9 –саба?.
9а сынып химия п?ні
Саба?ты? та?ырыбы: Иондарды? ?асиеттері.
Саба?ты? ма?саты: иондар туралы о?ушылар білімін одан ?рі тере?дету, «катиондар, аниондар» ??ымын т?сіндіраомдар мен иондарды? ??рылысы мен ?асиеттеріндегі айырмашылы?тар. Электр ?рісіндегі иондарды? ?оз?алысы. Cl-, SOт42-, Ba2+ ж?не т.б. иондар?а сапалы? реакция.
Реактивтер мен ??рал-жабды?тар: иондарды? электр ?рісінде ?оз?алысын демонстрациялау?а арнал?ан ??рал (??рыл?ы), хлоры бар ??ты, сусыз мыс (II) сульфаты, мыс купоросы, хромат, дихромат, перманганат кристалдары, сілті ерітінділері, натрий металы; эксперимент есептерін шы?ару?а арнал?ан реактивтер: крахмал, йод ж?не калий йодиді ерітітнділері.
Саба?ты? барысы. I. Жа?а саба?ты ?абылдау?а дайынды?. Саба?ты ?ыш?ылдарды?, негіздерді? ж?не т?здарды? жалпы ?асиеттерін ?айталап, диссоциация те?деулерін жазудан бастаймыз. Диссоциациялану д?режесі, к?шті ж?не ?лсіз электролиттер туралы м?ліметтерді ?айталаймыз. ?ш о?ушы та?та?а мынадай реакция те?деулерін жазады:
а)?ыш?ылдарды? металмен, негіздік оксидпен, негізбен ?рекеттесуі.
?)сілтілерді? ?ыш?ылмен, ?ыш?ылды? оксидпен ?рекеттесуі.
б)?ыш?ылдарды? сілтілерді?, т?здарда?ы диссоциациялану те?деулері.
Бас?а о?ушылар берілген тапсырмалар бойынша топты? ж?мыс орындайды.
Тапсырмалар. а) мына ?ыш?ылдарды? диссоциациялану те?деуін жазы?дар: бромсутек, азот, хлорлы HclO4 ж?не марганец HМnO4 ?ыш?ылдары. Диссоциациялан?анда бірдей иондар т?зетін электролиттерді? астын сызы?дар;
?)т?мендегі т?здарды? диссоциация те?деуін жазы?дар: натрий карбонаты, натрий нитраты, мыс (II) сульфаты, калий сульфаты. Б?л т?здар диссоциациялан?анда ?андай иондар т?зіледі?
б) мына металл гидроксидтеріні? иондар?а диссоциациялану те?деуін жазы?дар: калий, кальций, барий, магний, цезий. Б?л электролиттер диссоциациялан?анда т?зілетін иондарды? астын сызы?дар.
II. Жа?а саба?ты о?ып-?йрену. Жа?а саба?ты? та?ырыбын айтып, міндетін т?сіндіреміз. Орындал?ан тапсырмаларды тал?ылау барысында ?рт?рлі электролиттерден ерітіндіде т?зілетін бірдей иондар бейорганикалы? ?осылыстарды? бір класына жататын заттарды? ??састы?ын аны?тайтынына назар аударамыз.
Иондар мен атомдарды? ?асиеттеріндегі айырмашылы? натрий хлоридіні? атомдары мен иондары ??рылысыны? сызбасын ?арастырудан басталады. Атомнан, молекуладан ж?не ионнан т?зілетін заттарды? ?асиеттері ?рт?рлі болатынын к?рсету ?шін хлоры бар сынауы?, металл натрий ж?не натрий хлоридіні? ерітіндісі к?рнекі к?рсетіледі.
Б?дан кейін иондарды? электр ?рісінде ?оз?алуын катод ж?не анод ??ымдарын тал?ылаймыз. Осыны? негізінде о?ушылар «катион» ж?не «анион» ??ымына аны?тама береді. М??алім сусыз мыс (II) сульфатыны? еруін к?рнекі к?рсете отырып, кристалды? торда?ы иондар мен гидраттан?ан иондарды? ?рт?рлілігі туралы ??ымды бекітеді.
Тапсырма. Мына ерітінділерді? сапалы? ??рамын зерттеп салыстыру жолымен т?рлі т?сті ?ай ион беріп т?р?анын аны?та?дар: а) калий хроматы ж?не калий сульфаты; ?) калий сульфаты ж?не калий перманганаты.
Б?дан кейін никель, кобальт т?здарыны? кристалгидратын ж?не ерітінді т?рінде к?рсетуге болады.
Иондар ?асиеттерін о?ытуды ?орытындылай келе о?ушылар?а берілген кестені толтыру ?сынылады.
Ерітінділерге т?с беретін
иондар
Ерітіндіні? т?сін ?згертпейтін
иондар
Катиондар: Cu2+ (к?к), Fe3+ (сары), Ni2+ (жасыл)
Аниондар: MnO4- (к?лгін), Cr2O72- (?ызыл сары),CrO42- (сары)
Катиондар: K+, H+, Na+, Zn2+, Ca2+, Ba2+, т.б.
