Семинар саба? «Элемент сырлары»
М??алімі Арыстамбекова Та?сы? С?лімбай?ызы
Астана ?аласы №67 гимназияны? химия п?ніні? м??алімі
Ма?саты: 9 сынып о?ушылары ?здеріні? химия п?нінен ал?ан білімдерін, ж?ргізген ша?ын ізденістері мен зерттеулерін 8 сынып о?ушыларына тапсыру (эстафета).
Ж?ргізуші:С?леметсіздер ме,??рметті ?стаздар мен о?ушылар!
«?айда ?араса?та,?айда к?з жіберсек те к?ретініміз химияны? ?ажайыптары»демекші,шынды?ында да бізді ?орша?ан таби?ат химиялы? ??былыстар?а толы. 8 -9 сыныптар арасында та??ажайып сыры мол химия п?нінен ?ткізілгелі отыр?ан «Элемент сырлары» атты семинар?а ?ош келді?іздер!
Семинар келесі б?лімдерден т?рады?
- «Элементтер сыр шертеді»
- Сергіту с?ті «О,ту?ан жер! Тамашасы?, к?ркемсі?.»
- «?ызы?ты т?жірибелер»
- Зерттеу ж?мысы «?орша?ан орта ж?не адам денсаулы?ы»
І б?лім: «Элементтер сыр шертеді»
Ж?ргізушілер (бір-біріне):
- Кальцийді? ?аншалы?ты ма?ызды элемент екенін білесі? бе?
?рине білемін, кальций с?йекте, тісте бар.
Та?ы да не білесі??
Шынды?ында да аз біледі екенбіз.Осы с?ра?ты? жауабын 9а сынып о?ушысы Тулепберген Маржан ашып берсе дейміз. (ая?тал?ан со?: рахмет Маржан)
Ж?ргізушілер (бір-біріне):
- ?андай химиялы? элемент екі жануарды? атынан т?ратынын білесі? бе? (?рине білемін, ол мышь-як)
Оны білді?, ал йод туралы не білеміз, оны 9а сынып о?ушысы ?ділова Дана талдап к?рсе, солай емес пе? (ая?тал?ан со?: рахмет Дана)
Ж?ргізушілер (бір-біріне):
- ?андай элемент алтыннан 10 000 есе ?ымбат? (Радий, 1гр радий 25 кг алтын?а пара - пар)
Асыл металдар туралы с?зді 9б сынып о?ушысы Тюменова Санду?аш?а берсек. (ая?тал?ан со?: рахмет Санду?аш)
Ж?ргізушілер (бір-біріне):
- ?андай ?ыш?ыл адамны? ас?азанында болады? ( ?рине, т?з ?ыш?ылы). Ал т?з ?ыш?ылыны? ??рамында хлор бар екенін де білеміз, хлорды? тере? ?ыр - сырларымен 9? сынып о?ушысы Акимгалиева Зарина таныстырады. (ая?тал?ан со?: рахмет Зарина)
Ж?ргізушілер (бір-біріне):
- ?андай элементтер планеталар атымен аталады? (Нептуний, Плутоний, Уран деген элементтер). Ал темір деген планета бар ма екен осы, осы жайлы 9б сынып о?ушысы Н?рышова Айн?рдан с?рап к?рейік. (ая?тал?ан со?: рахметАйн?р)
Ж?ргізушілер (бір-біріне):
- Мемлекеттер ??рметіне атал?ан элементтерді білесі? бе? (?рине білемін, Рутиний – Россия, Германий – Германия, Полоний – Польша, Галий – Франция, Скандий – Скандинавия ??рметіне атал?ан мемлекеттер).
Ал фтор туралы ма?л?матты бізге 9? сынып о?ушысы Бадракова Шара береді. (ая?тал?ан со?: рахмет Шара)
Ж?ргізушілер (бір-біріне):
- Осы элемент жетіспеген кезде к??іл-к?й ??былады. Адам ашуланша?, жылауы? болады, ?й?ысы нашарлайды,- айтшы б?л ?ай элемент, білесі? бе?
Осы элемент жайлы 9? сынып о?ушысы ?уаныш Азида сыр шертеді. (ая?тал?ан со?: рахмет Азида)
ІІ б?лім: Сергіту с?ті «О,ту?ан жер! Тамашасы?, к?ркемсі?»
Таби?ат- адам баласын д?ниеге келтіріп,бойында?ы бар махаббат мейірімін,к?н шуа?ын ж?регімізге ?ялат?ан аяулы орта.
?аза?станны? таби?аты к?з тартар,аса к?ркем,бар с?лулы?ты ?н бойына жинап ал?ан ?лке.
