" aнтропометрия "

Тошкент давлат стоматология институти Фан: Тиббиёт касбига кириш Мавзу: Болаларда антропометрия. Болаларда турли касалликларда парваришлаш, овкатлантириш. Болаларда пархез тушунчаси.

Антропометрия – боланинг тана вазни, бўй узунлиги, бош айланаси ва кўкрак айланасини ўлчашдир. Боланинг жисмоний ривожланишида антропометрия асосий кўрсаткич ҳисобланади.

Жисмоний ривожланишни баҳолаш ва антропометриянинг аҳамияти. Антропометрик кўрсаткичлар ўлчовлари поликлиника ва ҚВП шароитида ўтказилади. 2 ёшгача горизонтал тарози, горизонтал ростометрдан, юмшоқ ўлчов лентасидан фойдаланилади. 2 ёшдан катта болалар учун вертикал ростометр ва тарозидан фойдаланилади.

Болаларнинг жисмоний ривожланиши, уларнинг соғломлигини ифодаловчи муҳим кўрсаткич бўлиб хизмат қилади. Шунинг учун ҳам тиббиёт ҳамширалари бу кўрсаткичларни аниқлаш усулларини ва уларни ўртача кўрсаткичлар (стандартлар) билан таққослашни яхши билишлари даркор. Болалар жисмоний ривожланишининг ҳар қандай ўзгаришлари (сусайиши ёки нотўғри ривожланиши), уларнинг касалликлари ва нотўғри тарбияланишлари туфайли юзага келиши мумкин. Бундай ўзгаришларни ўз вақтида аниқлаш, касалликларнинг олдини олишда ва даволашда муҳим аҳамият касб этади.

Жисмоний ривожланиш – бу тана оғирлигини, бўй узунлигини, бош ва кўкрак айланасини ўз ичига олади. Жисмоний ривожланишини баҳолашда юқорида айтиб ўтилган таркибий қисмларни аниқ ўлчаш катта аҳамията эга. Тана оғирлиги (массаси). Ой куни етиб туғилған соғлом чақалоқни тана оғирлиги 2,5 дан 4,5 кг гача бўлади, 6 ойликача бўлган чақалоқ ҳар ҳафтасига 150-250 гр дан оғирлигига қўшилади. 6 ойдан сўнг эса ҳар ҳафтасига 100-150 гр дан, 12- 24 ойларда 50 гр дан қўшилади. Янги туғилган чақалоқ 5 ойгача ўз тана оғирлигини 2 марта, 12 ойгача 3 марта, 3 ёшда 4 марта, 5 ёшда 5 мартагача кўпаяди.

Тана вазнини улчаш

Бўйи (тана узунлиги). Янги туғилган чақалоқларнинг бўй узунлиги 48-52 см ни ташкил этади. Бўй ўсиши – тўхтовсиз жараён ҳисобланади. Бу жараён боланинг ҳар хил ёшида тезлашиб ёки секинлашиб кетади. Бўй янги туғилган чақалоқларда жуда тез ўсади, кейинги ойларда эса секин-асталик билан пасаяди. 1 чи 6 ойликда бола 16 смга ва 6 ойликдан сўнг эса 8 см дан қўшилиб боради. 1 ёшли боланинг бўйи туғилгандаги бўйига нисбатан 1,5 марта, 4 ёшда эса 2 мартагача кўпаяди. Боланинг 4 ва 10 ёшлигида бўйи нисбатан секин ва бир текис ўсади. Бу даврда бўйнинг катталашуви йилига 5-7 см дан қўшилади. Бўй ўсишининг тезлашуви жинсий ривожланишда кузатилади.

Бўйнинг ўсиши турли ёшларда бир текис бўлмайди - у асаб ва эндокрин безларининт фаолиятига боғлиқ ҳолда ўзгаради. Мактаб ёшига келиб (6-7 ёш), бўйнинг ўсиши яна кучаяди ва 8-10 смни ташкил қилади. Балоғатга етиш (пубертат) даврига келиб: қизларда 10-11,5 ёшда, ўғил болаларда эса 13,5-15,5 ёшда бўйнинг иккинчи «чўзилиши» кузатилади. Бундан кўриниб турибдики, боланинг жисмоний ривожланишини баҳолашда турли кўрсаткичларнинг бир текисда бўлмаслигини ҳам ҳисобга олиш зарурдир.

