“Химия саба?тарында о?ушыларды? функционалды? сауаттылы?ын арттыру жолдары”
ХХІ ?асыр – жа?а жетістіктер мен жа?а м?мкіндіктерді? уа?ыты. Осы ?асырды? жедел ?ар?ынында даму ?шін, сонымен ?атар, Елбасы ?ой?ан биік белестерге жету ма?сатында, ?згерістерге тез беиімделе алатын, заман талабына сай жетілген мамандар ?ажет. ?азіргі та?да жеке адамны? білімділік де?гейіне деген талаптар ?суде. Жа?а жа?дайда?ы о?у ?рдісі о?ушыларды? жан-жа?ты ??зыреттілігіне, ?мір бойы білімдерін жетілдіруіне ба?ытталу міндетті. Жеке т?л?аны? ??зыреттіліктеріні? даму ал?ышарты – ол адамны? бойында?ы функционалды сауаттылы?ты? болуы.
?аза?стан хал?ына Жолдауында Елбасы Н.?.Назарбаев: «Еліміз жо?ары дамы?ан, б?секеге ?абілетті мемлекетке айналу ?шін біз жо?ары білімді ?лт?а айналуымыз керек. ?азіргі кезде тек ?ана жаппай сауаттылы? жеткіліксіз болып т?р. Бізді? азаматтарымыз заманауи ?ндірістік ??ралдарымен ж?мыс жасау?а, ?немі білімдерін жетілдіруге дайын болуы тиіс. ?сіп келе жат?ан жас ?рпа?тарымызды? функционалды сауаттылы?ына к?п к??іл б?луіміз ?ажет» - деп атап к?рсетті. Осы ма?сатта 2012 жылды? маусым айында?ы №832 ?Р ?кіметіні? ?аулысымен 2012-2016 жылдар?а о?ушыларды? функционалды? сауаттылы?ын дамыту бойынша ?лтты? іс-?оз?алыс жоспары бекітілді. Б?л - о?ушыларды? функционалды? даму ?рдісіні? мазм?нын, о?у–?дістемелік, материалды–техникалы? жа?ынан ?амтамасыздандыру бойынша іс–шаралар кешені.
Жо?арыда атал?ан жайтты жалпылай келе, функционалды сауаттылы? – о?у ?ызметінде ж?не к?нделікті ?мірде жалпы білім беретін мектептер ба?дарламалары бойынша о?ушыларды? п?ндік білімдерден басты ??зыреттіліктерді игеріп, белгілі бір де?гейге жетуі деуге болады.
Функционалды сауаттылы??а адамны? логикалы? сауаттылы?ы, за? сауаттылы?ы, о?у ж?не жазуда?ы сауаттылы?, математикалы? сауаттылы?, отбасылы? ?мір м?селесіндегі сауаттылы?, ден саулы? м?селесіндегі сауаттылы?, ?ауіпсіздік ж?ніндегі сауаттылы?, компьютерлік ж?не а?паратты? сауаттылы? жатады
.
Сонымен, функционалды сауаттылы? адамны? ?мір бойы о?ып-?йрену, а?паратты? байланыс технологияларын ?олданып, шы?армашыл ойлау, дер кезінде д?рыс шешім ?абылдау, ?леуметтік, м?дени, саяси ж?не экономикалы? ?ызметтерде тиімді ?арым-?атынас орнатуда?ы орасан зор ы?палын тигізетін фактор.
Жылдар бойы саба? ж?ргізу н?тижесінде о?ушыны? білім сапасын к?теруге, оларды? п?нге деген ?ызы?ушылы?ын арттыру барысында жан-жа?тылы??а ?мтыламыз ж?не ізденеміз. Алды?да отыр?ан о?ушыны? білім де?гейі, білімді менгеру да?дысы барлы?ында бірдей болуы м?мкін емес жа?дай. Сонды?тан ?араевты? насихаттап ж?рген де?гейлеп о?ыту технологиясында о?ушыны жан-жа?ты м?мкіндігін ескере отырып же?ілден ауырына ?арай деген принципті ?олдана отырып, ж?йелі т?рде ?ойылатын ма?сат – білім, білік да?дыларын т?ра?ты болуына, ?з бетімен ж?мыс істеу ?абілетіні? дамуына ы?пал ету. Ол ?шін о?ушылар мынадай ?діс т?сілдерді ?олдану ?ажет:
· Берілген тапсырмаларды? ерекшелігіне к??іл б?лу;
· Берілген тапсырма ?ызы?ты, ма?ызды бол?ан кезде ?ана о?ушыларды? саба??а ?ызы?ушылы?ы артады.