Таби?ат- адамны? бойына ?уат,к??іліне шабыт,сезіміне л?ззат шапа?атын ?ялататын с?лулы? пен ?семдік ?лемі.
Таби?ат-?лем денсаулы?ыны? са?шысы,жан?а дауа шипагер.
?азір таби?атты? с?лулы?ын видеофильм ар?ылы тамашалап алайы?:
Ал енді балалар, ы??айланып отырып, еркін ж?не тере? дем алып, к?зімізді ж?майы?. Енді к?з алдары?ыз?а мынаны елестеті?іздерші:
Барлы?ымыз ?уанышты к??іл-к?йдеміз. ?алы? то?ай іші, майсалы жасыл ш?пке аунап-?унап, ж?пар иісті г?лдерді ?айта-?айта иіскейміз. Ата-бабал баптап к?ткен а?аш жемістерін тоймай ?зіп жей бастады?ыздар. Д?мі бал татиды.
Ал, енді сендер жала? ая? жылы ж?не ж?мса? жасыл жермен ж?ріп келесі?дер. Жерді? жылулы?ын табандары?ыз сезініп, сол жылулы?ты бойлары?ыз?а жинады?ыздар. Шарша?анымыз басылып, к?ш-?уаты?ыз тасы?андай. ?лдебір жа?сы, ізгі ?деттер мен ?рекеттер туралы ойлар а?ыл-ойымызды толтыр?андай.
Енді ?айтадан орнымыз?а оралып, к?зімізді ашайы?.
(аздап тыныстап барып) Осы сергіту с?тінде не сезінді?дер ж?не ?андай ?сер алды?дар? (аздап жауаптарын к?ткеннен кейін)
Шынды?ында:
Жер ана мен ?з ана? егіз екен,
Мейірімдері мейлінше те?із екен.
Анам туды, жер ана жетілдірді,
Осыны ?зім ?мірге негіз етем.
Таби?ат адам бойына шабыт, к??іліне ?уат, сезіміне с?лулы? пен са?ыныш ?ялатады. Адам бойына адамгершілік ?асиеттерді ?алыптастыратын мол т?рбие к?зі.
Адам таби?ат?а мейірімділік, с?йіспеншілік, ?ам?орлы?пен ?арап, ?йлесімділік са?тал?анда ?ана, адамзат баласы ?шін таби?ат – ке? сарай, м??гі тозбас ??тты ?оныс болатынын еш?ашан ?мытпайы?!
ІІІ б?лім: «?ызы?ты т?жірибелер»
9б сынып о?ушылары М?саев Саят пен Оралбай Н?рд?улет бізге ?ызы?ты да ?рт?рлі т?жірибелерді жасап к?рсетеді.
1-ші т?жірибе: «Темекісіз т?тін»
Илья Ефимович Репин
Барлы?ы?ыз да Илья Ефимович Репин деген суретшіні білетін шы?арсы?дар.
С?рсенбі сайын ?алымдар Д.И. Менделеевті? ?йіне жиналып, ?ылымны? т?рлі саласыны? жа?алы?тары туралы ??гіме ?ткізіп, ?ызы?ты т?жірибелер жасап, к??іл сергітетін еді. Репинге темекіні ?ойдырма?шы бол?ан достары, сен темекіні тартып т?тін шы?арса?, біз темекісіз – а? т?тін шы?арамыз,- дейді. Жасанды т?тін иісіне ?а?ал?ан Репин темекі т?тініні? ащы екендігін мойындапты.
Осы т?тінді т?жірибе ж?зінде жасап к?рейікші: (т?жірибе жасалып бол?ан со? барып айтасы?дар)
Осы т?жірибе кезінде: Аммоний гидроксиді мен т?з ?ыш?ылыны? арасында «а? т?тін» т?зе реакция ж?реді:
NH4OH + HCl = NH4Cl + H2O
2-ші т?жірибе: "Жара?ат "
Жара?ат?а ал?аш?ы ж?рдем жасай аламыз ба?
Терімізді йод ерітіндісімен жуып, залалсыздандырып алайы? (т?жірибе жасалып бол?анша о?ушыларды к?ту).
Осы т?жірибе кезінде : (темір ІІІ хлоридіні? ?лсіз ерітіндісіні? ?стінен калий роданидіні? ерітіндісімен ж?ргізгенде реакция н?тижесінде о?ай жуылатын ?ан ?ызыл темір роданиді пайда болады)
3-ші т?жірибе: «Зертханалы? кемпір?оса?»
?детте жау?ан жа?бырдан кейін біз таби?атты? е? ?демі ??былыстарыны? бірі – кемпір?оса??а ?арап,?ажайып жеті т?сті палитраны тамашалай аламыз.
