Саба?ты? ма?саты:
Білімділік: Сутекті? химиялы? элемент ж?не жай зат ретіндегі т?сінігін ?алыптастыру ма?сатында элементті сипаттау?а ерекше м?н беріп, білімдерін дамыту, таби?атта таралуы ж?не алыну жолыны? ерекшеліктерін ?ткен саба?пен байланыстыра отырып т?сіндіру.
Дамытушылы?: Экзо, эндотермиялы? реакцияларды ?айталай отырып о?ушыларды? д?рыс шешім ?абылдай білу да?дыларын жетілдіру, белсенділік икем да?дысын ?алыптастыру.
Т?рбиелік: Экологиялы? т?рбие беру.
Саба?ты? т?рі: жа?а саба?
Саба?ты? ?діс-т?сілдері: СТО стратегиялары, зертханалы? ж?мыс
??рал-жабды?тар,к?рнекі ??ралдар:Газ жинайтын ??рал (т?р?ы,сынауы?, спиртшам), Кипп аппараты, мырыш, т?з ?ыш?ылы, к?кірт ?ыш?ылы,кальций,су, периодты? кесте.
П?наралы? байланыс: ?дебиет, тарих
К?тілетін н?тиже: О?ушылар эксперименттік т?жірибелерді? орындалуын м??ият ?ада?алап, ?ауіпсіздік ережесін еске т?сіреді, зертханалы? т?жірибелерден ?орытынды жасап,реакция те?деулерін жазып,реакция типтерін ажырата біледі.
САБА?ТЫ? Ж?РУ БАРЫСЫ:
І. ?йымдастыру б?лімі
ІІ. «?ызы?ушылы?ты ояту»
1. « Ми?а шабуыл»
n 1.Заттар нешеге жіктеледі? Жай ж?не к?рделі заттар дегеніміз не?
n Химиялы? элемент дегеніміз не? Оттек элементіне сипттама беріп к?релік( аты, та?басы, сал.ат.массасы, молекуласы, сал.мол.массы,валенттілігі, периодты? кестеде орны бар,аллотропиялы? т?р ?згерісі бар)
n 3.Химиялы? реакцияны? неше типі бар? Ата?ыз
n 4.Термохимиялы? реакция дегеніміз ?андай реакция,ол нешеге жіктеледі?
2. « Семантикалы? карта»
?осылу реакция
сы
Айырылу реакция
сы
Орын
басу реакция
сы
Алмасу
реакци
ясы
Экзо
Термия
лы? реак
ция
Эндо
Термия
лы? реак
ция
Са + О2 = 2СаО
+
Fe + CuCI2 = Cu + FeCI2
+
CaCO3 = CaO + CO2 - Q
+
+
HCI + NaOH = NaCI + H2O + Q
+
+
2H 2O = 2H2 + O2 - Q
+
+
2H2 + O2 = 2H 2O + Q
+
+
ІІІ. «Ма?ынаны тану»
1. «Мені тап»
Мен суды? ар?ы тегімін,
Серігімін оттек атты серіні?.
Ежелден е? же?іл газбын,
Оттекке ?ара?анда азбын.
1 пайыз ?ана жер бетіне тара?ам,
?аламшарда 92 пайызбын.
Бармын газбен к?мір,м?найда,
Болаша?та ?зім отын бола алам. (Сутек)
Б?гінгі саба?ты? та?ырыбы (та?тамен, д?птермен ж?мыс)
Химиялы? та?басы : Н, Ar( Н ) = 1,008 м.а.б.
Н2 ,Mr (Н2) = 2 м.а.б.
Н2 ↑, и, т, суда АЕ (100Vсуда - 2V Н2 ериді).
n Жер бетінде оттекке ?ара?анда сутек ед?уір аз.Е? к?п тара?ан ?осылысы- Н2О
n К?н ж?йесі планеталарыны? 92%-ін сутек атомы ??рады.
n Сутекті? жер ?ыртысында газ к?йіндегі метанны?, ?атты тас к?мірді?, с?йы? к?йдегі м?найды?, к?птеген минералдар мен тау жыныстарыны? ??рамында оттекпен ?атар сутек те кіреді. Жер ?ыртысында?ы сутекті? массалы? ?лесі 1 %. Ол аз болып к?рінгенмен, шынды?ында жердегі ?р 100 атомны?, шамамен, 10 атомы сутекті? ?лесіне келеді.
n Сутекті отын ретінде пайдалан?ан тиімді. ?зірше сутекті к?п м?лшерде ?ндіруге болатын шикізаттар – метан мен суды айыру ?ымбат?а т?сіп отыр. Келешекте автомобильдерді сутек отыны к?мегімен ж?ргізуді дамыту к?зделуде.
