Ойыл ауданы
Елі ?аза?стан?аза?стан ?кімшілік бірліктеріА?т?бе облысыАудан орталы?ыОйыл ауылыЖ?рты (2010)[1] — Б?кілі18 562Уа?ыт белдеуі+5 (UTC+5)
Ойыл ауданы – А?т?бе облысыны? солт?стік-батысында орналас?ан ?кімшілік б?лік. Б?рын "Адай уезіні?" орталы?ы бол?ан, кейін А?т?бе облысында?ы аудан. 1930 жылы ??рыл?ан. Жеріні? аума?ы 11,5 мы? км². Т?р?ыны 18,914 адам (2013ж).[2] Ауданда?ы 23 елді мекен 8 ауылды? округке біріктірілген. Орталы?ы – Ойыл ауылы. Ойыл ауданыны? жері негізінен эрозия-денудациялы? жазы?та орналас?ан. Орталы? б?лігі к?тері?кі келген. Ол сай-жыралармен тілімденген. ?зен а??арында Бар?ын, Сарыт?бе т.б. ??мды ал?аптар кездеседі. Геоморфологиялы? т?р?ыдан аудан Каспий ма?ы ойпатыны? ??мды-сазда?ты жазы?ында орналас?ан. Жер ?ыртысы Шы?ыс Еуропа платформасыны? Каспий ма?ы синклизаына (ойысына) кіреді. Ол ?з кезегінде Елек-Ембі белдеміне ажыратылады. Елек-Ембі белдеміОрал алды ойпа?ыны? Елек-Ойыл жарылысы ар?ылы ?теді. Жер бетін жо?ар?ы бор жыныстары жауып жатыр. Кейбір жерлерінде палеоген жыныстары ?шырасады.
Аудан таби?аты
Мазм?ны
[жасыру]
1 Ке? байлы?тары
2 Климаты
3 ?зен-к?лі
4 Шаруашылы?ы
5 ?леуметтік жа?дайы
6 Ішкі сілтемелер
7 Сырт?ы сілтемелер
8 Дерекк?здер
Ке? байлы?тары[??деу]
Жер ?ойнауында м?най, газ, гипс, ?ктас, ?иыршы?тас, т.б. кен байлы?тары барлан?ан.
Климаты[??деу]
Ойыл ауданыны? климаты тым континенттік, ?ысы суы?, ?ар жамыл?ысы 20 см-ден аспайды. ?а?тар айыны? жылды? орташа температурасы –14 – 16С. Шілдедегі орташа температура 22 – 24С. Жел жиі со?ады. Оны? басым ба?ыты о?т?стік-батыс ж?не солт?стік-батыс?а келеді. Жылдамды?ы 3 – 4 м/с. Аязсыз к?ндер 140 т?улік. Жылуды? к?пжылды? жиынты?ы 2800С. Агроклиматты? т?р?ыдан аудан ?о?ыржай-??р?а? белдемге жатады. Оны? геотермиялы? коэффиценті 0,3 – 0,5 (?уа?). Жауын-шашынны? жылды? орташа м?лшері 220 – 250 мм.
?зен-к?лі[??деу]
Аудан жерінен шы?ыстан батыс?а ?арай Ойыл ?зені а?ады. Оны? Ащыойыл, Ша?ырлы, ?айы?ды, Ботабай, ?иыл, Кенжалы, ?уырда?ты, т.б. салалары бар. Бірнеше ша?ын к?лдер (?амыск?л, Сорк?л, т.б.) орналас?ан. Жер асты су ?абаты жо?ар?ы бор ж?не бор кезе?іні? ??рылымында шо?ырлан?ан. Ол 5 – 15 м тере?дікте жатыр. Суы с?л кермек татиды. Артезиан суы 15 – 40 м тере?дікте ж?не ол Орал-Ембі артезиан алабына жатады. Топыра?ы боз?ылт ?о?ыр, ?ыз?ылт ?о?ыр, о?т?стігінде ?иыршы?тасты ?о?ыр, сорта?ды боз?ылт ?о?ыр. ?зен-к?л а??арлары мен жайылымдарында шал?ынды ?ыз?ылт ?о?ыр топыра? тара?ан. ?сімдігінде б?та шо?ырлары аралас бетеге, ?ыл?анбоз, еркекш?п, к?де, бозжусан, ??мжусан, т.б. ?уа? дала?а т?н ?сімдіктер басым. Бар?ын ??мында ша?ын ?ара?ай орманы бар.