Кемпір?оса? – аспан к?мбезінде т?рлі т?сті до?а т?рінде к?рінетін атмосферада?ы оптикалы? ??былыс. Ол аспанны? бір жа?ында торла?ан б?лттан жа?быр жауып, ?арсы жа?ында жар?ырап к?н шы?ып т?р?ан кезде к?рінеді. Кемпір?оса? тікелей т?скен к?н с?улесіні? жа?быр тамшыларынан ?ткенде сынып, ??рамдас б?ліктерге (?ызыл, сары, жасыл, к?гілдір, т.б.) б?лінуіні? ж?не тамшы бетінен ша?ыл?ан тол?ын ?зынды?ы ?р т?рлі с?улелерді? дифракциялануы мен интерференциялануы н?тижесінде пайда болады. Тамшы ?лкен болса кемпір?оса? ай?ын, жары? болып к?рінеді.
Фиддлерс Ферри (Чешир) АЭС ма?ында?ы ?ос кемпір?оса?
Зертханалы? жа?дайда кемпір?оса?ты ба?ылай аламыз ба?
Жеті ??ты?а т?мендегі ерітінділерді бір-біріне ??ямыз: (т?жірибе жасалып бол?анша о?ушыларды к?ту).
1- темір (III) хлориді ж?не калий роданидінен (?ызыл т?с пайда болады);
2- калий хроматы ерітіндісін H2SO4 араластыру(?ызыл-сары т?с);
3- ?ор?асын нитраты ж?не калий иодиді (сары т?с);
4- никель (II) сульфаты ж?не натрий гидроксиді (жасыл т?с);
5- мыс (II) сульфаты ж?не натрий гидроксиді (к?гілдір т?с);
6- мыс (II) сульфаты ж?не аммиак ерітіндісі (к?к т?с);
7- кобальт (II) хлориді ж?не калий роданиді (сия - к?к т?с).
4-ші т?жірибе: «Бенгал шамы»
Бенгал шамынсыз жа?а жыл мерекелері ?тпейді. ?азір к?птеген сапалы ?німдерде т?татуды же?ілдету ?шін ?штар жасал?ан. ?олдарын к?йдірмей ж?не ысты? шлакты еденге т?сірмей, оларды бір сірі?кемен ?ана т?тау?а болады. Бізді? заманымызда?ы V-VI ?асырда ертедегі Индияда, Бенгалияда діни шіркеу орындарында ерекше жанатын алау пайдалан?ан.
VIII ?асырды? басында к?к, жасыл, сары т?сті алаулар пайда бола бастады.Еуропа мен Индия арасында?ы сауда сатты? кезінде еуропа?а келді.
Осы «Бенгал шамыны?» ??рамына не кіреді екен? (Магний элементі кіреді екен).
?азір сіздер магнийді? жануын ба?ыла?ыздар.
IV б?лім: Зерттеу ж?мысы «?орша?ан орта ж?не адам денсаулы?ы»
?ылым?а ая? басуды? ал?аш?ы белгілері ?андай болады? Ізденістен басталатын шы?ар. ?рине.
?з зерттеулеріні? ?орытындысын, ой?а т?йгендерін, ба?ыла?андарын 9а сынып о?ушысы М?кашева Ажар орта?а салады.(Ажарды? ?ылыми жобасы о?ылады).
?орыта келгенде: ?азіргі та?да б?кіл ?лемді тол?андырып отыр?ан м?селелерді? бірі – адам денсаулы?ы. «Денсаулы?- зор байлы?» деген ма?ал тегін айтылмаса керек. Денсаулы? болса б?рі де болады. Дені сау адамны? к??ілі де шат, ?мірі де ба?ытты болма?.
Жан –адамны? ішкі д?ниесі, ішкі жаратылысы. Олай болса «Дені сауды? – жаны сау», сонды?тан да ?рбір адам, ?рбір о?ушы ?з денсаулы?ына зор жауапкершілікпен ?арауы тиіс.
Елбасымыз Н.?.Назарбаев ?з с?зінде елімізді? ?рбір азаматыны? денсаулы?ы б?л республикамызды? жетістігі деп бекер айтпа?ан. ?ркениетті? жолында?ы елді? ерте?і- хал?ыны? саулы?ына байланысты. Дені сау халы?- бай халы?, хал?ыны? дені сау болып т?рса, мемлекетті? де мы?ты болып т?рары с?зсіз.
Отанымызды? келешегі, к?ркеюі, о?ушылар, сендерді? ?олдары?да. Жаны с?лу, т?ні сау ?рпа? са?ан аманат еткен т?уелсіз мемлекетімізді? алтын кілтін жо?алтпай, к?к туын к?кке ?арай биік к?тере берейік!
Илья Ефимович Репин
