Туризм адамдарды? ?арым-?атынасын, танымды? ?абілетін арттырып, м?дениет пен ?нерді? дамуына, ел экономикасыны? ?ркендеуіне ?зіндік ?лесін ?осып, ел м?ртебесін ?лемге таныту?а м?мкіндік ту?ызады. Ел ішінде саяхат жасау ішкі (?лтты?) туризм; ал шетелге саяхат?а шы?у халы?аралы? (шетелдік) туризм; саяхат ма?сатына ?арай:экологиялы?, ойын-сауы?, танымды?, спортты? балалар туризмі; ?леуметтік ма?сатына ?арай: іскерлік (конгресс, ж?рме?ке), этникалы?, діни туризм болып б?лінеді. 1975 жылы Д?ниеж?зілік туристік ?йым (ДТ?) ??рыл?ан ол ?азір дан астам елді біріктіреді, о?ан ?аза?стан 1993 жылы м?ше болып кірді. ?аза? жеріндегі туризмні? тарихы ал?ы шарттары б.з.б. 3- мы?жылды?та ?алыптаса баста?ан ?лы Жібек жолыны? дамуы болып табылады. ?аза?станда ал?аш?ы туристік ?йым 1931 жылы ??рылып, оны? т?ра?асы ?. Жангелдин болды. 1993 жылы туризмді жетілдіру ма?сатында Мемлекеттік ба?дарлама ?абылданып, ?лы Жібек жолында?ы тарихи орталы?тарды жандандыру, т?ркі тілдес елдерді? м?дени ??ндылы?тарын ?ор?ау мен дамыту. Туризм инфра??рылымын жанарту м?селелері ж?не 2030 жыл?а дейін Туризмді дамыту жоспары белгіленді. 1998, 2000, 2001 жылы ?аза?стан Республикасыны? туризмге байланысты шы??ын за? жобаларында ел экономикасында туризмні? ???ы?ты?, экономикалы? ж?не ?йымды? негістері ?арастырыл?ан.Туризм адамны? ашы? таби?ат жа?дайында болуы. Оны? жануарлармен, адамны? танымды?, ?ылыми, ?лкетанушылы? ?ажеттілігін ?амтамассыз ететін таби?ат ??былыстарымен ?зара ?серлесуі. ?ара?анды облысыны? «жасыл ж?регі» болып табылатын ?ар?аралы массивіні? ?демілігін са?тап ?алу ма?сатында ?лтты? парк ??рылды.
Таби?атпен байланысты ?йымдастыру ?шін ?лтты? парк 6 туристтік маршрут жасады?, оны? ішінде: жаяу, танымды? ж?не спортты? сауы?тыру сыпатында?ы маршруттар.Танымды? ба?ыт туристтерді? аса ?ызы?ты таби?ат территорияларымен, флора мен фауна ?кілдерімен, ландшафттармен,
Жалпы, таби?ат — тіршілік атаулыны? ??тты ?оныс-мекені, тіршілікті? т?леп ?суіне ?ажетті н?рі, жер бетіне к?рік берген с?ні. Халы? ??ымында таби?ат деген с?з жер, а?, ту?ан жер, атамекен с?здерімен ?атар т?рады. Олай болса, б?гінгі саба?ымызда туризм туралы болма?.
Топты таныстыру, я?ни топта арнайы ?ызмет ететін балалар міндеттері
Гид – Алдияр, Дархан
Биолог – Айгерім, Айзада
Зоолог – Н?рбол, Малика
Д?рігер – санитар - Мадина
Эколог – Дана, Ай?аным
Тілші – Айым, Азамат
Фотограф – Н?р?айдар, Мейірлен
Саяхатты? басталуы:
1- гид (Алдияр): Мемлекеттік таби?ат ескерткіші «?ш ??гір кешені» жергілікті ма?ызы бар. ?ылыми ж?не м?дени–эстетикалы? ма?ыздылы?ына ие. Тау орманшылы?ы, 61-ші квартал. Жалпы ала?ы – 1,0 га. Кешен мемлекетті? ?ор?ауында. «?ш ??гір» туристтік маршруты Таби?ат м?ражайы (1983 ж. салын?ан) ар?ылы М?ліксай сайында орналас?ан таби?и ескерткіші болып табылатын «?ш ??гірге» - негізгі к?ру объектісіне ?теді. Аялдаманы ескергенде, маршрутты? ?ашы?ты?ы 12 км, уа?ыт ?за?ты?ы 1 са?. 20 мин. Со?па? 30-шы с?уірден 20-шы ?азан аралы?ында ж?мыс істейді. Маршрутты жаяу ж?не авток?лікпен ?туге болады.
