О?УШЫЛАРДЫ? ТАНЫМ ДЫ? ІС-?РЕКЕТІН ДАМЫТУ ?ШІН, ХИМИЯ П?НІН О?ЫТУДА ЭКСПЕРИМЕНТТІК Ж?НЕ ШЫ?АРМАШЫЛЫ? Ж?МЫСТАРДЫ? ТИІМДІЛІГІ
О?УШЫЛАРДЫ? ТАНЫМ ДЫ? ІС-?РЕКЕТІН ДАМЫТУ ?ШІН, ХИМИЯ П?НІН О?ЫТУДА ЭКСПЕРИМЕНТТІК Ж?НЕ ШЫ?АРМАШЫЛЫ? Ж?МЫСТАРДЫ? ТИІМДІЛІГІ
Тайынша ауданы, Тайынша 5 орта мектебіні?
Химия ж?не биология м??алімі
Шаяхметова Э.К.
О?УШЫЛАРДЫ? ТАНЫМ ДЫ? ІС-?РЕКЕТІН ДАМЫТУ ?ШІН, ХИМИЯ П?НІН О?ЫТУДА ЭКСПЕРИМЕНТТІК Ж?НЕ ШЫ?АРМАШЫЛЫ? Ж?МЫСТАРДЫ? ТИІМДІЛІГІ
«Егер м??алім ?ылым?а ?зі беріліп, оны толы? ме?геріп, с?йе білмесе, онда о?ушыларды да ?ылым?а ??лшындыра алмайды, м??алімні? б?л салада?ы е?бегі де жеміссіз болма?», — деген ?лы ?алым Д.И.Менделеевті? ?сиеті бар. Со?ан ?арай ?азіргі та?да о?ушылар?а сапалы білім, саналы т?рбие беру ?шін м??алімні? ?ажырлы е?бегі ж?не талантты балалармен ж?мыс істеуі ?ажет. ?ылыми т?жірибе жасау, сонымен ?атар экологиялы? білімін к?теру ма?сатында балалармен ж?мыс істеу тиімді. Таби?ат аясында ?ылыми зерттеу ж?мыстарын ж?ргізу, т?жырым жасай білуге да?дыландыру, ?ылыми конференциялар?а ?атыстыру, о?ушыны? ойлау ?абілетін дамыту, е?бекке баулу ?лкен е?бек. Талабы таудай, ?абілеті мол, ізденімпаз жастар к?бейіп, адамзат игілігіне ?лес ?осып жатса, олар ?лтымыз ?шін ма?таныш, еліміз ?шін абырой.
Мектепті? о?у-т?рбие ж?мысында?ы ?дістемені? ?айсысы болсын, о?ушыны? сана-сезімін, а?ыл-ойын дамытуды ма?сат ететін бол?анды?тан, оларды? дара ерекшеліктерін ескеру ?аЖЕТ, Белгілі ?алым ж?не педагог И.А.Каблуков, «Тек ?ана о?улы?тан саба? бергенше, химияны м?лде о?ытпа?ан д?рыс»,- деп айт?андай зерттеулік ж?мыстарды ж?не практикалы? т?жірибе ж?мыстарын толы? де?гейде ж?ргізбей о?ушылар?а сапалы білім беру м?мкін емес. Химия саба?тарында зерттеулі о?ытуда ?олданылатын негізгі ?дістерді «химиялы? талдау негіздері» п?нінен алу?а болады.
Талдау ?дістері:
Химиялы? ?діс, физикалы? ?діс. Сапалы? химиялы? талдау ?дісі: тамшылы? ?діс, б?лшектеу талдау ?дісі, ж?йелі талдау ?дісі.
М?селені? ?зектілігі:
-Жа?аны тез, ?з бетімен игеріп, д?рыс т?сінетін, даулы м?селелерді о? шеше білетін, істі? ма?ынасын тере? ж?не на?ты т?сінуге тырысатын бай?а?ышты? ?асиеті ?те жа?сы дамы?ан, сауатты с?йлейтін, білімді на?ты игеріп, оны практикада асыратын, химиялы? та?баларды, тілді, теориялы? білімді тез ме?геріп, п?наралы? байланыстар?а с?йеніп, химиялы? ?рдісті? ж?ру барысына болжам жасай алатын жеке т?л?а ?алыптасады
— М??алімні? арнайы тапсырмалар дайындауы барысында о?ушыны? ізденгіштік ?асиеті ?дей т?седі;
— ?р жеке т?л?аны? ?абілетін ескеру ар?ылы ?з айма?ында дамуды ?олдап ?рекет ету ?ажет.
