А?мола болысы
Целиноград ауданы
?оянды ауылы
?оянды орта мектебі
Саба?ты? та?ырыбы: Органикалы? д?ние эволюциясыны? негізгі ба?ыттары мен жолдары.Биологиялы? прогресс.
Саба?ты? ма?саты:О?ушылар?а жа?а саба?ты ?йрету,эволюцияны? негізгі ба?ыттары мен жолдары биологиялы? прогрессті? негізін т?сіндіру.
Саба?ты? міндеттері:
1.Білімділік
О?ушылар?а органикалы? д?ние эволюциясыны? негізігі ба?ыттары мен жолдары туралы жа?а ??ым беру.
2.Дамытушылы?
О?ушыларды еркін ойлау?а ,д?ние дамуы туралы ??ымдарды ?алыптастыру?а баулу.Эволюциялы? білімдерін тере?дете отырып о?у мен жазу ар?ылы ?з бетінше ізденуін,зерттеуін ?алыптастыру.
3.Т?рбиелік.
Таби?ат?а деген с?йіспеншілігін,бірін-бірі сыйлау?а,ты?дау?а ?йрету.?з ойларын ашы? айту?а да?дыландыру.
Саба?ты?типі:Саралап де?гейлеп о?ыту
О?ыту ?дісі:С?ра? жауап,топпен ж?мыс.
К?рнекілітер:Компьютердегі слайдтар,суреттер.
?йымдастыру кезе?і:Т?гендеу,о?ушыларды? назарын саба??а аудару.
П?н аралы? байланыс:тарих пен география
?й тапсырмасы: 6 с?ра?
І.О?ушылы? де?гей ... 10 с?ра?-тест
ІІ.Алгоритмдік де?гей: Жа?а саба?
Та?ырыбы:Эволюцияны? негізгі ба?ыттары,биологиялы? прогресс.
Саба? барысы:Эволюцияны? негізгі ба?ыты ?арапайымнан к?рделеніп даму.Орыс биологы А.Н.Сверцов органикалы? д?ниені? даму тарихында биологиялы? прогресс пен биологиялы? регресс болатынын аны?та?ан.Биологиялы? прогресс т?рді? отрядтарды? немесе бас?а да ж?йелік топтарды? тіршілік ?шін к?ресте же?іп шы?уы.Биологиялы? прогрессті? белгілері ж?йелік топта?ы даралар саныны? артуы,ке? аума??а таралуы,жа?а популяциялар т?р тарма?тар, т?рлер т?зіледі.Биологиялы? эволюцияны? ба?ыттарын академиктер А.Н.Сверцов пен И.И.Шмалгаузен биологиялы? прогресске ?келетін эволюцияны? 3 ба?ытын аны?тады.
1.Ароморфоза (Арогенез)
2.Идиоадаптация (Аллогенез)
3.Дегенерация ( Катагенез)
Ароморфоза-организмні? ??рылысы мен ?ызметін к?рделендіруге,тіршілік ету ?абілетін к?теруге ?келетін эволюциялы? ?згеріс.Ароморфозаны? н?тижесінде ірі систематикалы? топтар,типтер мен кластар пайда болады.Ароморфоз-мутациялы? ?згергіштік пен таби?и с?рыпталуды? негізінде ?алыптасады.Мысалы:?ан айналымыны? ?лкен ж?не кіші ше?бері ?алыптасуы.С?т ?оректілерді? ми ??рылысы к?рделенуі,тірі туу,жылы ?андылы?,суы? белдеулерге де таралуына себепші болды.
?сімдіктердегі Ароморфоза.
1.К?беюі-спорадан т??ым?а к?шуі.
2.Г?лді? дамуы.
3.Г?лден жеміс т?зілуі
4.??рлы?та ?ры?тануы
5.?сімдіктер ??рылысы,к?рделенуі.
Эволюцияны? даму ба?ыты
А)біржасушадан,к?п жасушалылар?а
?)екі ?абатты организмнен ?ш ?абатты?а ауысуы
Б)т?менгі сатыда?ыдан хордалы?а ауысуы.
Идиоадаптация-idios(ерекше) adaptatio (бейімделу).
