Organik birikmalarning sinflanishi. Organik birikmalarga xos reaksiya turlari

Andijon viloyati Asaka tumani 47-umumta’lim maktabi Kimyo, Biologiya fani o’qituvchisi Qodirova Gullolaning Kimyo fanidan tayyorlagan bir soatli dars ishlanmasi

Mavzu: Organik birikmalar sinflanishi. Organik birikmalarga xos reaksiya turlari

• Darsni tushuntirishda interfaol metodlardan foydalanish

DARSNING MAQSADLARI:

• Ta’limiy maqsad: O’quvchilarga organik birikmalarning sinflanishi va organik birikmalarga xos reaksiya turlari haqida tushuncha berish.
• Tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarni tabiatni muxofaza qilish,undan oqilona foydalanish,tabiatga nisbatan mehr-muhabbat va vatanparvarlik ruhida tarbiyalash
• Rivojlantiruvchi maqsad:O’quvchilarda mustaqil ishlash,ko’nikma va malakalarni rivojlantirish,olgan bilim va ko’nikmalarini amalda qo’llash
• Ta’yanch kompitensiyalar: FK1,TK6, TK2, TK3,TK4,TK5,TK6

Darsning borishi:

• I.Tashkiliy qism:o’quvchilar bilan salomlashish navbatchi axborotini tinglash va yo’qlama qilish, uy vazifasini so’rash va tekshirish,darsni tashkillash.
• II.O’tilgan mavzuni so’rash:misollar ishlash orqali o’tilgan mavzuni takrorlash.
• III.Asosiy qism: Yangi mavzuni tushintirish

Organik birikmalar tarkibiga ko’ra quyidagi sinflarga bo’linadi

Organik

birikmalar

Azot saqlovchi organik

birikmalar

Uglevodorodlar

Kislorod saqlovchi organik

birikmalar

Tarkibida azot atomlari saqlovchi organik birikmalar

Tarkibida kislorod atomlari ham bor bo’lgan birikmalar

Tarkibida faqat uglerod va vodorod bo’lgan birikmalar

Uglevodorodlar uglerod atomlari orasida bog’lanishlari turiga qarab quydagi guruhlarga bo’linadi. Uglevodorodlar uglerod atomlar orasidagi bog’lanishlar turiga ko’ra quydagi guruhlarga bo’linadi

Bundan tashqari uglevodorodlar ochiq zanjirli va yopiq zanjirli xalqali bo’lishi mumkin.

Ochiq zanjirli uglevodorodlar

• Alkanlar --- C N H 2N+2 Alkenlar __ C N H 2N Alkinlar __ C N H 2N-2 Alkadiyenlar __ C N H 2N-2
• Alkanlar --- C N H 2N+2
• Alkenlar __ C N H 2N
• Alkinlar __ C N H 2N-2
• Alkadiyenlar __ C N H 2N-2

• Alkenlar Alkinlar
• Alkenlar Alkinlar

• Sikloalkanlar ___ C N H 2 Aromatik uglevodorodlar ___________ C N H 2N-6
• Sikloalkanlar ___ C N H 2
• Aromatik uglevodorodlar ___________ C N H 2N-6

Yopiq zanjirli uglevodorodlar

Tarkibida uglerod va vadorod bilan birga kislorod atomi ham bor bo’lgan birikmalar kislorod saqlovchi organik birikmalar deyiladi.

Bir atoml i

Monosaxaridlar

Aldegidlar

Disaxaridla r

Ko’p atomli

Ketonlar

Polisaxaridlar

Tarkibida uglerod va vodorod atomlaridan tashqari azot atomi ham bor bo’lgan birikmalarni azot saqlovchi organik birikmalar deyiladi.