О?ыту технологиясыны? негізгі сатылары:
1. Жа?а та?ырыпты т?сіндіру.
2. Т?меннен, жо?ары?а ?арай де?гейлік тапсырмалар беру;
3. о?ушыларды? та?ырыптан ал?ан білімдерін бекіту.
4. О?ушыларды? білімдеріне сай ?лестірмелер тарату. Я?ни, «5», «4», «3»-тік білімге сай.
5. О?ушыларды? білімін ?олма-?ол ба?алау.
О?ушыларды? білімдері біліктілік да?ды?а айналу ?шін, міндетті т?рде о?ушыларды? ?здері талпыну керек. М?нан кейін де?гейлік тапсырмаларды орындай білу керек. Та?ырып бойынша жаса?тал?ан де?гейлік тапсырмалар ж?йесі дамыта о?ыту идеясын ж?зеге асыру?а м?мкіндік береді. ?йткені, ол о?ушыны? ойлауын, елестеу мен еске са?тауын, белсенділігі мен да?дысын, білім сапасыны? дамуын ?амтамасыз етеді.
Сындарлы о?ытуды? ма?саты- о?ушыны? п?нді тере? т?сіну ?абілетін дамыту,ал?ан білімдерін сыныптан тыс жерде,кез келген жа?дайда тиімді пайдалана білуін ?амтамасыз ету»(М??алімге арнал?ан н?с?аулы?,6-бет).Осы ма?сатты? орындалуы ?шін « Диалогты? о?ытуды?» ма?ызы зор.«Диалог негізінде о?ыту ж?не о?у» атты педагогикалы? т?сіл ?леуметтік- сындарлылы? идеяларыны? ?азіргі заман?ы негізгіт?сіндірмесі ретінде ?олданылады.О?ыту ?дісіні? бастап?ы кезе?інде с?ра?- жауап ?дісі ?олданылады, себебі диалог о?ушыларды ?арапайым ауызша с?йлей білуге ?йретіп ?ана ?оймайды, сонымен ?атар, ты?дай отырып ??ына білуге ж?не ?з ойын жеткізе білуге ?йретеді. Диалогты о?ыту ?дісін пайдаланып ?ана ?оймай, о?ушыларды? ?з еркімен ойлау ж?йесін дамыту ма?сатында ішкі ойлау ж?йесін (монологты) біртіндеп дамыту ?ажет. Диалог ар?ылы о?ыту мен о?у о?ушыларды? ?зара ??гімелесуі ж?не м??алім мен о?ушы арасында?ы диалог ш?кірттерді? ?зіндік ой- пікірін ж?йелеуі мен дамытуына к?мектеседі,о?ушыны? функционалды? сауаттылы?ыны? артуына ы?пал етеді.
М??алім-о?ушы диалогында м??алімні? ?ой?ан с?ра?ы ма?ызды болса,ол баланы? ойлауын ту?ызып,тіл байлы?ын арттырады.О?ушыны? т?сінік де?гейіне с?йкес келетін с?ра?тар оларды? ?зіндік ойлауын дамытады.Сонды?тан жай кітапта?ы фактілерге с?йеніп ?ойыл?ан с?ра?тардан г?рі, сол та?ырып?а сай,біра? бала ?з ойынан жауап беретіндей етіп ?мірмен байланыстырып ?ой?ан с?ра? ?лде?айда тиімді.?р саба?та осы?ан да?дыланса?,осындай бірлескен ж?мыс ма?сат?а жетуге ы?пал етеді.
