Создайте Ваш сайт учителя Курсы ПК и ППК Видеоуроки Олимпиады Вебинары для учителей
•?осылыста?ы атомдарды? бір-біріне ?сері ар?ылы ж?зеге асатын к?ш таби?атыныны? м?нін т?сіндіру;
•Атомдар арасында химиялы? байланысты? ?алай т?зілетінін аны?тау;
Молекулада?ы байланысты? т?зілуін шартты т?рде жазып ?йрету;
Міндеті:
1.Химиялы? байланыс жайлы ??ымды ?алыптастыру.
2.Жай ж?не к?рделі заттардан химиялы? байланысты? т?рін аны?тай білу, ?р т?рлі байланыс т?рі бар заттар?а т?зілу схемасын ??ра білу; ковалентті, ионды?, металды?, байланыстарды? т?зілу механизмін т?сіндіре білу.
Химия пәнінен интерактивті online сабағы
8-9
сыныптар
Астана қаласы, Назарбаев Зияткерлік мектебі, химия пәнінің мұғалімі
Уралбаева Қарлығаш Абдулхаировна
Химиялық байланыстың (типтері), валенттілік,
тотығу дәрежесі
Сабақтың мақсаты:
Сегодня наши задачи состоят в том, чтобы
Выяснить, природу сил, обусловливающих взаимодействие атомов друг с другом в соединении
Выяснить, как образуется химическая связь между атомами с позиций современной науки
Научиться условно записывать образование связей в молекуле, и конечно же объяснять эти записи.
Но прежде, давайте совершим небольшой исторический экскурс, заглянем в прошлое и посмотрим, что думали об этом древние. Щ.
2
Міндеті:
1.Химиялық байланыс жайлы ұғымды қалыптастыру.
2.Жай және күрделі заттардан химиялық байланыстың түрін анықтай білу, әр түрлі байланыс түрі бар заттарға түзілу схемасын құра білу; ковалентті, иондық, металдық, байланыстардың түзілу механизмін түсіндіре білу.
Міндеті:
3. Дамыту:
☺ Интеллектуалды дағды- себеп – салдарды анықтап, соның негізінде қорытынды шығару, материалды жүйелеу, тұжырымдау сұрақтарын құрастыру.
☺ Сөйлеу дағдысы – топта жұмыс жүргізу кезінде ғылыми тілде ойын жеткізе білу.
☺ Коммуникативті дағды –дәлелді мысалдар келтіре отырып өз ойын жеткізу, өзгелердің пікірін тыңдай білу.
☺ Әлеуметтік дағды – топта жұмыс істеу.
Өткенге көз жіберейік, ертедегі адамдар бұл туралы қалай ойлады екен......
АУА
Ж
Е
Р
С
У
ЭМПЕДОКЛ
( біздің эрамызға дейінгі V ғасыр )
ОТ
Ғаламдағы бар тіршіліктің төрт түбірі бар :
От және су, және жер, шектеусіз әлем бөлігі;
Не болды, не бар, және не болады барлығы да
солардан түзіледі, жалғасын таба бермек….
Древнегреческий философ Эмпедокл, живший в V веке до нашей эры,учил, что мир состоит из четырёх сущностей: земли, воды, воздуха и огня.
В качестве сил, которые объединяют и разделяют и тем самым способствуют возникновению, превращениям и разрушению тел он выдвинул дружбу и вражду или любовь и ненависть. Об этом он и написал в своей поэме.
Сначала послушай, что четыре корня всего существующего:
Огонь и вода, и земля, и безграничная высь эфира;
Из них (образовалось) всё, что было, что есть и что будет.
… То любовью соединяется всё воедино,
То, напротив, враждою ненависти всё несётся в разные стороны.
… И эта постоянная смена никогда не прекращается…
Щ
2
ДЕМОКРИТ
(б.э.д. 460 – 370 ж.ж. )
Әлемде тек қана атомдар, бос кеңістік және қозғалыс бар, деп оқытты.
Древнегреческий философ Демокрит считается основоположником материалистического взгляда на атомистическое строение материи.
Демокрит учил, что все тела состоят из бесчисленного количества сверхмалых, невидимых глазом, неделимых частиц-атомов, которые непрерывно движутся в пустоте. Их никто не создавал, никто не может уничтожить, хотя разрушить тела, составленные из атомов – труд небольшой.
