Элементтерді? адам а?засына ?сері

Элементтерді? адам а?засына ?сері

К?рнекі ??ралдар мен о?у ??рал –жабды?тарыны? типтік тізімінде орта мектептер ?шін жо?ары белседі физиологиялы? заттар?а сипаттама берейік.

Бром (лат. Bromum, грек. bromos — сасы?), Br — элементтерді? периодты ж?йесіні? VІІ тобында?ы химиялы? элемент. Ат. н. 35, ат. м. 79,904; галогендер тобына жатады. Т?ра?ты екі изотопы бар: 79Br, 81Br. Б-ды 1826 жылы француз химигі А. Балар бос к?йінде б?ліп алды. Бром ?алыпты жа?дайда ?ткір иісті, ?ызыл ?о?ыр т?сті, ауыр с?йы?. Ауада тез буланып, сары ?о?ыр т?сті бу т?зеді, 0?С-та?ы ты?ызд. 3,19 г/см3, ?айнау t 58,78?С, бал?у t –7,2?С. Жер ?ыртысында?ы м?лш. 1,6?10–4%. Таби?атта те?із суында, т?зды к?лдерде, таби?и хлоридтерде кездеседі. Бром сирек кездесетін ромаргирит (AgBr) ж?не эмболит Ag(Cl, Br) минералдарын т?зеді. Химиялы? активтігі ж?нінен хлор мен иод арасында орналасады. К?птеген бейметалдармен (Ca, N, C, инертті газдар) ж?не металдармен тікелей ?рекеттеседі, ?ыш?ылдармен реакция?а т?спейді. Сілтілермен реакциялас?анда гипобромит (сал?ындат?анда)ж?не броматтар (?ыздыр?анда) т?зеді. Сутегімен ?рекеттесіп бромсутегін береді, оны? суда?ы ерітіндісі ?ыш?ылды? ?асиет к?рсетеді. Олар ?ткір иісті с?йы?, к?шті ?ыш?ылдар ?атарына жатады. Бромды сутек ?ыш?ылыны? т?здарын бромидтер деп атайды. Бром суы ж?не бромидтер ерітіндісі ар?ылы хлор жібергенде Бром бос к?йінде б?лінеді. Б?л реакция те?із суынан ж?не т?зды к?лсуларынан бром алу ?шін пайдаланылады. Бром ж?не оны? ?осылыстарын органикалы? синтезде, фотоматериалдар мен бояулар алу?а ж?не д?рі-д?рмек ?ндіруге пайдаланады.

Йод, I – элементтерді? периодты? ж?йесіні? VІІ тобында?ы химиялы? элемент. Галогендер тобына жатады, ат. м. 126,9; ат. н. 53; ты?ызды?ы 4,93 г/см3; бал?у t 113,60С; ?айнау t 184,350С. Йодты 1811 ж. француз химигі Б.Куртуа аш?ан. Таби?атта т?ра?ты бір изотопы бар (127J), бос к?йінде кездеспейді. ?ара с?р т?сті, к?лгін жылтыр, ?ткір иісті. Лаутарит, дитцент минералдарында, м?хит суы, м?най кендеріндегі ілеспе суда,балдырларда кездеседі. Суда нашар, органикалы? еріткіште (спирт, эфир, к?кіртк?міртек, хлороформ) жа?сы ериді. К?птеген металдармен ж?несутекпен жо?ары температурада ?рекеттеседі. Сілтімен ?рекеттесіпйодатты т?з т?зеді, тоты?тыр?ыш, тоты?сыздандыр?ыш сипат к?рсетеді. Йод м?найда?ы ілеспе судан хлормен, натрий нитратымен немесе ?ыш?ыл ?атынасатын марганец ?ос тоты?ымен тоты?тыру ар?ылы ?ндіреді. Йод ж?не оны? ?осылыстары медицинада, металл ?ндіруде (титан, циркон, гафний), фотосурет ??дейтін химиялы? реактив жасауда, т.б. ?олданылады.Адам организмінде Йодты? жетіспеушілігі ?ал?анша безді? ?л?аюына, б??а? ауруына шалды?тырады.

Барийді? ?осылыстары.Ішке т?ссе ?ана ?те кауіпті.О?ан барийді? оксиді,гидроксиді,нитраты,хлориді жатады.Оларды? ерітінділерін дайындау барысында ж?мыс орынын полиэтиленмен жауып тастау ?ажет.Ж?мыс со?ында оны сульфат ерітіндісімен с?рту ?ажет(ыл?андандырыл?ан матамен,сульфаттар?а айналдыру ?шін,?йіткені олар суда ерімейді.Барий иондармен ж?мыс со?ында ?олды жуу ?ажет,ал ?олы?ызды жумай т?рып денеге немесе бетке тигізуге болмайды.

