Мал шаруашылы?ы ж?не балы? шаруашылы?ы

Бекітемін Мерзімі:26.01.14

«____»______2014ж Уақыты: 8⁵⁵

Оқу-тәрбие ісінің орынбасары Өтетін орны 202каб

------------------Бердекеева.М.А. Сыныбы: 10 «А» Пән мұғалімі: К.М.Исаханова

Тақырыбы: «Мал шаруашылығы және балық шаруашылығы»

Мақсаты: Білімділік:Мал шаруашылығының географиясы туралы

білімін жетілдіре отырып, дүниежүзі бойынша

мал шаруашылығының таралуы туралы білімберу.

Мал шаруашылығының негізгі және қосалқы

шаруашылығы туралы түсінікті тереңдету.

Салыстырмалы түрде сипаттама беру.

Дамытушылық:Балалардыңойлау қабілетін дамыту.

Статистикалық материалдармен жұмыс

жасауды жетілдіру. Картамен жұмысын тереңдету.

Тәрбиелік:Табиғаттықорғауға , экологиялық проблемаларды түсіне

білуге тәрбиелеу.

Типі: Аралас сабақ

Түрі:дәстүрлі

Әдісі: Түсіндіру,ой қозғау, кубизм, таза тақта, шығармашылық ізденіс,

ти кестесі.

Пәнаралық байланыс: әдебиет,биология

Көрнекілігі:Дүние жүзінің саяси картасы. Интерактивті тақта.

Барысы:1.Табалдырық - Ұйымдастыру кезеңі.

2.Әудем жер - Үй тапсырмасын сұрау.

3.Қозы көш - Ойлану, тану кезеңі.

4.Бел асар - Жаңа сабақты меңгерту.

5. Алтын көмбе - Шығармашылық кезең.

6.Жолайрық – Сабақты бекіту.

7. Қоржын ілу –Үйге тапсырма беру.

1. Табалдырық. Ұйымдастыру кезінде оқушыларды түгелдеп, зейінін сабаққа аудару.Сабақ үстінде тәртіп сақтап отыруын қадағалау.Сабақтың мақсаты айтылады. Балалар топқа бөлініп отырады.

2.Әудем жер. Үй тапсырмасын сұрау.

Үй тапсырмасын кубизм әдісі бойынша сұрау. Үйге берілген тақырыпты балалар өздері оқи -іздене отырып колданылуын,салыстыруын,суреттеуін, ауызша сипаттауын,зерттелуін,қарсы шығуын оқып осы мәліметтер бойынша сабақ айтылады.Үй тапсырмасы сұралу уақытында топтағы балалардың, осы тақырыптан нені оқып үйренгендігін алдына ала берілген қағазға жазып отырады.

Үй тапсырмасын сұраудың жоспары:

1. Өсімдік шаруашылығына жалпы сипаттама.

2. Суреттеу.(құрылысын, өсу жағдайын,т.б)

3. Салыстыру.

4. Қолдану.

5.Зерттеу.

6.Ауызша талдау.

7. Қолдану қарсы шығу.

Осы жоспар арқылы балалардың қаншалықты үй тапсырмасын меңгергендігін білу.

3. Қозы көш. Ойлану, тану кезеңі.

4. Бел асар. Жаңа сабақ.

Сабақтың мақсатын айту.

Балалар дәптерлерін ашып күннің ретін, тақырыпты жазады. Тақырыпқа байланысты сұрақ қою.

Сұрақ: 1. Мал шаруашылығының салалары қандай ?

Айтылған жауаптары тақтаға жазу. Бірақ ол жауаптар балалар жауапты айтып болғанша көрсетілмейді. Екінші рет тағы бір сұрақ қою.

Сұрақ: 1. Мал шаруашылығы не үшін қажет ?