Демокрит не верил в богов, не допускал случайностей, поэтому для объяснения столкновения атомов в пустоте придумал какую-то механическую необходимость или «рок» . А чтобы было понятно, как атомы держатся друг за друга, он снабдил их петельками и крючочками.
Щ
Ол атомдардың бос кеңістікте соқтығысуының механикалық қажеттілігін ойлап тапты.
Түсінікті болуы үшін, атомдарды бір-бірімен бекіту үшін ілгешекпен, ілгекті пайдаланды.
2
ПЛАТОН
(б.э.д. 427 – 347 ж.ж. )
Атомдар – бұл екі түрлі тік бұрышты үшбұрыштар: катеті тең бүйірлі және гипотенузаның жартысына тең.
Платон өзінің шәкірттеріне өте көрнекі түрде үшбұрыштың бөлшектері арқылы орындалатын барлық өзгерістерді көрсетті.
Античный философ Платон представлял атомы как плоские тела - прямоугольные треугольники двух видов: равнобедренные и с катетом, равным половине гипотенузы.
Они удобны для конструирования более сложных фигур. Четыре равнобедренных треугольника составляют квадрат, а из шести прямоугольных треугольников образуется равносторонний треугольник.
Щ
тетраэдр
октаэдр
ОТ
АУА
СУ
ЖЕР
Равносторонний треугольник в свою очередь является одной из граней тетраэдра, октаэдра и икосаэдра, а квадрат – гранью куба. Эти правильные многогранники Платон выбрал в качестве мельчайших сложных атомов (стихий). Платон очень наглядно объяснял ученикам все возможные превращения с помощью частиц-треугольников.
А вам я предлагаю пофилософствовать вместе с Платоном выполнив задание, которое весит на стенде (напомнить, что это по желанию) – срок: неделя.
Щ
икосаэдр
куб
ЙЁНС-ЯКОБ БЕРЦЕЛИУС
(1779 – 1848 ж.ж.)
Электрохимиялық теория
Химиялық элементтер арасындағы байланысты олардың электрлік қасиеті тұрғысынан қарастырды. Яғни, химиялық элементтердің бір түрінде оң, ал екіншілерінде теріс заряд басым болады. Оң заряды басым элементтерге металдарды, ал теріс заряды бар элементтерге металл еместерді жатқыза отырып, химиялық қосылыстар осылардың арасындағы тартылыстан туындайды деп есептелінді .
Взгляды Демокрита и Платона господствовали довольно долго.
В начале 19 века шведский химик Йёнс-Якоб Берцелиус предложил электрохимическую теорию сродства. Он считал, что атомы притягиваются друг к другу благодаря наличию у каждого из них двух противоположных электрических зарядов, находящихся на некотором расстоянии друг от друга. Идея о том, что силы, удерживающие атомы в молекуле, имеют электрическую природе, оказалась верной.
ЭКСПЕРИМЕНТ – получение водорода:
Пропустите одну строчку тетради???
на доске записать уравнение реакции в молекулярном виде и с помощью графических формул.
Состав веществ определяли экспериментально.
Рассмотрим схему взаимодействия цинка с соляной кислотой.
Щ
Аталған ілім біртүрлі атомдардан тұратын оттегі, сутегі, азот сияқты жай заттар арасындағы байланысты түсіндіре алмады.
H-H H 2
O=O O 2
N≡N
N 2
ХИМИ ЯЛЫҚ БАЙЛАНЫС
- химиялық қосылыстағы атомдардың бір-біріне әсері арқылы жүзеге асатын күштер жиынтығы
Сегодня на уроке мы начинаем изучать новую тему: ХИМИЧЕСКАЯ СВЯЗЬ. Запишите тему урока. Что же мы понимаем под «химической связью»?
Щ. Химическая связь – это совокупность сил, обусловливающих взаимодействие атомов друг с другом в химическом соединении. Запишите.
Щ.
13
Химиялық элементтердің Д.И. Менделеев жасаған периодтық жүйесі
Химиялық байланыс түзілуде ең басты рольді электрондар атқарады.
Химиялық байланыс түзілген кезде атомдардың электрондық құрылымы өзгеріске ұшырайды.
Атомдардың электрондық құрылымы анағұрлым тұрақты болған жағдайда ғана химиялық байланыс түзіледі.