Калий перманганаты — марганец ерітіндісі, марганец ерітіндісіні? калий т?зы. Калий перманганаты ерітіндісіні? ?оспалары медицинада антисептикалы? зат ретінде ке?інен ?олданылады. Оны жараларды тазарту ?шін, тама?ты шаю ?шін ?олданады. Марганец ерітіндісі мен глицеринді бір жерде са?тау?а болмайды, себебі, б?л ?ртке ?келіп со?уы м?мкін.

Ауыр металдарды? барлы? дерлік ?осылыстары 1г немесе одан да к?п м?лшерде физиологиялы? активті болып саналады.

К?міс ?осылыстары– к?міс элементін т?зетін ?осылыстар. К?міс ?зіні? барлы? ?осылыстарында бір валентті. Оны? активтігі кем бол?анды?тан с?йытыл?ан к?кірт пен т?з ?ыш?ылдарынан сутекті ы?ыстыра алмайды, біра? ?ыздыр?анда олармен ?рекеттеседі. К?міс ионы кешенді ?осылыстар т?зуге ?те бейім бол?анды?тан, циан ?ыш?ылы т?здарыны? ерітінділерінде оттек газы немесе сутек пероксиді ар?ылы о?ай тоты?ады. К?місті? Ag2O, AgO, Ag2O3 оксидтері белгілі. К?міс азот ?ыш?ылында (НNO3) еріп к?міс нитратын т?зеді. К?міс нитраты, AgNO3 айна жасауда, к?міспен ?р т?рлі б?йымдарды ?аптау ?шін гальваник. техникада ж?не к?місті? бас?а ?осылыстарын алу ?шін ?олданылады. К?міс галогендермен ?рекеттесіп AgBr, AgCl, AgJ, AgF, т.б. ?осылыстарын т?зеді. К?міс бромиді (бромды к?міс), AgBr а?шыл сары т?сті кристалды зат, ты?ызд. 6,47 г/см3, бал?у t 430°С. К?міс бромиді аммиак, натрий тиосульфаты ж?не калий цианидімен ?рекеттесіп, суда еритін кешенді ?осылыстар т?зеді. К?міс бромиді жары? ?серінен ыдырайды. Таби?атта ол к?міс хлоридімен бірге кездеседі. Оны калий бромиді (KBr) мен к?міс нитратыны? (AgNO3) ерітінділерін ?рекеттестіру ар?ылы алады. К?міс иодиді (иодты к?міс), AgJ а?шыл сары т?сті кристалл, ты?ызды?ы 5,67 г/см3, бал?у t 552°С. Суда ерімейді, тиосульфаттарда ериді. Ол калий цианидімен ?рекеттесіп, суда ерімтал кешенді ?осылыс т?зеді. К?міс иодидін к?міс нитраттарыны? ерітіндісіне йодсутек ?ыш?ылымен немесе оны? т?здарымен ?сер ету ар?ылы алады. К?міс хлориді (хлорлы к?міс), AgCl а? т?сті кристалды зат, ты?ызд. 5,56 г/см3, бал?у t 457,5°С, ?айнау t 1431°С. Ол аммиак, натрий тиосульфаты ж?не калий цианидімен ?рекеттесіп, суда ерімтал кешенді ?осылыстар т?зеді ?рі жо?арыда атал?ан заттарды? суда?ы ерітінділерінде жа?сы ериді. К?міс хлориді жары? ?серінен ыдырап, ?ара т?сті к?міс б?лініп шы?ады. Таби?атта кен т?рінде кездеседі. Таза к?йінде оны к?міс нитратыны? (AgNO3) ерітіндісіне хлорлы натрий ерітіндісімен ?сер етіп алады. AgBr, AgCl, AgJ-тері жары? с?улесін сі?іруді? н?тижесінде к?міске ж?не галогендерге айналу ?асиетін фотоматериалдар жасауда ?олданады.

