амандасу
2. Сынып б?лмесіні? тазалы?ына к??іл аудару.
3. Кезекші м?лімдемесін ты?дау.
4. Журнал бойынша т?гелдеу.
5. О?у ??ралдарын т?гелдеу.
6. Т?ртіпке ша?ырып, о?ушыларды? саба? бастау?а к??іл к?йі, о?ушы назарын саба??а толы? аудару.
7.Саба??а белсенді ?атысуды, бір-біріні? жауабын ты?дауды ескерту.
8. Жа?а саба??а дайынды?.
9. Саба? та?ырыбы мен ма?сатын хабарлау.
10. Саба? жоспарымен таныстыру.
ІІ. ?йтапсырмасын с?рау кезе?і.
?ткен саба?тарда ?тілген «Металдарды? ?осылыстары, оксидтері мен гидроксидтері» та?ырыбы бойынша с?ра? –жауап ?дісімен т?сінгендерін, саба?ты ме?гергендерін с?рап білемін.
І-тапсырма. Графикалыќ диктант.Д?рыс -, ќате ^
1.S-элементтер ?здеріні? валенттілік е- о?ай береді.-
2.Е? белсенді Ме жєне ?те к?шті тотыќсыздандырѓыш литий. ^
3.Сілтілік Ме сыртќы энергетикалыќ де?гейінде 2е- бар. ^
4.Сілтілік Ме реттік н?мір артќан сайын атомдыќ жєне иондыќ радиостары артады.-
5.Бізді? планетамызда таралуы бойынша натрий екінші орында. ^
6.Калий ?сімдікткр ?шін негізгі ќоректік элементке жатады.-
7.Натрий ж?не калий бейметалдармен ?рекеттескенде тотыќтырѓыш ќасиет к?рсетеді. ^
8.Сілтілік Ме оксидтері негіздік оксидке жатады.-
9.Кальцийленген соданыњ формуласы NaCl. ^
10.Ас содасыны? формуласы NaHCO3.-
11.Екінші топтыњ негізгі топшасында орналасќан Ме-Ве,Zn,Cl,Ba. ^
12.Оларды? сыртќы энергетикалыќ де?гейінде 2е- бар.-
13.Сілтілік жер Ме барлыќ ?кілдері S-бар.-
14.1s22s22p63s2 натрийді? е- -дыќ формуласы. ^
15.Магний атомы ядросыныњ ќ?рамында 12р+,20n0 бар. ^
16. 1s22s22p63s2 3р6 4s2 кальцийді? е- -дыќ формуласы. ^
17.Сілтілік жер Ме тотыѓу дєрежесі -2. ^
18.Сілтілік жер Ме реттік н?мірі артќан сайын ЭТ артады.-
19.Магний мен кальций тіршілік элеенттері ќатарына кіреді.-
20.Ве –екідайлы элемент.-
ІІІ. Жа?а саба?ты т?сіндіру кезе?і.
Саба?ты? та?ырыбын айту, ма?сатымен таныстыру. Б?гінгі жа?а саба?та о?ушыларды «Кальций. Периодты? ж?йедегі орны. Атомыны? ??рылысы» та?ырыбы жайлы т?сіндіремін
Кальций I-период, II топты? негізгі топшасыны? элементі,реттік н?мірі 20,ядросында 20 протонмен 20 нейтроны бар.Ar =406электрондарыны4 жалпы саны да 20.Кальцийді? электронды? формуласы 1s22s2 2p6 3s23p64s2,валенттілік электрондары 4s2бол?анды?тан кальций ?осылыстарында II валентті.
Таби?атта таралуы Таби?и ?осылыстары:сульфаттар
CaSО4? 2Н2О ?аныш, карбонаттар - СаСО3, доломит СаСО3 ? 2MgCО3; фосфаттары - фосфорит Са3(РО4)2, апатит Са5(РО4)3ОН, фторапатит Са5(РО4)3?, флюорит Са?2.
Алынуы:
Кальцийді кальций хлоридіні? бал?ымасын электролиз- деп алады.
Физикалы? ?асиеттері
Кальций а? т?сті, же?іл (р=1,55 г/см3), сілтілік металдардан ?аттыра? зат, t°бал?у = 851°С, керосинні? астында са?талады.
Ат. н. 20; ат. м. 40,08; бал?у t 842°С; ?айнау t 1495°С ты?ызды?ы 1,55 г/см2. Кальцийді 1808 жылы а?ылшын ?алымы Г.Дэви аш?ан. Т?сі к?містей а?, же?іл металл, белгілі изотоптары 14, таби?и изотоптары 6. Негізгі минералдары: кальцит, ангидрит, гипс, флюорит, апатит, т.б.
Химиялы? ?асиеттері:
Кальций белсенді метал бол?анды?тан к?птеген реакциялар?а т?седі.
Жай заттармен
- Са + Н2 = СаН2 кальций гидриді
- Са + Сl2 = СаСl2 кальций хлориді
- 2Са + О2 = 2СаО кальций оксиді
- 6Са + 2N2СаN кальций нитриді
- Ca + 2С =СаС2 кальций карбиді
К?рделі заттармен
- Ca + 2НОН = Са(ОН)2 + Н2↑
- Ca + 2HCl=СаСl2 + Н2↑
Осы реакцияларды? барлы?ында кальций - тоты?сыздандыр?ыш.