Зерттеу ж?мысыны? сапалы болуына басты р?лді е? алдымен о?ушыны? ?з бетінше ж?ргізетін ?рекеті, белсендігі ат?арады. М?нда?ы басты н?рсе, мейлі саба? ?анша сапалы, м??алім білімді, шебер болсын, бала тарапынан еш?андай белсенді іс -?рекет бай?алмаса, ж?мыс н?тижелі деп айту м?мкін емес.
?азіргі жа?а буын о?улы?тары, о?ытуды? жа?а ?дістері о?ушыларды? ?з бетімен білім алып, дамуына м?н беруде. М?ны? ?зі жас ерекшеліктері, ?абілеттері ?р т?рлі де?гейдегі о?ушыны? ?з м?мкіндігін аны?тау?а жол ашуда. Кезінде ?зіндік ж?мысты? бала дамуында?ы р?лін жете к?ре білген ж?не ол ж?нінде е?бек жаз?ан ?аза? зиялыларыны? бірі – а?артушы ?алым А.Байт?рсыновты? пікірінше, бала білімді т?жірибе ар?ылы ?з бетімен алуы керек. Ал м?нда?ы м??алімні? ?ызметі — бала?а орындалатын ж?мыс т?рлерін ша?ындап беру ж?не ?ойыл?ан ма?сат?а жету ?шін ба?ыт-ба?дарын к?рсетіп отыру.
Химия саба?тарында о?ушыны? шы?армашыл ?абілетін дамыту бірнеше б?ліктерден т?рады: шы?армашылы? мотиві, шы?армашылы?пен ойлау ?абілеті ж?не оны шешу жолы, ?згемен бірлесе ж?мыс істеу ?абілеті, химияны? т?рлі саласы бойынша білімді ?олдану т?жірибесі мен н?тижесі. Осы ерекшеліктерді ескере отырып, т?жірибемде ?абілетті жеке т?л?амен ж?мысты мынадай жолдармен ?йымдастырамын:
Жеке т?л?аны? шы?армашылы? ?абілетін дамыту ж?мыстары:
а) саба?та о?ушыларды? жеке ж?не жас ерекшеліктерін ескере отырып ?зіндік ж?мыстарын ?йымдастыру ар?ылы ?абілетті балаларды тану.
?рбір саба? — м??алімні? ?з ма?сатына жету уа?ыты. Сол себепті мен ?з саба?тарымда к?нделікті саба? жоспарын жасауда о?ушыны? ?зіндік іс -?рекетіне ?олдау болатын ж?мыс т?рлерін ?йымдастыру?а к??іл б?лемін.
?з бетінше ж?мыс істеу – б?л шы?армашылы? ж?мысты? бастамасы. Онсыз о?ушыларды? шы?армашыл ?абілетін дамыту м?мкін емес. Егер о?ушыларды? саба??а деген ынтасы мен бейімділіктерін ж?йелі т?рде дамытып, оларды? білім алу?а шеберлігін ж?не да?дысын дамыту?а жа?дай жасалса, ?р о?ушыны? ?зіндік психологиялы? ерекшеліктеріне сай ж?мыс ж?ргізілсе, онда жалпы ?абілеттілік те, арнаулы ?абілеттілікті де жо?ары де?гейде дамыту?а болады. ?абілеттілік – адамны? іс-?рекеті н?тижесінде дамып, ол жеке адамны? ынтасына, бейімділік пен психологиялы? ?рдістер жиынты?ына, шеберлік пен да?дысына байланысты болады. Білімні? жина?талуы адамны? ынталануына септігін тигізіп, ал оны? ?зі жа?а білімді ме?геруге, сол білімді тере?детуге, жан-жа?ты т?л?а болып ?алыптасу?а ж?рдем етеді. Жалпы ?абілеттілік не??рлым к?бірек дамыса,. Химия?а ?ызы?атын е?бекті? осы саласында?ы ?рекетке деген арнаулы ?абілеттілігі ?алыптас?ан ?ызметкерлер ?ана елімізді? химиялы? зауыттарында, зертханаларда химиялы? ?ылыми зерттеу институттарында ойда?ыдай е?бек ете алады. О?ушыларды? химия саба?ында зерттеу ж?мысына деген ?абілеттілігін ?алыптастыру, 8-ші сыныптан бастап к?птеген о?ушыларды? химия?а ?уес болатыны м?лім. М?ндай о?ушылар ?шін химиядан зерттеу ж?мыстарын ?йымдастыра отырып біз оларды ?здігінен тияна?ты білім алу?а ж?не жан-жа?ты дамуына ?ажетті ал?ышарттарды жасаймыз.