Анилин- (араб. ?н-ніл — к?к), С6H5NH2 — т?зсіз, ?зіне т?н исі бар органик. с?йы? зат. ?айнау темп-расы 184,40С, ?ату темп-расы – 5,960С. Ал?аш рет 1826 ж. алын?ан. ??рылымын 1843 ж. неміс химигі А.В. Гофман д?лелдеген. Аналин органиалы? ерітінділермен кез келген м?лшерде араласады. К?птеген к?мірсутектермен, галоген туындылармен азеотропты ?оспа т?зеді. Сумен т?зетін азеотропыны? (18%) ?айнау темп-сы 91,50С. Аналин — ?лсіз негіз. Минералды ?ыш?ылдармен ?рекеттесіп, т?здар т?зеді. Аналинні? 2000С-та т?зілген сульфаты сульфанил ?ыш?ылына айналады. Аналин диазони т?здарын т?зеді, оны? бас?а к?птеген реагенттермен ?рекеттесуінен азобояулар алынады. Аналин азот атомы бойынша сутек, альдегид ж?не кетон ?атысуымен алкилхлорид олефинге алкинденеді. ?ндірісте Аналинні? спирттермен каталитиктік ?рекеттесуі н?тижесінде N-алкиланилин, N, N-диалкиланилин алынады. Оны? формальдегидпен конденсаттануынан т?зілген n, nо- дииминодифенилметанды фосгенирлеу ар?ылы полиуретан ?ндірісіне ?ажетті шикізат — дифенилметандиизоционат алынады. Аналинді никель катализаторымен гидрлеу кезінде капролактан ?ндіруге ?ажет аралы? ?нім – циклогексиламин т?зіледі. Аналинді ?ндірістік жолмен алуды? негізгі ?дісі — нитробензолды сутегімен газ ж?не с?йы? к?йде тоты?сыздандыру. Газ к?ймен ат?арылатын процесс т?йіспелі ?ондыр?ыда никель немесе мыс катализаторы ?атысуымен 250-3500С-та ж?ргізіледі. Пайда бол?ан с?йы?тан Аналинді т?ндыру ж?не дистильдеу ар?ылы б?ліп алады. С?йы? к?йден Аналин алу процесі сутегіні? жо?ары ?ысымында (1,1 мПа) ж?не 160-1700С темп-рада никель немесе паладий катализаторы ?атысуымен ж?ргізіледі. Аналин сонымен ?атар 300-6000С темп-рада 1мПа ?ысымда ?оз?алмайтын катализатор ?абаты бар (алюминий оксиді, алюмосиликат) адиабатикалы? реакторда фенол аммонолизі ар?ылы да алынады. Аналинні? сапасы хлорлы ?кті? сулы ерітіндісі ?серінен к?лгін т?ске боялуымен, азобояулар алынуымен немесе газды хроматография ?дісімен аны?талады. Аналин ?ндірісі бастал?аннан бері (1847) бояу, 2-д?н. ж?з. со?ыстан кейін резина, 1970 жылдан д?рілік заттар ?ндірістерінде ?олданылады. Оны? ?азіргі ?лемдік ?ндірісі жылына 1 млн. т-?а жетеді.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Элементтерді? адам а?засына ?сері »

Элементтердің адам ағзасына әсері

Көрнекі құралдар мен оқу құрал –жабдықтарының типтік тізімінде орта мектептер үшін жоғары белседі физиологиялық заттарға сипаттама берейік.

Бром (лат. Bromum, грек. bromos — сасық), Br — элементтердің периодты жүйесінің VІІ тобындағы химиялық элемент. Ат. н. 35, ат. м. 79,904; галогендер тобына жатады. Тұрақты екі изотопы бар: 79Br, 81Br. Б-ды 1826 жылы француз химигі А. Балар бос күйінде бөліп алды. Бром қалыпты жағдайда өткір иісті, қызыл қоңыр түсті, ауыр сұйық. Ауада тез буланып, сары қоңыр түсті бу түзеді, 0ӘС-тағы тығызд. 3,19 г/см3, қайнау t 58,78ӘС, балқу t –7,2ӘС. Жер қыртысындағы мөлш. 1,6Һ10–4%. Табиғатта теңіз суында, тұзды көлдерде, табиғи хлоридтерде кездеседі. Бром сирек кездесетін ромаргирит (AgBr) және эмболит Ag(Cl, Br) минералдарын түзеді. Химиялық активтігі жөнінен хлор мен иод арасында орналасады. Көптеген бейметалдармен (Ca, N, C, инертті газдар) және металдармен тікелей әрекеттеседі, қышқылдармен реакцияға түспейді. Сілтілермен реакцияласқанда гипобромит (салқындатқанда)және броматтар (қыздырғанда) түзеді. Сутегімен әрекеттесіп бромсутегін береді, оның судағы ерітіндісі қышқылдық қасиет көрсетеді. Олар өткір иісті сұйық, күшті қышқылдар қатарына жатады. Бромды сутек қышқылының тұздарын бромидтер деп атайды. Бром суы және бромидтер ерітіндісі арқылы хлор жібергенде Бром бос күйінде бөлінеді. Бұл реакция теңіз суынан және тұзды көлсуларынан бром алу үшін пайдаланылады. Бром және оның қосылыстарын органикалық синтезде, фотоматериалдар мен бояулар алуға және дәрі-дәрмек өндіруге пайдаланады.

