Дамыту: ?з бетінше ізденіспен шы?армашылы? т?р?ыда ж?мыс істеуге да?дыландыру.белгілі бір жерді? климатына ?ыс?аша бере білуге ?йрету,?з ойларын еркін де сауатты, на?ты жеткізу ?абілеттерін арттыру.
3. Белгілі бір айма?та?ы ?за? жылдар бойы ?айталанатын атмосфераны? т?менгі ?абатыны? т?ра?ты жа?дайы немесе ауа райыны? белгілі бір аума?та?ы к?п жылды? режимі
Жер шарын жан-жа?ынан атмосфера деп аталатын ауа ?абы?ы ?оршап жатыр.
Ол –Жерді? е? сырт?ы ?абы?ы.
Ауа-дегеніміз –?р т?рлі газдарды? ?осындысы. Оларды? ішінде негізгісі азот пен оттегі алады.??р?а? ауа к?леміні? 78%-ын азот, 21%-ын оттегі ??райды.
Ауада азот к?п бол?анымен, тіршілік ?шін е? ма?ыздысы –оттегі. Адам мен жануарлар оттегімен тыныстайды. Оттегі жануды ?олдайды. Азот тыныс алу?а ?атынаспайды. Ол кез-келген организмні? тіршілігі ?шін ?ажетті зат.
Бас?а газдарды? ішіндегі е? ма?ыздысы –к?мір?ыш?ыл газы. Ол жанудан ж?не жануарларды? тыныс алуынан т?зіледі. Ауаны? ??рамында газдардан бас?а су буы, т?рлі ша?-тоза? кіреді.
Атмосфера ?абаттары. Атмосфералы? ауаны? ??рамы, температурасы, ты?ызды?ы ж?не т.б. бір жерден екінші жерге бар?анда ж?не биіктік бойынша ?згереді.
Температураны? ж?не газ ??рамыны? ?згерісіне ?арай атмосфера биіктік бойынша бірнеше ?абат?а жіктеледі.
Атмосфераны? жер бетіне таяу орналас?ан е? т?менгі ?абаты –тропосфера (грекше тропос-б?рылыс, ?згеріс). Тропосфераны? ?алы?ды?ы орта есеппен 11км. Оны? ?лесіне б?кіл ауаны? 80%-ы тиеді. Тропосферада б?лт ?йіріліп,, жауын-шашын жауады, жел т?рады, ауа райы т?зіледі.
Тропосфераны? ?стінде стратосфера (грекше стратум-?абаттал?ан ) ?абаты жатады.
Стратосферада?ы озон ?абатыны? тіршілік ?шін ма?ызы ерекше. Б?л ?абат к?ннен таралатын «?сірек?лгін» деп аталатын с?улелерді ?стап ?алады. ?сірек?лгін с?улелер тірі организмдерге. соны? ішінде адамны? ?міріне ?те ?ауіпті. Олар ?те к?п молшерде т?сетін болса, адамны? денесін к?йдіріп, адамды рак ауруына шалды?тырар еді, к?птеген пайдалы бактериялар ?ырылып ?алар еді.
Стратосферада?ы ауа ?те ??р?а? болумен ерекшеленеді. Атмосфераны? б?л ?абаты 50-55 км биіктікке дейін барады.
Атмосфераны? ма?ызы. Жер бетіне ?тіп жататын т?рлі ??былыстар, ?згерістер, тіршілік атаулы ауамен байланысты. Ауа ?абы?ы болмаса, Жер бетіні? температурасы айда?ы сия?ты к?н мен т?нні? арасында ?те ?лкен м?лшерде ауыт?ып т?рар еді. Атмосфера к?н с?улелерін шашыратып, жайып тарататынды?тан, к?ндіз жер беті ?те ?атты ?ызып кетпейді. Оны? есесіне т?нде ауа ?абаты жылуды ?стап т?рады да, жер бетін ?атты сал?ындаудан са?тайды.
