Та?ырыбы: Д?ниеж?зіні? ауыл шаруашылы?ы

СИНЕКТИКАЛЫ? Б?ЛІМ (та?ырып бойынша проблеманы аны?тау ж?не шешу).

ЕСІ?Е Т?СІР!

1. Ауыл шаруашылы?ыны? ?андай басты салаларын білесі?дер ?

2. Ауыл шаруашылы?ыны? интенсивті даму жолы ?

3. Ауыл шаруашылы?ыны? экстенсивті даму жолы ?

Жа?а та?ырыпты о?ушылар?а ?з бетімен ме?герту тапсырмалары (топты? ж?мыс)

1-?адам: «Білу» тапсырмаларын ме?герту

Бос орын?а тиісті с?здерді жазы?дар.

1. Ауыл шаруашылы?ы - халы? шаруашылы?ыны? е? ежелгі ж?не таби?ат жа?дайларына тікелей т?уелді, к?п тара?ан саласы. 2001 жыл?ы м?лімет бойынша д?ние ж?зінде б?л салада, шамамен 1,3 млрд-тан астам адам е?бек етеді, о?ан ауыл шаруашылы?ында?ы шаруа отбасыларын ?осатын болса, онда ол к?рсеткіш 2,6 млрд адам?а жетеді.

2.Д?ние ж?зінде экономикалы? белсенді халы?ты? (ЭБХ)46%-ы аграрлы салада е?бек етеді.

(22-кестені ?ара?дар).2000 жылды? басында Батыс Еуропа елдерінде б?л к?рсеткіш-8%, А?ш-та-3%, Канадада- 4%, Ресейде- 14%, ?аза?станда 40%-?а жуы? болса, ал дамушы елдерде ол ?те жо?ары (42-сызбан?с?а?а ?ара?дар).

3.Жер шарында?ы е? ??нарлы топыра? ?атарына ??рамында ?арашірігі мол ?ара топыра?, минералды заттары мол жанартаулы? топыра? ж?не т?нба жыныстардан т?зілген ?зен а??арлары бойында?ы топыра?тар жатады.

4.?азіргі кезде ?ылым мен техниканы? озы? жетістіктері а.ш-да ке?інен ?олданылып отыр?ан елдерде климатты? жа?дай?а т?уелділік ?лде?айда т?мендейді. Мысалы, Сауд Арабиясы к?пшілік б?лігін ш?лдер алып жат?анына ?арамастан, со??ы жылдары бидаймен ?зін толы? ?амтамасыз етіп, тіпті оны экспорт?а шы?ара бастады.

5.Аграрлы? ?атынастар.Экономикалы? де?гейі жо?ары елдерде (А?Ш, ГФР, Франция т.б.) ?ылым жетістіктері мен агротехникалы? шаралар ке?інен ?олданылуы н?тижесінде мал шаруашылы?ы ?німдеріні? ?лесі жо?ары.

6. ?сімдік ж?не мал шаруашылы?ы ?німдерін ??дейтін ?нерк?сіп салалары арасында?ы ?зара байланыс агро?нерк?сіптік кешен (А?К) ар?ылы ж?зеге асады.М?ндай кешендер ??рылымы мен ?уатына ?арай алуан т?рлі болып келеді ж?не дамы?ан елдерде ке? ?анат жай?ан, ал дамушы елдерде олар жа?а-жа?а беле? алуда.

7. Б?гінгі та?да жерге иелік етуді? бірнеше т?рі ?атар кездеседі.Олар: жеке меншіктік, мемлекеттік меншік, ж?не кооперативтік меншік.Е? к?п тарал?аны жерге жеке меншік иелігі, олар д?ние ж?зіндегі тауарлы? ауыл шаруашылы? ?німдеріні? басым б?лігін ?ндіреді.

8.Жо?ары дамы?ан елдерді? к?пшілігінде жер ?орыны? біраз б?лігі ірі жер иеленушілерді?- фермерлерді? ?олында шо?ырлан?ан. Олар?а берілген орташа жер м?лшері – 40-50 га.Біра? жерді? басты ?ожасы-мемлекет. Мысалы, А?Ш-та жер ?орыны? ¼-і мемлекет меншігінде.

Дамушы Азия мен Африканы? бір?атар елдерінде жергілікті ж?не сырттан ?келінген к?рделі ?аржы?а негізделген ірі капиталистік шаруашылы?тармен ?атар феодалды?, тіпті ру-тайпалы? ?атынастары ?лі са?талып ?ал?ан шаруашылы?тар да к?птеп кездеседі.Ал Латын Америкасы елдерінде жер ?орыны? к?пшілігін помещиктік шаруашылы?ты? негізін ??райтын ірі жер иеліктері-латифундиялар меншіктейді, олар?а берілген орташа жер м?лшері -2-3 мы? га.

Б?рын?ы ТМД мен Шы?ыс Еуропа елдерінде меншікті? жа?а т?рлері енгізілуде.Жер ?орыны? біраз б?лігі фермерлерге, кооперативтер мен жалгерлерге ?за? мерзімге беріліп, олар ?з ?алаулары бойынша оны ?ажеттеріне жаратады. Біра? мемлекет тарапынан жерді пайдалану мен к?тіп-баптау шараларына т?ра?ты ба?ылау ж?ргізіліп отырады.Сонымен ?атар жерді жеке меншікке беру м?селелері де басты назарда т?р. ?аза?станда жер меншігіне ?атысты осы ба?ытты ?стануда.

9. Даму ба?ыттары. Ауыл шаруашылы?ы ?зіні? дамуы мен ?ркендеу сипатына ?арай ?ш топ?а ажыратылады:

1.Д?ст?рлі (т?тынушы) ауыл шаруашылы?ында ?ауымды? ж?не ру-тайпалы? ?атынастар ?лі де са?тал?ан. Б?л топ ауыл шаруашылы?ыны? екі т?рінен т?рады. Біріншісі- Африка, О?т?стік Америка ж?не Азияны? ыл?алды тропиктік ормандарына т?н а?шылы?, балы? аулау ж?не ?сімдіктерді жинаумен ?атар жер ??деуді ?штастыру.Негізгі ?сіретін да?ылдары-тамыр ж?не т?йнек жемістілер, асты?, б?рша? т??ымдастары, май пальмасы. Жер ??деуде д?ст?рлі к?не т?сілдер (кетпен, со?а) ?олданылады. Б?л шаруашылы? ?ртеп-кесу шаруашылы?ы деп аталады. Ал екіншісі-к?шпелі ж?не жартылай к?шпелі мал шаруашылы?ы. ?сіресе Африка мен Азияны? тропиктік, ?о?ыржай белдеулекріні? ??р?а? аудандарында (т?йе, ?ой, ірі ?ара жыл?ы ?сіру) ж?не С. Еуропа мен Азияны? тундра зонасында (б??ы ?сіру) ке? тара?ан.Б?л шаруашылы? дамушы елдерге т?н, ?те ?са? шаруашылы? жиынты?тарынан ??ралады. Оларда?ы е?бек ?німділігі дамы?ан елдермен салыстыр?анда 25 есе т?мен.Кейде егіншілік мал шаруашылы?ымен ?штаспай, одан б?лек дамиды ж?не к?п жа?дайда бір ?ана да?ыл ?сіруге ба?ыттал?ан. Мысалы, О-Ш Азия елдері –к?ріш, Африка елдері-кофе мен жержа??а?, ал Латын Америкасы елдері-?ант ??ра?ы мен какао ?сіруге мамандан?ан.