Сыртқы электрондық қабаты ns 2 np 6 типті болған жағдайда электронды октет және 1 s 2 аяқталған, анағұрлым тұрақты болады.
Басқа элементтің атомдары химиялық байланыс түзу кезінде осындай электрондық құрылым түзуге ұмтылады. Атомдар арасында тұрақты (аяқталған) электрондық құрылымда болатын ең маңызды екі түрлі химиялық байланыстың түрі иондық (электровалентті) және ковалентті байланыс бар.
Иондық химиялық байланыс электртерістілігі бойынша айырмашылығы үлкен металл мен бейметалл атомдары арасында түзіледі.
Иондық химиялық байланыс қарама –қарсы зарядталған иондардың электростатикалық тартылысы нәтижесінде жүзеге асады.
Иондық байланыс теориясын 1916 жылы неміс ғалымы
В. Коссель ұсынған болатын. Бұл теория типтік металдар мен типтік бейметалдар атомдары арасында: CsF, CsCl, NaCl, KF, KCl, Na 2 O, CaO түзілетін байланысты түсіндіреді. Осы теорияға байланысты иондық байланыстың түзілу кезінде типтік металл атомдары электронды береді, ал типтік бейметалл атомдары электронды қосып алады.
КОССЕЛЬ ( Kossel),
Вальтер
1888 – 1956 ж.ж.
Металдар химиялық әрекеттесуде валенттік
электрондарын беріп, оң зарядты иондарға (катиондарға):
Na 0 – e = Na +
Бейметалдар электрондар қосып алып, теріс зарядты
иондарға (аниондарға) айналады:
Cl 0 + e = Cl - . Әр аттас зарядты иондар бірін-бірі
тартып молекула құрайды:
Иондар түзілу арқылы жүзеге асатын байланыстарды иондық байланыс, қосылыстың өзін иондық қосылыс деп атайды. Иондық қосылыстардың қайнау, балқу температурасы жоғары, қызуға тұрақты, олар полюстік еріткіштерде тез ериді, ерітінділері электр тогын жақсы өткізеді.
Иондық химиялық байланыс
натрий ион
натрий атом
-
иондық байланыс
хлор атомы
хлор ионы
Иондық қосылыстар молекуласындағы барлық иондар зарядтарының алгебралық қосындысы нөлге тең болу қажет. Осыған байланысты кез келген молекула электр бейтарап бөлшек болып табылады.
Ковалентті байланыс – бұл атомдар арасында ортақ электрондық жұп есебінен жүзеге асырылатын химиялық байланыс.
Ковалентті химиялық байланыста электрон жұбының атомдардың арасында орналасуына қарай полюсті және полюссіз деп екіге бөлінеді.
Ковалентті байланыс теориясын
1916 жылы американдық ғалым Джильбер Льюис ұсынды. Осы теорияға сай, ковалентті байланыс түзілуінің негізгі себебі атомдар арасында ортақ электрондық жұптың түзілуі болып табылады. Ковалентті байланыс жай зат молекулалары арасында ( H 2 ) , Cl 2 , O 2 , N 2 және әр түрлі бейметалдар атомдары арасында (HCl, H 2 O, PCl 3 , NH 3 CO 2 түзіледі .
Джильбер Льюис
Полюссіз ковалентті химиялық байланысты молекулада электрон жұбы атомға ауыспай, симметриялы түрде ортада орналасады. Полюссіз химиялық байланыстағы қосылыстардың қайнау және балқу температуралары төмен, полюсті еріткіштерде иондар түзбейді, электр тоғын өткізбейді.
Сутек атомының электрондық формуласы 1s 1 .
Сутектің электртерістілігі 2,1.
S – электрондарының электрон бұлттары сфера (шар)
тәрізді, олардың өзара әсерлесуін былай көрсетуге болады:
сонда s электрондарының бұлттары өзара қабысып,
екі электрон екі ядроға да ортақ, олардан бірдей
қашықтықта орналасады.
Сутегі молекуласындағы атомдардың ұсталып тұрған күштерінің табиғатын алғаш 1927 жылы ағылшын ғалымдары Гейтлер мен Лондон кванттық механика тұрғысынан түсіндірді. Олар Шредингер теңдеуі бойынша
байланыстың екі сипатын - энергия мен ядро аралық ұзындықты есептеді. Сутегі молекуласы төрт микробөлшектен тұрады. Екі атом бір – біріне жақындаған кезде тартылыс күші, ал екі ядро мен екі электрон арасында тебілу күші пайда болады. Осы тартылыс және тебілу күші теңескен жағдайда молекула тұрақты күйге келеді.
