XV – XIX ғасырларда Қазақстан аумағының географиялық зерттелуі

Сабақтың тақырыбы: XV – XIX ғасырларда Қазақстан аумағының

географиялық зерттелуі

Сабақтың мақсаты:

а)білімділік: Қазақстан аумағының географиялық тұрғыдан зерттелуінің

басты мақсаты, оған еңбек сіңірген ғалымдар, зерттелудің

қазақ елінің дамуына ықпалы туралы мағлұматтарын кеңейту.

ә) дамытушылық: шығармашылықпен жұмыс жасау арқылы оқушылардың ой – өрістерін дамыту, өз бетімен жұмыс жасау қабілетін, есте сақтау қабілетін жақсарту.

б) тәрбиелік: Оқушыларды Отанына, туған жеріне деген сүйіспеншілік және құрметке бөлеу, отансүйгіштікке баулу, тұлға ретінде тәрбиелеу.

Көрнекі құралдар: Қазақстанның физикалық картасы," П.П.Семеновтың Жоңғар (Жетісу) Алатауы мен Тянь – Шаньға саяхаты"," Ш.Уәлихановтың Құлжа мен Қашқарияға саяхаты", атлас, слайдтар, суреттер, қосымша материалдар.

Пәнаралық байланыс: тарих,әдебиет, өлкетану

Сабақ әдісі: І. Ұйымдастыру кезеңі

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау

ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру

Сабақ бөлімдері: Блум жүйесі – мақсат қоя оқыту технологиясы

1. Білімділік

2. Түсіну

3. Талдау

4. Қолдану

5. Жинақтау

6. Бағалау

IV. Үйге тапсырма беру

Үйге берілген тапсырманы сұрау

1. Қазақстан жері туралы орта ғасырлардағы географиялық зерттеулер туралы не білеміз?

2. Әбу Насыр Әл – Фарабидің қандай еңбектері бар?

3. Махмуд Қашғари туралы не білеміз?

4. Қытай зерттеушілері мен орыс зерттеушілері Қазақстан жайлы қандай мәліметтер қалдырған?

Жаңа сабақты түсіндіру

Сабақтың эпиграфы:

«Өткенді аңсай бергеннің бұл күнге жарасымы жоқ, ал өткен тарихтың жақсысын білмегеннің келешегі жоқ».

Ғ. Мүсірепов.

I. Білімділік

7 сыныптан оқығанды еске түсіру.

• Ұлы географиялық ашылулар кезеңінің XV – XIX ғасырында қандай географиялық жаңалықтар болды?

Жұптық жұмыс. Сынып оқушыларына жаңа тақырыпты бөліп беру.

1 – жұп. XV – XIX ғасырдағы зерттеушілер

2 – жұп. П.П.Семенов – Тянь – Шанский зерттеулері

3 – жұп. Н.А.Северцов зерттеулері

4 – жұп. И.П.Мушкетов зерттеулері

5 – жұп. А.Н.Краснов зерттеулері

6 – жұп. Л.С.Берг зерттеулері

7 – жұп. Ш.Уәлиханов зерттеулері

П.П.Семенов Тянь – Шанский (1827 - 1914)

Еуропалық ғалымдар ішіндегі Тянь-Шань тауын зерттеген алғышқылардың бірі. 1865 – 1867 жылдары ол орталық және Солтүстік Тянь-Шанға бірнеше рет экспедиция жасап, Хан Тәңірі шыңының бөктеріне дейін жеткен.

Н.Н.Северцов (1827 - 1885)

Зерттеулері: Арал теңізі, Сырдарияның төменгі сағасы, Тянь-Шань, Жетісу, Қызылқұм, Қаратау, Үстірт пен Мұғалжар.

Жануарлардың өсіп-өнуі мен таралуына физикалық-географиялық жағдайлардың әсер ететінін дәлелдеді.

Еңбегі: «Түркістан өлкесіне саяхат»

И.В.Мушкетов (1850 – 1902)

Зерттеулері: 1875-1876 жж Тянь-Шаньның солтүстігі, Жоңғар (Жетісу) Алатауы, Әулиеата (қазіргі Тараз), Сусамыр, Ыстықкөл.

Еңбектері: «Түркістан» (1886 - 1906), 1887 ж Верныйдағы (Алматы) болған жер сілкінісінің себептері мен шөлді аудандардағы жел әрекеті туралы құнды деректер жинақтады.

А.Н.Краснов(1862 - 1914)

Зерттеулері: Тянь-Шань тау жүйесі мен Балқаш көлі маңындағы шөлді аймақтың өсімдіктер жамылғысын зерттеді.

Л.С.Берг (1876-1950)

Зерттеулері: 1900-1903 жж. Арал теңізін зерттеп, Қызылқұм, Арал маңы, Қарақұм, Үлкен және Кіші Борсық құмдарын аралады.

Еңбектері: «Арал теңізі» (1908 ж) Қазақстан аумағын ландшафтылық аймақтарға және морфологиялық облыстарға бөлді.

Ш.Ш.Уәлиханов (1835-1865)

Саяхаттары екі кезеңге бөлінеді. 1-саяхаты: 1855 ж Жоңғар қақпасына, Алакөл, Тарбағатай, Жетісу, Іле өлкесі.

2-саяхаты: 1855-1856 ж Ыстықкөл, Құлжа.

Еңбектері: «Жоңғария очерктері», «Қытай империясының батыс провинциясы және Құлжа қаласы», «Қырғыздар туралы жазбалар», «Ыстықкөл сапарының күнделіктері», «Қазақ халық поэзиясының түрлері мен еңбектері», «Алтыншар туралы», «Тау қырғыздары туралы», қырғыздың алғаш «Манас» жырын жазып алған.