Балалардан жауап алғаннан кейін,тақтаға жазылған мал шаруашылығының салаларын көрсете отырып, балаларға бүгінгі сабақтың кілт сөздері негізгі, қосалқы салалар екенін атап айту. Мұғалім оқулықтағы берілген салалар бойынша статистикалық материалдармен жалпы түсінік беру.Малдың шығу тегі - малдың пайда болуы жөніңдегі зоотехнияның бір саласы. Малдың шығу тегі жөніңдегі ғылым қолда өсірілетін малдың зоологиялық жіктеуде алатын орны, қолға үйрету кезінде пайда болған өзгерістері және олардың дамып жетілуі, қолға үйретілген алғашқы мекені мен уақыты, оның таралуы, белгілі бір мал түлігінің нақтылыжабайы тегін анықтау мәселелерін шешеді. Қазіргі уақыта қолда өсіретін малдың барлық түрлерінің арғы тегі жабайы хайуанаттар болғаны белгілі болды. Оларды қолға үйрету — күрделі де ұзақ үрдіс. Жабайы және үй малдарының дене құрылысын салыстыру, будандастыру, палентологиялық және археологиялық зерттеу деректері негізінде үй малының барлық түрлерінің арғы тегі толық анықталған. Мысалы, мүйізді ірі қара малдың арғы тегі - жабайы тур, қойдың арғы тегі – арқар мен муфлон, жылқының арғы тегі - тарпан мен құлан, тауықтың арғы тегі - банкив тауығы, үйрек тұқымдарынікі - барқырауық жабайы үйрек, үй қазыныкі - жабайы сұр қаз екені көрсетілген. Малдың шығу тегін және пайда болу жолын зерттеу арқылы, олардың үйретілген жүздеген ғасырлар бойында пайда болған пайдалы өзгерістердің сырын ашып, қазіргі кездегі малдың өнімдік және тұқымдық қасиеттерін жетілдірудің нақтылы тәсілдерін білуге мүмкіншілік туғызады.

Дүние жүзі бойынша мал басы

Ірі қара	қой	шошқа
1,3 млрд бас	1,2 млрд бас	0,8 млрд бас

Қой шаруашылығы –дүние жүзі бойынша 1,2 млрд басқа жетіп отыр.Бұл шаруашылық мынандай салаларға бөлінеді. Қой шаруашылығы күй талғамайды барлық аймақта кездеседі.

1.Ет-жүн бағытындағы және биязы,жартылай биязы жүн бағытындағы қой өсіру.Ет-жүн бағытындағы қой шаруашылығы ылғалы жеткілікті климаты жұмсақ аудандарда таралған. Солтүстік және Оңтүстік Америкада,Аустралияда,Оңтүстік Еуропада, Оңтүстік Африкада, Орта Азияда таралған.Қойдын етін жүнін пайдаланамыз.

Аустралия 130 млн астам

Қазақстан 16 млн сәл асады

Қытай 112 млн астам

Ірі қара шаруашылығы орман,орманды дала,дала аймақтарында жақсы жолға қойылған. Дүние жүзі бойынша еттің 35 пайызын сүттің барлығын дерлік ірі қара малы береді. Интенсивті сүтті және сүтті етті бағыттағы мал шаруашылығы дамыған елдерге тән.Етті бағыттағы мал қоңыржай және субтропиктік аудандарда таралған. Бұндай құрғақ аудандарда экстенсивті көшпелі мал шаруашылығы басым. Ет өндірудегі алдынғы қатардағы елдер.

Ет өндіруден жетекші елдер

Елдер	Өндірукөлемі, млн т	Дүние жүзіндегі орны
Қытай	55,3	1
АҚШ	35,8	2
Бразилия	11,7	3
Германия	6,5	4
Франция	6,2	5
Үндістан	4,6	6
Испания	4,4	7
Ресей	4,4	8
Мексика	4,1	9
Ұлыбритания	3,8	10
Дүниежүзібойынша	216,2	0,0

Сүт өндіру бағытындағы ірі қара көбінесе Еуропа мен Солтүстік Америкада , Ресей, Үндістан,Бразиляда. Африкада ірі қара өсіру нашар дамыған себебі африканың тропиктік аймақтарында ұйқы ауруының қоздырғышын тарататын цеце шыбынының болуына байланысты.ірі қара шаруашылығы - мал шаруашылығының өнімді көп беретін саласы. Ірі қараның арғы тегі ертеде Еуразияқұрлығының далалы, орманды далалы өңірінде таралған жабайы тур . Ол бұдан 7-10 мың жыл бұрын Жерорта теңізі маңындағы елдерде қолға үйретілген. Ірі тұлғалы, денесінің биіктігі 2 м шамасында, мүйізі алға қарай бағытталып, ұзын болып келеді. Ерте кездерде көп аулағандықтан, тұрлар саны азайып, XVII ғасырдың басында біржола жойылып кеткен..Ірі қараның етті бағыттағы қолтұқымдары шет елдерде көптеп өсіріледі. Мұндай қолтұқымдарға – абердин ангусс, герефорд,шортгорн, галловей, шароле, лимузин, сапта-гертруда, т. б. жатады.

Асыл тұқымды қара ала сиыр. Грефорд асыл тұқымы.