Шаруашылы?ы[??деу]
Жануарлардан ?ас?ыр, т?лкі, ?арса?, а?б?кен, жабайы шош?а, ?оян, суыр, сарыш?на?, аламан; ??стардан дуада?, безгелдек, ?йрек, ?аз кездеседі. Ойыл ауданыны? хал?ыны? басым б?лігін (98,8%) ?аза?тар ??райды. Бас?а ?лт ?кілдерінен орыс, татар, т.б. т?рады. Халы?ты? орташа ты?ызды?ы 1 км²-ге 2,0 адамнан келеді. Ірі елді мекендері: Ойыл (5,6 мы? адам), К?кто?ай (1,5), ?аратал (1,4), Сарыбие (1,4), А?жар (1,1), Кемер (1,1), ?араой (1,0). Ауданда 1997 жыл?а дейін биязы ж?нді ?ой, о?ан ?осымша етті-с?тті мал, жыл?ы ?сіруге, асты? ?ндіруге мамандан?ан 6 ке?шар, 1 мал борда?ылау бірлестігі бол?ан. Нары?ты? экономика?а ?туге байланысты б?рын?ы шаруашылы?тар ?р т?рлі ба?ытта?ы шаруашылы? субъектілеріне жекешелендірілді. Н?тижесінде 2003 жылды? басында ауданда ауыл шаруашылы? ??рылымдарында 200-ге жуы? шаруа ?ожалы?тары, 17 ЖШС, 46 ?К ж?мыс істейді. Ауыл шаруашылы?ында жарамды жерді? аума?ы1,08 млн. га, оны? ішінде егістігі 8,6 мы? га, шабынды?ы 383,2 мы? га, жайылымы 607,3 мы? га, орманы 2,8 мы? га. Аудан негізінен ?ой ?сіруге ж?не ба?ша, к?к?ніс, картоп ?сіруге мамандан?ан.
?леуметтік жа?дайы[??деу]
?леуметтік салада ауданда 25 мектеп, 14 кітапхана, 1 м?дениет ?йі, 4 клуб, 1 музей, ауданды? аурухана, емхана, сан.-эпидемиологиялы? станция, 8 фельдшерлік-акушерлік пункт ж?мыс істейді. Аудан жерінен Ойыл – Ш?бар??ды?, Ойыл – ?обда автомобиль жолдары ?теді.
Ішкі сілтемелер[??деу]
А?т?бе облысы
Артезиан суы
Сырт?ы сілтемелер[??деу]
Каспий ма?ы
Дерекк?здер[??деу]
Жо?ары?а к?терілі?із↑ ?Р елді мекендеріні? т?р?ындар саны
Жо?ары?а к?терілі?із↑ ?аза? энциклопедиясы 7- том
Б?л ма?аланы Уикипедия сапа талаптарына лайы?ты болуы ?шін уикилендіру ?ажет.
Санат:
А?т?бе облысы
?аза?стан аудандары
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Ойыл ?зеніні? экологиялы? жа?дайы »
Ойыл ауданы[өңдеу]
Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Ойыл ауданы
Елі
Қазақстан
Қазақстан әкімшілік бірліктері
Ақтөбе облысы
Аудан орталығы
Ойыл ауылы
Жұрты (2010)[1]
— Бүкілі
18 562
Уақыт белдеуі
+5 (UTC+5)
Ойыл ауданы – Ақтөбе облысының солтүстік-батысында орналасқан әкімшілік бөлік. Бұрын "Адай уезінің" орталығы болған, кейін Ақтөбе облысындағы аудан. 1930 жылы құрылған. Жерінің аумағы 11,5 мың км². Тұрғыны 18,914 адам (2013ж).[2] Аудандағы 23 елді мекен 8 ауылдық округке біріктірілген. Орталығы – Ойыл ауылы. Ойыл ауданының жері негізінен эрозия-денудациялық жазықта орналасқан. Орталық бөлігі көтеріңкі келген. Ол сай-жыралармен тілімденген. Өзен аңғарында Барқын, Сарытөбе т.б. құмды алқаптар кездеседі. Геоморфологиялық тұрғыдан аудан Каспий маңы ойпатының құмды-саздақты жазығында орналасқан. Жер қыртысы Шығыс Еуропа платформасының Каспий маңы синклизаына (ойысына) кіреді. Ол өз кезегінде Елек-Ембі белдеміне ажыратылады. Елек-Ембі белдеміОрал алды ойпаңының Елек-Ойыл жарылысы арқылы өтеді. Жер бетін жоғарғы бор жыныстары жауып жатыр. Кейбір жерлерінде палеоген жыныстары ұшырасады.
