Бифункционалды қасиет көрсететін органикалық қосылыстарға түсінік беру, құрылысы, изомериясы, номенклатурасы, қасиеттерін қарастыру; Аминқышқылдарының биологиялық атқаратын функциясын қарастыру;
Сабақтың типі:
Жаңа білімді қабылдау сабағы;
Сабақтың әдісі: сыни тұрғысынан ойлау технологиясы әдістерін қолдану;
Қосымша сабаққа қолданылатын әдебиеттер:
1. Химия. 10 класс. Базовый уровень. О.С. Габриелян. – М.: Дрофа, 2005. 2. Химия. 10 класс. О.С. Габриелян, Ф.Н. Маскаев, С.Ю. Пономарев, В.И. Тренин. – М.: Дрофа, 2003. 3. Органическая химия в тестах, задачах и упражнениях. 10 класс. О.С. Габриелян, И.Г. Остроумов, Е.Е. Остроумова. – М.: Дрофа, 2003. 4. Контрольные и проверочные работы. Габриелян О.С. – М.: Дрофа, 2008.
Мұғалім қолданылатын әдебиеттер:
1. Настольная книга учителя химии. 10 класс. О.С. Габриелян, И.Г. Остроумов. – М.: Блик и Кº, 2001. 2. Химия. 10 класс. Поурочные планы. В.Г. Денисова. – Волгоград, Учитель, 2003. 3. Занимательная химия. В. Малышкина. – СПб.: Тригон, 1998.
Қолданылатын құралдар:
Сабақтың құралдары:глицин молекуласының модельдері, магнит тақта;
Демонстрациялық стөлде: аминосірке қышқылы ерітіндісі, лакмус ерітіндісі, демонстрациялық пробиркалар, натрий гидроксидінің ерітіндісі және тұз қышқылы.
Оқушылардың үстелінде:
1) Топтық жұмыс жасауға қажетті алгоритмдер; 2) Өзіндік жұмыс ретінде екі деңгейдгі тест тапсырмасы беріледі.
3)Қара және қызыл түсті маркерлерді пайдаланып қағазға кесте конспект орындайды. 4) «Аминқышқылдары» таблица.
Қысқаша сипаттама:
«Аминқышқылдары» тақырыбы оқу материалын шартты схемалық белгілер арқылы оқып үйренуге арналады. Топтық жеке орындалатын жұмыста оқушылар алгоритм бойынша тірек конспектісін орындайды. Тірек конспектісі арқылы аминқышқылдарының химиялық қасиеттерімен толығымен танысады.
Тақтада: Сабақтың тақырыбы: Аминқышқылдары.
Жоспары:
1) Құрамы. Номенклатурасы.
2) Құрылысы.
3) Қасиеттері.
4) Табиғатта таралуы. Алынуы.
5) Биологиялық атқаратын қызметі. Қолданылуы.
6) «Янус Двуликий» суреті, сол сурет бойынша суретке түсіндірме.
Сабақтың барысы:
I. Ұйымдастыру кезеңі
– Топтарға жіктеу.
– Сабақтың материалымен танысу.
II. Тақырыпқа ену: әңгіме
Мұғалім: 1820 ж. француз химигі Анри Браконно жануар текті заттармен тәжірибе жүргізді. Ол өзінің тәжірибесінде жануарлардың терісін, сіңірін күкірт қышқылының ерітіндісінде ұзақ уақыт қыздыру арқылы ақ түсті дәмі тәтті кристалл заттарды алды. Бұл кезде қандай химиялық реакцияның типі жүрді?
Оқушылар: гидролиз реакциясы деп жауап береді.
Мұғалім: бұл затты ғалым гликокол деп атады. Бұл сөз қайдан шыққан деп ойлайсыңдар?
Оқушылар: бір түбірлі химиялық терминдер – глицерин, глюкоза, гликоген.
