Tuzlar tarkibi, tuzilishi va nomlanishi

Mavzu:Tuzlar. Tuzlar tarkibi, tuzilishi va nomlanishi.

Tayyorladi: namangan viloyati Uchqo`rg`on tumani, 1-sonli maktab kimyo fani o`qituvchisi Nishonova Nigora Qo`ldoshboyevna

Reja

• Tuzlarning tarkibi, tuzilishi
• Tuzlarning nomlanishi
• Tuzlarning toifalanishi
• Tuzlarning fizik va kimyoviy xossalari

Tuzlar deb metal atomlari(Yoki ammoniy NH4)va kislota qoldig`idan iborat bo`lgan murakkab moddalarga aytiladi.

Tuzlar kislota vodorodining metal atomiga yoki asos gidroksidining kislota qoldig`iga almashishidan hosil bo`ladi.

Tuzlarda metall atomlari kislota qoldig`i bilan to`g`ridan to`g`ri bog` hosil qilgan holda birikadi.

Tuzlarning

nomlanishi

Tuzlarning nomi metal atomi va kislota qoldig`i nomidan keltirib chiqariladi.

Metall atomi nomi

Kislota qoldig`i nomi

Natriy

Kaliy

Tuz nomi

xlorid

Karbonat

Alyuminiy

Natriy xlorid

Tuz formulasi

NaCl

Bariy

Kaliy karbonat

Nitrat

Litiy

Sulfat

Alyuminiy nitrat

K 2 CO 3

Al(NO 3 ) 3

Bariy sulfat

Fosfat

Kalsiy

BaSO 4

Litiy fosfat

Sulfid

Li 3 PO 4

Kalsiy sulfid

CaS

Tuzlarning toifalanishi

O`rta tuzlar

Nordon tuzlar

Asosli tuzlar

O`rta tuz

O‘rta tuzlar nomi o‘zgarmas valentli metallar uchun «metall atomi nomi + kislota qoldig‘i nomi» shaklida yasaladi. Agar metall atomi o‘zgaruv chan valentli bo‘lsa va bir necha xil tuzlar hosil qilsa, metall atomi nomidan so‘ng uning valentligi qavs ichida rim raqami bilan ko‘rsatiladi va qavsdan keyin chiziqcha qo‘yiladi hamda kislota qoldig‘i nomi yoziladi: K 2 SO 4

Nordon tuz

Nordon tuzlar nomi o‘zgarmas valentli metallar uchun o‘rta tuz nomi o‘rtasiga «gidro» so‘zi qo‘shilib, «metall atomi nomi + gidro + +kislota qoldig‘i nomi» shaklida yasaladi. Agar metall atomi o‘zgaruvchan valentli bo‘lsa va bir necha xil tuzlar hosil qilsa, metall atomi nomidan so‘ng uning valentligi qavs ichida rim raqami bilan ko‘rsatiladi va qavsdan keyin chiziqcha qo‘yiladi hamda «gidro» so‘zi va kislota qoldig‘i nomi yoziladi: Fe(HSO 4 ) 2 .

Asosli tuzlar

Asosli tuzlar nomi o‘zgarmas valentli metallar uchun o‘rta tuz nomi o‘rtasiga «gidrokso» so‘zi qo‘shilib, «metall atomi nomi + gidrokso +kislota qoldig‘i nomi» shaklida yasaladi. Agar metal atomi o‘zgaruvchan valentli bo‘lsa va bir necha xil tuzlar hosil qilsa, metall atomi nomidan so‘ng uning valentligi qavs ichida rim raqami bilan ko‘rsatiladi va qavsdan keyin chi ziqcha qo‘yiladi hamda «gidrokso» so‘zi va kislota qoldig‘i nomi yoziladi: FeOHSO 4

Tuzlar orasida ikki tuzning birgalikda uchrab turish holati ham ma`lum bo`lib, bunday tuzlarni qo`sh tuz deb ataladi va kimyoviy formulalari qo`shib yozilishi ham, alohida yozilishi ham mumkin: Masalan, Kaliy-aluminiy sulfat(Achchiqtosh) KAl(SO 4 ) 2 yoki K 2 SO 4 *Al 2 (SO 4 ) 3

Fizik xossalari

Tuzlar kristall tuzilishdagi qattiq, turli rangdagi moddalar bo`lib, suvda har xil erish qobilyatiga ega. Tuzlar tarkibida kristallizatsion suv tutishi ham mumkin.

Kimyoviy xossalari Tuzlar kimyoviy jihatdan faol moddalar bo`lib, ko`plab o`zgarishlarga uchraydi.

Tuzlar metallar bilan ta`sirlashadi

Yangi tuz va metal hosil qiladi.

Metallarning faollik qatorida

turgan har bir metall o`zidan

o`ng tarafda turgan metallni

tuzidan siqib chiqaradi.

Inson organizmi tuz muvozanatini doimo saqlab turishga muxtojdir va organism umumiy massasiga nisbatan 5.5% turli xildagi tuzlar shu vazifani bajarib turadi.

Osh tuzi(NaCl) va silvinit (NaCl*KCl) Xo`jaikon, Tubokat, Borsakelmas, Boybichakon, Oqqal`a konlaridan qazib olinadi. Fosfarit (Ca 3 (PO 4 ) 2 ) Markaziy Qizilqum, Qoraqat, Shimoliy Jetitov konlaridan olinadi.

Uyga vazifa

1. Tuzlar deb qanday moddalarga aytiladi? 2. Quyidagi tuzlarning tuzilishini va nomini yozing: Na 2 SO 4 , K 3 PO 4 , KNO 3 , CaCl 2 , MgSO 4 , Ca(HCO 3 ) 2 , (CuOH) 2 CO 3 . 3. Kundalik turmushda ishlatiladigan qanday tuzlarni bilasiz? 4. Sulfat kislota qoldig‘ini tutuvchi necha xil tuzning formulasini yoza olasiz?

Tamom