Аниондар: Cl-, OH-, NO3-,SO42-, CO32-,
Br, I- ж?не т.б.
III. Ал?ан білімді бекіту. Берілген с?ра?тарды, жатты?уларды орындау ар?ылы саба?ты бекітуге болады.
?йге тапсырма. §5. 1-5- жатты?улар. Есептер мен жатты?улар
10 – саба?.
05.10.13.
9а сынып химия
Саба?ты? та?ырыбы: Ион алмасу реакциялары.
Саба?ты? ма?саты: иондарды? ?асиеті ретінде электролиттерді? ?асиеттері туралы ??ымды тере?дету; молекулалы?, толы? ж?не ?ыс?артыл?ан ионды? те?деулер ??руды ?йрету; реакция ая?ына дейін ж?ретін жа?дайлар; хлоридтерге, сульфаттар?а сапалы? раекцияны ?айталау ж?не бейтараптану реакциясы туралы о?ушыларды? білімдерін бекіту.
Заттарды? ?асиеттері ж?не сапалы? жа?а де?гейдегі оларды? ?зара ?сер механизмі туралы білімді ?айта ?арау.
Ая?ына дейін ж?ретін ион алмасу реакцияларын демонстрациялау. Катиондар мен аниондар?а сапалы? реакция.
Реактивтер мен ??рал жабды?тар: т?здар, ?ыш?ылдар ж?не негіздерді? ерігіштік кестесі, к?кірт ?ыш?ылыны? ерітіндісі, натрий мен магний сульфаты, барий хлориді, к?міс нитраты, натрий ж?не барий гидроксиді, темір (III) хлориді ж?не темір(III) сульфаты, натрий карбонаты ерітінділері, фенолфталеин, сынауы?тар мен т?р?ы.
Саба?ты? барысы. I. Жа?а саба?ты ?абылдау?а дайынды?. ?ткен саба?та?ы негізгі ??ымдарды ?айталау. О?ушылра?а т?здарды?, ?ыш?ылдарды? ж?не негіздерді? суда ерігіштігін аны?тау да?дысын бекіту ма?сатында жалпы ж?мыс орындау ?сынылады.
?зіндік ж?мысты орындату алдында м??алім суда ерімейтін заттар ?шін кестеге оларды? тек формулаларын, ал электролиттер ?шін оларды? диссоциациялану те?деуін жазу керектігіне о?ушыларды? назарын аударады.
I н?с?а
«Т?здарды?, негіздерді? ж?не ?ыш?ылдарды? суда ерігіштігі» кестесін пайдаланып, берілген кестеге мына заттарды? формулаларын б?ліп жазы?дар:
CuO, Cu(OH)2, Ca(OH)2, H2SO4, K2SO4, BaSO4, AgNO3, AgCl, FeCl3, PbCO3.
Суда ерімейтін заттар
Суда еритін заттарды? диссоциациялану те?деуі
II н?с?а
«Т?здарды?, негіздерді? ж?не ?ыш?ылдарды? суда ерігіштігі» кестесін пайдаланып, I н?с?ада келтірілген кестеге мына заттарды? формулаларын б?ліп жазы?дар:
Fe(OH)2, Ba(OH)2, Fe2O3, H3PO4, Na2CO3, PbSO4, Ba(NO3)2, CaCO3, AlCl3.
Осы ж?мыстарды орындау ион алмасу реакциясы туралы жа?а білімді т?сінуге к?мектеседі ж?не о?ушылар реакцияны? ионды? те?деуін жазу?а да?дыланады.
II. Жа?а саба?ты о?ып-?йрену. Саба?ты? басында м??алім электролиттерді? химиялы? ?асиеттері иондарды? ?асиеті екеніне ерекше то?талады. Сол себепті реакцияны? жазылуын б?рын?ыдай молекулалы? т?рде емес, ионды? т?рде бейнелейміз. М??алім т?з ?ыш?ылыны? немесе бас?а да бір хлоридті? к?міс нитратымен ?рекеттесу т?жірибесін ірімшік т?різді т?нбаны? т?скенін бай?айды. Содан со? реакция те?деуін: а) молекулалы?; ?) толы? ионды?; б) ?ыс?артыл?ан ионды? т?рде жазады.
Те?деулерді ионды? т?рде жаз?анда барлы? еритін электролиттерді иондар?а ыдыратып, ал ерімейтін ж?не аз диссоциацияланатын ?осылыстарды молекулалы? т?рде жазу керек:
1. HCl + AgNO3 = HNO3 + AgCl ↓
KCl + AgNO3 = KHO3 + AgCl ↓
2. H+ + Cl- + Ag+ + NO3- = H+ + NO3- + AgCl ↓
3. ?андай иондар ерітіндіде бірге бола алатыны ж?не ?зара ?осылып т?нба т?зетіндері екінші реакция те?деуінен к?рініп т?р. Жо?арыда к?рсетілген те?деу толы? иоды? те?деу деп аталады. Б?л реакция те?деуі тек к?міс ж?не хлорид иондарыны? арасында ?рекеттесу ж?ргенін к?рсетеді:
Ag+ + Cl- = AgCl ↓
Электролиттер арасында?ы реакция м?нін бейнелейтін осындай те?деу ?ыс?артыл?ан иодны? те?деу деп аталады.