Тапсырма №1: Азимут ар?ылы «?лкен тас ??гірге» жол табу.
2- гид (Дархан) : «?лкен палата тас ??гірі» мемлекеттік таби?ат ескерткіші.
Мемлекеттік таби?ат ескерткіш жергілікті ма?ызы бар. ?ар?аралы ?аласы ??рыл?аннан бергі (1824 ж.) «жылнамасы» болып есептелетін кішігірім ??гір.
Тау орманшылы?ы, 61-ші квартал. Жалпы ала?ы 0,1 га.
Кешен мемлекетті? ?ор?ауында.
Тапсырма №2 Орман ішінде ?алай от жа?у?а болады?
1- гид (Алдияр): ?ар?аралы мемлекеттік ?лтты? таби?и паркіні? Тасб?ла? шат?алында ірге тасы 1983 жылы ?алан?ан «Таби?ат м?ражайы» орналас?ан. М?ражай екі ?абаттан, 5 демонстрациялау залдарынан т?рады М?ражайды? ??рылысында к?сіпорынны? ж?мыскерлері а?ашпен ж?мыс істеуді? жо?ар?ы шеберліктерін к?рсетті. М?ражайды? ою - ?рнектерінде ?лтты? орнаменттер к?ріністерін тапты. М?ражай ?имараты бір шеге ?олданылмастан т?р?ызылынды. (М?ражайды? жанында аума?ы 82 га зоологиялы? вольер ?йымдастырыл?ан.
Тапсырма №3 ?М?ТП территориясында кездесетін жануарлар т?рлерін ата. Жерсі?дірілген жануарлар т?рлері.
2- гид (Дархан): Бассейн таби?и су ?оймасы (к?лі). Таби?ат ескерткіші, бірегей геологиялы? ??рылым. К?л, ?ара?ай орманымен ?оршал?ан те?із де?гейінен 1200 метр биіктікте орналас?ан. К?лемі 0,14 га. Жа?асы тік келген, ?зынша т?ртб?рышты таста?ы су айдыны болып табылады.
Бассейн к?лі ?ар?аралы ?аласынан солт?стік-батыс?а ?арай 4,5 ша?ырымда орналас?ан. О?ан «Тас ертегісі» маршруты бойынша жетуге болады. Бассейнге дейін тек жаяу жетуге болады, аялдаманы есепке ала отырып, маршруттын ?за?ты?ы 4 са?ат?а созылады. Маршрутпен к?ктем, жаз, к?з жыл мезгілдерінде ?ту о?тайлы. ?ыс уа?ытында ?ар ?алы?ды?ынан ?ту ?иынды??а со?ады.
Тапсырма №4 Ал?аш?ы медициналы? к?мек к?рсету.
1- гид (Алдияр)«Шайтанк?л а?ыздары», ба?ыты бойынша: туристік - экскурсиялы?. ?оз?алу т?рі бойынша: аралас (жаяу, автомобильді). ?рекет уа?ыты: маусымды?. ?йымдастырылу формасы: топты?, жекеше. ?ашы?ты?ы 7 ша?ырым, ?зы?ты?ы 3 са?ат. Со?па?ты? маршрутты? ?ызмет к?рсету мерзімі: с?уірді? 15-нен, ?арашаны? 1-не дейін. Маршрут орман ал?абы ар?ылы те?із де?гейінен 1200 метр биіктікте орналас?ан Шайтанк?л к?лі таби?и ескерткішіне алып барады. Орталы? ?аза?станны? бірден бір ?сем к?лдеріні? бірі. ?ылыми ж?не м?дени–эстетикалы? ма?ыздылы?ына ие.
Тау орманшылы?ы, 88-ші квартал, жалпы ала?ы – 0,4 га.Кешен мемлекетті? ?ор?ауында.
Сергіту с?ті: «?ара ж?шік»
Тапсырма №5 ?М?ТП территориясында кездесетін ?сімдіктер саны, эндемик, реликті ?сімдіктер, «?аза?станны? ?ызыл кітабына» енген ?сімдіктерді ата?дар.
2- гид (Дархан): Самал к?л
Эколог с?зі.