H +1 )
1
1s
1s 1
При взаимодействии цинка с кислотой атомы цинка вытесняют атомы водорода из молекулы кислоты, а образующиеся атомы водорода соединяются в молекулу. Атом водорода представляет собой ядро, окружённое электронным облаком в форме шара, причём облако образовано одним электроном. Щ
29
Сутек молекуласындағы байланыстың түзілуі:
- H
H -
H 2
Давайте попробуем разобраться как образуется связь в самой простой молекуле – молекуле водорода. Используем те знания, которые у нас есть.
Нарисуйте на доске строение атома водорода.
Проверяем. Щ
29
Атомдар арасында тартылыс және тебілу күштері пайда болады. Қандай күш көп болады?
ē
ē
F теб.
F тарт.
Доставим электроны для облегчения восприятия – щелчок
Обсуждаем, какие силы возникают между атомами
Силы отталкивания – щелчок
Силы притяжения – щелчок
Какие силы больше – щелчок
Достаньте из конверта рисунок, обведите на нём стрелки, показывающие направление сил разным цветом, сделайте подпись. Дома рисунок вклеите в тетрадь.
Переход - щелчок
31
Здесь представлена предыдущая схема, только немного в другом виде
При таком соотношении сил атомы будут сближаться;
До каких пор?
Посмотрим – щелчок (55-74)
F теб.
F тарт.
32
F теб.
F тарт.
F теб.
F тарт.
F теб.
F тарт.
F отт.
F пр.
F теб.
F тарт.
F теб.
F тарт.
F теб.
F тарт.
F отт.
F пр.
F отт.
F пр.
F теб.
F тарт.
F теб.
F тарт.
F теб
F тарт.
F теб.
F тарт.
F теб.
F тарт.
F теб.
F тарт.
F теб.
F тарт.
F теб.
F тарт.
F теб.
F тарт.
74.равенство сил – обсудить. Щ
F теб.
F тарт.
51
АТОМДАР ЖАҚЫНДАСҚАНДА ОЛАРДЫҢ ЭЛЕКТРОНДЫҚ БҰЛТТАРЫ БҮРКЕСУІНЕН ЯДРОЛАРДЫҢ АРАСЫНДАҒЫ КЕҢІСТІКТЕ МАКСИМАЛ ЭЛЕКТРОН ТЫҒЫЗДЫҒЫ БАР МОЛЕКУЛАЛЫҚ БҰЛТ ТҮЗІЛЕДІ.
Выполните рисунок в тетради
51
+
Бір ортақ электрон жұбы - бір химиялық байланыс
2 ē
2 ē
Н
Н
Н
Н
+
Итак, при взаимодействии двух атомов водорода их электронные облака перекрываются. Давайте расшифруем то, что у нас получилось.
Первый рисунок:
что он обозначает? Атом водорода
его знак? Н Щ
Сколько электронов у атома водорода на последнем слое? 1 Щ
Взаимодействует + Щ
Такой же атом Щ
При этом образуется? соединение из двух атомов водорода Щ
Что находится между атомами? 2 электрона Щ
Первый атом водорода думает, что эти электроны принадлежат ему Щ и у него 2 электрона на слое, Щ. Второй электрон думает, что …..Щ……Щ
Почему оба атома довольны и система получается устойчивой? ………..
Итак, образовалась Щ общая электронная пара – это одна химическая связь.
Щ формула, в которой показаны общие электронные пары называется электронной формулой,
Щ составленная нами схема называется электронной схемой образования молекулы
Возьмите из конверта рисунок, обведите электронную формулу и таким же цветом подчеркните название, аналогично со схемой.
В 1907 году русский химик Николай Александрович Морозов предположил,что химическая связь между атомами может получиться за счёт образования электронных пар. Это подтвердил в 1916 году американский физикохимик Гилберт-Ньютон Льюис. Электронные формулы ещё называют формулами Льюиса.
Молекула түзілуінің электрондық схемасы
Молекуланың электрондық формуласы
53
2 ē
2 ē
Н
Н
Н
Н
+
+
54
p
Cl 2
+17 Cl
3s
Cl
Cl
Cl
Cl
+
Cl
Cl
Енді оттегі молекуласындағы байланыстың түзілуін қарастырайық.