Мұғалім: бұл сөздердің барлығыгректің сын есімінен glykyc – тәтті деген шығып тұр. Қазіргі уақытта бұл сөздердің барлығы глицин деген термин түсінігінде болып келді. Көп жылдар бойы гликолл сөзі көмірсулардың туысы болып келді. 1838 жылы голланд химигі Г. Мульдер оның құрамынан азотты анықтаған уақытқа дейін. Алты жыл өткеннен кейін Э. Хорсфорд C2H5NO2 заттың формуласын анықтап, аминқышқылдарының формуласын анықтады. Сыныптың жұмысын анализдейміз. Функциналдық топтың қасиетін зерттейміз. Қандай топтың функционалдық топтың болуымен негізделеді?
Оқушылар:аминқышқылдары және карбоксил тобы.
III. Білімді жинақтау
Мұғалім:Бүгін біз сіздермен аминқышқылдарының және аминтоптарының құрылысы мен қасиеттерін зерттейміз.
Оқушылар: аминтоптарының негіздік қасиеттерін көрсетеді, себебі азот атомында бос электрон жұбының болуы әсерінен сутек иондарын қосып алады. Карбоксил тобы арқылы қышқылдық қасиет көрсетіп, карбоксил тобындағы оттектің электртерістілік мәнінің жоғары болуына байланысты π-байланыстың ығысуы арқылы жүзеге асады.
Мұғалім: біз енді заттардың бифункционалды қасиеттерін оқып үйренеміз. Біз мұндай қосылыстардың химиялық қасиеттерін қалай атаймыз.......................
Оқушылар: амфотерлі
IV. Топтардың жұмысын жоспарлап, жеке топтық жұмыстар орындайды.
Мұғалім: яғни, біз міндеттерімізді анықтайық ол қандай болады?
Оқушылар: аминқышқылдарының құрылысындағы ерекшеліктерін қарастыра отырып бифункционалдық амфотерлі қасиет көрсететінін көруге болады. Ал енді біз изомерия, гомология, алыну жолы, қолданылуы бойынша олардың қасиеттерін қарастырамыз.
Жұмыстың орындалу реті:
– Алты топтың ішінде бесеуі жоспар бойынша жұмыс істейді, ал алтыншы топ паузаны толтырады. «Мұны білу қызық» бұл топтың жұмысы мәлімет ретінде қаралғанмен бірақ конспект жоспарына енгізілмейді. Тірек конспектісінде бес блок бар.
– Информацияның қаралуы мұғалімнің ұсынған мәліметтері бойынша жүргізіледі.
– Оқушылар дәптерлеріне блок конспектісін жазып алады.
– Мұғалімге жауап конспектілерін ұсынады.
– Тақтаның алдында әрбір оқушының есебін тыңдаймыз. (10-15 минут).
– Суреттегі образ бойынша оқушылардың конспектісін жинап аламыз. Әрқайсысының образды суреттеуін тексереміз.
– Топта әрқайсысы конспектілерін оқып шығып талдайды. (2-3 минуты).
Демонстрация:
1. Аминсірке қышқылы құйылған үш пробиркаға + лакмус саламыз.
2. Екінші пробиркаға NaOH ерітіндісін тамызамыз.
3. Келесі пробиркаға HCl ерітіндісін тамызамыз.
V. Рефлексия (әңгіме).
Ал енді, біздің жұмысымыздың қорытындысын жүргіземіз.
– Қасиеттері мен құрылысына байланысты аминқышқылдары дегеніміз не? (Бұл бифункционалды, қасиеті бойынша амфотерлі қасиет көрсететін зат).
– Аминқышқылының қандай практикалық маңызы бар?
(Аминқышқылдары – ақуыз синтезіндегі бастапқы заттар болып, өздері белгілі бір физиологиялық қызмет атқарады. Аминқышқылдары мен оның туындылары көптеген өндіріс орындарында қолданылады.
– Жинақталған конспекті арқылы аминқышқылдарының екі жақты қасиеттерін «Двуликий Янус» екі жақты суреттегі бейнесі арқылы бойындағы қасиеттерін анықтауға болады.
Үй тапсырмасы: § 13,3 (17). Схема, конспект.
Тапсырма 4-6, 7*
Шығармашылық жұмыс.
VI. Білімді тиянақтау.
Өздік жұмыс. Топта орындалатын жұмыс.
VII. Жұмыстың қорытындысы.
Өздік жұмыстары жеке конспект жұмыстары, кесте жұмысы.