Зерттеулі о?ыту – о?ушыларды? жалпы білім де?гейін к?теруге политехникалы? ой -?рісін ке?ейтуге ж?рдем етіп ж?не оларды? химия саласында?ы е?бекке т?рбиелеу ?шін о?ыту ?рдісінде теорияны практикамен, е?бекті ?ылыми шы?армашылы? ж?мыстармен ты?ыз байланыстырады.
1.Логикалы? дамытушы ойындары берілген тапсырмалар.
2.?зіндік зерттеу ж?мыстарын беру.
Мысалы, 8-ші сыныптарда зат, заттарды? ?асиеті та?ырыбын ?ту барысында о?ушылар?а жеке тапсырмалар берілді.
О?ушыларды зерттеу ж?мысы ар?ылы дайын материалдардан о?ымай заттарды? ?асиеті туралы білімді зерттеу т?жірибе ж?мыстары ар?ылы алады ж?не ал?ан білімі о?ушыларды? есінде жа?сы са?талады.
Саба?тан тыс ж?мыстар ар?ылы о?ушыны? ерекше ?абілетін ашу, балаларды танып, ?рі ?арай о?ушыны? жеке т?л?асын дамыту?а к?мегін тигізеді. Зерттеуге ?абілетті баламен ?ылыми ж?мыс, т?рлі ?ызы?ты т?жірибелер жасауды? тиімділігі ?те жо?ары Химия саба?тарында сегізінші сыныптан бастап химия ?ылымына деген ?абілеті, бейімі ж?не икемділігі бар о?ушыларды саба? барысында жеке ?зіндік ж?мыстар ж?не т?рлі логикалы? с?ра?тары бар тестер, эксперименттік есептерді орындату ар?ылы аны?таймын.
Шы?армашылы? ж?мыстарды ж?ргізу барысында о?ушыларды? ?ылыми ?о?амыны? химия секциясында?ы о?ушылар?а жеке шы?армашылы? ж?мыс ж?ргізу ?шін ?орша?ан орта ж?не экология ба?ытында ?р т?рлі та?ырыпта?ы ж?мыстар берілді.
Дарындылы?ты? негізгі сипаттарыны? бірі танымды? ?ызы?уды? ерте оянуы деп білсек, болаша?та оны? шы?армашыл т?л?а болып ?алыптасуы с?зсіз. Ал м?ндай т?л?алар ?о?амны? с?ранысына ие болады ж?не оны? дамуыны? басты жетістігі. Сонды?тан ?зіні? таби?и ?абілетіні? ?згешелігі жо?ары екенін сезінген баламен ж?мыс істеу м??алімнен ?лкен жауапкершілік талап етеді. О?ушыны? шы?армашыл ?абілетін дамытуда ?стаз басты р?л ат?арады. «?ылым – адам ?шін» демекші, бірлескен шы?армашыл к?ш адами ?асиеті мол жеке т?л?аны ?алыптастыратын болады.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«О?УШЫЛАРДЫ? ТАНЫМ ДЫ? ІС-?РЕКЕТІН ДАМЫТУ ?ШІН, ХИМИЯ П?НІН О?ЫТУДА ЭКСПЕРИМЕНТТІК Ж?НЕ ШЫ?АРМАШЫЛЫ? Ж?МЫСТАРДЫ? ТИІМДІЛІГІ»
Тайынша ауданы, Тайынша 5 орта мектебінің
Химия және биология мұғалімі
Шаяхметова Э.К.
ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМ ДЫҚ ІС-ӘРЕКЕТІН ДАМЫТУ ҮШІН, ХИМИЯ ПӘНІН ОҚЫТУДА ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЖӘНЕ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ЖҰМЫСТАРДЫҢ ТИІМДІЛІГІ
«Егер мұғалім ғылымға өзі беріліп, оны толық меңгеріп, сүйе білмесе, онда оқушыларды да ғылымға құлшындыра алмайды, мұғалімнің бұл саладағы еңбегі де жеміссіз болмақ», — деген ұлы ғалым Д.И.Менделеевтің өсиеті бар. Соған қарай қазіргі таңда оқушыларға сапалы білім, саналы тәрбие беру үшін мұғалімнің қажырлы еңбегі және талантты балалармен жұмыс істеуі қажет. Ғылыми тәжірибе жасау, сонымен қатар экологиялық білімін көтеру мақсатында балалармен жұмыс істеу тиімді. Табиғат аясында ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізу, тұжырым жасай білуге дағдыландыру, ғылыми конференцияларға қатыстыру, оқушының ойлау қабілетін дамыту, еңбекке баулу үлкен еңбек. Талабы таудай, қабілеті мол, ізденімпаз жастар көбейіп, адамзат игілігіне үлес қосып жатса, олар ұлтымыз үшін мақтаныш, еліміз үшін абырой.