Оттек атомының электрондық формуласы 1s 2 2s 2 2p 4 , валенттілік электрондары 2s 2 2p 4 ,
электртерістілігі 3,5.
Электронды-графикалық формуласын қарасақ, валенттілік электрондар саны 6, оның екеуі дара күйінде,
міне, осы электрондар екінші оттек атомындағы дәл осындай электрондармен екі жұп түзеді, яғни байланыс саны екі.
Енді әр атом ядросын 8 электроннан айналатын болады. Сөйтіп, бұл мысалдан да көретініміз молекула түзілгенде
аяқталған 8 электронды қабаттың пайда болуы.
Оттек атомдарының тотығу дәрежелері нөлге тең, валенттіліктері ІІ-ге тең болады. Еселі байланыс дара байланысқа қарағанда беріктеу болады.
Электрондардың электрон бұлттарының формаларын
қолданып байланыстың түзілуін көрсетсек:
α - байланыс дегеніміз электрон бұлттарының қабысу ауданы ядролардың қосылу сызығының бойында жатқанда түзілетін байланыс (а). Ал π-байланыс — электрон бұлттарының қабысу ауданы ядроларды қосатын сызықтың екі жағында орналасқанда түзіледі. Оттегі молекуласында атомдар бір-бірімен екі байланыспен байланысқан, оның бірі - α болса, екіншісінің π-байланыс екендігін байқайсыңдар.
Олай болса π - байланыс, тек қайталанған байланыстарда болса, α -байланыс дара байланыс кезінде түзіледі.
Вещества с КНС имеют:
Ковалентті полюссіз байланысқан заттар
Молекулалық кристалл торлы заттар
Молекулярную кристаллическую
решетку ( все остальные)
Атомдық кристалл торлы заттар (С , Si, B)
Атомную кристаллическую
решетку ( C, Si, B)
Заттардың қасиеттері:
Заттардың қасиеттері
1.Қатты
2.Қайнау және балқу температурасы жоғары
Полюсті коваленттік байланыс дегеніміз байланыстырушы электрон жұбының бұлты электртерістігі басым элемент атомына қарай ығыса орналасқан байланыс . Молекуланың полюстілігі диполь моменті арқылы көрсетіледі. Полюсті молекулалардың қайнау және балқу температурасы төмен, полюсті еріткіштерде үйектеліп иондарға ыдырайды.
H +1 )
1
1s
1s 1
p
Cl +17 ) ) )
2 8 7
3s
1s 2 2s 2 2p 2 3s 2 3p 5
H
+
Cl
Cl
H
Ковалентті полюсті байланысқан заттар
Вещества с КПС имеют:
Молекулалық кристалл торын (барлық басқа заттар)
Молекулярную кристаллическую
решетку (все остальные)
Атомдық кристалл торлар
( SiC , SiO 2)
Заттардың қасиеттері:
Атомную крисаллическую
Решетку ( SiC, SiO 2 )
Заттардың қасиеттері:
Металдық кристалл торының түйіндерінде атомдар немесе
олардың иондары орналасатыны белгілі.
Металдық тордағы бостау күйдегі делокальданған
электрондар көптеген ядролардың арасында өзара тарту
күштерін тудырып, металдық байланыс түзеді.
Металдық байланыстың түзілу схемасы (М – металл): Me – ne - → Me +n
Мұндай қабілетті металдар бос күйде де, химиялық әрекеттесу кезінде де көрсетеді. Бос күйдегі металдың белгілі физикалық қасиеттері: электр және жылу өткізгіштігі, қаттылығы, иілімділігі, созылғыштығы, өзіне тән жылтыры, т.б. бұлардың барлығы да металдық байланысқа тәуелді.
_
Химиялық байланыстың негізгі сипаттамалары:
Байланыс энергиясы – өзара байланысқан атомдарды не иондарды бір – бірінен ажырату үшін жұмсалатын энергия.
Байланыс ұзындығы – химиялық байланыстағы
атомдар ядроларының арасындағы қашықтық, валенттік бұрыш – байланысқан атомдар ядролары арқылы жүргізілетін жорамал сызықтар арасындағы бұрыш.
Бұл көрсеткіштер зат молекуласының құрылысын, пішінін және беріктігін сипаттайды.
