Тақырыбы: Фосфор және оның қосылыстары. Мақсаты: Фосфор, оның периодтық жүйедегі орнына сипаттама беру, ашылу тарихымен таныстыру, физикалық, химиялық қасиеттері, қолданылуы жайлы білім алуға жағдай туғызу. Күтілетін нәтиже: 1.Оқушыларда фосфор және оның қосылыстары, оның қасиеттері жайлы білім қалыптасады.
2. Химиялық реакция теңдеулерін сипаттап жазу дағдысын дамытып, тіл шеберлігін, білімге құштарлығын қалыптастырады.
3. дүниетанымдық көзқарасын арттырып шығармашылықпен жұмыс істеуге дағдыланады.
Мұғалімнің іс - әрекеті 1.Ұйымдастыру:(2 минут)
1). Оқушыларға шеңбер құрғызып, сурет қиындылары арқылы 3 топқа бөлемін. 2. Үй тапсырмасын сұрау.Он сұрақ» арқылы үй тапсырмасын тексеру және бекіту. 1. Ауаның неше пайызын азот құрайды? (78) 2. Азот қышқылының тұзы қалай аталады? (нитраттар) 3. Аммиактың судағы ерітіндісі қалай аталады? (мүсәтір спирті) 4. NO - азоттың (ІІ) оксиді қандай жағдайда түзіледі?(атмосферада найзағай ойнағанда) 5. Аммиактың ерітіндісі халық арасында қалай аталады?(мүсәтір спирті) 6. “Азот“ деген атауды ұсынған ғалым? (А. Лавуазье) 7. Азот бөлме температурасында қандай элементпен әрекеттеседі?(тек литиймен) 8. “Азотты“ ашқан ғалым?(Резерфорд) 9. Азоттың сутекті қосылысы қалай аталады? (аммиак) 10. Азот қай жылы ашылды? (1772ж.) «Сандар сөйлейді» 78 - Ауаның құрамындағы азоттың пайызы. 14 - Аr(N)=14 28 - Mr(N2)=28 5 - азот бесінші топта орналасқан 7 - реттік нөмірі жетіге тең 2 - Азот 2 - ші периодта 210 – қату температурасы 196 - балқу температурасы 1, 25 - 1литр азот газының массасы 1772 - Азотты алғаш рет ағылшын химигі Резерфорд ашқан.
Видео: Шерлок Холмс: «Собака Баскверлей»
Жұптас -Топтас- Бөліс стратегиясы бойнша сұрақтар
Жұптас -бейнежазбада не көрдіндер?жұппен ақылдасындар,
Топпен- қандай элементпен бүгін танысамыз, Автор қандай химиялық қате жіберді?
Бөліс - топ басшысын сайлап, топ басшысы сұрақтарға жауап береді
Сабақтың тақырыбы. Проблемасы. Проблеманы шешу үшін қандай мақсаттар қоямыз?
Сабақтың мақсаты: Фосфор, оның периодтық жүйедегі орнына сипаттама беру, ашылу тарихымен танысу, физикалық және химиялық қасиеттері, қолданылуы жайлы білу.
Жаңа сабақ: 3 топқа тапсырма беру
1 топқа: Фосфордың ашылу тарихы. ПЖ орны. Алынуы.Химиялық қасиеттері.
2топқа: Фосфор қосылыстарыныңтабиғатта кездесуі, таралуы және қолданылуы
3 топқа: Фосфордың аллотропиялық өзгерістері. Қасиеттері. Биологиялық маңызы
Постерді қорғау
Бекіту. Слайд №
Сұрақ: 1) Қандай химиялық қате Артур Конан-Дойл жіберді? МИФ болды!
2) Қандай азық-түлік фосфорға ең бай, фосфордың құрамы көп?
Чемпион-Р: асқабақ тұқымы 100% Р бай
2 орында ірімшік 85% Р бай
Рефлексия
Бағалау
Үй жұмысы
Ақпараттық парақ:
«Фосфор – тіршілік пен ақыл-ой элементі».
Фосфор жалбыз, балдыр сияқты өсімдіктерде болады. Әсіресе балықта көп.
«Философиялық тас» аталған, салқын сәулелі, жалынсыз жарық шашқан фосфор элементі о баста адам денесінен табылып, оның құпиясын алхимиктер білген. 1715 жылы Генсинг есімді алхимик адам миынан, 1769 жылы Ган адам және жануар сүйегінен фосфорды бөліп алған. Орташа салмағы 70 кг ересек адамда шамамен 1,5 кг немесе 2,14 пайыз фосфор болады. Оның 600 г сүйекте, бұлшықетте – 35, ми мен жүйке тамырларында 12 г. Сол сияқты сүйек пен оның сыртындағы сырлы құрамда да фосфор қосылысы кездеседі. Ол, әсіресе, жас сәби мен жасөспірімдерге өте қажет.
Бір тәуліктегі тағам арқылы әрбір адам күніне шамамен 1-1,2 г фосфорды қабылдайды. Ал фосфор органикалық қосылыстың нуклейн, амин-қышқылдарының құрамына еніп, оларда негізгі орын алады. Осы тұста назар аударатын қызықты жай бар. Фосфордың ең көп таралған негізгі түрі – ақ фосфор. Оның улы екені белгілі. Егер бір адамдағы фосфорды бөліп алса, ол 6500 кісіні толық уландырады.
Фосфордың қолданылуы
Таза фосфор жартылай өткізгіш ретінде радио мен электротехникада, прибор жасауда қолданылады. Металдарға қосып жаңа құйма алады. Металдардың коррозияға төзімділігі артып, оңай өңделеді. Мысалы, фосфорлы шойын мен қоланы алуға болады. Егер фосфор қосылмаса құйған қалыптың кішкене қуыстары толмай қалады. Мұндай шойыннан өрнекті зергерлік бұйымдар, қоладан ескерткіш, сәндік бұйымдар жасалады.
Аса улы фосфорлы уландырғыш қосылыстар соғыс кезінде қолданылғаны белгілі. Фосфорорганикалық қосылыстар пестицидтер, гербицидтер, пластмассаға қосатын заттар, флотаторлар әзірленеді. Әрбір үйдегі хлорофос, дихлофосты бәріміз білеміз. Емдік мақсатта да қолданылады. Фитин, глицерофосфат жүйке, бұлшықет, сүйек жұмыстарын жақсарту үшін қолданылады.
Тірі ағза, өсімдік өлгеннен кейін жердегі судың химиялық әсерінен ыдырағанда, ондағы фосфор, сутекті фосфор фосфинге айналады. Ол өте жеңіл газ, жер бетіне шығысымен ауадағы оттекте жанады.