1- гид (Алдияр) : Жиренса?ал ?ар?аралы ?аласынан о?т?стікке ?арай 10 км жерде. Е? биік жері 1403 м. ?зынды?ы солт?стік-шы?ыстан о?т?стік-батыс?а ?арай 10 км-ге созылып жатыр, енді жері 5 км. Жиренса?ал туристік ж?не спортты? нысан. Орта??ы ж?не жо?ар?ы тас ?мір гранитоидтарынан т?зілген. Беткейлері ??зды, сай-жыралармен аз тілімденген. Тау етегін ?ара топыра? жап?ан. Баурайында ?ара?ай,арша, ?ара?айлы-?айы?ды ормандар, т?рлі б?талар, ?р т?рлі шал?ындар ?седі.
Тапсырма № 6 ?р т?рлі ситуациялы? жа?даяттар кезіндегі жол табу жолдары.
1- гид (Алдияр) «?лкен к?л» ?ар?аралы ?аласынан о?т?стік-шы?ыста 2,5 км жерде, ?ар?аралы тауларыны? арасында?ы сопа?ша ?азанш???ырда, Жауырто?ай тауыны? солт?стік етегінде орналас?ан. Абсолюттік биіктігі 824,7 м. Ауданы 2,23 км2, ?зынды?ы 2,3 км, енді жері 1,5 км, жа?алы? сызы?ыны? ?зынды?ы 6,3 км. Су жиналатын алабы 24 км2, таулы, жартылай ?ыл?анды орман ?скен. Е? тере? жері 4,6 м, орташа тере?дігі 3 м. К?л суы к?ктемгі ?ар ж?не жер асты суымен толы?ады. Жазда т?пкі суыны? температурасы жо?ар?ы ?абатыны? температурасынан екі есе т?мен болады. Де?гейіні? жылды? ауыт?уы 1 м-ге жетеді: с?уірде жо?ары, тамызда т?мен. К?ктемде ?ар еріген кезде к?лді? біраз суы ?ара?зек ?зеніне а?ып шы?ады. Суы аш?ылтым, аздап кермектеу. Химиялы? ??рамы жа?ынан гидрокарбонат класыны? натрий тобына жатады. Суында фтор. О?т?стік жа?алауы таулы, биік (1113 м), бас?а жа?алары жайпа?. Шы?ыс жа?асында биік ?алы? ?амыс ?седі. К?лде алтын ж?не к?міс м??ке балы?ы мекендейді.
Туризм адамдардың қарым-қатынасын, танымдық қабілетін арттырып, мәдениет пен өнердің дамуына, ел экономикасының өркендеуіне өзіндік үлесін қосып, ел мәртебесін әлемге танытуға мүмкіндік туғызады. Ел ішінде саяхат жасау ішкі (ұлттық) туризм; ал шетелге саяхатқа шығу халықаралық (шетелдік) туризм; саяхат мақсатына қарай:экологиялық, ойын-сауық, танымдық, спорттық балалар туризмі; әлеуметтік мақсатына қарай: іскерлік (конгресс, жәрмеңке), этникалық, діни туризм болып бөлінеді. 1975 жылы Дүниежүзілік туристік ұйым (ДТҰ) құрылған ол қазір дан астам елді біріктіреді, оған Қазақстан 1993 жылы мүше болып кірді. Қазақ жеріндегі туризмнің тарихы алғы шарттары б.з.б. 3- мыңжылдықта қалыптаса бастаған Ұлы Жібек жолының дамуы болып табылады. Қазақстанда алғашқы туристік ұйым 1931 жылы құрылып, оның төрағасы Ә. Жангелдин болды. 1993 жылы туризмді жетілдіру мақсатында Мемлекеттік бағдарлама қабылданып, Ұлы Жібек жолындағы тарихи орталықтарды жандандыру, түркі тілдес елдердің мәдени құндылықтарын қорғау мен дамыту. Туризм инфрақұрылымын жанарту мәселелері және 2030 жылға дейін Туризмді дамыту жоспары белгіленді. 1998, 2000, 2001 жылы Қазақстан Республикасының туризмге байланысты шыққын заң жобаларында ел экономикасында туризмнің құқықтық, экономикалық және ұйымдық негістері қарастырылған.Туризм адамның ашық табиғат жағдайында болуы. Оның жануарлармен, адамның танымдық , ғылыми, өлкетанушылық қажеттілігін қамтамассыз ететін табиғат құбылыстарымен өзара әсерлесуі. Қарағанды облысының «жасыл жүрегі» болып табылатын Қарқаралы массивінің әдемілігін сақтап қалу мақсатында ұлттық парк құрылды.