Тотығу дәрежесі, тотығу саны – химиялық
қосылысты тек иондардан тұрады деп
қарастырғанда әр атомда болатын шартты
зарядтың сан шамасы. Бұл ұғым молекуладағы
атомдардың күйін сипаттау үшін қолданылады.
Кез келген қосылысты ионды қосылыс деп
қарастыруға болмайтындықтан, тотығу дәрежесі
шартты түрде алынады.
тұрақты
H,K,Zn
ауыспалы
Cl,P,Se
Тотығу дәрежесі
оң
Na,Al,Ca
теріс
S -2 ,N -3 ,O -2
жай заттардың т.д.
Fe 0 ,Cl 2 0 ,H 2 0
Тотығу дәрежесі бойынша химиялық формуланы құрастыру .
АЛГОРИТМ:
3 . ЕКОЕ тауып индекстерді анықтаймыз.
ЕКОЕ=6 Al +3 S -2 Al 2 S 3
ЕРЕЖЕ:
элементтердің тотығу дәрежесінің алгебралық қосындысының жиынтығы нөльге тең.
Al 2 S 3
Тотығу дәрежесі о
Күкірттің тотығу дәрежесі қандай?
S +16 ))) 1 s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 4 3d 0
2
8
6
_
2 жұптасп. е т.д. -2
H 2 S
3d 0
3 p 4
3s 2
_
4 жұптасп. е т.д. +4
SO 2
S *
3d 1
3 p 4
3s 2
_
6 жұптасп. е т.д. +6
SO 3
S **
3d 2
3p 3
3s 2
Элементтің тотығу дәрежесін анықта
Al 2 +3 O 3 -2
Ca 3 +2 N 2 -3
K 2 + Se -2
P 2 +5 O 5 -2
Cl 2 +7 O 7 -2
As 2 +3 O 3 -2
Al 2 O 3
Ca 3 N 2
K 2 Se
P 2 O 5
Cl 2 O 7
As 2 O 3
Кез келген молекула электробейтарап бөлшек.
Молекуладағы барлық атомдардың тотығу
дәрежесінің қосындысы нөльге тең болады.
Әр түрлі қосылыстағы көміртектің тотығу
дәрежесін анықтап көрейік. Көміртектің
валенттілігін көрсету үшін графикалық
формуласын көрсетеміз. Бұл қосылыстарда
көміртек барлық уақытта төрт валентті болады, ал тотығу дәрежесі -4 тен + 4 дейін өзгеріп отырады. Барлық уақытта элементтің тотығу дәрежесі валенттілігіне сай келе бермейді.
Валенттілік.
Атом құрылысы мен химиялық байланыс тұрғысынан қарағанда валенттілік әрбір атомның молекула түзуге жұмсайтын электрондарының санымен анықталады. Атом, химиялық байланыс түзуге неше электрон жұмсаса, оның валенттігі де сонша болады.
Мысалы, сутек молекуласын түзуге әрбір сутек
атомы бір электроннан, оттек молекуласын түзуге
оттектің әрбір атомы екі электроннан, азот молекуласын түзуге әрбір азот атомы 3 электроннан жұмсайды.
Сондықтан сутек атомы молекуласында сутек атомдары 1 валентті, оттек молекуласында оттек атомдары екі 2 валентті, азот молекуласында азот атомдары 3 валентті болады .
Молекуладағы атомдар арасындағы әрбір қос
электрондарды бір сызықшамен ауыстыру арқылы заттың құрылымдық формуласын құрады. Құрылымдық формула молекуладағы атомдардың валенттілігін көрсетеді.
Бір сызықша бір валенттілік байланысқа сәйкес келеді. Сонымен бірге құрылымдық
формуласы молекуладағы элементтердің бір – бірімен байланысу ретін де білдереді. Әрбір элементтен шығатын сызықша саны сол элементтің валенттілігін көрсетеді. Мысалы, мына көрсетілген
│ │
Н -, О= , -N-, - C -
│
Элементтің валенттілігі - бұл берілген молекуладағы атомның басқа атоммен түзетін химиялық байланыстың саны. Бір химиялық байланыс түзу үшін атом бір жұптаспаған электрон ұсынады. Сондықтан элементтің валенттілігі атомдағы жұптаспаған электрон санымен анықталады.