Атмосфераны зерттеу жолдары. XIX ?асырды? бас кезінен атмосфераны аэростаттарды? к?мегімен зерттеу ж?мыстары басталды. К?п ?замай-а? атмосфераны? жер бетінен онда?ан километр биік ?абаттары туралы шар-зонд ар?ылы м?лімет алына бастады.
Французша зонд-«бай?ау» деген с?з. Б?л т?сіл бойынша ?зі жазатын метеорологиялы? ??ралдар шар?а тіркеледі. Шар біраз биікке бар?аннан кейін жарылады да, ??ралдар жерге ??лайды. Біра? оларды іздестіріп тауып алу ?иын?а т?седі. Шар-зондты радиозондпен ауыстыру ?ажеттігін тудырды.
Атмосфераны? биік ?абаттарын зерттеуге радиозонд ?олданылады. Б?л т?сіл бойынша арнаулы аспаптар же?іл газ толтырыл?ан ?уе шарыны? к?мегімен ед?уір биікке-к?бінесе стротосфераны? орта т?сына дейін к?теріледі. Олар ?рлеп бара жат?ан жолында т?рлі биіктіктегі ауаны? температурасын, ыл?алды?ынж?не ?ысымын ?лшейді. Алын?ан м?ліметтерді радиотарт?ыштар жерге хабарлап отырады. Радиозондтарды? шары?тау биіктігі 35-40 км. Ал метеорологиялы? зымырандар одан 3-4 есе арты? биіктікке ?шырылады.
«Таби?ат бала к?зімен» эссе жазу
Географиялы? диктант (д?птермен жеке ж?мыс)
Географиялы? диктант
1. Жер бетіне жа?ын т?менгі б?лігіндегі су булары су тамшыларына
айналуынан…. пайда болады.
2. Б?лттар пішініне ?арай……деп б?лінеді.
3. Атмосфералы? жауын-шашын м?лшерін…. ?лшейді.
4. Поляр ше?берінен полюстерге дейін……орналас?ан.
5. …….- ауа райыны? белгілі бір жерге т?н ж?не ?немі ?айталанып
отыратын жай-к?йі.
6. Климатты? белдеулер …. деп ажыратылады.
7. Жыл бойы ысты?, жауын-шашын мол болатын климатты? белдеу….
деп аталады.
8. Бриз с?зі…. деген ма?ына береді.
9. Жер бетіндегі желді? орташа жылдамды?ы….
10. ?алыпты атмосфералы? ?ысым…. те?.
(д?рыс жауабы)
1. Т?ман
2. Буда?, ?абат, шарбы б?лттар
3. Жауын-шашын ?лшегішпен
4. Суы? белдеулер
5. Климат
6. Негізгі ж?не аралы? белдеулер
7. Экваторлы? белдеу
8. Же?іл жел
9. 5-10 мсек
10. 760 мм сынап ба?анасына
?орытындылау.
Рефлексия
Б?гінгі саба?ымыздан не ?нады? О?ушылар стикке жазып та?та?а іледі.
IV. Жа?а саба?ты бекіту.
1. С?ра?-жауап.
1. Ауа дегеніміз не?
2. Атмосфераны? ??рамы.
3. Атмосфера ?абаттары.
4. Атмосфераны? ма?ызы.
5. Атмосфераны зерттеу жолдары.
V. ?орытындылау, ба?алау.
VІ. ?йге тапсырма беру.
?йге: Атмосфераны? ??рамы ж?не ??рылысы
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Білімділік: Оқушыларға атмосфераның құрамы, құрылысы, атмосфераның жылыну заңдылықтарын,оның қалыптасу қасиеттері жөнінде түсіндіру.
Дамыту: Өз бетінше ізденіспен шығармашылық тұрғыда жұмыс істеуге дағдыландыру.белгілі бір жердің климатына қысқаша бере білуге үйрету ,өз ойларын еркін де сауатты, нақты жеткізу қабілеттерін арттыру.
Тәрбиелік: Табиғатты аялай білуге, тыңдай және сөйлей білу мәдениетін арттыру. жан-жақтылыққа, ізденімпаздыққа тәрбилеу.