Идиоадаптациялы? аллогенез-б?л ??рылым де?гейі к?рделенбей,?згертпей бір орта жа?дайына бейімделу.Жануарларда-жасырушы ре?,?сімдіктерде-тікенектер,безді т?тіктер,балы?тар су т?біне жалпайып бейімделу.?орек аулау т?сіліне ?арай ??старда?ы ?згерістер,сауса?тары жемін ?стау?а,ж?зуге я?ни-тірі организмдер тіршілік ортасына жеке бейімделу.
Жануарларда?ы идиоадаптация-ая?тарыны? ??рылысында?ы ерекшеліктері.
-Жер(к?ртыш?ан,т?я?тылар,ескекая?тылар)
??старды? т?мсы? пішіндері-?рт?рлі ?згерген,мысалы:шалшы?шы ??с,?ойшы ауыз,бір?азан.
?сімдіктердегі идиоадаптация-тоза?дануы,жеміс т??ымын тарату?а бейімделу.
Дегенерация-эволюцияны? ?шінші ба?ыты.Б?л ба?ытта организм ??рылымы ?арапайымдаланады біра? ?лімге апармайды.Мысалы: Паразит ??рттар,жалпа? ??рттар жануарларды? ішінде тіршілік етеді,оларда ас?орыту ж?не сезім м?шелері жойылып кеткен.С?йтіп пайдасыз м?шелері регресске ?шырап жойылып оны? орнына бейімделу ы??айына ?арай жа?а м?шелер пайда болады.Сонымен дегенерация-жалпы ??рылым де?гейі т?мендеп ?арапайымдыланып т?мендету ар?ылы организмні? бейімделгіштік ?згерісі.
?орытынды:Академиктер Шмалгаузен мен Сверцовты? биологиялы? эволюцияны? бологиялы? прогресске ?келетін 3 ба?ытын аны?та?аны,б?л
1)Ароморфоза-организмні? ??рылысы мен ?ызметіні? к?рделенуі ірі систематикалы? топтарды? пайда болуы.
2)Идиоадаптация -организмні? биологиялы? ??рылым де?гейі к?рделенбей белгілі бір орта жа?дайына бейімделуі.
3)Дегенерация-организмні? ??рылысы ?арапайымдануы.
ІІІ.Эвристикалы? де?гей: ?ызы?ты с?ра?тар
1)Т?лкіге ?лкен ??йры?ты? пайдасы не?
2)Жирафты? мойын омырт?асы ?анша?
3)Е? ?лкен жырт?ыш а??
4)Зіл деп ?андай жануарды атайды?
5)ІРбіс деп ?андай жануарды атайды?
6)Е? ?лкен с?т?оректі кім?
7)К?кек неге ша?ырады,б?лб?л неге сайрайды?
8)?анатын жай?анда 3 метр болатын е? ?лкен ??с?
9)Тиінге ?лкен ??йры?ты? пайдасы ?андай?
10)Ж?мырт?а басып шы?аратын с?т?оректі?
ІУ.Шы?армашылы? кезе?і:Эволюцияны? негізгі ба?ыттары мен жолдары ?згерістер оларды? н?тижелері биологиялы? прогресс ароморфоза,идиоадаптация туралы
А)Эссе жаз
?)Сурет сал
Б)?ле? шы?ар
О?ушы Ш.Жандос :
Макроэволюция.
Биология саласында
?ызы?ты да , ма?ызды
Макроэволюция саласы
Орнын отырды
Юрий Аркадиевич Филипшенко
Оны ойлап енгізген
Ал ата?ты ?алым Ковалевский
Ары ?арай зерттеген
Та?ырып ?те ?ызы?ты
Зерттегенде бітпейді
Тек оны ерінбей
О?у керек зерікпей
О?ушы С.Салтанат
?алымдарды? болжамы .
Таби?атты? ?зі бір тылсым к?ш ?ой
Аллам ?зі жарат?ан ??дірет ?ой
Ия,ия та? ?алмас?а шара? жо?
Дарвин менен Линнейді? т?жырымын ты?даса?