Көптеген элемент атомдары өздерінің валенттілігін (жұптаспаған электрон санын) қалыпты жағдайдан қозған жағдайға ауысқан жағдайда көбейте алады. Атомның қозған жағдайы - бұл қалыпты жағдаймен салыстырғанда жоғары энергиясы мөлшерімен ерекшелінеді.
негізгі жағдайы
ІІ валентті
қозған жағдайы
IV валентті
VI валентті
Күкірттің ауыспалы валенттілігінің себебі болып табылады.
H 2 S SO 2 SO 3
80
Мысал
Заттардың формуласы мен химиялық байланыстың арасындағы сәйкестікті көрсетіңдер.
Заттардың формуласы Химиялық байл. типі
А) I 2 1) КПБ
Б) ZnSO 4 2) КПСБ
В) К 2 S 3) ИБ, КПБ
Г) Н 2 О 4) ИБ
5) ИБ
6) КПСБ, КПБ
Заттардың формуласы мен химиялық байланыстың арасындағы сәйкестікті көрсетіңдер.
Заттардың формуласы Химиялық байл. типі
А) I2 1) КПБ
Б) ZnSO4 2) КПСБ
В) К 2S 3) ИБ, КПБ
Г) Н2О 4) СБ
5) ИБ
6) КПСБ, КПБ
Крестер мен нөльдер ойыны
Иондық байланыс
H 2 O
I 2
HCl
CaCl 2
KCl
Cl 2
NH 3
KBr
Li 2 S
Ұтымды жолды тап
Ковалентті полюсті байланыс
H 2 O
I 2
N 2
NaF
HCl
H 2
Cl 2
NH 3
HI
Крестер мен нөльдер ойыны
Ковалентті полюссіз байланыс
N 2
I 2
S 8
HF
HCl
H 2
Cl 2
F 2
HI
Тапсырма
Молекула түзілуінің электронды схемасын орындаңдар:
А) аммиак Б) бром
Осы заттар молекуласындағы электрон орбитальдарының бүркесу суретін салыңдар.
Терминологиялық сөздік
Қазақ тілінде
Орыс тілінде
Химиялық байланыс
Ағылшын тілінде
Химическая связь
Иондық байланыс
Chemical bond
Ионная связь
Ковалентті полюссіз байланыс
Ionic bond
Ковалентная неполярная связь
Ковалентті полюсті байланыс
Электртерістілік
Ковалентная полярная связь
Non-polar covalent bond
Polar covalent bond
Электроотрицательность
Тотығу дәрежесі
Electronegativity
Степень окисления
Валенттілік
Oxidation level
Валентность
Металдық байланыс
Valency
Металлическая связь
Metallic bond
8-9 сынып оқушыларының “Химиялық байланыстың (типтері), валенттілік, тотығу дәрежесі” тақырыбы бойынша білім деңгейлерін бағалаудың критериалдық шкаласы
Оқыту мақсатына сай бағалауда қолданылатын критерийлер дескрипторлары
Жалпы бағалау критерийін өңдеу
Критери й
Күтілетін нәтиже
А
Дүниенің бірлігі
Ең жоғарғы ұпай
Оқушының қоршаған әлем және табиғаттың химиялық заңдары жөнінде жүйелі химиялық білімі қалыптасқан, қазіргі әлемнің ғылыми бейнесін түсінеді, табиғатта болып жатқан құбылыстарды түсіндіре алады;
С
Ғылыми білім және түсіну
6
Берілетін тапсырмаларды орындай отырып, оқушы мағынасы жағынан «қиындық деңгейі жоғары дәрежедегі тақырыптарға ғылыми лексиканы кең көлемде қолданып, ғылыми терминологияны тиімді пайдаланып, ғылымның негізін өте жоғары дәрежеде түсін е алады;
Е Деректерді өңдеу
Оқушы ұсынылған деректер бойынша логикалық формада сәйкес келетін өлшемдер жүргізе отырып графиктер құру, заңдылықтарды ұғыну, есептеу нәтижелерін алу, өзінің ғылыми біліміне сүйене отырып, химияның эксперименталды әдістері бойынша алынған нәтижелерді түсіндіре алады.
6
6
КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ КӨРСЕТКІШІ (рубрикаторлар дескрипторларымен бірге).
Рубрикатор – әрбір критерийге байланысты оқушының оқудағы жетістігін бағалауға қажетті ұпай саны
Дескриптор – әрбір нақты ұпайға жету деңгейінің сипаттамасы.