2. Тауарлы ж?не жартылай тауарлы д?ст?рлі шаруашылы? пен помещиктік-латифундиялы? шаруашылы?- ауыл шаруашылы?ында ?ш т?рлі ба?ытта ж?ргізіледі:

а) егіншілік шаруашылы?ы(к?п е?бек к?шін ?ажет ететін Азияда?ы к?ріш ?сіру);

?) егіншілік ж?не егіншілік пен мал шаруашылы?ы- Африка мен Азия?а ж?не Латын Америкасына т?н.С?раныс?а ие д?нді да?ылдар мен жемістер, сергітпе ж?не техникалы? да?ылдар (банан, кофе, какао, шай, каучук ж?не талшы? беретін ?сімдіктер) мал шаруашылы?ымен ?штасады;

б) к?п салалы тауарлы егіншілік пен мал шаруашылы?ы- Еуропаны? кейбір елдері мен Азия?а ж?не Латын Америкасы елдеріне т?н.

3.Жо?ары мамандан?ан тауарлы ауыл шаруашылы?ы- ол ауыспалы егістіктері бар ?сімдік шаруашылы?ы мен мал азы?ын дайындауды ?оса ж?ргізетін интенсивті мал шаруашылы?тарынан ж?не оларды байланыстырушы А?К-тер жиынты?ынан т?рады. М?нда ?ТР н?тижесінде механикаландыру мен химияландыру ?зіні? шары?тау шегіне жеткен.Тіпті автоматтандыру, селекция мен генетика, биотехнологияны? соны жетістіктері ке?інен пайдаланылуда.Оларды? ?ндірісі ішкі, ?сіресе сырт?ы нары? с?ранысына ба?дар ?стайды, с?йтіп олар «мемлекет ішіндегі мемлекет» р?лін де орындайды. Жо?ары механикаландырыл?ан алты шаруашылы? т?ріне б?лінеді:

а) д?нді да?ылдар шаруашылы?ы (бидай, ж?гері).

?) интенсивті егіншілік (д?нді да?ылдар, техникалы? да?ылдар, жеміс ж?не бау -ба?ша).

б) плантациялы? шаруашылы? (жеміс, сергітпе ж?не техникалы? да?ылдар).

в) экстенсивті жайылымды? мал шаруашылы?ы (етті ба?ытта?ы ірі ?ара, ?ой).

г) интенсивті мал шаруашылы?ы (с?тті ж?не с?тті-етті ірі ?ара, ет ба?ытында?ы ірі ?ара борда?ылау, шош?а ж?не ??с ?сіру).

д) интенсивті егіншілік пен мал шаруашылы?ы (бау-ба?ша, жем дайындау, с?тті-етті ірі ?ара, шош?а ж?не ??с ?сіру).

10. ХХ ?асырды? 60-жылдарынан бастал?ан «жасыл революцияны?» негізі болып табылатын басты м?селелерге-м?дени ?сімдіктерді? ?німділігін арттыратын ж?не егістік жерлерді пайдалану м?мкіндігін ке?ейтетін да?ылдарды? тез пісетін сорттарын шы?ару, суландыру шараларын ?л?айту жатады.Б?л революция дамушы елдер ауыл шаруашылы?ыны? артта ?алуы таби?и себептерге ?ана емес, е? алдымен, ?леуметтік- экономикалы? жа?дайлар?а байланысты болатынын к?рсетті. ХХ ?асырды? 80-жылдары басым т?рде дамы?ан елдер аясында екінші «жасыл революция» немесе биотехнологиялы? революция ж?рді.Гендік инженерия н?тижесінде ?сік пен т?рлі аурулар?а т?зімді томат, картоп, ма?та, соя б?рша?ы сия?ты ?сімдіктерді? жа?а сорттары будандастырылса, с?тті сиырларды?, етті шош?а мен ірі ?араны? жа?а т?рлері шы?арылды.М?ндай жетістіктерді ?ндіріске енгізу ?те ?ымбат?а т?сетіндіктен, ?азірше батысты? жо?ары дамы?ан елдерінде ?ана ?олданылуда.

2-?адам: «Т?сіну» тапсырмаларын ме?герту

Себебін аны?та.

1. Не себепті Сауд Арабиясы к?пшілік б?лігін ш?лдер алып жат?анына ?арамастан, со??ы жылдары бидаймен ?зін толы? ?амтамасыз етіп, тіпті оны экспорт?а шы?ара бастады?

Себебі, ?ылым мен техниканы? озы? жетістіктері а.ш-да ке?інен ?олданылып отыр?ан елдерде климатты? жа?дай?а т?уелділік ?лде?айда т?мендейді.

2. Не себепті А?К ар?ылы ж?зеге асады?

Себебі,?сімдік ж?не мал шаруашылы?ы тек ?ана ?зара байланысып ?оймай, оларды? ?німдерін ??дейтін ?нерк?сіп салалары арасында?ы ?зара байланыс агро?нерк?сіптік кешен (А?К) ар?ылы ж?зеге асады.М?ндай кешендер ??рылымы мен ?уатына ?арай алуан т?рлі болып келеді ж?не дамы?ан елдерде ке? ?анат жай?ан, ал дамушы елдерде олар жа?а-жа?а беле? алуда.

3. Не себепті ауыл шаруашылы?ы ?ш топ?а ажыратылады?

Себебі, ауыл шаруашылы?ы ?зіні? дамуы мен ?ркендеу сипатына ?арай ?ш топ?а ажыратылады: 1. Д?ст?рлі;

2.Тауарлы ж?не жартылай тауарлы д?ст?рлі шаруашылы? пен помещиктік-латифундиялы?

шаруашылы?;

3.Жо?ары мамандан?ан тауарлы ауыл шаруашылы?ы;

4. Не себепті екінші «жасыл революция» немесе биотехнологиялы? революция ж?рді?

Себебі, гендік инженерия н?тижесінде ?сік пен т?рлі аурулар?а т?зімді томат, картоп, ма?та, соя б?рша?ы сия?ты ?сімдіктерді? жа?а сорттары будандастырылса, с?тті сиырларды?, етті шош?а мен ірі ?араны? жа?а т?рлері шы?арылды.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Та?ырыбы: Д?ниеж?зіні? ауыл шаруашылы?ы »

Пән: География

Сынып:10 «Ә»

Күні: 04. 02.15.

Пән мұғалімі: Қазанбаева Г.Б.

Тақырыбы: Ауыл шаруашылығының жалпы сипаттамасы.

СИНЕКТИКАЛЫҚ БӨЛІМ (тақырып бойынша проблеманы анықтау және шешу).

ЕСІҢЕ ТҮСІР!

1. Ауыл шаруашылығының қандай басты салаларын білесіңдер ?

2. Ауыл шаруашылығының интенсивті даму жолы ?

3. Ауыл шаруашылығының экстенсивті даму жолы ?

Жаңа тақырыпты оқушыларға өз бетімен меңгерту тапсырмалары (топтық жұмыс)

1-қадам: «Білу» тапсырмаларын меңгерту

Бос орынға тиісті сөздерді жазыңдар.

1. Ауыл шаруашылығы - халық шаруашылығының ең ежелгі және табиғат жағдайларына тікелей тәуелді, көп тараған саласы. 2001 жылғы мәлімет бойынша дүние жүзінде бұл салада, шамамен 1,3 млрд-тан астам адам еңбек етеді, оған ауыл шаруашылығындағы шаруа отбасыларын қосатын болса, онда ол көрсеткіш 2,6 млрд адамға жетеді.