Сабақтың типі: Жаңа білім беру сабағы
Сабақтың түрі: Аралас сабақ
Сабақтың әдісі: 1. Сұрақ-жауап.
2. Әңгіме-дәріс.
3. Кестемен жұмыс.
4.Топтастыру
Сабақтың көрнекілігі: Слайд, қосымша деректер, оқулық, кескін карта т.б.
Сабақтың жоспары:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.
1. Сұрақ-жауап.
Қорытындылау.
ІІІ. Жаңа сабақ.
1. Әңгіме-дәріс.
2. Топтастыру.
3. Тірек-сызбамен жұмыс.
Қорытындылау.
IV. Жаңа сабақты бекіту.
1. Сұрақ-жауап.
V. Қорытындылау, бағалау.
VІ. Үйге тапсырма беру.
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушыларды түгендеу, оқу құралдарын дайындатып, зейіндерін сабаққа аударту.
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.
1. Сұрақ-жауап. Оқушылар слайд арқылы жауап береді.
1. Гидросфера деген не?
2. Гидросфера құрамыны нелер кіреді?
3. Дүниежүзілік су айналымын сурет арқылы оқушылар өз ойларын айту.
4. Ішкі теңіздер деген не? Сыртқы теңіздер деген не?
5. Қара теңіз,Мексика шығанағы, Мадагаскар аралы, Жерорта теңізі, Дрейк бұғазын, Панама каналын картадан тауып көрсет.
«Кім жылдам» (тест сұрақтары)
1. Қазақстан Республикасы орналасқан материк.
а) Евразия ә) Африка б) Антарктидав) Солтүстік Америка
2. 1 литр теңіз суының құрамында неше грамм тұз болады?
а) 66 грамм ә) 53 грамм б) 35 грамм в) 2 грамм
3. Белгілі бір аймақтағы ұзақ жылдар бойы қайталанатын атмосфераның төменгі қабатының тұрақты жағдайы немесе ауа райының белгілі бір аумақтағы көп жылдық режимі
а) Климат ә) Табиғат зонасы б) Ауа райы
Жұмбақ
Ол бар жерде бар ма,жоқ па білмейсің,
Ол жоқ жерде өмір сүріп жүрмейсің
(Ауа)
Бүгінгі жаңа сабағымыздың тақырыбы: Атмосфераның құрамы және құрылысы.
Жер шарын жан-жағынан атмосфера деп аталатын ауа қабығы қоршап жатыр.
Ол –Жердің ең сыртқы қабығы.
Ауа-дегеніміз –әр түрлі газдардың қосындысы. Олардың ішінде негізгісі азот пен оттегі алады.Құрғақ ауа көлемінің 78%-ын азот, 21%-ын оттегі құрайды.
Ауада азот көп болғанымен , тіршілік үшін ең маңыздысы –оттегі. Адам мен жануарлар оттегімен тыныстайды. Оттегі жануды қолдайды. Азот тыныс алуға қатынаспайды. Ол кез-келген организмнің тіршілігі үшін қажетті зат.
Басқа газдардың ішіндегі ең маңыздысы –көмірқышқыл газы. Ол жанудан және жануарлардың тыныс алуынан түзіледі. Ауаның құрамында газдардан басқа су буы, түрлі шаң-тозаң кіреді.
Атмосфера қабаттары. Атмосфералық ауаның құрамы, температурасы, тығыздығы және т.б. бір жерден екінші жерге барғанда және биіктік бойынша өзгереді.
Температураның және газ құрамының өзгерісіне қарай атмосфера биіктік бойынша бірнеше қабатқа жіктеледі.
Атмосфераның жер бетіне таяу орналасқан ең төменгі қабаты –тропосфера (грекше тропос-бұрылыс, өзгеріс). Тропосфераның қалыңдығы орта есеппен 11км. Оның үлесіне бүкіл ауаның 80%-ы тиеді. Тропосферада бұлт үйіріліп, , жауын-шашын жауады, жел тұрады, ауа райы түзіледі.
Тропосфераның үстінде стратосфера (грекше стратум-қабатталған ) қабаты жатады.