Йод, I – элементтердің периодтық жүйесінің VІІ тобындағы химиялық элемент. Галогендер тобына жатады, ат. м. 126,9; ат. н. 53; тығыздығы 4,93 г/см³; балқу t 113,6⁰С; қайнау t 184,35⁰С. Йодты 1811 ж. француз химигі Б.Куртуа ашқан. Табиғатта тұрақты бір изотопы бар (127J), бос күйінде кездеспейді. Қара сұр түсті, күлгін жылтыр, өткір иісті. Лаутарит, дитцент минералдарында, мұхит суы, мұнай кендеріндегі ілеспе суда,балдырларда кездеседі. Суда нашар, органикалық еріткіште (спирт, эфир, күкірткөміртек, хлороформ) жақсы ериді. Көптеген металдармен жәнесутекпен жоғары температурада әрекеттеседі. Сілтімен әрекеттесіпйодатты тұз түзеді, тотықтырғыш, тотықсыздандырғыш сипат көрсетеді. Йод мұнайдағы ілеспе судан хлормен, натрий нитратымен немесе қышқыл қатынасатын марганец қос тотығымен тотықтыру арқылы өндіреді. Йод және оның қосылыстары медицинада, металл өндіруде (титан, циркон, гафний), фотосурет өңдейтін химиялық реактив жасауда, т.б. қолданылады.Адам организмінде Йодтың жетіспеушілігі қалқанша бездің ұлғаюына, бұғақ ауруына шалдықтырады.

Барийдің қосылыстары.Ішке түссе ғана өте кауіпті.Оған барийдің оксиді,гидроксиді,нитраты,хлориді жатады.Олардың ерітінділерін дайындау барысында жұмыс орынын полиэтиленмен жауып тастау қажет.Жұмыс соңында оны сульфат ерітіндісімен сүрту қажет(ылғандандырылған матамен,сульфаттарға айналдыру үшін ,өйіткені олар суда ерімейді.Барий иондармен жұмыс соңында қолды жуу қажет,ал қолыңызды жумай тұрып денеге немесе бетке тигізуге болмайды.

Калий перманганаты — марганец ерітіндісі, марганец ерітіндісінің калий тұзы. Калий перманганаты ерітіндісінің қоспалары медицинада антисептикалық зат ретінде кеңінен қолданылады. Оны жараларды тазарту үшін, тамақты шаю үшін қолданады. Марганец ерітіндісі мен глицеринді бір жерде сақтауға болмайды, себебі, бұл өртке әкеліп соғуы мүмкін.

Ауыр металдардың барлық дерлік қосылыстары 1г немесе одан да көп мөлшерде физиологиялық активті болып саналады.