2.Дүние жүзінде экономикалық белсенді халықтың (ЭБХ)46%-ы аграрлы салада еңбек етеді.

(22-кестені қараңдар).2000 жылдың басында Батыс Еуропа елдерінде бұл көрсеткіш-8%, Ақш-та-3%, Канадада- 4%, Ресейде- 14%, Қазақстанда 40%-ға жуық болса, ал дамушы елдерде ол өте жоғары (42-сызбанұсқаға қараңдар).

3.Жер шарындағы ең құнарлы топырақ қатарына құрамында қарашірігі мол қара топырақ, минералды заттары мол жанартаулық топырақ және тұнба жыныстардан түзілген өзен аңғарлары бойындағы топырақтар жатады.

4.Қазіргі кезде ғылым мен техниканың озық жетістіктері а.ш-да кеңінен қолданылып отырған елдерде климаттық жағдайға тәуелділік әлдеқайда төмендейді. Мысалы, Сауд Арабиясы көпшілік бөлігін шөлдер алып жатқанына қарамастан, соңғы жылдары бидаймен өзін толық қамтамасыз етіп, тіпті оны экспортқа шығара бастады.

5.Аграрлық қатынастар.Экономикалық деңгейі жоғары елдерде (АҚШ, ГФР, Франция т.б.) ғылым жетістіктері мен агротехникалық шаралар кеңінен қолданылуы нәтижесінде мал шаруашылығы өнімдерінің үлесі жоғары.

6. Өсімдік және мал шаруашылығы өнімдерін өңдейтін өнеркәсіп салалары арасындағы өзара байланыс агроөнеркәсіптік кешен (АӨК) арқылы жүзеге асады.Мұндай кешендер құрылымы мен қуатына қарай алуан түрлі болып келеді және дамыған елдерде кең қанат жайған, ал дамушы елдерде олар жаңа-жаңа белең алуда.

7. Бүгінгі таңда жерге иелік етудің бірнеше түрі қатар кездеседі.Олар: жеке меншіктік, мемлекеттік меншік, және кооперативтік меншік.Ең көп таралғаны жерге жеке меншік иелігі , олар дүние жүзіндегі тауарлық ауыл шаруашылық өнімдерінің басым бөлігін өндіреді.

8.Жоғары дамыған елдердің көпшілігінде жер қорының біраз бөлігі ірі жер иеленушілердің- фермерлердің қолында шоғырланған. Оларға берілген орташа жер мөлшері – 40-50 га.Бірақ жердің басты қожасы-мемлекет. Мысалы, АҚШ-та жер қорының ¼-і мемлекет меншігінде.

Дамушы Азия мен Африканың бірқатар елдерінде жергілікті және сырттан әкелінген күрделі қаржыға негізделген ірі капиталистік шаруашылықтармен қатар феодалдық, тіпті ру-тайпалық қатынастары әлі сақталып қалған шаруашылықтар да көптеп кездеседі.Ал Латын Америкасы елдерінде жер қорының көпшілігін помещиктік шаруашылықтың негізін құрайтын ірі жер иеліктері-латифундиялар меншіктейді, оларға берілген орташа жер мөлшері -2-3 мың га.

Бұрынғы ТМД мен Шығыс Еуропа елдерінде меншіктің жаңа түрлері енгізілуде.Жер қорының біраз бөлігі фермерлерге, кооперативтер мен жалгерлерге ұзақ мерзімге беріліп, олар өз қалаулары бойынша оны қажеттеріне жаратады. Бірақ мемлекет тарапынан жерді пайдалану мен күтіп-баптау шараларына тұрақты бақылау жүргізіліп отырады.Сонымен қатар жерді жеке меншікке беру мәселелері де басты назарда тұр. Қазақстанда жер меншігіне қатысты осы бағытты ұстануда.

9. Даму бағыттары. Ауыл шаруашылығы өзінің дамуы мен өркендеу сипатына қарай үш топқа ажыратылады:

1.Дәстүрлі (тұтынушы) ауыл шаруашылығында қауымдық және ру-тайпалық қатынастар әлі де сақталған. Бұл топ ауыл шаруашылығының екі түрінен тұрады. Біріншісі- Африка, Оңтүстік Америка және Азияның ылғалды тропиктік ормандарына тән аңшылық, балық аулау және өсімдіктерді жинаумен қатар жер өңдеуді ұштастыру.Негізгі өсіретін дақылдары-тамыр және түйнек жемістілер, астық, бұршақ тұқымдастары, май пальмасы. Жер өңдеуде дәстүрлі көне тәсілдер (кетпен, соқа) қолданылады. Бұл шаруашылық өртеп-кесу шаруашылығы деп аталады. Ал екіншісі-көшпелі және жартылай көшпелі мал шаруашылығы. Әсіресе Африка мен Азияның тропиктік, қоңыржай белдеулекрінің құрғақ аудандарында (түйе, қой, ірі қара жылқы өсіру) және С. Еуропа мен Азияның тундра зонасында (бұғы өсіру) кең тараған.Бұл шаруашылық дамушы елдерге тән, өте ұсақ шаруашылық жиынтықтарынан құралады. Олардағы еңбек өнімділігі дамыған елдермен салыстырғанда 25 есе төмен.Кейде егіншілік мал шаруашылығымен ұштаспай, одан бөлек дамиды және көп жағдайда бір ғана дақыл өсіруге бағытталған. Мысалы, О-Ш Азия елдері –күріш, Африка елдері-кофе мен жержаңғақ, ал Латын Америкасы елдері-қант құрағы мен какао өсіруге маманданған.

2. Тауарлы және жартылай тауарлы дәстүрлі шаруашылық пен помещиктік-латифундиялық шаруашылық- ауыл шаруашылығында үш түрлі бағытта жүргізіледі:

а) егіншілік шаруашылығы(көп еңбек күшін қажет ететін Азиядағы күріш өсіру);

ә) егіншілік және егіншілік пен мал шаруашылығы- Африка мен Азияға және Латын Америкасына тән.Сұранысқа ие дәнді дақылдар мен жемістер, сергітпе және техникалық дақылдар (банан, кофе, какао, шай, каучук және талшық беретін өсімдіктер) мал шаруашылығымен ұштасады;

б) көп салалы тауарлы егіншілік пен мал шаруашылығы- Еуропаның кейбір елдері мен Азияға және Латын Америкасы елдеріне тән.

3.Жоғары маманданған тауарлы ауыл шаруашылығы- ол ауыспалы егістіктері бар өсімдік шаруашылығы мен мал азығын дайындауды қоса жүргізетін интенсивті мал шаруашылықтарынан және оларды байланыстырушы АӨК-тер жиынтығынан тұрады. Мұнда ҒТР нәтижесінде механикаландыру мен химияландыру өзінің шарықтау шегіне жеткен.Тіпті автоматтандыру, селекция мен генетика, биотехнологияның соны жетістіктері кеңінен пайдаланылуда.Олардың өндірісі ішкі, әсіресе сыртқы нарық сұранысына бағдар ұстайды, сөйтіп олар «мемлекет ішіндегі мемлекет» рөлін де орындайды. Жоғары механикаландырылған алты шаруашылық түріне бөлінеді:

а) дәнді дақылдар шаруашылығы (бидай, жүгері).

ә) интенсивті егіншілік (дәнді дақылдар, техникалық дақылдар, жеміс және бау -бақша).

б) плантациялық шаруашылық (жеміс, сергітпе және техникалық дақылдар).

в) экстенсивті жайылымдық мал шаруашылығы (етті бағыттағы ірі қара, қой).

г) интенсивті мал шаруашылығы (сүтті және сүтті-етті ірі қара, ет бағытындағы ірі қара бордақылау, шошқа және құс өсіру).

д) интенсивті егіншілік пен мал шаруашылығы (бау-бақша, жем дайындау, сүтті-етті ірі қара, шошқа және құс өсіру).

10. ХХ ғасырдың 60-жылдарынан басталған «жасыл революцияның» негізі болып табылатын басты мәселелерге-мәдени өсімдіктердің өнімділігін арттыратын және егістік жерлерді пайдалану мүмкіндігін кеңейтетін дақылдардың тез пісетін сорттарын шығару, суландыру шараларын ұлғайту жатады.Бұл революция дамушы елдер ауыл шаруашылығының артта қалуы табиғи себептерге ғана емес, ең алдымен, әлеуметтік- экономикалық жағдайларға байланысты болатынын көрсетті. ХХ ғасырдың 80-жылдары басым түрде дамыған елдер аясында екінші «жасыл революция» немесе биотехнологиялық революция жүрді.Гендік инженерия нәтижесінде үсік пен түрлі ауруларға төзімді томат, картоп, мақта, соя бұршағы сияқты өсімдіктердің жаңа сорттары будандастырылса, сүтті сиырлардың, етті шошқа мен ірі қараның жаңа түрлері шығарылды.Мұндай жетістіктерді өндіріске енгізу өте қымбатқа түсетіндіктен, қазірше батыстың жоғары дамыған елдерінде ғана қолданылуда.

2-қадам: «Түсіну» тапсырмаларын меңгерту

Себебін анықта.

1. Не себепті Сауд Арабиясы көпшілік бөлігін шөлдер алып жатқанына қарамастан, соңғы жылдары бидаймен өзін толық қамтамасыз етіп, тіпті оны экспортқа шығара бастады?

Себебі, ғылым мен техниканың озық жетістіктері а.ш-да кеңінен қолданылып отырған елдерде климаттық жағдайға тәуелділік әлдеқайда төмендейді.

2. Не себепті АӨК арқылы жүзеге асады?

Себебі,өсімдік және мал шаруашылығы тек қана өзара байланысып қоймай, олардың өнімдерін өңдейтін өнеркәсіп салалары арасындағы өзара байланыс агроөнеркәсіптік кешен (АӨК) арқылы жүзеге асады.Мұндай кешендер құрылымы мен қуатына қарай алуан түрлі болып келеді және дамыған елдерде кең қанат жайған, ал дамушы елдерде олар жаңа-жаңа белең алуда.

3. Не себепті ауыл шаруашылығы үш топқа ажыратылады?

Себебі, ауыл шаруашылығы өзінің дамуы мен өркендеу сипатына қарай үш топқа ажыратылады: 1. Дәстүрлі;

2.Тауарлы және жартылай тауарлы дәстүрлі шаруашылық пен помещиктік-латифундиялық

шаруашылық;

3.Жоғары маманданған тауарлы ауыл шаруашылығы;

4. Не себепті екінші «жасыл революция» немесе биотехнологиялық революция жүрді?

Себебі, гендік инженерия нәтижесінде үсік пен түрлі ауруларға төзімді томат, картоп, мақта, соя бұршағы сияқты өсімдіктердің жаңа сорттары будандастырылса, сүтті сиырлардың, етті шошқа мен ірі қараның жаңа түрлері шығарылды.

3-қадам: «Талдау» тапсырмаларын меңгерту

Венн диаграммасын толтыр.

Мемлекеттік меншік кооперативтік меншік

жеке меншіктік

Тақырыптың басты идеясын жаз.

Ұқсастығы: Жерге иелік ету.

Ерекшеліктері: 1.Ең көп таралғаны жерге жеке меншік иелігі , олар дүние жүзіндегі тауарлық ауыл шаруашылық өнімдерінің басым бөлігін өндіреді.

2. Жоғары дамыған елдердің көпшілігінде жер қорының біраз бөлігі ірі жер иеленушілердің - фермерлердің қолында шоғырланған. Оларға берілген орташа жер мөлшері – 40-50 га. Бірақ жердің басты қожасы-мемлекет.

4-қадам: «Жинақтау» тапсырмаларын меңгерту

Мазмұнды жүйелеп, қорытынды шығар.

Ауыл шаруашылығы даму бағыттары.

Білу керек	Менің білгенім
Дәстүрлі (тұтынушы) ауыл шаруашылығында қауымдық және ру-тайпалық қатынастар.	Біріншісі- Африка, Оңтүстік Америка және Азияның ылғалды тропиктік ормандарына тән аңшылық, балық аулау және өсімдіктерді жинаумен қатар жер өңдеуді ұштастыру.Негізгі өсіретін дақылдары-тамыр және түйнек жемістілер, астық, бұршақ тұқымдастары, май пальмасы. Жер өңдеуде дәстүрлі көне тәсілдер (кетпен, соқа) қолданылады. Бұл шаруашылық өртеп-кесу шаруашылығы деп аталады. Екіншісі-көшпелі және жартылай көшпелі мал шаруашылығы. Әсіресе Африка мен Азияның тропиктік, қоңыржай белдеулерінің құрғақ аудандарында (түйе, қой, ірі қара жылқы өсіру) және С. Еуропа мен Азияның тундра зонасында (бұғы өсіру) кең тараған.Бұл шаруашылық дамушы елдерге тән.
Тауарлы және жартылай тауарлы дәстүрлі шаруашылық пен помещиктік-латифундия-лық шаруашылық.	Ауыл шаруашылығында үш түрлі бағытта жүргізіледі: а) егіншілік шаруашылығы (көп еңбек күшін қажет ететін Азиядағы күріш өсіру); ә) егіншілік және егіншілік пен мал шаруашылығы- Африка мен Азияға және Латын Америкасына тән. Сұранысқа ие дәнді дақылдар мен жемістер, сергітпе және техникалық дақылдар (банан, кофе, какао, шай, каучук және талшық беретін өсімдіктер) мал шаруашылығымен ұштасады; б) көп салалы тауарлы егіншілік пен мал шаруашылығы - Еуропаның кейбір елдері мен Азияға және Латын Америкасы елдеріне тән.
Жоғары маманданған тауарлы ауыл шаруашылы-ғы.	Ол ауыспалы егістіктері бар өсімдік шаруашылығы мен мал азығын дайындауды қоса жүргізетін интенсивті мал шаруашылықтарынан және оларды байланыстырушы АӨК-тер жиынтығынан тұрады. Мұнда ҒТР нәтижесінде механикаландыру мен химияландыру өзінің шарықтау шегіне жеткен.Тіпті автоматтандыру, селекция мен генетика, биотехнологияның соны жетістіктері кеңінен пайдаланылуда.Олардың өндірісі ішкі, әсіресе сыртқы нарық сұранысына бағдар ұстайды, сөйтіп олар «мемлекет ішіндегі мемлекет» рөлін де орындайды.

5-қадам: «Қолдану» біліктілігін қалыптастыру

Қандай жағдайда ауыл шаруашылығы интенсивті, қандай жағдайда экстенсивті жолмен дамиды? Жекелеген елдер мысалында жауап беріңдер.

Интенсивті жол (сапалық)	Экстенсивті жол (сандық)
Өндірістің тиімді техниканы, технологияны пайдаланудың, және еңбекті дұрыс ұйымдастырудың негізінде дамуы.	Қосымша қорларды (табиғи, материалдық, еңбек) пайдалану арқылы өндіріс көлемінің сан жағынан өсуі.

Интенсивті егіншілік (дәнді дақылдар, техникалық дақылдар, жеміс және бау-бақша). Еуропа мен Солтүстік Америка елдері, Азия (Қытай, Қазақстан).

Интенсивті мал шаруашылығы (сүтті және сүтті-етті ірі қара, ет бағытындағы ірі қара бордақылау, шошқа және құс өсіру).Батыс Еуропа (Ұлыбритания, Германия), Шығыс Еуропа (Украйна, Ресей), Солтүстік Америка (АҚШ), Жаңа Зеландия аумақтары.

Экстенсивті жайылымдық мал шаруашылығы (етті бағыттағы ірі қара, қой). Солтүстік Америка (АҚШ), Оңтүстік Америка (Аргентина, Уругвай), Еуропа (Ресей,) Азия (Қазақстан), Аустралия аумақтары.

Сен қалай ойлайсың?

Қазақстанға тән аграрлық қатынастар?

:..................................................................................................................................................

І деңгей (5 балл)

1-қадам: «Білу» білімін бағалау

Сұрақтардың жауабын толықтыр.

1-тапсырма:

Дүние жүзінде экономикалық белсенді халықтың (ЭБХ)46%-ы аграрлы салада еңбек етеді.

2-тапсырма:

Қазіргі кезде ғылым мен техниканың озық жетістіктері а.ш-да кеңінен қолданылып отырған елдерде климаттық жағдайға тәуелділік әлдеқайда төмендейді. Мысалы, Сауд Арабиясы көпшілік бөлігін шөлдер алып жатқанына қарамастан, соңғы жылдары бидаймен өзін толық қамтамасыз етіп, тіпті оны экспортқа шығара бастады.

3-тапсырма:

Бүгінгі таңда жерге иелік етудің бірнеше түрі қатар кездеседі.Олар: жеке меншіктік, мемлекеттік меншік, және кооперативтік меншік.Ең көп таралғаны жерге жеке меншік иелігі , олар дүние жүзіндегі тауарлық ауыл шаруашылық өнімдерінің басым бөлігін өндіреді. Жоғары дамыған елдердің көпшілігінде жер қорының біраз бөлігі ірі жер иеленушілердің- фермерлердің қолында шоғырланған. Оларға берілген орташа жер мөлшері – 40-50 га. Бірақ жердің басты қожасы-мемлекет.

4-тапсырма:

ХХ ғасырдың 60-жылдарынан басталған «жасыл революцияның» негізі болып табылатын басты мәселелерге-мәдени өсімдіктердің өнімділігін арттыратын және егістік жерлерді пайдалану мүмкіндігін кеңейтетін дақылдардың тез пісетін сорттарын шығару, суландыру шараларын ұлғайту жатады.

2-қадам: үлгі бойынша «Қолдану» біліктілігін бағалау

5-тапсырма: Сәйкестендір. Қай ел не өсіруге маманданған?

О-Ш Азия елдері қант құрағы мен какао

Африка елдері- кофе мен жержаңғақ,

Латын Америкасы елдері күріш

ІІ деңгей (5 балл+4 балл 9 балл)

1-қадам: «Түсіну» білімін бағалау

1-тапсырма: Себебін анықта.

1.Не себепті ауыл шаруашылығы үш топқа ажыратылады және қандай?

Себебі, ауыл шаруашылығы өзінің дамуы мен өркендеу сипатына қарай үш топқа ажыратылады: 1. Дәстүрлі;

2. Тауарлы және жартылай тауарлы дәстүрлі шаруашылық пен помещиктік-

латифундиялық шаруашылық;

3..Жоғары маманданған тауарлы ауыл шаруашылығы;

2. Не себепті дамыған елдер аясында екінші «жасыл революция» немесе биотехнологиялық революция жүрді?

Себебі, гендік инженерия нәтижесінде үсік пен түрлі ауруларға төзімді томат, картоп, мақта, соя бұршағы сияқты өсімдіктердің жаңа сорттары будандастырылса, сүтті сиырлардың, етті шошқа мен ірі қараның жаңа түрлері шығарылды.

2-қадам: «Талдау» тапсырмаларын бағалау

2-тапсырма:

Мемлекеттік меншік

Жеке меншіктік

Кооперативтік меншік

Бар байлық мемлекет құзырында.Мысалы,жердің басты қожасы-мемлекет.

Мемлекеттік меншік құқығының жеке адамдарға немесе адамдар тобына (ұжым) көшуі.

(Лат) кооператив (бірлесу). Дайын өнім шығаруға бірнеше кәсіпорындардың қатысуы.

3-тапсырма:

Тақырыптың басты идеясын жаз. Ұқсастығы: Жерге иелік ету.

2. Жоғары дамыған елдердің көпшілігінде жер қорының біраз бөлігі ірі жер иеленушілердің - фермерлердің қолында шоғырланған.

3-қадам: өзгертілген жағдайда «Қолдану» біліктілігін бағалау

4-тапсырма:

«Жасыл революция » дегеніміз:

а) жаңа техниканы көптеп енгізу; в) тыңайтқыштарды кеңінен қолдану;

с) түсімі мол сорттарды енгізе отырып, ауыл шаруашылығын қарқындату;

д) суару жүйесін қолдану; е) химикаттарды пайдалану.

ІІІ деңгей: (5 балл +4 балл +3 балл 12 балл)

1-қадам: «Жинақтау» білімін бағалау

1-тапсырма: «Аграр» сөзжұмбағын шеш:

		¹к	А	к	а	о
		²е	Г	і	н	ш	і	л	і	к
	³ф	е	р	м	е	р
⁴с	о	қ	а
	⁵к	ү	р	і	ш

1.Сергітпе дақыл? 2. Ауыл шаруашылығы саласы? 3. Ірі жер иеленушілер?

4.Жер өңдеуде қандай көне тәсіл қолданылады? 5 О-Ш Азия елдеріөндіретін дәнді дақыл ?

2-қадам: «Баға беру» біліктілігін бағалау

2-тапсырма: Сен қалай ойлайсың? Қазақстанға тән аграрлық қатынастар?

_________________________________________________________________

3-тапсырма: Тақырыптың мазмұны бойынша эссе (пікіріңді) жаз: не алдың?

Тағы не білгің келеді? Ол туралы мәліметті интернеттен, басқа да ақпарат көздерінен тауып, реферат жаз. Реферат жазу стандарттан жоғарғы – 4-деңгей тапсырмасы болады. Сондықтан ол бөлек қосымша бағаланады.

Пән: География Оқушының аты-жөні: ..................................

Сынып:10^«Ә»

Күні: 02. 02.15.

Тақырыбы: Ауыл шаруашылығының жалпы сипаттамасы.

СИНЕКТИКАЛЫҚ БӨЛІМ (тақырып бойынша проблеманы анықтау және шешу).

ЕСІҢЕ ТҮСІР!

1. Ауыл шаруашылығының қандай басты салаларын білесіңдер ?

2. Ауыл шаруашылығының интенсивті даму жолы ?

3. Ауыл шаруашылығының экстенсивті даму жолы ?

Жаңа тақырыпты оқушыларға өз бетімен меңгерту тапсырмалары (топтық жұмыс)

1-қадам: «Білу» тапсырмаларын меңгерту

Бос орынға тиісті сөздерді жазыңдар.

1. Ауыл шаруашылығы - ............ шаруашылығының ең ............. және табиғат жағдайларына тікелей ........................, көп тараған саласы. 2001 жылғы мәлімет бойынша дүние жүзінде бұл салада, шамамен .......... млрд-тан астам адам еңбек етеді, оған ауыл шаруашылығындағы шаруа отбасыларын қосатын болса, онда ол көрсеткіш ......... млрд адамға жетеді.

2.Дүние жүзінде экономикалық ................... халықтың (ЭБХ) ........ %-ы ........................ салада еңбек етеді. (22-кестені қараңдар).2000 жылдың басында Батыс ............... елдерінде бұл көрсеткіш-8%, ......... та-3%, ........................ - 4%, ................ - 14%, ........................ 40%-ға жуық болса, ал ................. елдерде ол өте ............... (42-сызбанұсқаға қараңдар).

3.Жер шарындағы ең .................. топырақ қатарына құрамында ................... мол .......... топырақ, минералды заттары мол ........................ топырақ және тұнба ........................ түзілген өзен ........................ бойындағы топырақтар жатады.

4.Қазіргі кезде ғылым мен техниканың озық ........................ а.ш-да кеңінен қолданылып отырған елдерде климаттық жағдайға ........................ әлдеқайда төмендейді. Мысалы, Сауд Арабиясы көпшілік бөлігін шөлдер алып жатқанына қарамастан, соңғы жылдары ........................ өзін толық қамтамасыз етіп, тіпті оны ........................ шығара бастады.

5.Аграрлық қатынастар.Экономикалық деңгейі жоғары елдерде (АҚШ, ГФР, Франция т.б.) ғылым........................мен агротехникалық шаралар кеңінен қолданылуы нәтижесінде ........ шаруашылығы өнімдерінің үлесі .................... .

6. Өсімдік және мал шаруашылығы өнімдерін өңдейтін өнеркәсіп салалары арасындағы өзара байланыс ........................... ............... (АӨК) арқылы жүзеге асады.Мұндай кешендер құрылымы мен ................... қарай алуан түрлі болып келеді және ................ елдерде кең .................. жайған, ал ........................ елдерде олар жаңа-жаңа ................ алуда.

7. Бүгінгі таңда жерге ............. етудің бірнеше ........... қатар кездеседі.Олар: ............. меншіктік, ........................ меншік, және ............................ меншік.Ең көп таралғаны жерге ........... меншік иелігі , олар дүние жүзіндегі тауарлық ауыл шаруашылық ................... басым бөлігін өндіреді.

8.Жоғары ............... елдердің көпшілігінде жер қорының біраз бөлігі ірі жер иеленушілердің- ........................ қолында шоғырланған. Оларға берілген орташа жер мөлшері – 40-..... га.Бірақ жердің басты қожасы-.................. . Мысалы, АҚШ-та жер қорының ¼-і мемлекет меншігінде.

Дамушы Азия мен Африканың бірқатар елдерінде жергілікті және сырттан әкелінген күрделі .................... негізделген ірі ............................. шаруашылықтармен қатар ................... , тіпті ру- .................. қатынастары әлі сақталып қалған .......................... да көптеп кездеседі.Ал Латын Америкасы елдерінде жер қорының көпшілігін ........................ шаруашылықтың негізін құрайтын ірі жер иеліктері- ........................ меншіктейді, оларға берілген орташа жер мөлшері -2-3 мың га. Бұрынғы ТМД мен Шығыс Еуропа елдерінде меншіктің ........... түрлері енгізілуде.Жер қорының біраз бөлігі ......................... ........................ мен ........................ ұзақ ................. беріліп, олар өз қалаулары бойынша оны ........................ жаратады. Бірақ ................... тарапынан жерді пайдалану мен күтіп-баптау шараларына тұрақты ................. жүргізіліп отырады.Сонымен қатар жерді ............. ................. беру мәселелері де басты ....................... тұр. Қазақстанда жер меншігіне қатысты ............ бағытты ұстануда.

9. Даму бағыттары.

Ауыл шаруашылығы өзінің дамуы мен өркендеу сипатына қарай үш топқа ажыратылады:

1. ................. (тұтынушы) ауыл шаруашылығында ................ және ру- .................. қатынастар әлі де сақталған. Бұл топ ауыл шаруашылығының ..........түрінен тұрады. Біріншісі- Африка, Оңтүстік Америка және Азияның .............. .................. ормандарына тән ................... , балық аулау және өсімдіктерді жинаумен қатар жер ................. ұштастыру.Негізгі өсіретін .................... -тамыр және түйнек жемістілер, астық, бұршақ тұқымдастары, май пальмасы. Жер .................. дәстүрлі .......... тәсілдер (кетпен, соқа) қолданылады. Бұл шаруашылық ............-........ шаруашылығы деп аталады. Ал екіншісі-.................. және жартылай көшпелі .......... шаруашылығы. Әсіресе Африка мен Азияның .................... , қоңыржай белдеулекрінің ................... аудандарында (түйе, қой, ірі қара жылқы өсіру) және С. Еуропа мен Азияның ............... зонасында (бұғы өсіру) кең тараған.Бұл шаруашылық ............... елдерге тән, өте ұсақ шаруашылық жиынтықтарынан құралады. Олардағы еңбек ................ дамыған елдермен салыстырғанда ..... есе төмен.Кейде егіншілік мал шаруашылығымен ұштаспай, одан........... дамиды және көп жағдайда ........ ғана дақыл өсіруге бағытталған. Мысалы, О-Ш Азия елдері –............. , Африка елдері-.............. мен .................. , ал Латын Америкасы елдері-қант ............... мен ............... өсіруге маманданған.

2. ................ және .................. тауарлы ................... шаруашылық пен помещиктік-........................ шаруашылық- ауыл шаруашылығында ....... түрлі бағытта жүргізіледі:

а) егіншілік шаруашылығы(көп еңбек күшін қажет ететін Азиядағы күріш өсіру);

3. .................. маманданған ................. ауыл шаруашылығы- ол ауыспалы егістіктері бар өсімдік шаруашылығы мен мал азығын ........................ қоса жүргізетін ..................... ............ шаруашылықтарынан және оларды байланыстырушы АӨК-тер ........................ тұрады. Мұнда ........ нәтижесінде механикаландыру мен химияландыру өзінің шарықтау шегіне жеткен.Тіпті ........................, селекция мен ................ , ........................ соны жетістіктері кеңінен пайдаланылуда.Олардың өндірісі ішкі, әсіресе сыртқы нарық сұранысына бағдар ұстайды, сөйтіп олар «мемлекет ішіндегі мемлекет» рөлін де орындайды. Жоғары механикаландырылған ............... шаруашылық түріне бөлінеді:

а) ................. дақылдар шаруашылығы (бидай, жүгері).

ә) ........................ егіншілік (дәнді дақылдар, техникалық дақылдар, жеміс және бау -бақша).

б) ........................ шаруашылық (жеміс, сергітпе және техникалық дақылдар).

в) ........................ жайылымдық мал шаруашылығы (етті бағыттағы ірі қара, қой).

г) ........................ мал шаруашылығы (сүтті және сүтті-етті ірі қара, ет бағытындағы ірі қара бордақылау, шошқа және құс өсіру).

д) ........................ егіншілік пен мал шаруашылығы (бау-бақша, жем дайындау, сүтті-етті ірі қара, шошқа және құс өсіру).

10. ХХ ғасырдың ..... -жылдарынан басталған «............... революцияның» негізі болып табылатын басты мәселелерге-мәдени өсімдіктердің ................. арттыратын және егістік жерлерді пайдалану мүмкіндігін кеңейтетін дақылдардың тез пісетін .................. шығару, ........................ шараларын ұлғайту жатады.Бұл революция дамушы елдер ауыл шаруашылығының ............. қалуы табиғи себептерге ғана емес, ең алдымен, ................... - экономикалық ........................ байланысты болатынын көрсетті. ХХ ғасырдың ....... -жылдары басым түрде дамыған елдер аясында .............. «жасыл революция» немесе .................... революция жүрді. ............... инженерия нәтижесінде ........... пен түрлі ........................ төзімді томат, картоп, мақта, соя бұршағы сияқты өсімдіктердің жаңа ............... будандастырылса, ........... сиырлардың, .......... шошқа мен ........ қараның ............ түрлері шығарылды.Мұндай жетістіктерді өндіріске енгізу өте ............... түсетіндіктен, қазірше ................. жоғары дамыған ....................... ғана қолданылуда.

2-қадам: «Түсіну» тапсырмаларын меңгерту

Себебін анықта.

1. Не себепті Сауд Арабиясы көпшілік бөлігін шөлдер алып жатқанына қарамастан, соңғы жылдары ................. өзін толық қамтамасыз етіп, тіпті оны ........................ шығара бастады?

Себебі, ғылым мен техниканың озық ........................ а.ш-да кеңінен қолданылып отырған елдерде климаттық жағдайға .................... әлдеқайда төмендейді.

2. Не себепті АӨК арқылы жүзеге асады?

Себебі,өсімдік және мал шаруашылығы тек қана өзара байланысып қоймай, олардың өнімдерін өңдейтін өнеркәсіп салалары арасындағы өзара байланыс .................... ............... (АӨК) арқылы жүзеге асады.Мұндай кешендер құрылымы мен ................ қарай алуан түрлі болып келеді және ............... елдерде кең ............... жайған, ал ............... елдерде олар жаңа-жаңа ............. алуда.

3. Не себепті ауыл шаруашылығы үш топқа ажыратылады және қандай?

Себебі, ауыл шаруашылығы өзінің ............ мен .................. сипатына қарай үш топқа ажыратылады: 1. ........................ ;

2. ........................ және жартылай тауарлы дәстүрлі шаруашылық пен помещиктік-.................................. . шаруашылық;

3. ........................ ........................ ........................ ауыл шаруашылығы;

4. Не себепті екінші «жасыл революция» немесе биотехнологиялық революция жүрді?

Себебі, ................. инженерия нәтижесінде ........... пен түрлі .................. төзімді томат, картоп, мақта, соя бұршағы сияқты өсімдіктердің жаңа .................... будандастырылса, ........... сиырлардың, .............. шошқа мен ...... қараның .................. түрлері шығарылды.

3-қадам: «Талдау» тапсырмаларын меңгерту

Венн диаграммасын толтыр.

........................ меншік ........................ меншік

........... меншіктік

Тақырыптың басты идеясын жаз.

Ұқсастығы: Жерге ............. ету.

Ерекшеліктері: 1.Ең көп таралғаны жерге ................ меншік иелігі , олар дүние жүзіндегі тауарлық ауыл шаруашылық ........................ басым бөлігін өндіреді.

2. Жоғары .............. елдердің көпшілігінде жер қорының біраз бөлігі ірі жер иеленушілердің - .................... қолында шоғырланған. Оларға берілген орташа жер мөлшері – 40-50 га. Бірақ жердің басты қожасы- ........................ .

4-қадам: «Жинақтау» тапсырмаларын меңгерту

Мазмұнды жүйелеп, қорытынды шығар.

Ауыл шаруашылығы даму бағыттары.

Білу керек	Менің білгенім
Дәстүрлі (тұтынушы) ауыл шаруашылығында қауымдық және ру-тайпалық қатынастар.	Біріншісі- Африка, Оңтүстік Америка және Азияның ........... ................. ормандарына тән ............... , балық аулау және өсімдіктерді жинаумен қатар жер ............... ұштастыру.Негізгі өсіретін .................. -тамыр және түйнек жемістілер, астық, бұршақ тұқымдастары, май пальмасы. Жер .............. дәстүрлі .......... тәсілдер (кетпен, соқа) қолданылады.Бұл шаруашылық ...........-......... шаруашылығы деп аталады. Екіншісі-............. және жартылай көшпелі .......... шаруашылығы. Әсіресе Африка мен Азияның .............. , қоңыржай белдеулерінің .............. аудандарында (түйе, қой, ірі қара жылқы өсіру) және С. Еуропа мен Азияның .............. зонасында (бұғы өсіру) кең тараған.Бұл шаруашылық ................ елдерге тән.
Тауарлы және жартылай тауарлы дәстүрлі шаруашылық пен помещиктік-латифундия-лық шаруашылық.	Ауыл шаруашылығында ...... түрлі бағытта жүргізіледі: а) ............ шаруашылығы (көп еңбек күшін қажет ететін Азиядағы күріш өсіру); ә) егіншілік және ............... пен .......... шаруашылығы- Африка мен Азияға және Латын Америкасына тән. Сұранысқа ие ............ дақылдар мен жемістер, ................. және ................... дақылдар (банан, кофе, какао, шай, каучук және талшық беретін өсімдіктер) мал шаруашылығымен ........................ ; б) көп салалы тауарлы егіншілік пен мал шаруашылығы - Еуропаның кейбір елдері мен Азияға және Латын Америкасы елдеріне тән.
Жоғары маманданған тауарлы ауыл шаруашылы-ғы.	Ол ауыспалы егістіктері бар өсімдік шаруашылығы мен мал азығын ........................ қоса жүргізетін ...................... мал шаруашылықтарынан және оларды байланыстырушы АӨК-тер ...................... тұрады. Мұнда ............ нәтижесінде механикаландыру мен химияландыру өзінің шарықтау шегіне жеткен.Тіпті .................. , селекция мен .............., ............................ соны жетістіктері кеңінен пайдаланылуда.Олардың өндірісі ішкі, әсіресе сыртқы нарық сұранысына бағдар ұстайды, сөйтіп олар «мемлекет ішіндегі мемлекет» рөлін де орындайды.

5-қадам: «Қолдану» біліктілігін қалыптастыру

........................ жол (сапалық)	........................ жол (сандық)
Өндірістің тиімді техниканы, технологияны пайдаланудың, және еңбекті дұрыс ұйымдастырудың негізінде дамуы.	Қосымша қорларды (табиғи, материалдық, еңбек) пайдалану арқылы өндіріс көлемінің сан жағынан өсуі.

........................ егіншілік (дәнді дақылдар, техникалық дақылдар, жеміс және бау-бақша). Еуропа мен Солтүстік Америка елдері, Азия (Қытай, Қазақстан).

........................ жайылымдық мал шаруашылығы (етті бағыттағы ірі қара, қой). Солтүстік Америка (АҚШ), Оңтүстік Америка (Аргентина, Уругвай), Еуропа (Ресей,) Азия (Қазақстан), Аустралия аумақтары.

Сен қалай ойлайсың? Қазақстанға тән аграрлық қатынастар?

................................................................................................................................................

Нәтижеге бағытталған бағалау бөлімі

(12 балдық критериалды бағалау жүйесі арқылы кері байланыс жүргізіледі)

І деңгей (5 балл)

1-қадам: «Білу» білімін бағалау

Сұрақтардың жауабын толықтыр.

1-тапсырма:

Дүние жүзінде экономикалық ............... халықтың (ЭБХ) ...... %-ы................. салада еңбек етеді.

(22-кестені қараңдар).2000 жылдың басында Батыс ........... елдерінде бұл көрсеткіш-8%, ........ -та-3%, ................. - 4%, ............... - 14%, .................. 40%-ға жуық болса, ал ................. елдерде ол өте ................... (42-сызбанұсқаға қараңдар).

2-тапсырма:

Қазіргі кезде ғылым мен техниканың озық ........................ а.ш-да кеңінен қолданылып отырған елдерде климаттық жағдайға ........................ әлдеқайда төмендейді. Мысалы, Сауд Арабиясы көпшілік бөлігін шөлдер алып жатқанына қарамастан, соңғы жылдары ................... өзін толық қамтамасыз етіп, тіпті оны ........................ шығара бастады.

3-тапсырма:

Бүгінгі таңда жерге ............... етудің бірнеше ............ қатар кездеседі.Олар: ........... меншіктік, ................. меншік, және ........................ меншік.Ең көп таралғаны жерге ........... меншік иелігі , олар дүние жүзіндегі тауарлық ауыл шаруашылық .............. басым бөлігін өндіреді. Жоғары ............... елдердің көпшілігінде жер қорының біраз бөлігі ірі жер иеленушілердің- .................. қолында шоғырланған. Оларға берілген орташа жер мөлшері – 40-...... га. Бірақ жердің басты қожасы-........................ .

4-тапсырма:

ХХ ғасырдың ...... -жылдарынан басталған «............... революцияның» негізі болып табылатын басты мәселелерге-мәдени өсімдіктердің ........................ арттыратын және егістік жерлерді пайдалану мүмкіндігін кеңейтетін дақылдардың тез пісетін ........................ шығару, ........................ шараларын ұлғайту жатады.

2-қадам: үлгі бойынша «Қолдану» біліктілігін бағалау

5-тапсырма: Сәйкестендір. Қай ел не өсіруге маманданған?

О-Ш Азия елдері қант құрағы мен какао

Африка елдері- кофе мен жержаңғақ,

Латын Америкасы елдері күріш

ІІ деңгей (5 балл+4 балл 9 балл)

1-қадам: «Түсіну» білімін бағалау

1-тапсырма: Себебін анықта.

1.Не себепті ауыл шаруашылығы үш топқа ажыратылады?

Себебі, ауыл шаруашылығы өзінің дамуы мен өркендеу сипатына қарай үш топқа ажыратылады: 1. ....................;

2. ................ және жартылай тауарлы дәстүрлі шаруашылық пен помещиктік-

................................ шаруашылық;

3. ................ ................................ ................ ауыл шаруашылығы;

2. Не себепті дамыған елдер аясында екінші «жасыл революция» немесе биотехнологиялық революция жүрді?

Себебі, гендік инженерия нәтижесінде ........... пен түрлі ................ төзімді томат, картоп, мақта, соя бұршағы сияқты өсімдіктердің жаңа ................ будандастырылса, ............... сиырлардың, ................ шошқа мен ........ қараның .......... түрлері шығарылды

2-қадам: «Талдау» тапсырмаларын бағалау

2-тапсырма:

Мемлекеттік меншік

Жеке меншіктік

Кооперативтік меншік

Бар байлық ................ құзырында.Мысалы,жердің басты қожасы-мемлекет.

Мемлекеттік меншік құқығының жеке ................ немесе адамдар ................ (ұжым) көшуі.

(Лат) кооператив (бірлесу). Дайын өнім шығаруға ................ кәсіпорындардың қатысуы.

3-тапсырма:

Тақырыптың басты идеясын жаз.

Ұқсастығы: Жерге .............. ету

Ерекшеліктері: 1.Ең көп таралғаны жерге .................. меншік иелігі , олар дүние жүзіндегі тауарлық ауыл шаруашылық .................. басым бөлігін өндіреді.

2. Жоғары .................. елдердің көпшілігінде жер қорының біраз бөлігі ірі жер иеленушілердің - .................. қолында шоғырланған.

3-қадам: өзгертілген жағдайда «Қолдану» біліктілігін бағалау

4-тапсырма:

«Жасыл революция » дегеніміз:

а) жаңа техниканы көптеп енгізу;

в) тыңайтқыштарды кеңінен қолдану;

с) түсімі мол сорттарды енгізе отырып, ауыл шаруашылығын қарқындату;

д) суару жүйесін қолдану;

е) химикаттарды пайдалану.

ІІІ деңгей: (5 балл +4 балл +3 балл 12 балл)

1-қадам: «Жинақтау» білімін бағалау

1-тапсырма: «Аграр» сөзжұмбағын шеш:

⁴

⁵

1.Сергітпе дақыл? 2. Ауыл шаруашылығы саласы? 3. Ірі жер иеленушілер?

4.Жер өңдеуде қандай көне тәсіл қолданылады? 5. О-Ш Азия елдері қандай дәнді дақыл өсіреді?

2-қадам: «Баға беру» біліктілігін бағалау

2-тапсырма:

Сен қалай ойлайсың?

Қазақстанға тән аграрлық қатынастар?

...........................................................................................................................................................

IV –деңгей.

Тақырыптың мазмұны бойынша эссе (пікіріңді) жаз: не алдың?

Пән: География Пән мұғалімі: Қазанбаева Г.Б.

Сынып:10 «А,Б»

Күні: 04. 02.15.

Тақырып: Химия және орман,ағаш өңдеу өнеркәсібі.

І деңгей (5 балл)

1-қадам: «Білу» білімін бағалау

Сұрақтардың жауабын толықтыр.

1-тапсырма: Химия өнеркәсібі –шаруашылықтың техникалық прогресін анықтайтын маңызды салалардың бірі.Ол шаруашылық салаларын әртүрлі шикізаттармен, дайын химиялық өнімдермен қамтамасыз етеді.Химия өнеркәсібі бірнеше салалардан тұрады:мұнай-газ шикізаты және мұнай-химияға негізделген оргаикалық синтез өнеркәсібі.

Химия өнеркәсібінің құрамына: тау кен –химия өнеркәсібі (шикізат шығару,байыту және бастапқы өңдеу); негізгі химия (тұздар,қышқылдар,сілтілер,минералды тыңайтқыштар өндіру)

Полимер материалдарды негізгі органикалық синтездеу (синтетикалық шайырлар мен пластикалық массаларды,химиялық талшықтарды,синтетикалық каучукты өндіру) және оларды дайын өнімге қайта өңдеу.

Химиялық реактивтер мен ерекше таза заттар,синтетикалық бояғыштар,лактар,тұрмыстық химия,резеңке –техникалық өнімдер шығару.

фарма

2-тапсырма:

3-тапсырма:

4-тапсырма:

2-қадам: үлгі бойынша «Қолдану» біліктілігін бағалау

5-тапсырма: Сәйкестендір.

ІІ деңгей (5 балл+4 балл 9 балл)

1-қадам: «Түсіну» білімін бағалау

1-тапсырма: Себебін анықта.

1.Не себепті ауыл шаруашылығы үш топқа ажыратылады және қандай?

Себебі, ауыл шаруашылығы өзінің дамуы мен өркендеу сипатына қарай үш топқа ажыратылады: 1. Дәстүрлі;