Табиғатпен байланысты ұйымдастыру үшін ұлттық парк 6 туристтік маршрут жасадық, оның ішінде: жаяу, танымдық және спорттық сауықтыру сыпатындағы маршруттар.Танымдық бағыт туристтердің аса қызықты табиғат территорияларымен, флора мен фауна өкілдерімен, ландшафттармен,
Жалпы, табиғат — тіршілік атаулының құтты қоныс-мекені, тіршіліктің түлеп өсуіне қажетті нәрі, жер бетіне көрік берген сәні. Халық ұғымында табиғат деген сөз жер, аң, туған жер, атамекен сөздерімен қатар тұрады. Олай болса, бүгінгі сабағымызда туризм туралы болмақ.
Саяхат сабағымызды туристік сапарға шықпас бұрын топты қауіпсіздік шараларымен таныстырып өтейін.
Топты таныстыру, яғни топта арнайы қызмет ететін балалар міндеттері
Гид – Алдияр, Дархан
Биолог – Айгерім, Айзада
Зоолог – Нұрбол, Малика
Дәрігер – санитар - Мадина
Эколог – Дана, Айғаным
Тілші – Айым, Азамат
Фотограф – Нұрқайдар, Мейірлен
Саяхаттың басталуы:
1- гид (Алдияр): Мемлекеттік табиғат ескерткіші «Үш үңгір кешені» жергілікті маңызы бар. Ғылыми және мәдени–эстетикалық маңыздылығына ие. Тау орманшылығы, 61-ші квартал. Жалпы алаңы – 1,0 га. Кешен мемлекеттің қорғауында. «Үш үңгір» туристтік маршруты Табиғат мұражайы (1983 ж. салынған) арқылы Мәліксай сайында орналасқан табиғи ескерткіші болып табылатын «Үш үңгірге» - негізгі көру объектісіне өтеді. Аялдаманы ескергенде, маршруттың қашықтығы 12 км, уақыт ұзақтығы 1 сағ. 20 мин. Соқпақ 30-шы сәуірден 20-шы қазан аралығында жұмыс істейді. Маршрутты жаяу және автокөлікпен өтуге болады.
Тапсырма №1: Азимут арқылы «Үлкен тас үңгірге» жол табу.
2- гид (Дархан) : «Үлкен палата тас үңгірі» мемлекеттік табиғат ескерткіші.
Мемлекеттік табиғат ескерткіш жергілікті маңызы бар. Қарқаралы қаласы құрылғаннан бергі (1824 ж.) «жылнамасы» болып есептелетін кішігірім үңгір.
Тау орманшылығы, 61-ші квартал. Жалпы алаңы 0,1 га.
Кешен мемлекеттің қорғауында.
Тапсырма №2 Орман ішінде қалай от жағуға болады?
1- гид (Алдияр): Қарқаралы мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің Тасбұлақ шатқалында ірге тасы 1983 жылы қаланған «Табиғат мұражайы» орналасқан. Мұражай екі қабаттан, 5 демонстрациялау залдарынан тұрады Мұражайдың құрылысында кәсіпорынның жұмыскерлері ағашпен жұмыс істеудің жоғарғы шеберліктерін көрсетті. Мұражайдың ою - өрнектерінде ұлттық орнаменттер көріністерін тапты. Мұражай ғимараты бір шеге қолданылмастан тұрғызылынды. (Мұражайдың жанында аумағы 82 га зоологиялық вольер ұйымдастырылған.
Тапсырма №3 ҚМҰТП территориясында кездесетін жануарлар түрлерін ата. Жерсіңдірілген жануарлар түрлері.
2- гид (Дархан): Бассейн табиғи су қоймасы (көлі). Табиғат ескерткіші, бірегей геологиялық құрылым. Көл, қарағай орманымен қоршалған теңіз деңгейінен 1200 метр биіктікте орналасқан. Көлемі 0,14 га. Жағасы тік келген, ұзынша төртбұрышты тастағы су айдыны болып табылады.