Карл Линней былай депт? ?сімдіктер х?м жануар жайында
Ол б?ларды кластар?а , туыстар?а , т?рлерге
Б?лу керек деп ?сыныс жасапты
Осы ісін ая?сыз ол ?алдырмай
«Таби?ат ж?йесі» атты ??нды е?бегін жазады
Чарлз Дарвин т?жырымы ?ызы?ты
Жануардан адам пайда болыпты
5 жыл бойы саяхаттап ж?ріпті
Саяхаттап бос?а ж?рмей ол бекер
Адамзат?а игі істер ?ылыпты
Ал б?гінгі саба?ыма оралсам
Сверсовты? т?жырымы шы?ты алдан
??стар менен а?дарды? ??рылысын ?йретеді ол ма?ан
?йренгенім к?п б?гінгі саба?тан
У.?орытындылау:
Б?гінгі саба?тан біз жа?адан нені ?йрендік?
?ай б?лім ?ызы?ты болды?
?ай б?лімде ?иыншылы?тар болды?
Ба?алау.
?й тапсырмасы: 21 та?ырып,2 кестені сызып,82 беттегі А,Б,С с?ра?тарына жауап беру.
Просмотр содержимого документа
«??????????? ???????? 11 ?????»
| 
|
Ақмола болысы Целиноград ауданы Қоянды ауылы Қоянды орта мектебі |
Сабақтың тақырыбы: Органикалық дүние эволюциясының негізгі бағыттары мен жолдары.Биологиялық прогресс.
Сабақтың мақсаты:Оқушыларға жаңа сабақты үйрету,эволюцияның негізгі бағыттары мен жолдары биологиялық прогресстің негізін түсіндіру.
Сабақтың міндеттері:
1.Білімділік
Оқушыларға органикалық дүние эволюциясының негізігі бағыттары мен жолдары туралы жаңа ұғым беру.
2.Дамытушылық
Оқушыларды еркін ойлауға ,дүние дамуы туралы ұғымдарды қалыптастыруға баулу.Эволюциялық білімдерін тереңдете отырып оқу мен жазу арқылы өз бетінше ізденуін,зерттеуін қалыптастыру.
3.Тәрбиелік.
Табиғатқа деген сүйіспеншілігін,бірін-бірі сыйлауға,тыңдауға үйрету.Өз ойларын ашық айтуға дағдыландыру.
Сабақтыңтипі:Саралап деңгейлеп оқыту
Оқыту әдісі:Сұрақ жауап,топпен жұмыс.
Көрнекілітер:Компьютердегі слайдтар,суреттер.
Ұйымдастыру кезеңі:Түгендеу,оқушылардың назарын сабаққа аудару.
Пән аралық байланыс:тарих пен география
Үй тапсырмасы: 6 сұрақ
І.Оқушылық деңгей ... 10 сұрақ-тест
ІІ.Алгоритмдік деңгей: Жаңа сабақ
Тақырыбы:Эволюцияның негізгі бағыттары,биологиялық прогресс.
Сабақ барысы:Эволюцияның негізгі бағыты қарапайымнан күрделеніп даму.Орыс биологы А.Н.Сверцов органикалық дүниенің даму тарихында биологиялық прогресс пен биологиялық регресс болатынын анықтаған.Биологиялық прогресс түрдің отрядтардың немесе басқа да жүйелік топтардың тіршілік үшін күресте жеңіп шығуы.Биологиялық прогресстің белгілері жүйелік топтағы даралар санының артуы,кең аумаққа таралуы,жаңа популяциялар түр тармақтар, түрлер түзіледі.Биологиялық эволюцияның бағыттарын академиктер А.Н.Сверцов пен И.И.Шмалгаузен биологиялық прогресске әкелетін эволюцияның 3 бағытын анықтады.
1.Ароморфоза (Арогенез)
2.Идиоадаптация (Аллогенез)
3.Дегенерация ( Катагенез)
Ароморфоза-организмнің құрылысы мен қызметін күрделендіруге,тіршілік ету қабілетін көтеруге әкелетін эволюциялық өзгеріс.Ароморфозаның нәтижесінде ірі систематикалық топтар,типтер мен кластар пайда болады.Ароморфоз-мутациялық өзгергіштік пен табиғи сұрыпталудың негізінде қалыптасады.Мысалы:Қан айналымының үлкен және кіші шеңбері қалыптасуы.Сүт қоректілердің ми құрылысы күрделенуі,тірі туу,жылы қандылық,суық белдеулерге де таралуына себепші болды.
