Фосфор ж?не оларды? ?асиеттері

Күні: 08.04.15

Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы: Азот, фосфор және олардың қосылыстары
Сабақтың мақсаты:

Білімділік: азот және фосфордың периодтың жүйедегі орнына байланысты оны Y топ элементі ретінде сипаттау, маңызды қасиеттерімен таныстыру.
Тәрбиелік: Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын оятып, сөйлеу қабілетін дамыту.
Дамытушылық: Оқушыларды табиғат байлықтарын тиімді пайдалана білуге үйрету.
Өткізу әдісі: сұрақ-жауап, демонстрациялау, өз беттік, зерттеу.
Көрнекілігі: Периодтық жүйе, слайд, Ә.Бектұров портреті, реактивтер.
Сабақтың түрі: аралас, лабораториялық
Сабақтың типі: жаңа ұғымды меңгерту
Пән аралық байланыс: биология, география

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру:

а) Оқушылардың түгелдей сабаққа назарын аударту.
ә) Оқушыларды түгендеу, оқу құралдарын қадағалау.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:
Жер қыртысындағы көміртектің мөлшері?
Жай зат түріндегі көміртектің аллотропиялық түр өзгерістерін ата?
Жоғары температуда көміртекқандай элементтер мен әрекеттеседі?
Кремнийдің атомдық нөмірі?
Кремнийдің физикалық қасиеті?
Құрылыстық силикаты материалдарға нелер жатады?

№1

Кремний қышқылының құрамындағы кремнийдің массалық үлесін есептеңдер.

№2

Массасы 36,6 г натрий силикатын алу үшін қанша натрий оксиді, қанша кремний оксиді қажет болатынын есептеңдер.

SiO2 + Na2O ---- Na2SiO3 
n(Na2SiO3) =m/M= 36,6 г / 122 г / моль = 0,3 моль 
n(Na2SiO3) = n(Na2O) = 0,3 моль 
m(Na2O) = n*M=0,3 моль * 62 г / моль = 18,6 г 
n(Na2SiO3) = n(SiO2) = 0,3 моль * 60 г / моль = 18 г

ІІІ. Жаңа сабақ:

Фосфорға және азотқа жалпы сипаттама беру:

Азот	Фосфор
IV А топ элементі Электрондық формуласы: 7N 1s22s22р3	Фосфор V а топ элементі.  Оның электрондық формуласы: P 1s 2s 2p 3s 2p
Табиғатта таралуы:
Бос және қосылыс түрінде кездеседі. Ауада көлемдік үлесі – 78,09%. Массалық үлесі – 75,6% Маңызды қосылыстары: NаNО3, КNО3, Са(NО3)2. Жер қыртысында мөлшері – 0,01-0,04%	Бұл едәуір көп таралған элемент, жер қыртысындағы оның мөлшері 0,12%-ті құрайды. Фосфор белсенді, табиғатта бос күйінде кездеспейді, маңыздысы-құрамына кальций фосфаты кіретін апатит минералы. Ең көп таралғаны фторапатит 3Ca (PO ) .Ca F
Алынуы:
Аммоний нитридін қыздырып айыру арқылы: NН4NО2 = N2 + 2Н2О NаNО2 + NН4Сl = N2 ++NаСl +2Н2О	Фосфорды фосфавриттен алады. Оны көмірмен (кокспен) және құммен араластырып, 1500С электр пешінде қыздырады:  2Са3 (РО4)2 +10С+6SiO2 =6CaSiO3 +P +10CO↑
Физикалық қасиеті:
N Иіссіз, түссіз, дәмсіз, ауадан жеңіл газ. Суда ерігіштігі оттектен төмен ауадан аздап жеңіл - 1960С сұйық күйге айналады - 2100С қар тәріздес массаға айналады.	Азотпен салыстырғанда фосфор элементінің бейметалдық қасиеттерінің кемуі, оның жай заттарының қасиеттеріне әсер етеді.  Фосфордың аллотропиялық түр өзгерістерінің қасиеттері олардың құрылысымен түсіндіріледі. Ақфосфор құрылысы толық зертелген (8.9- сурет). Оның малекулалық кристалдық торы бар. Ақ фосфордың малекуласы төрт атомды және дұрыс үш қырлы перамида тәріздес. Фосфордың әрбір атомы перамиданың төбесінде орналасқан. Малекулалық торлы басқа заттарға ұқсас, ақ фосфор жеңіл балқиды және ұшқыш.
Химиялық қасиеті: Тотықтырғыш, тотықсыздандырғыш қасиет көрсетеді.
N2+3H2 = 2NH3 3Mg + N2 = Mg3N2 N2 + 3Ca = Ca3N2 N2 + 3F2 = 2NF3 3N2 + 2Al = 2AlN3	2Р+3S=P2 S3 2P+3CI2 = 2РСl3 РСl3+CI2 = РСl5 2P+3Ca=Ca3 P2 Са3 Р2 + 6Н2О= 3Cа(ОН)2 +2РН3↑. 6Р+5КСIО3=5KCI+3P2 O5
Қолданылуы:
түрлі қосылыстар, NH2синтездеу, инертті орта, ауа салқындатқыш жүйеде, цианид алу, нитрид алу, азот қышқылын алу.	Cа3(PO4)2-фосфорит фторапатит, Р-нәруыз құрам тіс, сүйек