Бассейн көлі Қарқаралы қаласынан солтүстік-батысқа қарай 4,5 шақырымда орналасқан. Оған «Тас ертегісі» маршруты бойынша жетуге болады. Бассейнге дейін тек жаяу жетуге болады, аялдаманы есепке ала отырып, маршруттын ұзақтығы 4 сағатқа созылады. Маршрутпен көктем, жаз, күз жыл мезгілдерінде өту оңтайлы. Қыс уақытында қар қалыңдығынан өту қиындыққа соғады.
Тапсырма №4 Алғашқы медициналық көмек көрсету.
1- гид (Алдияр)«Шайтанкөл аңыздары», бағыты бойынша: туристік - экскурсиялық. Қозғалу түрі бойынша: аралас (жаяу, автомобильді). Әрекет уақыты: маусымдық. Ұйымдастырылу формасы: топтық, жекеше. Қашықтығы 7 шақырым, ұзықтығы 3 сағат. Соқпақтың маршруттың қызмет көрсету мерзімі: сәуірдің 15-нен, қарашаның 1-не дейін. Маршрут орман алқабы арқылы теңіз деңгейінен 1200 метр биіктікте орналасқан Шайтанкөл көлі табиғи ескерткішіне алып барады. Орталық Қазақстанның бірден бір әсем көлдерінің бірі. Ғылыми және мәдени–эстетикалық маңыздылығына ие.
Тау орманшылығы, 88-ші квартал, жалпы алаңы – 0,4 га.Кешен мемлекеттің қорғауында.
Сергіту сәті: «Қара жәшік»
Тапсырма №5 ҚМҰТП территориясында кездесетін өсімдіктер саны, эндемик, реликті өсімдіктер, «Қазақстанның Қызыл кітабына» енген өсімдіктерді атаңдар.
2- гид (Дархан): Самал көл
Эколог сөзі.
1- гид (Алдияр) : Жиренсақал Қарқаралы қаласынан оңтүстікке қарай 10 км жерде. Ең биік жері 1403 м. Ұзындығы солтүстік-шығыстан оңтүстік-батысқа қарай 10 км-ге созылып жатыр, енді жері 5 км. Жиренсақал туристік және спорттық нысан. Ортаңғы және жоғарғы тас өмір гранитоидтарынан түзілген. Беткейлері құзды, сай-жыралармен аз тілімденген. Тау етегін қара топырақ жапқан. Баурайында қарағай,арша, қарағайлы-қайыңды ормандар, түрлі бұталар, әр түрлі шалғындар өседі.
Тапсырма № 6 Әр түрлі ситуациялық жағдаяттар кезіндегі жол табу жолдары.
1- гид (Алдияр) «Үлкен көл» Қарқаралы қаласынан оңтүстік-шығыста 2,5 км жерде, Қарқаралы тауларының арасындағы сопақша қазаншұңқырда, Жауыртоғай тауының солтүстік етегінде орналасқан. Абсолюттік биіктігі 824,7 м. Ауданы 2,23 км2 , ұзындығы 2,3 км, енді жері 1,5 км, жағалық сызығының ұзындығы 6,3 км. Су жиналатын алабы 24 км2 , таулы, жартылай қылқанды орман өскен. Ең терең жері 4,6 м, орташа тереңдігі 3 м. Көл суы көктемгі қар және жер асты суымен толығады. Жазда түпкі суының температурасы жоғарғы қабатының температурасынан екі есе төмен болады. Деңгейінің жылдық ауытқуы 1 м-ге жетеді: сәуірде жоғары, тамызда төмен. Көктемде қар еріген кезде көлдің біраз суы Қараөзек өзеніне ағып шығады. Суы ашқылтым, аздап кермектеу. Химиялық құрамы жағынан гидрокарбонат класының натрий тобына жатады. Суында фтор. Оңтүстік жағалауы таулы, биік (1113 м), басқа жағалары жайпақ. Шығыс жағасында биік қалың қамыс өседі. Көлде алтын және күміс мөңке балығы мекендейді.
Экспо туралы макетті қорғау.
Рефлексия – «Қол».
Жүру тәртібі: ақ қағазға қол суретін саласыздар, яғни әр саусақ бағалау белгісін көрсеті:
«Бас бармақ» - Бұл супер! Маған өте ұнады.
Қорытынды. (тілші сөзі) Территория қуандалалы табиғи – климатты аймақта орналасқан. Біршама бөлігі ормансыз, табиғи кешендік және жайылымдық жерлерден тұрады. Парк территориясында Орталық Қазақстанда ұшырасатын өсімдіктер түрлерінің 80% жуығы өседі.