Аудан табиғаты
Мазмұны
[жасыру]
1 Кең байлықтары
2 Климаты
3 Өзен-көлі
4 Шаруашылығы
5 Әлеуметтік жағдайы
6 Ішкі сілтемелер
7 Сыртқы сілтемелер
8 Дереккөздер
Кең байлықтары[өңдеу]
Жер қойнауында мұнай, газ, гипс, әктас, қиыршықтас, т.б. кен байлықтары барланған.
Климаты[өңдеу]
Ойыл ауданының климаты тым континенттік, қысы суық, қар жамылғысы 20 см-ден аспайды. Қаңтар айының жылдық орташа температурасы –14 – 16С. Шілдедегі орташа температура 22 – 24С. Жел жиі соғады. Оның басым бағыты оңтүстік-батыс және солтүстік-батысқа келеді. Жылдамдығы 3 – 4 м/с. Аязсыз күндер 140 тәулік. Жылудың көпжылдық жиынтығы 2800С. Агроклиматтық тұрғыдан аудан қоңыржай-құрғақ белдемге жатады. Оның геотермиялық коэффиценті 0,3 – 0,5 (қуаң). Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 220 – 250 мм.
Өзен-көлі[өңдеу]
Аудан жерінен шығыстан батысқа қарай Ойыл өзені ағады. Оның Ащыойыл, Шағырлы, Қайыңды, Ботабай, Қиыл, Кенжалы, Қуырдақты, т.б. салалары бар. Бірнеше шағын көлдер (Қамыскөл, Соркөл, т.б.) орналасқан. Жер асты су қабаты жоғарғы бор және бор кезеңінің құрылымында шоғырланған. Ол 5 – 15 м тереңдікте жатыр. Суы сәл кермек татиды. Артезиан суы 15 – 40 м тереңдікте және ол Орал-Ембі артезиан алабына жатады. Топырағы бозғылт қоңыр, қызғылт қоңыр, оңтүстігінде қиыршықтасты қоңыр, сортаңды бозғылт қоңыр. Өзен-көл аңғарлары мен жайылымдарында шалғынды қызғылт қоңыр топырақ тараған. Өсімдігінде бұта шоғырлары аралас бетеге, қылқанбоз, еркекшөп, көде, бозжусан, құмжусан, т.б. қуаң далаға тән өсімдіктер басым. Барқын құмында шағын қарағай орманы бар.
Шаруашылығы[өңдеу]
Жануарлардан қасқыр, түлкі, қарсақ, ақбөкен, жабайы шошқа, қоян, суыр, сарышұнақ, аламан; құстардан дуадақ, безгелдек, үйрек, қаз кездеседі. Ойыл ауданының халқының басым бөлігін (98,8%) қазақтар құрайды. Басқа ұлт өкілдерінен орыс, татар, т.б. тұрады. Халықтың орташа тығыздығы 1 км²-ге 2,0 адамнан келеді. Ірі елді мекендері: Ойыл (5,6 мың адам), Көктоғай (1,5), Қаратал (1,4), Сарыбие (1,4), Ақжар (1,1), Кемер (1,1), Қараой (1,0). Ауданда 1997 жылға дейін биязы жүнді қой, оған қосымша етті-сүтті мал, жылқы өсіруге, астық өндіруге маманданған 6 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі болған. Нарықтық экономикаға өтуге байланысты бұрынғы шаруашылықтар әр түрлі бағыттағы шаруашылық субъектілеріне жекешелендірілді. Нәтижесінде 2003 жылдың басында ауданда ауыл шаруашылық құрылымдарында 200-ге жуық шаруа қожалықтары, 17 ЖШС, 46 ӨК жұмыс істейді. Ауыл шаруашылығында жарамды жердің аумағы1,08 млн. га, оның ішінде егістігі 8,6 мың га, шабындығы 383,2 мың га, жайылымы 607,3 мың га, орманы 2,8 мың га. Аудан негізінен қой өсіруге және бақша, көкөніс, картоп өсіруге маманданған.
Әлеуметтік жағдайы[өңдеу]
Әлеуметтік салада ауданда 25 мектеп, 14 кітапхана, 1 мәдениет үйі, 4 клуб, 1 музей, аудандық аурухана, емхана, сан.-эпидемиологиялық станция, 8 фельдшерлік-акушерлік пункт жұмыс істейді. Аудан жерінен Ойыл – Шұбарқұдық, Ойыл – Қобда автомобиль жолдары өтеді.
Ішкі сілтемелер[өңдеу]
Ақтөбе облысы
Артезиан суы
Сыртқы сілтемелер[өңдеу]
Каспий маңы
Дереккөздер[өңдеу]
Жоғарыға көтеріліңіз↑ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны
Жоғарыға көтеріліңіз↑ Қазақ энциклопедиясы 7- том
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет.
Қазақстан