Критерий
Жетістік деңгейі
А-
Критерийі
Дүние бірлігі
( max 6)
Дескриптор лар
0
1-2
Сіз төменде ұсынылған деңгейдің ешқайсысына жеткен жоқсыз.
Сіздің табиғи ортада болып жатқан құбылыстар жайлы түсінігіңіз таяз, химиялық байланыстар жайлы біліміңіз нақты және дәлелді емес. Терминдік сөздерді дұрыс қолданбайсыз.
3-4
5-6
Сіздің заңдылықтар жайлы түсінігіңіз бар, химиялық байланыстарды жақсы түсінесіз, мәліметтерді логикалық реттілікпен жеткізе аласыз, терминдерді орынды қолданасыз. Алайда, қолданған мысалдарыңыз өте қарапайым және толық емес.
Сіздің заңдылықтар жайлы түсінігіңіз бар, химиялық байланыстар түрлерін сенімді, толық, орынды жеткізе аласыз. Терминдерді дұрыс, нақты, сенімді қолданып, химиялық байланыстың түзілуін дәлелдей аласыз.
С
Ғылыми білім және түсіну
( max 6)
0
Сіз төменде ұсынылған деңгейдің ешқайсысына жеткен жоқсыз.
1-2
Сіз берілген мәтіннен қажетті ақпаратты табуда қиналасыз. Ақпараттарды талдай білмейсіз, тақырып бойынша проблеманы шешуге пайдаланған қосымша мәліметтеріңіз мақсатқа сай келе бермейді.
3-4
Сіз тақырыпқа байланысты қажетті ақпараттар мен мәліметтерді жинақтай аласыз. Дегенмен, жинақталған деректерді талдап, оны қажетті жағдайда қолдана бермейсіз.
5-6
Сіз кесте бойынша қосылыстар формулаларынан химиялық байланыстың түрлерін ажырата аласыз, сараптау жұмысын жүргізе аласыз, берілген мәтіндерден қажетті ақпараттарды тауып, ғылыми ақпараттарды тақырып бойынша туындаған проблемаларды шешуде қолдана аласыз.
E
Деректерді өңдеу
( max 6)
0
Сіз төменде ұсынылған деңгейдің ешқайсысына жеткен жоқсыз.
1-2
Сіз есептеулерді өз бетінше жүргізе алмайсыз, қателіктер жібересіз.
3-4
Сіз периодтық кестені пайдаланып элементтердің тотығу дәрежесі мен валенттілігін анықтауда қатіліктер жібересіз. Ақпараттарды қорытып, химиялық байланысты сызбанұсқалар түрінде тек мұғалімнің көмегімен көрсете аласыз.
5-6
Сіз өздігінен периодтық кестені пайдаланып элементтердің тотығу дәрежесі мен валенттілігін анықтап, формула құрастыра аласыз. Ақпараттарды қорытып, химиялық байланысты сызбанұсқалар түрінде көрсете аласыз.
Бағалау парағы
К ритер ий бойынша ұпайлар
А
C
А
Ұпай жиынтығы
E
C
А
А
16 - 18
E
Баға
C
C
14 - 15
E
«5»
11 -1 3
E
«4»
«3»
8 -1 0
«2»
Үйге тапсырмасы
Кестеде берілген қосылыстардан химиялық байланыстың типін анықта.
№ нұсқа
1
Заттар формуласы
CaCl 2
2
Na 2 O
3
Cl 2
CS 2
Br 2
O 2
4
5
CO 2
CH 4
N 2
CCl 4
BaI 2
SiF 4
MgO
K 2 O
S 2
Мәтіннің аудармасын жазаңыз .
Bonding models and AIDS Drugs
In 1989, researches used X-ray crystallography- a technique in which X-rays are scattered from crystals of the molecule of interest- to determine the structure of a molecule called HIV- protease. HIV- protease is a protein (a class of large biological molecules) synthesized by the human immunodeficiency virus (HIV). This particular protein is crucial to the virus’s ability to multiply and cause acquired immune deficiency syndrome, or AIDS. Without HIV- protease, HIV cannot spread in the human body because the virus cannot replicate. In other words, without HIV- protease, AIDS can’t develop .
Назарларыңызға рахмет!
* Свидетельство о публикации выдается БЕСПЛАТНО, СРАЗУ же после добавления Вами Вашей работы на сайт