Organik reaksiyalar reaksiyaga kirishuvchi birikmalarning tabiatiga ko’ra 4 guruhga bo’linadi 1.Birikish 2.Ajralish 3.Almashinish 4.Qayta guruxlanish

• Organik molekula tarkibidagi atomlarning boshqa molekula tarkibidagi atomlar bilan almashinishi bilan boradigan reaksiyalarga almashinish reaksiyalari deyiladi.
• CH 3 - CH 2 -Br + KOH CH 3 - CH 2 -OH + KBr
• FeCl 3, t
• C 6 H 6 + Cl 2 C 6 H 5 Cl + HCl

Qo’shbog’ tutgan ,to’yinmagan organik moddalar tarkibidagi p-bog’ning uzilishi hisobidan atom yoki molekulalarning kiritilishiga birikish reaksiyalari deyiladi.

• Gidrogenlash—vodorodning katalitik birikishi:

CH 2 = CH 2 + H 2 CH 3 --- CH 3 etan

• Gidratlanish --- suvning birikishi:
• CH 2 = CH 2 + H 2 O CH 3 - CH 2 - OH
• Gidrogalogenlash–galogenvodorodning birikishi:
• CH 3 - CH=CH 2 + HGal CH 3 -CH-CH 3
• Gal
• Galogenlash—galogenlarning birikishi:
• CH 2 = CH 2 + Br 2 CH 2 Br- CH 2 Br
• Polimerlanish reaksiyalari-bir xil molekulalarning o’zaro birikishi natijasida yuqori molekulyar birikmalarning hosil bo’lishi.

Bitta organik birikmaning bir necha xil molekula hosil qilib parchalanishiga ajralish reaksiyasi deyiladi.

• Etan molekulasi yuqori temperaturada qizdirilishi natijasida etilen va vodorod molekulasi hosil bo’ladi.

CH 3 - CH 3 CH 2 = CH 2 + H 2

• Etilbromidni yuqori temperaturada qizdirilishi natijasida etilen va vodorodbromid hosil bo’ladi

CH 3 - CH 2 - Br CH 2 = CH 2 + HBr

Reaksiyada ajralgan zarracha bir molekuladan ajralib ikkinchisiga biriksa ,molekulalararo qayta gruppalanish reaksiyasi deyiladi.

• Uglevodorodlar yuqori haroratda yonganda CO 2 va H 2 O hosil bo’ladi.

CH 4 + O 2 CO 2 + H 2 O

• Ayrim organik reaksiyalar ularni kashf etgan olimlarning nomlari bilan yuritiladi.

• Vyurs reaksiyasi-galagenli alkanlarga aktiv metal ta’sir ettirib alkan olish: 2CH 3 - I + 2 Na C 2 H 6 + 2NaI
• M.I.Konovalov reaksiyasi- nitrolash: CH 4 + HNO 3 CH 3 NO 2 + H 2 O
• Kucherov reaksiyasi- asetilen uglevodorodlari simob tuzlari ishtirokida suvni biriktirib atsetilendan sirka aldegid gamologlaridan ketonlar hosil bo’ladi.
• Lebedov usuli – yuqori temperaturada etil spirtdan katalizator ishtirokida butadiyen-1,3 olish.

IV.Yangi mavzuni mustahkamlash

• O’quvchilarning olgan bilimlarini mustahkamlash uchun “Pochta’lion” o’yinidan foydalanamiz.Bunda o’quvchilar 3 guruhga ajratiladilar va har bir guruhga 1 tadan konvert beriladi.Konvert ichiga qizil rangda organik birikmalar sinflari nomi, sariq rangda reaksiya turlari nomi yozib solingan. O’quvchilar avval qizil rangdagi so’ng sariq rangdagi topshiriqlarni belgilangan vaqtda bajarib izohlaydilar.

V. Darsni yakunlash va baholash.

• O’quvchilar tomonidan bajarilgan topshiriqlarni o’qituvchi baholash uchun o’quvchilarning uyga berilgan vazifalarni to’g’ri bajarganligi,darsdagi faol ishtiroki va dars jarayonida reaksiyalarni yoza olishi,savol-javoblardagi faol ishtiroki va kartochkalar bilan to’g’ri ishlaganligi e’tiborga olinib baholanadi.
• VI. Uyga vaziga
• Yangi mavzuni o’qish, organik birikmalarni sinflari va reaksiya turlarini misollar bilan daftarga yozish va yod olish, mavzu so’ngidagi test topshiriqlarini bajarish.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT