Сыныбы: 7
П?ні: Материктер мен м?хиттар географиясы
Та?ырыбы: Материктер мен м?хиттарды? зерттелу кезе?дері
Саба?ты? ма?саттары:
1. Білімділік: Материктер мен м?хитты т?сіндіре отырып, зерттелу тарихы мен жасалу технологиясына к??іл б?лдіру ж?не т?сіндіру, таныстыру.
2. Дамытушылы?: О?ушыларды? ойлау ?абілеттерін дамыту, картамен глобуспен ж?мыс істеу ?абілеттерін ?рі ?арай дамыту.
3. Т?рбиелік: О?ушыларды? ?ызы?ушылы?ын арттыру ж?не ?з бетінше зерттеуге баулу.
Саба?ты? т?рі: Аралас
О?ыту ?дісі: С?ра?-жауап, суреттеп т?сіндіру
Саба?ты? ?дістемелік жабды?талынуы: Д?ние ж?зіні? картасы, атлас карта, о?улы?, глобус, суреттер
Саба?ты? жоспары:
№
Саба?ты? кезе?дері
Берілетін уа?ыт (мин)
1.
?йымдастыру
1-2
2.
?й тапсырмасын с?рау
10-12
3.
?ткен саба?пен жа?а саба?ты байланыстыру
2-3
4.
Жа?а саба?ты т?сіндіру
18-20
5.
Жа?а саба?ты бекіту
5-6
6.
?йге тапсырма беру
1-2
Саба?ты? барысы: ?йымдастыру кезе?і. Сынып?а кіріп, о?ушылармен амандасып, оларды? бар жо?ын аны?тап, ?й тапсырмасын с?раймын.
?й тапсырмасын с?рау:
С?ра?: Жер шары бетіні? жалпы ауданы ?анша млн км²?
Жауап: 510,2 млн км²
С?ра?: Жер шарында барлы?ы ?анша материк бар ж?не оларды ата?
Жауап: 6 материк, Еуразия, Солт?стік Америка, О?т?стік Америка, Африка, Аустралия, Антарктика
С?ра?: ?р материктерді? аудандарын ата?
Жауап: Еуразия-54 млн км² астам, Африка 30,3 млн км², Солт?стік Америка 24,2 млн км², О?т?стік Америка 18,3 млн км², Антарктика 14 млн км², Аустралия ж?не М?хит аралдары 9,0 млн км²-ге жуы?
С?ра?: Жер шарында?ы ірі архипелагтарды ата?
Жауап: Канаданы? Арктикалы? архипелагы, Малайя архипелагы, Шпицберген архипелагы.
С?ра?: Д?ние б?ліктері дегеніміз не?
Жауап: ??рлы?ты? ашылуы мен ?оныстану ерекшеліктеріне с?йкес шартты т?рде ажыратылатын тарихи-географиялы? ірі айма?тар
С?ра?: Д?ние б?ліктері ?анша ж?не оларды ата?
Жауап: 6, Еуропа, Азия, Африка («Ескі Д?ние»), Америка, Аустралия, Антарктика («Жа?а д?ние»)
С?ра?: Д?ниеж?зілік м?хитты? жалпы ауданы ?анша млн км²?
Жауап: 361 млн км²
С?ра?: Д?ниеж?зілік м?хитты? е? тере? жерін ата ж?не оны? тере?дігі ?анма метр?
Жауап: Тыны? м?хитта?ы Мариана ш???ымасы, 11 022 метр
Жа?а саба?ты т?сіндіру:
Адамзатты? географиялы? т?сініктері ал?аш?ы ?ауымды? кезе?нен-а? жина?тала бастады. Жер таби?аты, халы?тары ж?не оларды? т?рмыс-тіршілігі жайлы деректер мы?да?ан жылдар бойы жина?талды, географиялы? зерттеулерді? тарихы бірнеше кезе?дерге б?лінеді.
1 –ші, Ежелгі д?уірлерде байыр?ы ?ылым мен м?дениетті? оша?тары –Месопотамия, Парсы жері мен Египеттегі, Карфаген ж?не Ежелгі Грек, Рим елдеріндегі жа?а жерлерді игеру мен со?ыс жоры?тары н?тижесінде географиялы? деректер ?ар?ынды т?рде жина?тала бастады. Грекия о?ымыстыларыны? е?бектері географияны? ?ылыми негізін ?алады.Тарих ?ылымыны? негізін салушы грек ?алымы Геродотты? 9 томды?«Тарих» атты е?бегінде географияны? ал?аш?ы ?ылыми т?сініктері берілген.
2-ші, Ежелгі Грек ?алымы Аристотель Жер – шар т?різді дегенПифагорды? т?сінігін ілгері дамытады. Жылды 365 к?нге б?ліп, Ай мен К?нні? т?тылу себептерін д?лелдеп берді.
Эратосфен ендікті, бойлы?ты на?ты ?лшеп, т???ыш рет географиялы? карта жасады, математикалы? географияны? негізін сал?ан.
Римдік ?алым Страбон географияны жер туралы ?ылым ретінде т?сініп, Жерді географиялы? жа?ынан сипаттайтын «География» деп аталатын 17 кітап жаз?ан.