Мектептің оқу-тәрбие жұмысындағы әдістеменің қайсысы болсын, оқушының сана-сезімін, ақыл-ойын дамытуды мақсат ететін болғандықтан, олардың дара ерекшеліктерін ескеру қаЖЕТ, Белгілі ғалым және педагог И.А.Каблуков, «Тек қана оқулықтан сабақ бергенше, химияны мүлде оқытпаған дұрыс»,- деп айтқандай зерттеулік жұмыстарды және практикалық тәжірибе жұмыстарын толық деңгейде жүргізбей оқушыларға сапалы білім беру мүмкін емес. Химия сабақтарында зерттеулі оқытуда қолданылатын негізгі әдістерді «химиялық талдау негіздері» пәнінен алуға болады.
Талдау әдістері:
Химиялық әдіс, физикалық әдіс. Сапалық химиялық талдау әдісі: тамшылық әдіс, бөлшектеу талдау әдісі, жүйелі талдау әдісі.
Мәселенің өзектілігі:
-Жаңаны тез, өз бетімен игеріп, дұрыс түсінетін, даулы мәселелерді оң шеше білетін, істің мағынасын терең және нақты түсінуге тырысатын байқағыштық қасиеті өте жақсы дамыған, сауатты сөйлейтін, білімді нақты игеріп, оны практикада асыратын, химиялық таңбаларды, тілді, теориялық білімді тез меңгеріп, пәнаралық байланыстарға сүйеніп, химиялық үрдістің жүру барысына болжам жасай алатын жеке тұлға қалыптасады
— Мұғалімнің арнайы тапсырмалар дайындауы барысында оқушының ізденгіштік қасиеті үдей түседі;
— Әр жеке тұлғаның қабілетін ескеру арқылы өз аймағында дамуды қолдап әрекет ету қажет.
Зерттеу жұмысының сапалы болуына басты рөлді ең алдымен оқушының өз бетінше жүргізетін әрекеті, белсендігі атқарады. Мұндағы басты нәрсе, мейлі сабақ қанша сапалы, мұғалім білімді, шебер болсын, бала тарапынан ешқандай белсенді іс -әрекет байқалмаса, жұмыс нәтижелі деп айту мүмкін емес.
Қазіргі жаңа буын оқулықтары, оқытудың жаңа әдістері оқушылардың өз бетімен білім алып, дамуына мән беруде. Мұның өзі жас ерекшеліктері, қабілеттері әр түрлі деңгейдегі оқушының өз мүмкіндігін анықтауға жол ашуда. Кезінде өзіндік жұмыстың бала дамуындағы рөлін жете көре білген және ол жөнінде еңбек жазған қазақ зиялыларының бірі – ағартушы ғалым А.Байтұрсыновтың пікірінше, бала білімді тәжірибе арқылы өз бетімен алуы керек. Ал мұндағы мұғалімнің қызметі — балаға орындалатын жұмыс түрлерін шағындап беру және қойылған мақсатқа жету үшін бағыт-бағдарын көрсетіп отыру.
Химия сабақтарында оқушының шығармашыл қабілетін дамыту бірнеше бөліктерден тұрады: шығармашылық мотиві, шығармашылықпен ойлау қабілеті және оны шешу жолы, өзгемен бірлесе жұмыс істеу қабілеті, химияның түрлі саласы бойынша білімді қолдану тәжірибесі мен нәтижесі. Осы ерекшеліктерді ескере отырып, тәжірибемде қабілетті жеке тұлғамен жұмысты мынадай жолдармен ұйымдастырамын:
Жеке тұлғаның шығармашылық қабілетін дамыту жұмыстары:
а) сабақта оқушылардың жеке және жас ерекшеліктерін ескере отырып өзіндік жұмыстарын ұйымдастыру арқылы қабілетті балаларды тану.
Әрбір сабақ — мұғалімнің өз мақсатына жету уақыты. Сол себепті мен өз сабақтарымда күнделікті сабақ жоспарын жасауда оқушының өзіндік іс -әрекетіне қолдау болатын жұмыс түрлерін ұйымдастыруға көңіл бөлемін.
