Научная статья : Использование инновационных технологий на уроках географии на узбекском языке

Geografiya fanini o’qitishda innavotsion texnologiyalardan foydalanish
Использование инновационных технологий на уроках географии
Шахриева Муаззам Капитановна

1-средняя школа Каганского района Бухарской области, Узбекистан

Современная развивающая школа имеет дело с разносторонней, многогранной, активной личностью. Традиционный подход в организации образовательного процесса, характеризующийся доминирующей ролью учителя и пассивной позицией ученика (как объекта педагогического воздействия), объяснительно-репродуктивными методами обучения, не в полной мере обеспечивает достижение требуемых результатов качества образования.
Zamonaviy ta’limni tashkil etishga qo’yiladigan muhim talablardan biri ortiqcha ruhiy va jismoniy kuch sarf etmay, qisqa vaqt ichida yuksak natijalarga erishishdir. Qisqa vaqt orasida muayyan nazariy bilimlarni o’quvchilarga yetkazib berish, ularda ma’lum faoliyat yuzasidan ko’nikma va malakalarni hosil qilish, ular tomonidan egallangan bilim va ko’nikma hamda malakalar darajasini baholash o’qituvchidan yuksak pedagogik mahorat hamda ta’lim jarayoniga nisbatan yangicha yondashuvni talab etadi.

Pedagogik texnologiya o’z mohiyatiga ko’ra sub’ektiv xususiyatga ega, ya’ni har bir pedagog ta’lim va tarbiya jarayonini o’z imkoniyati, kaspiy mahoratidan kelib chiqqan holda ijodiy tashkil etilishi lozim. Qanday shakl, metod va vositalar yordamida tashkil etilishidan qat’iy nazar, pedagogik texnologiyalar:

-pedagogik faoliyat (ta’lim tarbiya jarayonining ) samaradorligini oshirish;

-o’qituvchi va o’quvchilar o’rtasida o’zaro hamkorlikni qaror toptirishi;

-o’quvchilar tomonidan o’quv predmetlari bo’yicha puxta bilimlarning egallanishini ta’minlash;

-o’quvchilarda mustaqil, erkin va ijodiy fikrlash ko’nikmalarini shakllantirishi;

-o’quvchilarning o’z imkoniyatlarini ro’yobga chiqara olishlari uchun zarur shart-sharoitlar yaratish;

-pedagogik jarayonda demokratik va insonparvarlik g’oyalarining ustuvorligiga erishishni kafolatlashi zarur.

Pedagogik texnologiyalardan majburan foydalanish mumkin emas. Aksincha, tajribali pedagoglar tomonidan asoslangan yoki ular tomonidan qo’llanilayotgan ilg’or texnologiyalardan maqsadga muvofiq foydalanish bilan birga ularni ijodiy rivojlantirish maqsadga muvofiqdir. Bugungi kunda bir qator rivojlangan mamlakatlarda o’quvchilarning o’quv va ijodiy faolliklarini oshiruvchi hamda ta’lim tarbiya jarayonining samaradorligini kafolotlovchi pedagogik texnologiyalarni qo’llash borasida katta tajriba to’plangan bo’lib, ushbu tajriba asoslarini tashkil etuvchi metodlar interfaol metodlar nomi bilan yuritilmoqda. Quyida ta’lim amaliyotida foydalinilayotgan interfaol metodlardan bir nechtasini mohiyati va ulardan foydalanish borasida so’z yuritaman.

“Videotopishmoq” metodi. So’ngi yillarda pedagogik faoliyatda turli axborot vositalari (kompyuter, televedenie, radio, nusxa ko’chiruvchi qurilma, slayd, video va audiomagnitafonlar) yordamida ta’lim jarayoni tashkil etilishiga alohida e’tibor qaratilmoqda. O’qituvchilar alohida ta’lim jarayonida turli axborot vositalarida o’rinli va maqsadga muvofiq foydalanish vazifasi turibdi. Videotopishmoq metodida foydalanishda quydagi harakatlar amalga oshiriladi:

-o’quvchilar e’tiborga o’rganililayotgan mavzu mohiyatini tasviriy yoritishga yordam beruvchi izohlarsiz bir nechta videolavha namoyish etiladi.

-o’quvchilar har bir lavhada qanday jarayon aks ettirilganligini izohlaydilar

-jarayonlarning mohiyatini daftarlariga qayd etadilar;

-o’qituvchi tomonidan berilgan savollarga javob qaytaradilar.

“Zakovatli zukko” metodi. Mavjud bilimlarni puxta o’zlashtirishda o’quvchilarning fikrlash, tafakkur yuritish layoqatlariga egaliklari muhim ahamiyatga ega. ’’Zakovatli zukko” metodi o’quvchilarda tezkor fikrlash ko’nikmalarini shakllantirish, shuningdek, ularning tafakkur tezliklarini aniqlashga yordam beradi. Metod o’z hohishlariga ko’ra shaxsiy imkoniyatlarini sinab ko’rish istagida bo’lgan o’quvchilar uchun qulay imkoniyatni yaratadi. Ular o’qituvchi tomonidan berilgan savollarga qisqa muddatlarda to’g’ri va aniq javob qaytara olishlari zarur. Savollarning murakkablik darajasiga ko’ra har bir savolga qaytarilgan to’g’ri javob uchun ballar belgilanadi. Yakuniy ballarning o’rtacha arifmetik qiymatini toppish asosida o’quvchilarning tafakkur tezligi aniqlanadi.Ballarning belgilanishi o’quvchilarning shaxsiy imkoniyatlari to’g’risida aniq tasavvurga ega bo’lishlarini ta’minlaydi.