Тана узунлигини улчаш

Боланинг жисмоний ривожланишини баҳолаш учун унинг вазнидан ташқари бўйи, бош ҳамда кўкрак қафаси айланасининг узунлигини аниқлаш ҳам аҳамиятга эга. Кўкрак қафасининг айланаси 32-34 см бўлиб, бош айланасидан 1-2 см кичикдир. Гўдаклик даврининг охирги ойларига келиб, бош ва кўкрак кафасининг айланаси тенглашади ва бундан кейин кўкрак қафасининг айланаси бош айланаси узунлигидан ортиб боради. Бош айланасининг узунлиги бола 6 ойлик бўлганда 44 см ни, 12 ойлик бўлганда эса 47 смни ташкил этади. Болаларда бош айланасининг ўсиши 5 ёшдан сўнг анча сусаяди.

Бош айланаси. Соғлом боланинг бош айланаси бош миянинг ўсиши ҳақида далолат беради. Бош айланасининг ривожланиши бир текисда ривожланади, деярли ҳаммада бир хил кузатилади. Гидроцефалия ва мия ўсмаларида бош айланишини ўзгариши кузатилади. Янги туғилган чақалоқларнинг 1 чи ойларида бош айланаси тез катталашади (3,5 см), ўртача бош айланаси 3 ойликда 40,5 см, 6 ойликда 43 см ва 12 ойликда 46 см да бўлади. Кўкрак қафаси айланаси. Кўкрак қафасининг айланаси туғилганда ўртача 32-34 см бўлади. У бош айланасига нисбатан бироз кичикроқ, боланинг 4 ойлигида айланалар тенглашади, кейин эса кўкрак қафасининг ўсиши бош ўсишига нисбатан тезлашади.

Бош айланасини улчаш

Беморнинг бош айланасини ўлчаш

Болалардаги бош ва кўкрак қафаси айланасининг ҳар хил ёшдаги кўрсаткичи

Бола ёши

Бош айланаси

ўғил бола

1 ой

2 ой

Кўкрак қафаси айланаси

қиз бола

37.3

3 ой

–

36.6

ўғил бола

36.3

қиз бола

40.9

38.4

4 ой

39.0

36.0

40.0

5 ой

41.9

38.1

41.3

41.0

6 ой

43.2

40.0

42.2

42.8

44.2

7 ой

42.8

44.3

43.2

44.8

8 ой

43.0

45.4

44.0

45.4

9 ой

10 ой

46.3

44.3

46.4

44.3

45.0

45.3

47.2

46.3

11 ой

12 ой

46.0

47.9

46.0

46.9

2 ёш

47.2

46.0

46.7

48.3

48.7

47.3

46.0

50.0

2 1/2 ёш

47.7

3 ёш

49.0

51.8

51.5

4 ёш

52.5

52.0

52.3

47.4

52.5

5 ёш

54.1

53.2

50.0

53.0

6 ёш

53.5

51.6

55.8

52.6

54.0

54.9

57.6

56.6

53.0

56.0

55.0

57.7

56.6

Болаларда антропометрияни амалга ошириш 1 ўлчаш - туғилган пайтда 2 ўлчов - 15 кунликда 3 ўлчов - 30 кунликда Ҳар ойда - 1 ёшгача Ҳар 3 ойда - 1 ёшдан бошлаб Ҳар 6 ойда - 3 ёшдан 5 ёшгача Ҳар йили - кейинги йилларда

Тана баланси. Бола танасининг ҳар хил қисмлари бир меъёрда ривожланмайди. Туғилгандан то катта бўлгунча боланинг боши 2 марта, тана узунлиги 3 марта, қўл узунлиги 4 марта , оёғи 5 мартагача катталашади. Одамнинг бўй узунлиги оёқ узунлигига боғлиқ. Скелетнинг нотўғри ривожланиши ҳисобига тананинг бир – бирига мослиги ўзгаради.