Мына заманда бізді? о?ушыларды? алдына ?ойылатын талаптар да к?ннен-к?нге, жылдан-жыл?а ?суде. Заман талабы о?ушыларды? бойында т?йінді ??зыреттіліктерді ?алыптастыру болып табылады. ?рбір п?н о?ушы?а ?ажет білім, білік, да?ды ?алыптастырса да, о?ушы жеке т?л?а ретінде ?зін-?зі танытуда. ?з ма?сатына жету жолында жалпы ?мір т?жірибесінде жина?тал?ан ?мбебап білім, білік пен да?ды?а с?йенеді. Б?л жалпы ??зіреттілікке алып келеді.
П?наралы? байланыс пен о?ушы бойында жалпы функционалды? сауаттылы?ты ?алыптастыруда тікелей байланыс бар. О?у ба?дарламаларында ?р п?нні? ?алыптастыратын білім, білік, да?ды м?лшері жеке аны?талса да, т?л?аны? ?мір с?ру айма?ында олар ?зара байланысты ??зіреттілікке ие болады. ?йткені о?ушы ?мірлік м?селелермен кездескенде, ?рбір п?ннен ал?ан білімін саралап жатпай, бойында?ы интегративті білімні? ке?, жалпы ?луеті мен да?дысын пайдаланады.
П?н аралы? байланысты? басты міндеті-о?ушыларды? бір п?ннен ме?герген білімін, да?дыларын екінші бір п?ндерде орынды ?олдана білуі. Т?уелсіз ел тірегі – білімді ?рпа? десек, жа?а д?уірді? к?н т?ртібінде т?р?ан м?селе – білім беру, ?ылымды дамыту. ?ркениет біткенні? ?зегі,та?ылым, т?рбие екендігіне ешкімні? таласы жо?. Осы орайда білім ордасы – мектеп, ал мектепті? жаны – м??алімдерді? басты міндеті - ?з ?лтыны? тарихын, м?дениетін, тілін ?астерлей ж?не оны жалпы азаматты? де?гейдегі рухани ??ндылы?тар?а ?штастыра білетін т?л?а т?рбиелеу.
?р к?ні ?згеріске толы б?гінгі жауапты кезе?де замана к?шінен ?алып ?оймай уа?ыт талабына сай ерте?гі болаша? жас ?рпа?ты білімді етіп т?рбиелеу ?стаздар?а зор жауапкершілікті ж?ктейді. Сол талап?а сай болу бізді? міндетіміз О?ушыларды? функционалды? сауаттылы?ын арттыру -білім алуда?ы дербестікті, а?парат пен технологияны пайдалана білуді, проблемаларды шешуді, іскерлік пен сыни т?р?ыда ойлауды ?арастырады.Жа?а технологияны саба?тарда пайдалану ар?ылы о?ушыларды? шы?армашылы? пен инновация?а деген ?ызы?ушылы?ы артады.
?дебиеттер тізімі
1. Химия, о?улы?, Н.Н?рахметов, ?.Бекішев, Н.Заграничная, Алматы «Мектеп» 2011
2. О?ушыларды? функционалды? сауаттылы?ын дамыту ж?ніндегі 2012-2016 жылдар?а арнал?ан ?лтты? іс-?имыл жоспары (?аза?стан Республикасы ?кіметіні? 2012 жыл?ы 25 маусымда?ы № 832 ?аулысы).
3. «?леуметтік-экономикалы? жа??ыруы – ?аза?стан дамуны? басты ба?ыты» Елбасы Н?рс?лтан ?біш?лы Назарбаевты? 2012 жыл?ы 27 ?а?тарда?ы ?аза?стан хал?ына Жолдауы.
4. Н?рс?лтан ?біш?лы Назарбаевты? «?аза?станны? ?леуметтік жа??ыртылуы: Жалпы?а Орта? Е?бек ?о?амына ?арай 20 ?адам» («Егемен ?аза?стан»), 2012 жылы 10 шілде ма?аласы.
5. Выготский Л.С. Психология развития человека. – М.: Смвсл, 2006. – 48 с.
6. М??алімдерге арнал?ан н?с?аулы?. «Назарбаев Зияткерлік мектебі» ДББ?, 2012
7. Химия журналы.