Оттекпен о?ай ?рекеттесіп, ?ыздыр?анда жанады. Металлоидтармен тікелей ?рекеттеседі. Кальций металын ?нерк?сіпте екі жолмен алады:
- электролиз ?дісімен алу ?шін бал?ы?ан Калций хлориді (CaCl2) ар?ылы т?ра?ты ток жіберіп, катодта таза Калций металын алады;
- екінші ?діс Al не Mg ?нта?ыны? ?ктаспен аралас ?оспасын вакумда 1100 – 1200°С-та ?ыздыру ар?ылы алады. Калций к?мегімен уран, торий, ванадий, хром, цирконий, бериллий, тантал сия?ты ?иын бал?итын, сирек те шашыранды, ілеспе металдарды тоты?сыздандырып ?ндіреді.
ІV.Жа?а саба?ты пысы?тау.
О?ушыларды? ал?ан білімдерін тияна?тау ма?сатында ?р т?рлі ?дістер ?олдану?а болады.Оны? негізгілері: мысалы, с?ра? –жауаптар, де?гейлік тест с?ра?тарын беруге болады.Міне, осылайша жа?а саба?ты т?сіндіріп бол?а? со? жа?а материалды ме?геру д?режесін тексеру ?шін о?ушылар?а мынадай с?ра?тар беремін.
І-тапсырма. С?ра? –жауап.
1. Кальций ?андай тоты?у д?режесін к?рсетеді? Жай зат кальций тоты?тыр?ыш бола ма ?лде тоты?сыздандыр?ыш бола ма? Осыларды атом ??рылысы т?р?ысынан т?сіндірі?дер.
2. Кальций атомы мен кальций катионныны? ??рамында ?андай айырмашылы?тар бар? Екеуіні? электронды? формулаларын жазы?дар.
ІІ-тапсырма. Карточкамен ж?мыс.
1-карточка. Кальций атомынан валенттік элетрондарды кетергеннен кейін пайда бол?ан б?лшек элетронды? ??рылысы ж?нінен ал?анда ?ай инертті газды? атомына ж?не ?ай галоген ионына ??сас?
Жауабы: инертті газдан аргон?а, ал галоген иондарынан хлор ионына ??сас.
2-каротчка. Кальций атомы кальций ионына айналатын ?рт?рлі т?рт реакция те?деулерін жазы?дар.
Жауабы. Са + 2Н2О → Са(ОН)2 + Н2
Са + Н2 → СаН2
3Са + N2→ Са3N2
4Са + 10НNО3→ 4Са(NО3)2 + NН4NО3 + 3Н2О
3-карточка. ??рылысшыларды? с?ндірілмеген ізбесті «?айнатпа», ал с?ндірілген ізбесті «?лпілдек» деп атайтын себебі неліктен?
Жауабы. Себебі, с?ндірілмеген ?к су?а сал?анда б?р?ылдап ?айнайды, ал с?ндірілген ?к ?лпілдек келеді.
4-каротчка. Жанып жаткан металл кальцийді су ??йып ?шіруге болмайтыны неліктен?
Жауабы: Себебі, жанып жат?ан кальций сумен ?рекеттесіп кальций гидроксиді? т?зеді.
5-карточка. Кальцийді?: а) тоты?атын, б) тоты?сызданатынын; в) тоты?у д?режесі ?згермейтін кезіндегі реакция те?деулерін келтірі?дер.
Жауабы. а) СаСІ2 → Са + СІ2
б) Са + Н2 → СаН2
в) Са О+ Н2О → Са(ОН)2
ІІІ-тапсырма. Тестпен ж?мыс.(3-с?ра?)
1. Кальций атомыны? ядросында ?анша протон ж?не нейтрон бар?
А) 20,20 Б) 25,15 С) 10, 10 Д) 15,15 Е) 10,30
2. ?ндірісте кальцийді алады:
А) ерітінді электролизімен; В) бал?ыма электролизімен;
С) пирометаллургиялы? ?діспен; Д) металтермиялы? ?діспен.
3. Рет н?мірі 20-?а те? элемент. элементтер тобына жатады
A) d B) f C) q D) s E) p
ІУ-тапсырма. Мына ?згерістерді ж?зеге асыратын реакция те?деулерін жаз:
Ca → CaO → Ca(OH)2 → CaCО3 → Ca(HCO3 )2 → CО2
Шешуі:
- 2Ca + O2 → 2CaO
- CaO + H2O → Ca(OH)2
- Ca(OH)2 + CО2→ CaCО3 ↓ + H2O
- CaCО3+ CO2 + H2O→ Ca(HCO3 )2
- Ca(HCO3 )2 + Ca(OH)2 →2СaСO3 ↓ + H2O
V. ?й тапсырмасын беру кезе?і.
§ 37, 1- 5 –жатты?улар. Есептер жина?ынан тапсырмалар.
VІ. О?ушыларды? білімін ба?алау кезе?і.
Саба?та с?ра??а м?нді де ма?ыналы жауап берген, ?осымша с?ра?тар?а жауап беріп отыр?ан о?ушыларды ба?алау.
VІІ. ?орытындылау кезе?і.
Жа?а материалды ме?геру д?режесін тексеру ?шін о?ушылар?а мынадай ?зіндік ж?мыс бойынша с?ра?тар мен ж?мба?тар беремін.
І-тапсырма.
Кальций катионыны? электрон ??рылысымен:
а) екі анионны?;
?) бір асыл газды?;
б) бір катионны? электрон ??рылыстары ??сас. Осыларды тауып себебін т?сіндірі?дер.