Өсімдіктердегі Ароморфоза.
1.Көбеюі-спорадан тұқымға көшуі.
2.Гүлдің дамуы.
3.Гүлден жеміс түзілуі
4.Құрлықта ұрықтануы
5.Өсімдіктер құрылысы,күрделенуі.
Эволюцияның даму бағыты
А)біржасушадан,көп жасушалыларға
Ә)екі қабатты организмнен үш қабаттыға ауысуы
Б)төменгі сатыдағыдан хордалыға ауысуы.
Идиоадаптация-idios(ерекше) adaptatio (бейімделу).
Идиоадаптациялық аллогенез-бұл құрылым деңгейі күрделенбей,өзгертпей бір орта жағдайына бейімделу.Жануарларда-жасырушы рең,өсімдіктерде-тікенектер,безді түтіктер,балықтар су түбіне жалпайып бейімделу.Қорек аулау тәсіліне қарай құстардағы өзгерістер,саусақтары жемін ұстауға,жүзуге яғни-тірі организмдер тіршілік ортасына жеке бейімделу.
Жануарлардағы идиоадаптация-аяқтарының құрылысындағы ерекшеліктері.
-Жер(көртышқан,тұяқтылар,ескекаяқтылар)
Құстардың тұмсық пішіндері-әртүрлі өзгерген,мысалы:шалшықшы құс,қойшы ауыз,бірқазан.
Өсімдіктердегі идиоадаптация-тозаңдануы,жеміс тұқымын таратуға бейімделу.
Дегенерация-эволюцияның үшінші бағыты.Бұл бағытта организм құрылымы қарапайымдаланады бірақ өлімге апармайды.Мысалы: Паразит құрттар,жалпақ құрттар жануарлардың ішінде тіршілік етеді,оларда асқорыту және сезім мүшелері жойылып кеткен.Сөйтіп пайдасыз мүшелері регресске ұшырап жойылып оның орнына бейімделу ыңғайына қарай жаңа мүшелер пайда болады.Сонымен дегенерация-жалпы құрылым деңгейі төмендеп қарапайымдыланып төмендету арқылы организмнің бейімделгіштік өзгерісі.
Қорытынды:Академиктер Шмалгаузен мен Сверцовтың биологиялық эволюцияның бологиялық прогресске әкелетін 3 бағытын анықтағаны,бұл
1)Ароморфоза-организмнің құрылысы мен қызметінің күрделенуі ірі систематикалық топтардың пайда болуы.
2)Идиоадаптация -организмнің биологиялық құрылым деңгейі күрделенбей белгілі бір орта жағдайына бейімделуі.
3)Дегенерация-организмнің құрылысы қарапайымдануы.
ІІІ.Эвристикалық деңгей: Қызықты сұрақтар
1)Түлкіге үлкен құйрықтың пайдасы не?
2)Жирафтың мойын омыртқасы қанша?
3)Ең үлкен жыртқыш аң?
4)Зіл деп қандай жануарды атайды?
5)ІРбіс деп қандай жануарды атайды?
6)Ең үлкен сүтқоректі кім?
7)Көкек неге шақырады,бұлбұл неге сайрайды?
8)Қанатын жайғанда 3 метр болатын ең үлкен құс?
9)Тиінге үлкен құйрықтың пайдасы қандай?
10)Жұмыртқа басып шығаратын сүтқоректі?
ІУ.Шығармашылық кезеңі:Эволюцияның негізгі бағыттары мен жолдары өзгерістер олардың нәтижелері биологиялық прогресс ароморфоза,идиоадаптация туралы
А)Эссе жаз
Ә)Сурет сал
Б)Өлең шығар
Оқушы Ш.Жандос :
Макроэволюция.
Биология саласында
Қызықты да , маңызды
Макроэволюция саласы
Орнын отырды
Юрий Аркадиевич Филипшенко
Оны ойлап енгізген
Ал атақты ғалым Ковалевский
Ары қарай зерттеген
Тақырып өте қызықты
Зерттегенде бітпейді
Тек оны ерінбей
Оқу керек зерікпей
Оқушы С.Салтанат
Ғалымдардың болжамы .
Табиғаттың өзі бір тылсым күш қой
Аллам өзі жаратқан құдірет қой
Ия,ия таң қалмасқа шараң жоқ
Дарвин менен Линнейдің тұжырымын тыңдасақ
Карл Линней былай дептә өсімдіктер хәм жануар жайында
Ол бұларды кластарға , туыстарға , түрлерге
Бөлу керек деп ұсыныс жасапты
Осы ісін аяқсыз ол қалдырмай
«Табиғат жүйесі» атты құнды еңбегін жазады
Чарлз Дарвин тұжырымы қызықты
Жануардан адам пайда болыпты
5 жыл бойы саяхаттап жүріпті
Саяхаттап босқа жүрмей ол бекер
Адамзатқа игі істер қылыпты
Ал бүгінгі сабағыма оралсам
Сверсовтың тұжырымы шықты алдан
Құстар менен аңдардың құрылысын үйретеді ол маған
Үйренгенім көп бүгінгі сабақтан
У.Қорытындылау:
Бүгінгі сабақтан біз жаңадан нені үйрендік?
Қай бөлім қызықты болды?
Қай бөлімде қиыншылықтар болды?
Бағалау.
Үй тапсырмасы: 21 тақырып,2 кестені сызып,82 беттегі А,Б,С сұрақтарына жауап беру.
Просмотр содержимого презентации
«??????????? ??????? 11 ????? ?????»
Тақырыбы : «Органикалық дүние эволюциясының негізгі бағыттары мен жолдары. Биологиялық прогресс»
Мақсаты : Оқушыларға жаңа сабақты үйретуге және эволюция туралы дұрыс ұғым беру Міндеті: 1) Оқушыларға органикалық дүние эволюциясының негізгі бағыттары мен жолдары туралы жаңа ұғым беру 2) Дүниенің дамуы туралы оқушылардың ой-өрісін дамытып, эволюциялық білімдерін төмендету арқылы өз бетінше ізденуін қалыптастыру 3) табиғатқа деген сүйіспеншілігін , бір-бірін сйылауға , тыңдауға, өз ойларын ашық айтуға үйрету
Караеваның технологиясыДСО І-кезең: Оқушылық деңгей :Тест ІІ-кезең:Алгоритмдік деңгей: Жаңа сабақты түсіндіру
Сұрақ - жауап
Филогенетикалық қатарлар деген не ? Кім анықтады?
Гомологиялық мүшелер деген Не ? Мысал келтір?
Аналогиялық мүшелер деген не? Мысал келтір ?
Өсімдіктегі гомологиялық мүшелер деген не ?
Аралық формалар деген не ?
Эолюцияның салыстырмалы эмбриологиялық дәлелдеме лерін кім анықтады ?
Биогенетикалық заңды кім ашты ?
Оқушылық деңгей тест
Тест жауаптары
I-нұсқа
1) б
II-нұсқа 1) ә 2) б 3) в 4) ә 5) б 6) ә
2) в
3) а
4) а
5) б
6) в
Жаңа сабақты түсіндіру: Биологиялық прогресс орыс биологы А.Н.Северцов органикалық дүниенің даму тарихында биологиялық прогресс пен биологиялық регресс болатынын анықтады . Биологиялық прогресс – түрдің немесе басқа жүйелік топтардың тіршілік үшін күресте жеңіп шығуы. Нәтижесінде даралар санының артуы , таралу аймақтарының кеңейуі , жаңа популяциялар , түр тармақтары, түрлер түзіледі. Биологиялық эволюцияның бағыттары : Академиктер А.Н.Северцов , И.И.Шмальгаузен биологиялық эволюцияның прогресске әкелетін 3 бағытын анықтады. - Ароморфоз (арогенез) - Идиоадаптация (аллогенез) - Дегенерация (катагенез)