Жер ?ыртысында?ы сутекті? м?лшері:
Жер бетінде сутек бос к?йінде кездеспейді, к?п тара?ан ?осылысы-су. Суда?ы сутекті? массалы? ?лесі 11 пайыз. Сонымен ?атар сутек таби?атта ?осылыстар ??рамында кездеседі
Минералдар мен тау жыныстарында
М?най ??рамында?ы метан газында
Жануарлар мен ?сімдіктер организмінде
Сутекті? ашылуы
?Сутекті ал?аш Х?І ?асырда неміс д?рігері ПАРАЦЕЛЬС аш?ан.
?1776 жылы а?ылшын ?алымы Г.Кавендиш сутекті? ?асиетін аны?тап,бас?а газдардан айырмашылы?ын аны?тап берген.
?Француз ?алымы А. Лавуазье сутекті ал?аш суды? ??рамынан б?ліп алды ж?не суды? ??рамы сутек пен оттектен т?ратынды?ын д?лелдеді. Ол сутекті? жай зат екенін аны?тап, о?ан “гидрогениум” деп ат берген. Латынша б?л “су тудырушы” дегенді білдіреді.
Генри Кавендиш Антуан Лавуазье
?нерк?сіпте алынуы:
1. Жер бетінде су ке? тара?анды?тан ?нерк?сіпте сутекті алуды? негізгі ?дісі – суды т?ра?ты электр тогыны? к?мегімен айыру болып табылады.
2H 2O = 2H2 + O2
1. CH4 + 2H2O = CO2 + 4H2 -165 кДж
Зертханада алынуы:
Сынауы??а 1-2 т?йір мырыш салып, ?стіне с?йытыл?ан т?з немесе к?кірт ?ыш?ылын ??яды. Реакцияны? ж?ре баста?анын с?йы?ты? бетінде газ к?піршіктеріні? пайда болуынан бай?ау?а болады. Ол – сутек газы.
Сутек газыны? б?лінгенін д?лелдеу ?шін сутек жинал?ан сынауы?ты жанып т?р?ан спиртшам?а жа?ындатса «пах» деген дыбыс шы?арады.
1. Zn + H 2SO4 = ZnSO4 + H2 ↑
2. Zn + 2 HСІ = ZnСІ2 + H2 ↑
Белсенді ме. + ?ыш?ыл = т?з + сутек
5. Са + 2 Н2О = Са ( ОН )2 + Н2↑
6. 2Nа + 2 Н2О = 2 Nа ОН + Н2↑
Белсенді ме. + су = металл гидроксиді + сутек
Зертханада сутекті жинау ?дістері:
( оттегін жинау ?дісімен салыстыру)
Ауаны ы?ыстыру ар?ылы Суды ы?ыстыру ар?ылы
Сутегін зертханада алу?а арнал?ан ??рал - Кипп аппараты
І?. «Ой тол?аныс»
1. О?улы?ты? 207 бетіндегі лабораториялы? т?жірибе
«Мырыш?а ?ыш?ылмен ?сер етіп сутек газын алу» (д?птерге орындау)
?р о?ушыны? алдына ойы?шалар беріліп ішіне мырыш т?йіршіктері салынады. ?стіне (?те са? болу! ) к?кірт немесе т?з ?ыш?ылдары тамшуырмен ??йылады. Б?лініп жат?ан газ к?піршіктерін к?збен к?реді.Б?лініп жат?ан газды сынауы??а жинап жанып т?р?ан спиртшам?а апарып сутек екендігін д?лелдеу.
А.Та?тадан с?йкес те?деулерін табады.
?. Неге сутекті сынауы?ты т?мен ?аратып жинайды?
Б.сутек тол?ан сынауы?ты жалын?а жа?ындат?анда не бай?ады?дар?
В. Сутекті? жану те?деуін жазы?дар.
2H2 + O2 = 2H 2O - Q
2. Т?рт шар ?рт?рлі газдармен толтырыл?ан. ?ай шарда сутек газы бар?
3.?ай суретте сутек газын алу ?дісі д?рыс берілген?
4. Тест тапсырмалары:
1.Сутекті? химиялы? та?басы:
а) Н ?) Не б) Cu в) Si
2.К?н ж?йесі планеталарыны? ?анша пайызын сутек атомы ??райды?
а)25% ?)32% б)24% в)92%
3.Сутекті е? ал?аш ал?ан ?алым?
а) Ломоносов ?) Менделеев б) Кавендиш в) Лавуазье
4.Сутек латынша ?андай ма?ынаны береді:
а)т?тінді газ ?)су тудырушы б)?опар?ыш газ в)су тасушы
5.Сутекті ?нерк?сіпте алу жолы:
а)Электр то?ы ар?ылы ?)белсенді металдан
б)ауаны ы?ыстыру ар?ылы в)айдау ар?ылы
Жауаптары:
1
2
3
4
5
А
В
Б
?
А
?йге тапсырма: §30 № 1-12