Стратосферадағы озон қабатының тіршілік үшін маңызы ерекше. Бұл қабат күннен таралатын «әсірекүлгін» деп аталатын сәулелерді ұстап қалады. Әсірекүлгін сәулелер тірі организмдерге . соның ішінде адамның өміріне өте қауіпті. Олар өте көп молшерде түсетін болса, адамның денесін күйдіріп, адамды рак ауруына шалдықтырар еді, көптеген пайдалы бактериялар қырылып қалар еді.
Стратосферадағы ауа өте құрғақ болумен ерекшеленеді. Атмосфераның бұл қабаты 50-55 км биіктікке дейін барады.
Атмосфераның маңызы. Жер бетіне өтіп жататын түрлі құбылыстар, өзгерістер, тіршілік атаулы ауамен байланысты. Ауа қабығы болмаса, Жер бетінің температурасы айдағы сияқты күн мен түннің арасында өте үлкен мөлшерде ауытқып тұрар еді. Атмосфера күн сәулелерін шашыратып, жайып тарататындықтан, күндіз жер беті өте қатты қызып кетпейді. Оның есесіне түнде ауа қабаты жылуды ұстап тұрады да, жер бетін қатты салқындаудан сақтайды.
Атмосфераны зерттеу жолдары. XIX ғасырдың бас кезінен атмосфераны аэростаттардың көмегімен зерттеу жұмыстары басталды. Көп ұзамай-ақ атмосфераның жер бетінен ондаған километр биік қабаттары туралы шар-зонд арқылы мәлімет алына бастады.
Французша зонд-«байқау» деген сөз. Бұл тәсіл бойынша өзі жазатын метеорологиялық құралдар шарға тіркеледі. Шар біраз биікке барғаннан кейін жарылады да, құралдар жерге құлайды. Бірақ оларды іздестіріп тауып алу қиынға түседі. Шар-зондты радиозондпен ауыстыру қажеттігін тудырды.
Атмосфераның биік қабаттарын зерттеуге радиозонд қолданылады. Бұл тәсіл бойынша арнаулы аспаптар жеңіл газ толтырылған әуе шарының көмегімен едәуір биікке-көбінесе стротосфераның орта тұсына дейін көтеріледі. Олар өрлеп бара жатқан жолында түрлі биіктіктегі ауаның температурасын, ылғалдығынжәне қысымын өлшейді. Алынған мәліметтерді радиотартқыштар жерге хабарлап отырады. Радиозондтардың шарықтау биіктігі 35-40 км. Ал метеорологиялық зымырандар одан 3-4 есе артық биіктікке ұшырылады.
«Табиғат бала көзімен» эссе жазу
Географиялық диктант (дәптермен жеке жұмыс)
Географиялық диктант
1. Жер бетіне жақын төменгі бөлігіндегі су булары су тамшыларына
айналуынан…. пайда болады.
2. Бұлттар пішініне қарай……деп бөлінеді.
3. Атмосфералық жауын-шашын мөлшерін….. өлшейді.
4. Поляр шеңберінен полюстерге дейін……орналасқан.
5. …….- ауа райының белгілі бір жерге тән және үнемі қайталанып
отыратын жай-күйі.
6. Климаттық белдеулер ….. деп ажыратылады.
7. Жыл бойы ыстық, жауын-шашын мол болатын климаттық белдеу…..
деп аталады.
8. Бриз сөзі….. деген мағына береді.
9. Жер бетіндегі желдің орташа жылдамдығы….
10. Қалыпты атмосфералық қысым…. тең.
(дұрыс жауабы)
1. Тұман
2. Будақ, қабат, шарбы бұлттар
3. Жауын-шашын өлшегішпен
4. Суық белдеулер
5. Климат
6. Негізгі және аралық белдеулер
7. Экваторлық белдеу
8. Жеңіл жел
9. 5-10 мсек
10. 760 мм сынап бағанасына
Қорытындылау.
Рефлексия
Бүгінгі сабағымыздан не ұнады? Оқушылар стикке жазып тақтаға іледі.