Тана балансини бош айланасига , ўсиши ва бир – бирига мослигига қараб аниқланади. Ҳажмлар ёшга қараб фарқланади. Қанча ёш кам бўлса, шунча бош айланасининг нисбати катта бўлади. Чақалоқнинг янги туғилган даврида бош ва тананинг нисбати 1/4 , 1-2 ёшда 1/5, 6 ёшда 1/6, 12 – 15 ёшда 1/7, катталарда 1/7,8 бўлади

ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНИШНИНГ АСОСИЙ КЎРСАТКИЧЛАРИ   Бола организми доимий ўсиш ва ривожланишда бўлади ҳамда бу жараён бола ҳаётининг турли даврларида ўзига хосдир. Боланинг жисмоний ривожланишида ташқи муҳитнинг таъсири кучли бўлганлиги сабабли, унга тўғри ривожланиш учун яхши, кулай шароит яратиб бериш зарур.

Янги туғилган чақалоклар гўдаклик даврида жуда тез жисмоний ривожланиш хусусиятига эга бўладилар. Ўз вақтида туғилган чақалоқларнинг вазни ўртача 3200-3500 г, бўйи эса 50-52 смни ташкил этади. Чақалоқлик даврининг 3-5 кунларига келиб, уларнинг вазни 5-8% га камаяди (150-180 г). Бу ҳолатга бола вазнининг физиологик камайиши дейилади. Лекин бу жараён узоққа чўзилмай, бола ҳаётининг 7-10 кунларига келиб, олдинги ҳолатига қайтади; 5-6 ойлик болаларнинг вазни туғилгандаги вазнига нисбатан 2 маротаба, гўдаклик даврининг охирига келиб эса 3-3,5 маротаба ортади ва 1 ёшда ўртача 10,5 кг ни ташкил қилади.

Бола вазнини тахминан аниқлашнинг қуйидаги формуласи мавжуд: Tana vaznini hisoblovchi formulalar:   1. Bolaning vazni tug'ulgandan 6 oygacha bo'lgan davr ichida har oy 800 gr dan ortib boradi: MBK=TTV + 800 x n Bu yerda MBK - massasi bo'lishi kerak; TTV - tug'ulgandagi tana vazni; 800 gr - har oy qo'shiladigan og'irlik; n- bolaning necha oyligi.

2. Bolaning 6 oydan 1 yoshgacha bo'lgan davr ichida vazniga har oy 400 gr dan qo'shib boradi: MBK=TTV + 800 x 6 + 400 x (n-6)   3. Bolaning vazni 1 yoshdan 10 yoshgacha bo'lgan davr ichida har yili 2 kg ortadi. MBK= 10kg + 2kg x n Bu yerda 10 kg-1 yoshli bolaning o'rtacha vazni; 2 kg - har yili qo'shiladigan og'irlik n- bolaning necha yoshligi 4. Bolaning vazni 10 yoshdan keyin har yili 4 kg dan ortib boradi: MBK= 30kg + 4 kg x (n-10) Bu yerda 30 kg - 10 yoshli bolaning o'rtacha vazni; 4 kg - har yili qo'shiladigan og'irlik.

Bo'y uzunligini hisoblovchi formulalar:   1. Bolaning bo'yi tug'ulgandan 6 oygacha bo'lgan davr ichida har oy 2.5 sm ortib boradi: BBK=TBU + 2.5 x n Bu yerda BBK- bo'y bo'lishi kerak; TBU- tug'ulgandagi bo'y uzunligi; 2.5 sm- har oy qo'shilayotgan uzunlik; N - bolaning necha oyligi.   2. Bola 6 oydan 2 yoshgacha bo'lgan davr ichida bo'yi har oy 2 sm dan ortib boradi: BBK= TBU+2.5 x 6 +2 x (n-6)

3. Bolaning bo'yi 2 yoshdan 4 yoshgacha bo'lgan davr ichida har yili 8sm dan ortib boradi: BBK= 100 sm -8 sm (4-n) Bu yerda 100 sm 4 yoshli bolaning o'rtacha bo'yi; 8 sm- har yili qo'shilayotgan uzunlik; n- bolaning necha yoshligi.   4. Bolaning bo'yi 4 yoshdan keyin har yili 6 sm dan ortadi: BBK=100sm + 6 sm x (n-4)  

• Оғиз шиллиқ пардасининг яллиғланиши бўлиб, микроблар, вируслар ва замбуруғлар келтириб чиқаради.
• Стоматитнинг: катарал, герпетик, ярали, кандидозли турлари мавжуд.

СТОМАТИТ

Катарал стоматит

• Стоматитлар ичида энг кўп учрайдиган тури ҳисобланади;
• 6 ойликдан 3 ёшгача бўлган болаларда кузатилади;
• Нотўғри парвариш қилинган, эмизикли болаларда кузатилади;
• Бола эммай қўяди, кўп сўлак оқади, тили караш билан қопланган, қуруқ бўлади;
• Оғиз шиллиқ қавати, милклар қизарган, шишган бўлади, баъзан милклари қонайди.

Герпетик стоматит

• Касалликнинг кечишига қараб енгил, ўртача оғир ва оғир турлари бор.
• Клиник белгилари: тана ҳарорати кўтарилади, оғиз шиллиқ қаватининг қизариши, катарал гингивит, жағ ости ва бўйиндаги лимфа безларининг катталашиши оғиз шиллиқ қаватида, афталар пайдо бўлиши, ранги оқариши, иштаҳа йўқолиши, уйқусининг бузилиши кузатилади.

Кандидоз стоматит

• Кандидоз стоматитни замбуруғлар келтириб чиқаради;
• Гиповитаминоз, ацидоз билан кечадиган касалликларда, парваришдаги нуқсонларда, гигиена қоидаларига риоя этмаганда, узоқ муддат анбиотиклар қабул қилганда келиб чиқади;
• Оғиз шиллиқ пардаси қизаради, ипир-ипир оқиш пардалар пайдо бўлиб, бутун оғиз бўшлиғини эгаллайди, баъзан халқум, қизилўнгачгача тарқалади.

Ярали стоматит

• Асосан каттароқ ёшдаги болаларда кузатилади;
• Ўткир юқумли касалликлар билан касалланган болаларда кузатилади;
• Оғиз шиллиқ қавати қизаради, милклар четида пайдо бўлувчи катта-кичик ярачалардан тортиб, тўқималарнинг парчаланиши билан кечувчи бутун оғиз бўшлиғига тарқалиб кетган чуқур ярачалар кузатилади;
• Тана ҳарорати кўтарилади, уйқуси бузилади, оғзидан қўланса ҳид келади.

Стоматит давоси

• Стоматитлар умумий ва маҳаллий даволанади;
• Маҳаллий давонинг мақсади, иккиламчи инфекциянинг олдини олиш ёки бартарф этиш;
• Маҳаллий даво: оғиз бўшлиғи 2% ли борат кислота эритмаси, 3% ли водород пероксид эритмаси, 2%ли натрий бикарбонат эритмаси билан тозаланади;
• Яралар кузатилса мойчечак дамламаси, фурациллин билан чайилади;
• Кандидоз стоматитда касалликни келтириб чиқарган асосий касаллик даволанади, замбуруғга қарши леворин, нистатин боланинг ёшига ҳисоблаб берилади, витаминлар буюрилади.

Стоматит давоси

• Герпетик стоматитда маҳаллий даво:

1) Оғриқсизлантирувчи моддани аппликация усулида 2 — 3 минут

қўллаш (10% анестезин ёғдаги аралашмаси);

2) Оғиз шиллиқ қаватини 0,5—1% этакридин лактат эритмасида

ювиш;

3) Оғиз шиллиқ қаватини протеолитик ферментлар билан (трипсин,

химотрипсин) ювилади;

5) Оғиз бўшлиғи шиллиқ қаватини вирусга қарши малҳамлар 0,5%

теброфен, 0,5—1% банафтон, 0,5—1% риодоксол, 3% госсипол

линимента, 0,75% глидеринин, завиракс, виролекс билан

аппликация усулида ишлов бериш.

• Герпетик стоматитда умумий даво:

1) Организмнинг сезувчанлигини камайтириш учун димедрол, тавегил, диазолин, кальций глюконат буюрилади.

Стоматит профилактикаси

• Болани тўғри парваришлаш;
• Гигиена қоидаларига риоя қилиш;
• Стоматитни келтириб чиқарувчи сабаблар бартараф этиш;
• Касалликни эрта аниқлаш ва ташхислаш тўғри стоматологик ёрдамни ташкил қилиш ;
• Болалар уюшган жамоаларда касаллик тарқалмаслиги учун дезинфекциялаш ишларини ўтказиш;
• Касал бола билан контактда бўлган болаларни профилактика
• мақсадида 3 кун мобайнида бурун шиллиқ қаватини ва оғизни 0,25 — 0,5% оксолин мази билан 2 маҳалдан ишлов бериш;
• Профилактика мақсадида оғизни 2 минут давомида 0,1% ДНК — аза ва 5% аскорбин кислотаси билан ингаляция қилиш, 1 таблеткадан 8 махал иммудон таблеткасини тил остига қўллаш (8 кун) тавсия этилади.

Гипотрофия

Паратрофия

Энтероколит

Овқат ҳазм қилиш аъзолари касалликлари

Гастрит

Гастроэнтерит

Бола парваришидаги нуқсонлар

Алиментар омиллар

Иммунодефицит ҳолатлар

Гипотрофия сабаблари

Юқумли касалликлар

Эндокрин безининг касалликлари

Меъда ичак системаси касалликлари

Моддалар алмашинувининг ирсий касалликлари

Гипотрофия – озиқланишнинг сурункали бузилиши бўлиб, 3 та даражаси бор:

I- даража

III- даража

Тана вазни 10-20% га камаяди

Тана вазни 30% ва ундан кўпга камаяди

II – даража

Тана вазни 20-30% га камаяди

Боланинг уйқуси бузилади, иштаҳаси пасаяди.

Умумий аҳволи ўзгармайди.

Қорин соҳасида тери ости ёғ қавати камаяди.

I- даражали гипотрофия

II – даражали гипотрофия

Мушаклар тонуси пасаяди, бола юрмай қўяди.

Тишлари кеч чиқади.

Қорин, кўкрак қафасида тери ости ёғ тўқимаси йўқолади.

Қабзият ва метеоризм кузатилади.

Тери эластиклиги йўқолади.

Қўл-оёқларда камаяди, юзида сақланади.

Тери тургори пасаяди.

Ахлати кам миқдорда, оқимтир, қуруқ, қўланса ҳидли бўлади

Боланинг юзида тери ости ёғ тўқимаси кескин камаяди, танаси, қўл-оёқларида бутунлай йўқолади.

Қабзият ёки ич кетиш, стоматит, пневмония, сепсис кузатилади.

Жисмоний ва руҳий ривожланишдан орқада қолади.

III- даражали гипотрофия

Тана ҳарорати пасаяди, қон босими пасаяди, нафаси юзаки, секинлашган, брадикардия кузатилади.

Аввалига безовталик, инжиқлик, кейинчалик атрофдагиларга лоқайдлик, апатия кузатилади.

Гипотрофиянинг клиник белгилари

Лимфатик-гипопластик ва экссудатив-катарал диатезлар

Болани асосий ингредиентлар билан нотўғри овқатлантириш.

Паратрофия - озиқланишни сурункали бузилиши. Тана массасини, йўқотилмаган ҳолда, модда алмашинувини бузилиши билан кузатилади.

Сабаблари қуйидагилар:

Юқумли касалликлар

Ҳомиладорлик даврида онанинг яхши овқатланмаслиги

Камқонлик касаллиги

Паратрофия клиникаси

• Тери қопламалари оқиш, баъзида кулранг, қуруқ бўлади.
• Тўқималарнинг эластиклиги ва мускул тонуси, тери ости ёғ қавати етарлича ривожланган.
• Кам ҳаракат, ўзгарувчан эмоционал тонус, ланжлик, безовталик, руҳий ривожланишдан ортда қолиши кузатилади.

- Қорин соҳасида, сонда ва қўлларда тери ости ёғ қаватининг қалинлашуви кузатилади.

- Юқумли касалликлар,лимфатик-гипопластик ёки экссудатив диатезлар, рахит, камқонлик, гиповитаминоз белгилари кузатилади.

Касалликни келиб чиқиш сабабларини аниқлаш ва бартараф этиш

Парҳез қилиш

Фермент, витаминлар буюриш, симптоматик муолажалар ўтказиш

Гипотрофия давоси

Боланинг кун тартибини тўғри ташкил этиш

Организмдаги яширин ўчоқларни аниқлаш ва даволаш

Гипотрофия профилактикаси Антенатал даврда – ҳомиладор аёлнинг кун тартибини, овқатланишини тўғри ташкил этиш, тоза ҳавода кўпроқ сайр қилдириш. Постнатал даврда – бола туғилгандан кейин она сути билан овқатлантириш, қўшимча овқатларни ўз вақтида бериш, тўғри парваришлаш, жисмоний ривожланишини назорат қилиш.

Диспепсия -

озиқланишнинг ўткир бузилиши бўлиб,

2 та тури фарқланади:

Оддий диспепсия

Токсик диспепсия

Сабаблари:

Оддий диспепсия

Диспепсиянинг эмизикли ёшдаги болаларда нисбатан кўп учрайдиган формаси ҳисобланади.

Болани нотўғри овқатлантириш, ортиқча овқат бериш, овқатлантириш вақтига риоя қилмаслик, қўшимча овқатларни ўз вақтида бермаслик.

Клиникаси:

1-2 марта қайт қилади, ичи суюқлашади, ахлати яшил рангда бўлиб, ичида овиш-сарғиш доначалар тутади. Ичи кунига 5-15 мартагача келади. Метеоризм кузатилади, қорнида оғриқ хуружи кузатилади.

Сабаблари:

Токсик диспепсия

Бутун организмнинг захарланиши, моддалар алмашинувининг бузилиши билан кечувчи туридир.

Оддий диспепсияни тўлиқ даволамаслик, гигиена қоидаларига риоя қилмаслик, нотўғри овқатлантириш, болани нотўғри парваришлаш.

Клиникаси:

Тана ҳарорати кўтарилади, тез-тез қусади, ичи суюқ бўлиб, ахлат массалари кузатилмайди.Қорнида оғриқ хуружи кузатилади. Токсикоз ва эксикоз белгилари тезлик билан кучайиб, ҳолсизланади, вақти –вақти билан ҳушидан кетади.Тахикардия,брадипноэ, анурия кузатилади.

• Овқат миқдорини чегаралаш; 8-12 соат суюқлик ичириш; Регидрон, глюкосолан ичириш; Бола аралаш ёки сунъий овқатлантирилаётган бўлса, унинг миқдори ва сонини вақтинча камайтириш, нордон аралашмалар бериш; Метеоризмни камайтириш мақсадида эспумизан, карболен бериш; Ферментатив даво: мезим форте, хилак форте, пепсин, панкреатин бериш.
• Овқат миқдорини чегаралаш;
• 8-12 соат суюқлик ичириш;
• Регидрон, глюкосолан ичириш;
• Бола аралаш ёки сунъий овқатлантирилаётган бўлса, унинг миқдори ва сонини вақтинча камайтириш, нордон аралашмалар бериш;
• Метеоризмни камайтириш мақсадида эспумизан, карболен бериш;
• Ферментатив даво: мезим форте, хилак форте, пепсин, панкреатин бериш.

Оддий диспепсия давоси

• Беморни овқатлантириш тўхтатилади ва ўрнига 12-24 соат давомида 5%ли глюкоза, 0,9%ли NaCl эритмаси, регидрон ва глюкосолан буюрилади; Қайт қилаётган беморни меъдаси 2%ли натрий бикарбонат билан чайилади; Ферментатив даво: мезим форте, хилак форте, пепсин, панкреатин бериш. Бемор шифохонага ётқизилади ва инфузион даво қилинади.
• Беморни овқатлантириш тўхтатилади ва ўрнига 12-24 соат давомида 5%ли глюкоза, 0,9%ли NaCl эритмаси, регидрон ва глюкосолан буюрилади;
• Қайт қилаётган беморни меъдаси 2%ли натрий бикарбонат билан чайилади;
• Ферментатив даво: мезим форте, хилак форте, пепсин, панкреатин бериш.
• Бемор шифохонага ётқизилади ва инфузион даво қилинади.

Токсик

диспепсия давоси

Гастрит -

меъда шиллиқ пардасининг яллиғланиши.

Клиникаси:

- Умумий аҳволи тўсатдан, кўпинча кечаси оғирлашади;

- Тана ҳарорати 39-40 С га кўтарилади;

- Қайт қилади, қорин соҳаси – тўш тагида оғриқ пайдо бўлади;

- Жиғилдон қайнайди, ҳаволи кекириш кузатилади;

- Қайт қилгандан сўнг аҳволи бироз енгиллашади.

Давоси:

- Меъдаси ювилади;

- Ҳуқна қилинади;

- 8-12 соат давомида овқат берилмай, фақат суюқлик ичирилади;

- Вена ичига 5% ли глюкоза, 0,9%ли NaCl ва Рингер эритмаси юборилади.

Сабаблари:

- Овқатланиш тартибининг бузилиши;

- Ўта аччиқ, шўр, иссиқ ёки совуқ таомларни меъёридан кўп тановул қилиш;

- Юқумли омиллар билан зарарланган овқатларни истеъмол қилиш;

- Меъдага таъсир кўрсатувчи дорилар истеъмол қилиш;

Асосий маълумотлар

• Инсон ҳуқуқлари Конвенциясига асосан ҳар бир бола тўлақанли овқатланиш ҳуқуқига эга.
• Болаларни етарли даражада озиқланмаслиги ҳар йили 3,1 миллион боланинг ўлимига сабаб бўлади. Бу эса умумий болалар ўлими кўрсаткичининг 46 % ташкил этади.
• 2013 йили дунё бўйича 161,5 миллион 5 ёшгача бўлган болаларнинг ўсиш кўрсаткичлари паст бўлган. 50,8 миллион боланинг нотўғри овқатлантирилиши оқибатида тана вазни бўй кўрсаткичига нисбатан паст бўлган, шу билан бирга 41,7 миллион болада ортиқча вазн аниқланган.

Асосий маълумотлар

• Ўртача 36% 6 ойгача бўлган болалар фақатгина она сути билан озиқлантирилади.
• Баъзи мамлакатларда 6-23 ойлик бўлган кўкрак сити билан озиқлантирилаётган болаларнинг фақатгана 3/1 қисмига қўшимча овқатлар билан тўғри боқилади.
• 6 ойдан сўнг барча болалар хам қўшимча овқатлантириш қоидаларига тўлиқ риоя этилган холда озиқлантирилмайди.

Асосий маълумотлар

• Агар болалар 23 ойгача кўкрак сути билан боқилса, ҳар йили 800 000 нафар 5 ёшгача бўган болаларни хаётини сақлаб қолиш мумкин бўлар эди.

Болаларни озиқлантириш бўйича БЖССТ ва ЮНИСЕФ тавсиялари

Кўкрак ёшидаги болаларни озиқлантириш бўйича қуйидаги тавсияларни бериш мумкин:

• Бола туғилгандан сўнг 1 соат ичида уни она сути билан озиқлантириш.
• Биринчи 6 ойликда фақат кўкрак сути билан боқиш.
• Бола 6 ойлигидан 2 ёш бўлгунга қадар, кўкрак сути билан боқишни давом эттириш билан биргаликда хавфсиз қўшимча озуқа бериш тавсия этилади.

Кўкрак сути билан боқишнинг афзалликлари .

• Тулаконли озуқа.
• Енгил ҳазм бўлади.
• Инфекциядан ҳимоя қилади.
• Она билан бола ўртасидаги ҳиссий боғлиқликни таъминлайди.
• Онани бевақт хомиладорликдан сақлайди.

Оғиз сутининг таркиби.

• Иммуноглобулинларга бой
• Лейкоцитларга бой
• Бўшаштирувчи таъсирга эга
• Ўсиш омилларига эга
• А витаминига бой

Оғиз сутининг афзалликлари

• Инфекция ва аллергиядан ҳимояни таъминлайди
• Микониянинг ажралишига кўмаклашади ва сариқликнинг олдини олади.
• Ичакларнинг етилишига ёрдам беради.
• Кўз касалликларни олдини олади.
• Кўкрак ёшидаги болаларга қўшимча овқат берилганда ва она сутидан кейин болани умумий озиқлантиришга ўтилганда бола осон мослашади.

Бола она сутини кам олаётганлик белгилари .

• Тана вазнининг кам ошиши
• Боланинг ичи кам микдорда, қуруқ ва яшил келиши.
• Сийдикнинг кам миқдорда ажралиши
• Боланинг эмишдан бош тортиши.
• Кўкракни соғганда сут йўқлиги.

Бола сутни етарлича олмаётганлик сабаблари .

• Кўкрак билан эмизишнинг кеч бошланиши.
• Кўкрак билан кам, қисқа ёки соат бўйича эмизиш
• Тунда эмизмаслик
• Кўкракка нотўғри қўйилиши.
• Шиша, сўрғичлардан фойдаланиш
• Бошка озуқа махсулотлари ва суюқликлар бериш.