?лы географиялы? ашулар кезе?і ? ХV- ХVІІІ ?асырлар аралы?ында?ы жа?а жерлерді? ашылуымен байланысты география тарихында бол?ан аса ма?ызды жа?алы?тармен сипатталады.
1492 жылы Христофор Колумб бас?ар?ан испан экспедициясы Атлант м?хиты ар?ылы ?ндістан?а баратын жолды іздеу барысында Багам, Кіші Антиль аралдарын ашты, с?йтіп Жа?а д?ниедегі жа?а ашулар?а негіз салды. Колумб ?зі Вест-Индия деп атал?ан айма??а кейіннен та?ы 3 рет саяхат жасады.
1498 жылды? 20 мамырында Васко да Гама бас?ар?ан португал кемесі Каликут (Калькутта) Шы?ыс Азияны игеру, тонау ж?не б?лісу кезе?і осы к?ннен басталды.
Колумб аш?ан жа?а жерлерге 1499-1503 жылдар аралы?ында Америго Веспуччи 3 рет саяхат жасады. А.Веспуччи жа?а ашыл?ан жерлерді? ?ндістан емес, жа?а д?ние екенін д?лелдеді.
1538 жыл?ы д?ние ж?зі картасында ата?ты картограф Герард Меркатор Американы? солт?стік ж?не о?т?стік б?ліктері ??ымын пайдаланып, оларды «Жа?а Д?ние» деп атады.
1519-1522 жылдар аралы?ында Фернан Магеллан мен СебастьянЭлькано бас?ар?ан испан экспедициясы т???ыш рет жер шарын айналып ?тіп, еуропалы?тар ?шін бейм?лім Тыны? м?хитты ашты.
ХVІІ ?асырда о?т?стік жарты шарда голланды? Абель Тасман кейін ?з атамен атал?ан аралды, 18 ?асырда а?ылшын саяхатшысы Джеймс Кук Жа?а Зеландия аралы мен Аустралияны? шы?ыс жа?алауын ашты. Кукты? зерттеулері Жер шарында?ы су мен ??рлы?ты? ара?атынасы туралы ж?не Тыны? м?хит пен оны? аралдары туралы к?птеген м?ліметтер берді.
ХVІІІ ?асырда?ы орыс экспедициясы ??рамында?ы В.Беринг пенА.И.Чириков Американы? солт?стік-батыс б?лігі мен Алеут аралдарын ашты.
1803-1806 жылдар аралы?ында И.Ф.Крузенштерн менЮ.Ф.Лисянскийді? Тыны?, ?нді, Атлант м?хиттары ар?ылы ж?ріп ?ткен экспедициясы Тыны? м?хитты? к?птеген жа?а аралдарын ашты.
1819-1821 жылдар аралы?ында Ф.Белинсгаузен мен М.Лазарев бас?ар?ан экспедиция 1820 жылы 28 ?а?тарда Антарктика материгін ашты.
1909 жылы Американды? Р.Пири Солт?стік полюске, 1911 жылы Норвег Р.Амундсен О?т?стік полюске жетті.
Б?гінгі та?да Жер шарында ашылма?ан жер жо? деуге де болады, біра? онымен географиялы? ашулар то?тады деген ??ым тумау керек. Жа?а географиялы? зерттеулерде ?ылым мен техниканы? со??ы жетістіктері: ?арышты? ж?не аэро кескіндеулер, геофизикалы? зерттеулер, а?паратты компьютерлік ??деу ж?не т.б. ке?інен пайдаланылады. ?азіргі заман?ы география ?ылымы таби?и ортаны ?ор?ау мен таби?ат ?орларын тиімді падалану, м?хит таби?атын жа?а ??ралдар мен ?дістер к?мегімен танып-білу, адамзат пен таби?ат арасында?ы ?зара байланыс, таби?ат апаттарын болжау ж?не оларды болдырмау ба?ытында зерттеулер ж?ргізуде.
Жа?а саба?ты бекіту: С?йкестендіру кестесі ар?ылы
1.
1819-1821
Семен Дежнев Беринг б??азы ар?ылы Солт?стік м?зды м?хиттан Тыны? м?хит?а ?тті;
2.
1803-1806
Колумб аш?ан жа?а жерлерге Америго Веспуччи 3 рет саяхат жасады;
3.
1519-1522
Ф.Беллинсгаузен мен М.Лазарев бас?ар?ан экспедиция Антарктика материгін ашты;
4.
1499-1503
И.Ф.Крузенштерн мен Ю.Ф.Лисянскийді? Тыны?, ?нді,Атлант м?хиттары ар?ылы ж?ріп ?ткен экспедициясы Тыны? м?хитты? к?птеген жа?а аралдарын ашты;
5.
1648
Фернан Магеллан мен Себастьян Элькано бас?ар?ан испан экспедициясы т???ыш рет Жер шарын айналып ?тіп, еуропалы?тар ?шін бейм?лім Тыны? м?хитты ашты;
?орытынды: Б?гінгі саба?та, материктер мен м?хиттарды? зерттелу кезе?дерін баяндап, таныстырдым.
?йге тапсырма: : §2. Та?ырыпты о?у. Кескін карта?а географиялы? ашылулар, зерттеулерді т?сіру. Реферат жазып келу.