Күміс қосылыстары– күміс элементін түзетін қосылыстар. Күміс өзінің барлық қосылыстарында бір валентті. Оның активтігі кем болғандықтан сұйытылған күкірт пен тұз қышқылдарынан сутекті ығыстыра алмайды, бірақ қыздырғанда олармен әрекеттеседі. Күміс ионы кешенді қосылыстар түзуге өте бейім болғандықтан, циан қышқылы тұздарының ерітінділерінде оттек газы немесе сутек пероксиді арқылы оңай тотығады. Күмістің Ag2O, AgO, Ag2O3 оксидтері белгілі. Күміс азот қышқылында (НNO3) еріп күміс нитратын түзеді. Күміс нитраты, AgNO3 айна жасауда, күміспен әр түрлі бұйымдарды қаптау үшін гальваник. техникада және күмістің басқа қосылыстарын алу үшін қолданылады. Күміс галогендермен әрекеттесіп AgBr, AgCl, AgJ, AgF, т.б. қосылыстарын түзеді. Күміс бромиді (бромды күміс), AgBr ақшыл сары түсті кристалды зат, тығызд. 6,47 г/см3, балқу t 430°С. Күміс бромиді аммиак, натрий тиосульфаты және калий цианидімен әрекеттесіп, суда еритін кешенді қосылыстар түзеді. Күміс бромиді жарық әсерінен ыдырайды. Табиғатта ол күміс хлоридімен бірге кездеседі. Оны калий бромиді (KBr) мен күміс нитратының (AgNO3) ерітінділерін әрекеттестіру арқылы алады. Күміс иодиді (иодты күміс), AgJ ақшыл сары түсті кристалл, тығыздығы 5,67 г/см3, балқу t 552°С. Суда ерімейді, тиосульфаттарда ериді. Ол калий цианидімен әрекеттесіп, суда ерімтал кешенді қосылыс түзеді. Күміс иодидін күміс нитраттарының ерітіндісіне йодсутек қышқылымен немесе оның тұздарымен әсер ету арқылы алады. Күміс хлориді (хлорлы күміс), AgCl ақ түсті кристалды зат, тығызд. 5,56 г/см3, балқу t 457,5°С, қайнау t 1431°С. Ол аммиак, натрий тиосульфаты және калий цианидімен әрекеттесіп, суда ерімтал кешенді қосылыстар түзеді әрі жоғарыда аталған заттардың судағы ерітінділерінде жақсы ериді. Күміс хлориді жарық әсерінен ыдырап, қара түсті күміс бөлініп шығады. Табиғатта кен түрінде кездеседі. Таза күйінде оны күміс нитратының (AgNO3) ерітіндісіне хлорлы натрий ерітіндісімен әсер етіп алады. AgBr, AgCl, AgJ-тері жарық сәулесін сіңірудің нәтижесінде күміске және галогендерге айналу қасиетін фотоматериалдар жасауда қолданады.

Анилин- (араб. ән-ніл — көк), С6H5NH2 — түзсіз, өзіне тән исі бар органик. сұйық зат. Қайнау темп-расы 184,40С, қату темп-расы – 5,960С. Алғаш рет 1826 ж. алынған. Құрылымын 1843 ж. неміс химигі А.В. Гофман дәлелдеген. Аналин органиалық ерітінділермен кез келген мөлшерде араласады. Көптеген көмірсутектермен, галоген туындылармен азеотропты қоспа түзеді. Сумен түзетін азеотропының (18%) қайнау темп-сы 91,50С. Аналин — әлсіз негіз. Минералды қышқылдармен әрекеттесіп, тұздар түзеді. Аналиннің 2000С-та түзілген сульфаты сульфанил қышқылына айналады. Аналин диазони тұздарын түзеді, оның басқа көптеген реагенттермен әрекеттесуінен азобояулар алынады. Аналин азот атомы бойынша сутек, альдегид және кетон қатысуымен алкилхлорид олефинге алкинденеді. Өндірісте Аналиннің спирттермен каталитиктік әрекеттесуі нәтижесінде N-алкиланилин, N, N-диалкиланилин алынады. Оның формальдегидпен конденсаттануынан түзілген n, nо- дииминодифенилметанды фосгенирлеу арқылы полиуретан өндірісіне қажетті шикізат — дифенилметандиизоционат алынады. Аналинді никель катализаторымен гидрлеу кезінде капролактан өндіруге қажет аралық өнім – циклогексиламин түзіледі. Аналинді өндірістік жолмен алудың негізгі әдісі — нитробензолды сутегімен газ және сұйық күйде тотықсыздандыру. Газ күймен атқарылатын процесс түйіспелі қондырғыда никель немесе мыс катализаторы қатысуымен 250-3500С-та жүргізіледі. Пайда болған сұйықтан Аналинді тұндыру және дистильдеу арқылы бөліп алады. Сұйық күйден Аналин алу процесі сутегінің жоғары қысымында (1,1 мПа) және 160-1700С темп-рада никель немесе паладий катализаторы қатысуымен жүргізіледі. Аналин сонымен қатар 300-6000С темп-рада 1мПа қысымда қозғалмайтын катализатор қабаты бар (алюминий оксиді, алюмосиликат) адиабатикалық реакторда фенол аммонолизі арқылы да алынады. Аналиннің сапасы хлорлы әктің сулы ерітіндісі әсерінен күлгін түске боялуымен, азобояулар алынуымен немесе газды хроматография әдісімен анықталады. Аналин өндірісі басталғаннан бері (1847) бояу, 2-дүн. жүз. соғыстан кейін резина, 1970 жылдан дәрілік заттар өндірістерінде қолданылады. Оның қазіргі әлемдік өндірісі жылына 1 млн. т-ға жетеді.