• 6 ОЙДАН 9 ОЙЛИККАЧА БЎЛГАН БОЛАГА ҚЎШИМЧА ОВҚАТ БЕРИШ
• Боланинг талабига кўра кундузи ҳам, кечаси ҳам эмизишни давом эттириш
• Бола 6 ойга тўлгач, кўкрак сутига қўшимча равишда бошқа овқатларга эҳтиёж сезади. Биринчи марта қўшимча озуқани куннинг биринчи ярмида, бола инжиқлик қилмаётган ва касал бўлмаган пайтда 2-3 ош қошиқдан таом бериш билан бошлаш керак.
• Асосий озуқа маҳсулотларидан , жумладан, сабзавотли пюре ёки бўтқадан (макка-жўхори, гуруч, гречкадан тайёрланган) бошлаш керак.
• Даврийлиги: болага кунига 3 марта қўшимча овқат беринг.
• Миқдори: миқдорни аста-секин косачанинг ярмигача оширинг
• (250 мл. ҳажмли косача). Бола берилган овқатни тўлиқ еганлигига ишонч ҳосил қилиш учун алоҳида идишдан фойдаланиш керак.
• Қуюқлиги: болага оила учун тайёрланган таомни пюре шаклида

бериш мумкин.

• 8 ойга келиб, бола қўл билан ейиш мумкин бўлган таомларни истеъмол қилиши мумкин.

• Болаларга қўшимча озуқа бериш бўйича тавсиялар:

• Бола 2 ёшга тўлгунча унинг талабига кўра она сути билан боқишни давом эттириш;
• Болани озиқлантиришда шошмаслик, уни мажбурламаслик, уни доимий кузатиб туриш;
• 6 ойликдан бошлаб озгина миқдорда суюқ қўшимчалар беришни бошлаб, бола ёшига қараб кўпайтириб бориш;
• Озуқа таркибини доимо турлича бўлишига харакат қилиш ва уни суюқ холатдан қуюқлаштириб бориш;
• Имконият даражасида витамин ва минералларга бой бўлган қўшимча маҳсулотлар тавсия этилади;
• Ичиладиган суюқликлар миқдорини кўпайтириш, юмшоқ, бола яхши кўрган овқатни бериш.

Нима қўшимча овқат бўлиши мумкин?

• Боланинг бир ёшгача бўлган даврида она сути ва уни ўрнини босувчилардан ташқари: табиий шарбатлар, творог, тухум сариғи, сариёғ ва ўсимлик ёғи, нон, печенье, бўтқалар, сабзавот ва мевали пюрелар, қатиқ, сут.

Оғир шароирларда болаларни озиқлантириш

• Оғир шароитдаги оилалар ва уларнинг фарзандларига алоҳида эътибор ва амалий ёрдам бериш талаб этилади. Имконият даражасида кўкрак ёшидаги болаларнинг оналари улар билан бирга бўлишлари ва қўллаб қувватланишлари керак. Оғир шароитда она сути билан боқиш энг муқобил танлов ҳисобланади.
• Оғир шароитларга қуйидагилар мисол бўлади:
• Кам вазн билан туғилган ёки

муддатидан эрта туғилган болалар;

• ОИВ билан инфицирланган оналар;
• Ўсмир оналар;
• Кўкрак ва эрта ёшдаги яхши

озиқлантирилмаган болалар гипотрофик);

• Фавқулотда холатлардан азият чеккан

оилалар ва уларнинг фарзандлари.

Сунъий озиқлантириш

Камчиликлари:

• Инфекцион касалликларга берилувчан, диарея кўп кузатилади
• Болада А витамин етишмовчилиги кузатилади,
• Турли аллергияларга мойиллик кучаяди,
• Ортиқча вазн олиш эҳтимоли ортади,
• Озиқлантиришда санитар гигиеник талабларга риоя қилиш ва озуқани хар гал янгитдан тайёрлаш
• Болаларнинг ақлий ривожланиши нисбатан паст
• Болаларда ўлим кўрсаткичи нисбатан баланд

1 ёшдан 7 ёшгача бўлган болаларни озиқлантириш

• Ошқозон-ичак тизимининг нозиклигини инобатга олган холда болага бериладиган овқат маҳсулотларининг сифати ва тайёрланиш жараёни қаттиқ назорат остида бўлиши керак. • Ҳар куни: сут, гўшт, ёғ, нон, шакар, туз. • 2-4 кунда 1 марта: балиқ, творог, тухум. • Хайвон оқсилларининг миқдори:

1-3 ёшда – 75%,

4-6 ёшда – 65%,

7 ёшдан катта

болаларда – 50%

Эътиборингиз учун рахмат!!!