III. Жаңа сабақ: Аминқышқылдары дегеніміз – молекула құрамында көмірсутек радикалымен байланысқан амин тобы – NH2 және карбоксил тобы – СООН болатын заттар.
Жалпы формуласы: (NH2)m R (СООН)n
Аминқышқылдары құрамындағы:
а) Функционалдық топтардың санына қарай жіктеледі
NH2 – R – COOH; (NH2)2 – R – COOH NH2 – R – (СООН)2
Біздің қарастырғанымыз құрамында бір амин тобы – NH2 және бір карбоксил тобы — CООН бар қарапайым, қаныққан қатардағы аминқышқылдар. Оларды молекула құрамындағы радикалдың сутек атомының біреуінің орнын – NH2 амин тобы басқан карбон қышқылдары деп қарауға болады. Аминқышқылдары тарихи қалыптасқан жүйе бойынша атау үшін карбоксил тобынан кейінгі көміртектен бастап, грек әріптерімен белгілейді де, сол әріптердің көмегімен амин тобының орнын көрсетеді.
Одан басқа табиғатта кездесетін түрлерінің тривиалдық атаулары да болады. Мысалы: NH2CH2 – COOH – глицин қышқылы (аминсірке қышқылы) (11- кесте)
Аминқышқылдарын алу.
Практикада аминқышқылдарын көбіне белоктарды гидролиздеу арқылы алады, ал қоспадан бөліп алу үшін хромотаграфия әдісі қолданылады. Синтездік алыну әдісі органикалық заттар арасындағы генетикалық байланысқа негізделген:
Аминқышқылдарының маңызы. Аминқышқылдары адам және жануарлар организмінде белоктың құрамына кіретін тіршілік үшін аса маңызды заттар.Бұл мақсат үшін аминқышқылдарын тікелей тағамнан алады немесе организм өзі синтездейді. Осыған байланысты аминқышқылдары екі топқа бөлінеді:
алмасатын аминқышқылдары- адам организмінде синтезделеді. Оған: глицин, аланин, глутамин, серин, аспарагин, тирозин, аргинин, пролин жатады.
алмаспайтын аминқышқылдары- саны – 9. Адам организмінде синтезделмейді, жануар текті белоктары бар тағам арқылы қабылданады. Оған. Валин, лейцин, фенилаланин, изолейцин, лизин, треонин, метионин, гистидин, триптофан, цистейн жатады.
Белоктың құрамына кіретін аминқышқылдарының жалпы формуласы:
Сабақты бекіту:
Үйге тапсырма беру:
28. Аминқышқылдары. 132-135 беттер;
Пәнге белсене қатысып сұрақтарға тиісті жауап бергені үшін, үй тапсырмасын дәптерге жазбаша орындап және сыныпта айтқаны үшін бағалап сынып журналына, оқушы күнделігіне қою
Қорытындылау: Аминқышқылдарының құрамында қасиеттері бір-біріне қарама-қарсы екі функционалдық (амин және карбоксил) топтары бар.Осы функционалдық топтардың орналасуына байланысты олар L -, B-, y- аминқышқылдары деп бөлінеді.