ІІ. Түсіну

дінтанушы

географ

Шоқан

тілші

тарихшы тілші

суретші саяхатшы этнограф

Шоқан-географ . Қазақстан , Орталық Азия жерінің географиялық тұрғыдан зерттеді.

Шоқан - тілші.Ғалым қазақ, ұйғыр, қырғыз, парсы, араб тілдерін жете білген.

Шоқан-суретші. 150-ден астам көркем суреттері бар. Мысалы: "Автопортрет", "Қашқариялық келіншек"

Шоқан- этнограф.Саяхаттарында халықтардың тарихы, әдет-ғұрыптапы, мәдениеті, фольклорын зерттеді.

Шоқан-саяхатшы. Европа еліне Қашқарияны тұңғыш танытқан. Оның өмірінде "Ыстықкөл сапары", "Қашқария саяхаты " өте маңызды болды.

Шоқан-тарихшы."Сібір тарихынан хаттар " еңбегі, сондай-ақ, қазақ -қырғыз халықтар мәдениеті, "әдебиеті, фольклоры туралы ғылыми пікір жазған.

Шоқан-дінтанушы. "Елдегі мұсылмандық туралы", "Шаман дінінің қазақ арасындағы қалдықтары" атты еңбектерінде дінтанушылық сипаттарып көрінеді.

"Есте сақта"

№	зерттелген уақыты	зерттеген саяхатшылар	зерттелген аймақтар
1	(XVI ғ. аяғы XVIІ ғ. басы )	Қадырғали Қосынұлы Жалаири	Талас, Сайрам
2	XVIІ ғ.	С.Ремезов	"Сібірдің сызба кітабына" Қазақстан аумағын кіргізді.
3	1832ж.	А.И.Левшин «Қырғыз-Қазақ немесе Қырғыз-Қайсақ ордалары мен далаларының сипаттамасы".	Қазақстан жеріне тұңғыш рет физикалық-географиялық сипаттама берілді.
4	1856-1857ж.	П.П.Семенов Тянь-Шанский	Орталық және Солтүстік Тянь-Шань, Хан-Тәңірі массивін зерттеді.
5	1857-1858ж.	Н.А. Северцов "Түркістан өлкесіне саяхат"	Арал теңізі, Сырдария, Тянь-Шань, Қызылқұм, Қаратау, Үстірт, Мұғалжар.
6	1875-1876ж.	И.В.Мушкетов "Түркістан" еңбегінің авторы. 1881ж.Түркістанның алғашқы геологиялық картасын жасады.	Тянь-Шаньның солтүстігі, Жоңғар Алатауы, Ыстықкөл.1887 жылғы Верныйда болған жер сілкінісінің зардаптарын зерттеді.
7	1900-1903ж.	Л.С. Берг "Арал теңізі"	Арал теңізін зерттеді.
8	ХІХғ.	Ш.Уәлиханов "Тау қырғыздары", "Жоңғар очерктері" 22 жасында Орыс география қоғамының толық мүшесі болып қабылданды.	Жоңғар Алатауы, Тянь-Шань, Ыстықкөл, Жетісу өңірін зерттеді.

«Сандар сөйлейді» Шаңырақ кесте

1

2

3

9

4

8

5

7

6

ІІІ. Талдау. 1. Кім жылдам?

"Диуани лұғат -ат-түрк"

"Ғылымдар тізбегі"

"Түркістан өлкесіне саяхат"

Ғылымға азық берер, қайнар көз кітап бетімен шектелмейді, өмірді тану мен, еңбек адамының жасампаз ісін тану мен кең өрісін табады.

Қ.Сәтбаев

"Арал теңізі"

"Түркістан"

"Сібірдің сызба кітабы"

"Жылнамалар жинағы"

"Қырғыз -Қазақ немесе Қырғыз- Қайсақ"

Мәтін ішінен ескі атауларды табу:

Әулиеата – (Тараз)

Жоңғар – (Жетісу)

Верный – (Алматы)

IV.Қолдану. Кескін картамен жұмыс.

Номенклатура: Каспий теңізі, Арал теңізі, Сырдария, Тянь – Шань, Жетісу, Қызылқұм, Қаратау, Үстірт, Мұғалжар, Іле, Күнгей алатауы, Ертіс, Балқаш, Үлкен және Кіші Борсық құм, Торғай, Сарыарқа, Нарын, Аягөз, Ақсу, Лепсі, Іле, Шелек, Шарын.

V .Жинақтау "Ой қозғау"

«Шоқан жүрген жолдар» тақырыбы бойынша оқушылардың өз ойын тыңдау.

1. Көкшетау Сырымбет Қашқария

2. Құлжа Верный Қостанай

3. Ыстықкөл Омбы Жетісу

Бағалау

Кері байланыс «Жетістік ағашы» оқушылардың сабақ туралы пікірін жаздыру.

Үйге тапсырма: XV – XIX ғасырларда Қазақстан аумағының

географиялық зерттелуі

2.Қазақ жерін зерттеушілердің еңбектерінен реферат жазу. (Оқушылардың өз қалаулары бойынша)

Пайдаланған әдебиеттер :

1. " Қазақстанның физикалық географиясы " Ә.Бейсенова,Қ.Карпеков

2." Оқыту әдістемесі " Б. Асубаев, Г. Сүлейменов

3. "Географиялық ашылулар" Н. Баяндин

4."Қазақстанның физикалық географиясы хрестоматиясы"

Ә.С.Бейсенова,К.Д.Каймулдинова

5. "География және табиғат"журналы 2010 .ж. №4 , 2007.ж.№1 , 2006.ж. №6

5

6

4

7

8