1) Ароморфоз (грек . Airo – көтеру , morpha – пішіні ) , арогенез - организмнің құрылысы мен қызметін күрделендіруге , құрылымы мен тіршілік ету қабілетінің жалпы деңгейін көтеруге әкелетін эволюциялық өзгеріс. Ароморфоздың нәтижесінде жаңа ірі систематикалық топтар – типтер мен кластар пайда болады. Арофморфоза мутациялық өзгергіштік пен табиғи сұрыпталудың негізінде қалыптасады. Эволюция барысында ароморфоз ұзақ уақыт сақталады. Үлкен және кіші қан айналым шеңберінің қалыптасуы – ароморфозаның жолы. Сүтқоректілердің құрылым деңгейі – ми құрылысының күрделенуі , тірі туу , жылықандылық прогресс жолымен дамуы басқа организмдер бара алмайтын Арктика мен Антрактидаға таралуына себепші болады. Организмдердің Орта жағдайларына бейімділігі артып , жаңа кеңістікке көбірек таралуына әсерін тигізеді. Өсімдіктердегі араморфоз: 1) көбеюі – спорадан тұқымға көшуі (тұқымның пайда болуы – ароморфоз) ; 2) гүлдің дамуы ; 3) гүлден жеміснің түзілуі ; 4) судан басқа құрлықтада ұрықтануы; 5) өсімдіктердің құрылысының күрделенуі және т.б
2) Идиоадаптация ( грек . Idios – ерекшелігі , лат .adaptatio – бейімделушілік деген мағына береді) , аллогенез – биологиялық құрылым деңгейін күрделендірмей , өзгертпей тіршілік үшін күресте организмдердің өзіне пайдалы белгісі бір орта жағдайына бейімделушілігі. Әрбір түр белгілі бір ортада тіршілік еткендіктен дәл осы ортаға тән пайдалы бейімделушілік қалыптасады. Жануарлардың бүркеніш (жасырушы) реңі , өсімдіктердің тікенектері , безді түктері , скат , камбала балықтарының су түбіне бейімделіп , жалпақ пішінінің болуы – идиоадаптация. Қорек аулау тәсіліне қарай , құстардың аяқтарындағы саусақтарының өзгеріске ұшырауы: жалпақ саусақтары , жемін бүріп ұстауға ; тоқылдақтың саусақтары ағаш діңінде еркін қозғалуға ; құтанның ұзын сирағындағы саусақтары батпаққа батып кетпей , жеңіл қозғалып жемін табуға бейімделген.
Өсімдіктердің идиоадаптациясы
3) Дегенерация (катагенез ; грек kata - қарапайымдану , кері кету) – эволюцияның үшінші бағыты. Бұл бағытта (дегенерацияда) организмдердің құрылысы қарапайымданады , бірақ өлімге апармайды. Мұның мысалы ретінде паразит құрттарды алуға болады. Жалпақ құрттар жануарлардың ішінде тіршілк ететіндіктен олардың ас қорту және сезім мүшелері жойылған.Паразит құрттардың құрылысының бұлай қарапайымдануы құрттарға ешбір кедергі жасамайды. Қайта олардың иесінің ішегіндегі тіршілігін сақтап қалуға себін тигізеді. Жалпақ құрттардың шыққан тегі суларда еркін жүзіп , тіршілік еткенімен олардың паразиттікке ауысуы құрылысының қарапайымдануына себеп болып отыр.
Омыртқалы жануарлардың ароморфозы
ІІІ-кезең. Эвристикалық деңгей Қызықты биология 1- Түлкіге үлкен құйрықтың пайдасы не ? 2- Жирафтың мойын омыртқа саны қанша ? 3- Ең үлкен жыртқыш аң ? 4- Зіл деп қандай жануарды атайды ? 5- Ең үлкен сүтқоректі қандай жануар ? 6- Ірбіс деп қандай жануарды атайды ? 7- Көкек неге шақырады , бұлбұ неге сайрайды? 8- Қанатын жайғанда 3 м болатын ең үлкен құс? 9- Тиінге үлкен құйрықтың пайдасы қандай ?
ІҮ-кезең: Шығармашылық деңгей Эволюцияның негізгі бағыттары мен жолдары, олардың нәтижелері. Биологиялық прогресс, ароморфоза, идиоадаптация туралы а) Эссе жаз ә) Сурет сал б) Өлең шығар
Қорытындылау: Венн диаграмасы Ұқсастығы неде?
Екеуінің ұқсастығы неде ?
Макроэволюция
Микроэвалюция
Бүгінгі сабақта біз нені үйрендік
Қай бөлім қызықты болды
Қай бөлімде қиыншылықтар болды
Үй тапсырмасы : 21 тақырыпты оқу
2-кесте, 82 беттегі сұраққа жауап
Бағалау
