Kimyo fanining kundalik hayotdagi o‘rni va ahamiyati

Mavzu: Kimyo fanining kundalik hayotdagi o‘rni va ahamiyati

Xalloqova Sanobar Zayniddinovna

Buxoro shahar politexnikumi kimyo fani o’qituvchi.

    Annotatsiya: Ushbu maqolada bugungi kunda zamonaviy ilm-fan taraqqiyotida kimyo fanining tutgan o‘rni beqiyosdir. Kimyo — materiyaning tarkibi, tuzilishi, xossalari hamda ularning o‘zgarish qonuniyatlarini o‘rganadigan fandir. Ushbu fanning amaliy hayotdagi ahamiyati bizning har bir kunlik faoliyatimizda yaqqol namoyon bo‘ladi. Oziq-ovqatdan tortib to dori-darmon, tozalovchi vositalar, plastmassa buyumlar, yonilg‘i va hatto kiyim-kechakgacha kimyo bilan chambarchas bog‘liqligi haqida soʻz boradi.

Kalit soʻzlar: Karbamid, ammoniy nitrat oqsil, protein, qon plazmasi, fibrinogen, oksiprolin, oksilizin, diyodtirozin, fosfoserin.

Kirish

Zamonaviy ilm-fan taraqqiyotida kimyo fanining tutgan o‘rni beqiyosdir. Kimyo — materiyaning tarkibi, tuzilishi, xossalari hamda ularning o‘zgarish qonuniyatlarini o‘rganadigan fandir. Ushbu fanning amaliy hayotdagi ahamiyati bizning har bir kunlik faoliyatimizda yaqqol namoyon bo‘ladi. Oziq-ovqatdan tortib to dori-darmon, tozalovchi vositalar, plastmassa buyumlar, yonilg‘i va hatto kiyim-kechakgacha kimyo bilan chambarchas bog‘liq. Ushbu maqolada kimyo fanining kundalik hayotdagi roli va uning turli sohalardagi qo‘llanilishi tahlil qilinadi.

Asosiy qism 1. Oziq-ovqat sanoatida kimyo

Oziq-ovqat mahsulotlarining ishlab chiqarilishi, saqlanishi va hatto ta’mi kimyo bilan bevosita bog‘liq. Konservantlar, antioksidantlar, emulgatorlar — bularning barchasi oziq-ovqat kimyosining mahsulidir. Masalan, askorbin kislotasi (C vitamini) — kuchli antioksidant bo‘lib, mahsulotlarni oksidlanishdan himoya qiladi. Shuningdek, ovqat tayyorlashda ro‘y beradigan kimyoviy reaksiyalar (masalan, Maillard reaksiyasi) taomning hidi, rangi va mazasi shakllanishiga sabab bo‘ladi.

2. Tibbiyot va farmatsevtikada kimyo

Dori-darmonlar — bu sof kimyoviy moddalardir. Ularning inson organizmiga ta’siri, dozasi, yon ta’sirlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar farmatsevtik kimyo orqali o‘rganiladi. Masalan, aspirin (asetilsalitsil kislotasi) og‘riqni kamaytiruvchi va yallig‘lanishga qarshi vosita bo‘lib, u XIX asrda sintez qilingan. Bugungi kunda kimyoviy yo‘l bilan minglab dori vositalari yaratilmoqda, ularsiz zamonaviy tibbiyotni tasavvur qilish qiyin.

3. Atrof-muhitni muhofaza qilishda kimyo

Kimyo fanining ekologiya sohasidagi o‘rni ham nihoyatda katta. Havo, suv va tuproq ifloslanishini aniqlash va bartaraf etish uchun turli analiz usullari va reagentlar qo‘llaniladi. Biodegradatsiyaga uchraydigan materiallar, bioyoqilg‘i, qayta ishlanadigan plastmassa kabi innovatsiyalar kimyo yutuqlari asosida yaratilgan. Kimyoviy filtrlar yordamida chiqindi gazlarni tozalash — ekologik xavfsizlikni ta’minlashdagi muhim vositalardan biridir.

4. Maishiy hayotda kimyo

Tozalovchi vositalar, sovun, shampun, bo‘yoqlar, plastmassa buyumlar — bularning barchasi kimyo mahsulidir. Uy sharoitida ishlatiladigan har qanday kimyoviy vosita (masalan, natriy gidroksid — ho‘l joylarni tozalash uchun) kimyoviy reaksiya natijasida ishlab chiqiladi. Ayni paytda, odamlar ushbu vositalardan foydalanganda xavfsizlik choralariga amal qilishlari lozim, chunki ba’zi moddalarning reaktivligi yuqori bo‘lishi mumkin.

5. Energetika va sanoatda kimyo

Yonilg‘ilar — gaz, neft, ko‘mir — organik kimyo sohasiga mansub. Shuningdek, quyosh batareyalari, akkumulyatorlar, vodorod yonilg‘isi kabi muqobil energiya manbalarining yaratilishida ham kimyo muhim rol o‘ynaydi. Sanoat kimyosi esa qurilish materiallari (sement, plastmassa, sintetik bo‘yoqlar), o‘g‘itlar (karbamid, ammoniy nitrat) va pestitsidlar ishlab chiqarishda asosiy rol o‘ynaydi.

Xulosa

Xulosa qilib aytganda, kimyo fani zamonaviy hayotimizning barcha jabhalarida muhim o‘rin tutadi. Uning nazariy bilimlari va amaliy yutuqlari inson salomatligi, ekologik xavfsizlik, sanoat rivoji hamda kundalik qulayliklar uchun xizmat qiladi. Shuning uchun ham kimyo fanini chuqur o‘rganish, unga nisbatan ongli munosabatda bo‘lish har bir zamonaviy insonning muhim vazifasidir.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Zumrasha, T. (2018). Kimyo va hayot. Toshkent: Fan nashriyoti.

2. Brown, T.L., LeMay, H.E. & Bursten, B.E. (2012). Chemistry: The Central Science. Pearson Education.

3. Petrucci, R.H., Herring, F.G., Madura, J.D. (2011). General Chemistry: Principles and Modern Applications. Pearson.

4. World Health Organization. (2020). Chemical safety and health. www.who.int

5. Mahmudov, B. (2015). Amaliy kimyo asoslari. Samarqand: SamDU nashriyoti.