Сабақтың тақырыбы: §8.1, 8.2 Бір атомды қаныққан спирттердің қасиеттері. Сутектік байланыс. Спирттердің адам ағзасына әсері.
Сабақтың мақсаты: Молекулалық құрылысын анықтау әдістері, белгілі функционалдық топпен анықталатын гомологтарының химиялық қасиеттерінің ұқсастықтарын туралы білімді тереңдету.
Міндеттері:
А) білімділік: Оқушыларға оттекті органикалық қосылыстардың негізгі қасиеттерімен таныстыру, молекулалық байланыстың ерекшелігін түсіндіру, химияның өмірмен байланысын ұғындыру.
Б) дамытушылық: Заттардың қасиеттері олардың құрылысына тәуелді екендігіне көз жеткізу, құрылысындағы, қасиеттеріндегі негізгі ерекшеліктерін ажырата білу қабілетін дамыту.
В) тәрбиелілік: салауатты өмір салтын насихаттау.
Сабақтың формасы: аралас сабағы
Сабақтағы тәсілдер мен әдістер: түсіндіру, сұрау, есептер шығару.
Құрал-жабдықтар: «Спирттер» презентация, Хомченко «Есептер жинағы», шар стерженьді модельдер.
Көмірсутектерден басқа, құрамында оттегі бар органикалық заттар да бар. Бұлардың көпшілігін көмірсутектердің R-H тотығу процесінің өнімі деп қарастыруға болатынын айқындаймыз. Олардың ішінде ең аз тотыққан спирттерге – СН4О, C2H6O, C3H8O жатады. Спирттер класының өкілі - C2H6O этил спирті. Оқушыларға осы зат мысалында спирттердің құрылысын анықтау тапсырылады. Спирт құрамы негізінде, осы этанның құрамы және құрылысымен салыстыра отырып, оқушыларға оттегі атомының спирт молекласында қалай орналасатынын ойластыру ұсынылады. Олар молекуласы бір атом оттегін екі әдіспен ғана енгізуге болатынын көрсетеді:
Н Н H H
│ │ │ │
Н – C – O – C – H H – C-C-O-H
│ │ ││
H H H H
Бұл жорамал заңды сұрақ тудырады: ұсынылған формулалардың қайсысы этил спирті молекуласының құрылысына сай келеді? Оны қалай білеміз? Гидроксил тобындағы сутегі атомы және көміртегі атомдарымен байланысқан сутегі атомдарының қасиеттері бірдей ме? Мұны тәжірибемен тексеру ұсынылады. Абсоютті спирттің натриймен әрекеттесуін бақылап, сутегінің бөлінуін дәлелдейміз. Сонан соң сұрақ қоямыз: натриймен әсер еткенде спирттің әр молекуласынан сутегінің неше атомы бөлінеді? Оны экспериментпен, реакцияға жасалған спирт мөлшерімен бөлінген сутегін өлшеу арқылы анықталғанын мұғалім хабарлайды. (мысалы 4,6г спирт 1,12л сутегі сәйкес). Есептеу негізінде қорытынды шығарылады: молекуладағы сутегі атомдардың тек біреуі ғана қозғалғыш және оны натрий оңай ығыстырады. Демек, спиртке екінші формула сәйкес келеді.
Жаңа проблема туады: оттегі атомы, зат молекуласындағы сутегі атомдарының қасиеттеріне қалай әсер етеді? Молекула құрамына енетін атомдардың өзара әсерін ашу үшін этил спиртін немен салыстыруға болады? Спиртті радикалы бойынша этанмен, ОН тобы бойынша сумен салыстыру ұсынылады. Спирт молекуласының моделін құрастыру оттегі атомының басқа атомдармен бір –біріне белгілі бұрышта ковалентті байланыс түзетінін көрсетеді.
ІІІ. Жаңа сабақты бекіту:
Соңында сабақтың негізгі теориялық сұрақтары қорытындыланады. Оқушылар көмегімен бірнеше мәселерді нақтылаймыз.
1.Органикалық заттар құрылысын эксперименттік жолмен анықтауға болады.
2.Спирт молекуласының құрамында көмірсутек радикалы және гидроксотоп бар.