Metod o’quvchilar bilan yakka tartibda, guruhli va ommoviy ishlashda birdek qo’llnilishi mumkin.

“Bilaman. Bilishni hohlayman. Bilib oldim” metodi.

Ushbu metod o’quvchilarga muayyan mavzular bo’yicha bilimlari darajasini baholay olish imkonini beradi. Metodni qo’llash jarayonida o’quvchilar bilan guruhli yoki ommoviy ishlash mumkin. Guruh shaklida ishlashda mashg’ulot yakunida har bir guruh tomonidan bajarilgan faoliyat tahlil etiladi. Guruhlarning faoliyatlari quydagi ko’rinishda tashkil etilishi mumkin:

1. 
   Har bir guruh umumiy sxema asosida o’qituvchi tomonidan berilgan topshiriqlarni bajaradi va mashg’ulot yakunida guruhlarning munosabatlari loyiha bandlari bo’yicha umumlashtiriladi.

2. 
   Guruhlar umumiy sxemaning alohida bandlari bo’yicha o’qituvchi tomonidan berilgan topshiriqlarni bajaradi.O’quv faoliyati bevosita yozuv taxtasi yoki ish qog’ozida o’z aksini topgan quydagi sxema asosida tashkil etiladi:

Metoddan foydalanish uch bosqichda amalga oshiriladi:

1. 
   O’quvchilarning o’rganilishi rejalashtirilayotgan mavzu bo’yicha tushunchalarga egalik darajalari aniqlanadi;

2. 
   O’quvchilarning mavzu bo’yicha mavjud bilimlarini boyitishga bo’lgan ehtiyojlari o’rganiladi;

3. 
   O’quvchilar mavzuga oid ma’lumotlar bilan batafsil tanishadilar;

Bosqichlar bo’yicha amalga oshirilgan harakatlarning to’liq tafsiloti quydagicha:

-sinf o’quvchilari guruhlarga biriktiriladilar;

-o’quvchilarning yangi mavzu bo’yicha tushunchalarga egalik darajasi o’rganiladi;

-o’quvchilar tomonidan qayd etilgan tushunchalar loyihaning birinchi bandiga yozib boriladi;

-o’quvchilarning yangi mavzu bo’yicha mavjud bilimlarini boyitishga bo’lgan ehtiyojlari o’rganiladi;

-o’quvchilarning ehtiyojlari sifatida bayon etilgan tushunchalar loyihaning 2-bandiga yozib qo’yiladi;

-o’qituvchi yangi mavzuga oid umumiy ma’lumotlar bilan o’quvchilarni habardor qiladi;

-o’quvchilar o’zlashtirgan yangi tushunchalar aniqlanadi;

-bayon etilgan yangi tushunchalar loyihaning 3- bandiga yozib qo’yiladi;

-mashg’ulot yakunida yagona loyiha yaratiladi.

Yuqoridagi ta’lim tarqqiyotida qo’llanilib kelyotgan interfaol metodlarni geografiya darslariga tadbiq etish, o’quvchilarni geografiya fanidan zamonaviy ta’lim talablari darajasida o’zlashtirilishini ta’minlaydi deb o’ylayman.

Avstraliya hayvonot dunyosi mavzusini o’qitishda va uni mustahkamlashda suratli testlardan foydalanilsa maqsadga muvofiq bo’ladi.

Mazkur testlar asosida turli sinflarga moslab suratli testlar tayyorlash mumkin. Suratli testlar bolalar fikr doirasini kengaytirishga, fanga qiziqishini ortishiga yordam beradi. Suratli testlardan olgan bilimlarni geografiya to’garaklarida mustaqil ishlash orqali ham mustahkamlash mumkin.

Suratli testlardan foydalanish oddiydan murakkabga tomon olib boriladi. Dastlab, suratli kartoshkalardan foydalansa ham bo’ladi, bu kartochkalardagi su’ratlarga qarab o’quvchilar o’zi savol tuzadi va javob tayyorlashadi. Masalan: “Suratda Avstraliyaga xos qanday hayvon tasvirlangan? Javob: Kengru va hakozo”.

Kartochkalardan so’ng testlarga o’tish zarur. Bu testlar faqat o’quvchilar bilimini sinamaydi, balki, bilim ham beradi. Har bir savolga 4-5 ta javob: 1 ta to’g’ri va 3-4 ta noto’g’ri javob yozilgan.

Bolalar to’g’ri javobni izlaydi, fikrlaydi, bir to’xtamga keladi. Javobning to’g’ri yoki noto’g’ri ekanligini o’qituvchi tahlil qilib boradi. Bu testni geografiya darslarida ko’rgazma va geografiya kechalarida viktorina savollari sifatida ham qo’llash mumkin. Testlar rang barang bo’lib, asosan, geografiya faniga oid sinov, rasm va savolladan iborat.

Bu test savollari bir-birini takrorlamaydi. Shu sababli ularni turli variantlarga bo’lish shart emas. Dastlab bolalarga test berilsa suratga qarab fikrlab, mulohaza qilib yakunlaguncha ancha vaqt o’tadi, shu sababli birinchi marta qo’llanilayotganda har bir savol uchun 5 daqiqadan vaqt ajratilgani ma’qul.

Suratli testlar yaxshi saqlanishi uchun alohida alohida g’iloflarga joylanishi lozim. G’iloflar ham salqin joyda saqlanishi kerak. Bu testlar bir bolaga bittadan mo’ljallanishi lozim. Zotan ular ilmiy dunyoqarashni tarkib toptiruvchi, hayotiy faoliyat uchun zarur bo’lgan bilim va ko’nikmalarini shakllantirishga yordam beradi.