Өз бетінше жұмыс істеу – бұл шығармашылық жұмыстың бастамасы. Онсыз оқушылардың шығармашыл қабілетін дамыту мүмкін емес. Егер оқушылардың сабаққа деген ынтасы мен бейімділіктерін жүйелі түрде дамытып, олардың білім алуға шеберлігін және дағдысын дамытуға жағдай жасалса, әр оқушының өзіндік психологиялық ерекшеліктеріне сай жұмыс жүргізілсе, онда жалпы қабілеттілік те, арнаулы қабілеттілікті де жоғары деңгейде дамытуға болады. Қабілеттілік – адамның іс-әрекеті нәтижесінде дамып, ол жеке адамның ынтасына, бейімділік пен психологиялық үрдістер жиынтығына, шеберлік пен дағдысына байланысты болады. Білімнің жинақталуы адамның ынталануына септігін тигізіп, ал оның өзі жаңа білімді меңгеруге, сол білімді тереңдетуге, жан-жақты тұлға болып қалыптасуға жәрдем етеді. Жалпы қабілеттілік неғұрлым көбірек дамыса,. Химияға қызығатын еңбектің осы саласындағы әрекетке деген арнаулы қабілеттілігі қалыптасқан қызметкерлер ғана еліміздің химиялық зауыттарында, зертханаларда химиялық ғылыми зерттеу институттарында ойдағыдай еңбек ете алады. Оқушылардың химия сабағында зерттеу жұмысына деген қабілеттілігін қалыптастыру, 8-ші сыныптан бастап көптеген оқушылардың химияға әуес болатыны мәлім. Мұндай оқушылар үшін химиядан зерттеу жұмыстарын ұйымдастыра отырып біз оларды өздігінен тиянақты білім алуға және жан-жақты дамуына қажетті алғышарттарды жасаймыз.
Зерттеулі оқыту – оқушылардың жалпы білім деңгейін көтеруге политехникалық ой -өрісін кеңейтуге жәрдем етіп және олардың химия саласындағы еңбекке тәрбиелеу үшін оқыту үрдісінде теорияны практикамен, еңбекті ғылыми шығармашылық жұмыстармен тығыз байланыстырады.
Оқушының белсенділігін, қызығуын арттыруда жүргізілетін өзіндік жұмыс түрлері:
1.Логикалық дамытушы ойындары берілген тапсырмалар.
2.Өзіндік зерттеу жұмыстарын беру.
Мысалы, 8-ші сыныптарда зат, заттардың қасиеті тақырыбын өту барысында оқушыларға жеке тапсырмалар берілді.
Оқушыларды зерттеу жұмысы арқылы дайын материалдардан оқымай заттардың қасиеті туралы білімді зерттеу тәжірибе жұмыстары арқылы алады және алған білімі оқушылардың есінде жақсы сақталады.
Сабақтан тыс жұмыстар арқылы оқушының ерекше қабілетін ашу, балаларды танып, әрі қарай оқушының жеке тұлғасын дамытуға көмегін тигізеді. Зерттеуге қабілетті баламен ғылыми жұмыс, түрлі қызықты тәжірибелер жасаудың тиімділігі өте жоғары Химия сабақтарында сегізінші сыныптан бастап химия ғылымына деген қабілеті, бейімі және икемділігі бар оқушыларды сабақ барысында жеке өзіндік жұмыстар және түрлі логикалық сұрақтары бар тестер, эксперименттік есептерді орындату арқылы анықтаймын.
Шығармашылық жұмыстарды жүргізу барысында оқушылардың ғылыми қоғамының химия секциясындағы оқушыларға жеке шығармашылық жұмыс жүргізу үшін қоршаған орта және экология бағытында әр түрлі тақырыптағы жұмыстар берілді.
Дарындылықтың негізгі сипаттарының бірі танымдық қызығудың ерте оянуы деп білсек, болашақта оның шығармашыл тұлға болып қалыптасуы сөзсіз. Ал мұндай тұлғалар қоғамның сұранысына ие болады және оның дамуының басты жетістігі. Сондықтан өзінің табиғи қабілетінің өзгешелігі жоғары екенін сезінген баламен жұмыс істеу мұғалімнен үлкен жауапкершілік талап етеді. Оқушының шығармашыл қабілетін дамытуда ұстаз басты рөл атқарады. «Ғылым – адам үшін» демекші, бірлескен шығармашыл күш адами қасиеті мол жеке тұлғаны қалыптастыратын болады.