Сабақты бекіту:
Деңгейлік тапсырма:
1. Азот пен фосфор қышқылдарының қасиеттерін салыстырыңдар. Осы қышқылдардың металдарға қатынасы қандай? Мысал келтір.

2. Берілген айналуларды жүзеге асыруға болатын реакция теңдеулерін жаз:
〖Ca〗_3(PO4)2→P→Mg3P2→PH3→P2O5→H3PO4
Ион алмасу реакциялары үшін иондық теңдеулерін, тотығу - тотықсыздану реакциялары үшін электрондық баланс теңдеулерін жазыңдар.

2Ca3(PO4)2+10C+6SiO2→6CASiO3+P4+10CO↑
2PH3+4O2→P2O5+3H2O
P2O5+3H2O=2H3PO4
2P+3Mg→Mg3P2
Mg3P2+6H2O=3Mg(OH)2+2PH3↑

3. Көлемі 56 л (қ.ж.) азот сутектің артық мөлшерімен әрекеттесті. Аммиак шығымының массалық үлесі 50%-ті құрайды. Алынған аммиак массасын есепте.
(Жауабы: 42,5 г)
V(N2)=56 л N2+3H2→2NH3 100-34г
W(NH3)=50% 22,4 50-17г
M(NH3)-? 56г-Хг

22,4л-17г х=42,5 г

Сабақты қорытындылау

1. Азоттың таңбасы (N)
2. Молекулалық формуласы (N2)
3. Реттік нөмірі (7)
4. Салыстырмалы атомдық массасы (14)
5. Азоттың физикалық қасиеті (түссіз, иіссіз, ауадан сәл жеңіл, суда нашар ериді)
6. Азоттың ауа құрамындағы мөлшері (78%)
7. Ауадағы азотты өсімдіктер тікелей сіңіре ала ма? (жоқ азот атомдарының арасындағы байланыс өте берік, өсімдік топырақтан тыңайтқыш арқылы ала алады)
8. Азот қандай органикалық заттың негізгі құрам бөлігі? (нәруыздың)
9. Бөлме температурасында азот реакцияға түсетін металл (литий)
10. «Азот» атауын ұсынған ғалым? (А. Лавуазье)
Тест
Ақ және қызыл фосфордың бір-бірінен айырмашылығы:
а) кристалдық торының түрінде;
б) химиялық белсенділігіне;
в) сапалық құрамында;
г) физикалық қасиетінде;
Фосфордың валенттігі мен тотығу дәрежесі оның жоғары оксиді мен қышқылына тең болады:
а) 3 және -3;
б) 3 және +3;
в) 5 және -5;
г) 5 және +5.
H3PO4-те фосфордың валенттігі мен тотығу дәрежесі нешеге тең:
а) ІІІ және +3;
б) V және +3;
в) ІІІ және +5;
г) V және +5.
Қай затпен H3PO4- әрекеттеспейді, бірақ HNO3(сұйыт)- әрекеттеседі?
а) калий карбонатымен;
б) кальций оксидімен;
в) мыспен;
г) аммоний карбонатымен.
Ерітінді PO4-3 иондарының бар екендігін анықтау үшін.
а) Ba 2+
б) Cu 2+
в) Ag+
г) Na+ алу керек.

Үй тапсырмасы:

§ 8.9, 8.13, 1-9 сұрақ, жаттығу 252 бет-247 бет.

Бағалау:

Сабаққа белсенді қатысқан оқушыларды бағалау.