Толы? ж?не ?ыс?артыл?ан ионды? те?деуді ана??рлым к?рделірек мысал ар?ылы тал?ылаймыз: амоний сульфатыны? (NH4)2SO4 барий хлоридімен BaCl2 ?рекеттесуі.
Б?дан кейін о?ушылар?а лабороториялы? ж?мыс ?сынылады.
I н?с?а
II н?с?а
Т?з ?ыш?ылыны?, натрий ж?не кальций хлоридіні? к?міс нитратымен ?рекеттесуі
К?кірт ?ыш?ылыны?, натрий ж?не магний сульфатыны? барий хлоридімен ?рекеттесуі
Екі н?с?ада да реакцияларды? молекулалы?, толы? ж?не ?ыс?артыл?ан ионды? те?деулерін ??ру, ж?рген реакциялар н?тижесінде айырмашылы?ты? болмау себебін т?сіндіру(?ыс?артыл?ан те?деуге с?йеніп). Б?дан со? т?жірибеге с?йеніп, бейтараптану реакциясыны? м?ні т?сіндіріледі.
I н?с?а
Барий гидроксиді Ba(OH2) мен т?з ?ыш?ылыны? HCl ?рекеттесуі.
II н?с?а
Натрий гидроксиді NaOH мен т?з ?ыш?ылыны? HCl ?рекеттесуі.
Реакцияны бастар алдында сілті ерітіндісіне фенолфталеин ?осылады. О?ушылар бейтараптану реакциясы неліктен т?з ж?не су т?зілу ар?ылы ж?ретінін т?сінуі керек. Мысалы (II н?с?а), к?йдіргіш натр мен т?з ?ыш?ылы ерітіндіде иондар?а толы? диссоциациялан?ан:
Na+, OH-, H+, Cl-.
Ерітінділерді ?ос?анда H+ ионы OH- ионымен кездесіп, аз диссоциацияланатын су молекуасын т?зеді:
H+ + OH- H → H2O
немесе иондарды? бейтараптануы ж?реді:
H3O+ + OH – ↔ 2H2O
Реакция н?тижесінде аз диссоциацияланатын заттар т?зілетін бас?а да мысалдар келтірген ж?н. О?ушылар ?орытындыны ?здері жасайды: кез келген к?шті ?ыш?ылды? к?шті негізбен бейтараптану процесі – сутек ж?не гидроксил иондарыны? ?зара ?рекеттесуі.
?рі ?арай газ б?ле ж?ретін алмасу реакциясы ?аралады. Мысалы, натрий карбонатыны? Na2CO3 к?кірт ?ыш?ылымен ?рекеттесуін к?рсетуге болады. Т?жірибені талда?аннан кейін м??алім реакция те?деуін молекулалы?, толы? ж?не ?ыс?артыл?ан ионды? т?рде жазады:
CO2↑
CO32- + 2H+ = H2CO3
H2O
CO32- + 2H+ = H2O + CO2
Б?л реакция бойынша о?ушылар ?здері ?орытынды жасайды. Реакция ?німдеріні? бірі – к?міртек (IV) оксиді ерітіндіден б?лінеді, реакция ая?ына дейін ж?реді.
III. Ал?ан білімді бекіту. Саба? со?ында м??алім т?мендегідей ?орытындылар?а о?ушыларды? назарын ерекше аударады.
1. Алмасу реакциясыны? м?нін к?рсететін реакция те?деуін ??руды ?йрену (электролиттерді? ?рекеттесуі). Таным процесінде диалектикалы? к?з?арас ?алыптастыратын заттарды? ?асиеттерін ж?не оларды? ?рекеттесу механизмін жа?а сапалы? де?гейде ?айта ?арастыру.
2. Бейтараптану реакциясыны? м?ні – сутек ионыны? (?ыш?ылды? ?асиет) гидроксид ионымен (сілтілік ?асиет) ?рекеттесіп, н?тижесінде бейтарап су молекуласыны? т?зілуіне ?келеді. Б?л реакцияны ?арама – ?арсылы?ты? диалектикалы? бірлігі ретінде ?арастыру?а болады.
3. Иондарды? ?асиеттерін аны?тау ар?ылы, электролиттер арасында?ы реакция н?тижесі болжанады. Реакция н?тижесінде ?лсіз электролит т?зілген жа?дайда немесе бір зат реакциядан б?лінген (газ немесе т?нба) жа?дайда электролит ерітінділері арасында?ы алмасу реакциясы ая?ына дейін ж?реді.
Саба?ты? ?ал?ан б?лігі толы? ж?не ?ыс?артыл?ан ионды? те?деулерді ??ру да?дысын бекітуге арналады (т?сіндірмелі диктант ?дісімен). М??алім о?ушыларды? ?ыс?артыл?ан ионды? те?деуді д?рыс о?уына к??іл аударады.
Келесі саба?та осы та?ырып?а ?зіндік ж?мыс орындалатынын хабарлайды.
?йге тапсырма. § 1-9-жатты?улар. Ж?мыс д?птерінен та