Шароле асыл тұқымы
Голштине-фриз асыл тұқымы

Ангусс асыл тұқымы Асыл тұқымды ақбас сиыр

Австриялық асыл тұқымды қой Еділбай қой

Шошқа шаруашылығы. Шошқа тез өсіп өнетін мал. Дүние жүзіндегі еттің 40 пайызын береді. Адам тығыз қоныстанған аймақтардакең таралған. Жақсы дамыған елдері АҚШ,Бразилия,Германия,Ресей,Польша елдері. Ал шошқа өсіруден бірінші орында Қытай елі. Кейбір Азияның елдерінде діні әдет ғұрыптарына байланысты шошқа өсіруге тыйым салынған. Әсіресе мұсылман елдерде мысалы Израиль елінде.

Дүние жүзі бойынша шошқа өсіру.

Қытай	Еуропа	Америка
49,8 %	26,5 %	10,3 %

Құс шаруашылығы. Мал шаруашылығының ең жас саласы.XX ғасырдың екінші жартысынан бастап Солтүстік Америка мен Батыс Еуропа елдерінде бройлер балапандарын өсіру қалыптаса бастады.

Дүние жүзі бойынша құстың саны мен жұмыртқа өндіруден алдынғы қатардағы елдер.

Құстың саны	Жұмыртқа өндіру
Қытай	Қытай
Ресей	Ресей
АҚШ	АҚШ
	Үндістан
	Жапония

Балық шаруашылығы. Шаруашылықтың ең ежелгі саласы. Қазіргі уақытта 100млн т балық пен теңіз өнімдері ауланады. Теңіз жағасындағы барлық елдерде балық ауланғанмен дүние жүзі бойынша балықтың жартысынан астамы алты елдің үлесіне тиеді.Дүние жүзі бойынша ауланған бекіре балықтарының 90% -і  Қазақстан балық шаруашылығының үлесіне тиеді.

985 жылдан бері 27 маусым күні Бүкіләлемдік балық шаруашылығы күні атап өтіліп келеді. Бүкіләлемдік балық шаруашылығы күні 1984 жылы Римде болған балық шаруашылығын дамыту мен реттеу жөніндегі халықаралық конференцияның шешімімен бекітілген болатын.

Оқушылармен сергіту сәтін өткізу.

Мал шаруашылығының басқа салаларын білу үшін сабағымыздың келесі бөліміне көшейк.

Алтын көмбе- шығармашылық кезең .Оқушылардың мал шаруашылығындағы басқа салалары туралы дайындаған хабарламаларды тыңдап ойларын ортаға салу.

Жолайрық кезеңі - сабақты қорытындылап бекіту.

Сабақты бекіту үшін таза тақта әдісін пайдалану.

Негізгі,басқа салалар,1,3 1,2 0,8. 49,8 10,3 26,5. Балық , 27 маусым, интенсивті. Ти кестесін тақтаға орындау.

Қоржын ілу кезеңі. Үйге тапсырма беру.

1.Тақырыпты оқып келу.

2. Мал шаруашылығы туралы қосымша деректер қарастырып келу.

3. Кескін картаға мал шаруашылығын түсіру.

Ауыл шаруашылығында еңбек ететіндер үлесі

Аймақтар	Жұмыс істейтіндер саны, млн адам	ЭБХ-тың ауыл шаруашылығында істейтін бөлігі, %	Дүниежүзі бойынша ауыл шаруашылығында жұмыс істейтіндер санындағы жеке аймақтар үлесі, %
Азия	1034	57,5	79,1
Африка	190	58,7	14,5
Солтүстік Америка	21	9,2	1,6
Оңтүстік Америка	27	18,8	2.1
Еуропа (Ресейменбірге)	33	9,3	2.5
Аустралия мен мұхитаралдары	3	19,0	0.2
Дүниежүзі	1308	45,6	100.0

Жеке елдер бойынша ауыл шаруашылығында жұмыс істейтіндер саны үлкен айырма жасайды. Мысалы, Батыс Еуропа елдерінде бұл көрсеткіш — 8%, АҚШ- та — 3%, Канадада — 4%, Ресейде — 14%, Қазақстанда 40%-ға жуық болса, ал дамушы елдерде ол өте жоғары.

Мемлекеттік бюджеттік білім беру мекемесі Абай Құнанбаев атындағы № 5 жалпыға білім беретін орта мектеп

АШЫҚ САБАҚ

Тақырыбы: «Мал шаруашылығы және балық шаруашылығы»

( 20.01.14 жыл қалалық семинардағы өткізілген ашық сабақ)

БАЙҚОҢЫР,2014