?аза?станны? ішкі суларыны? т?рлері

Бекітемін:

Күні: 23.12.15.

Сыныбы: 8б,в.

Тақырыбы: Қазақстанның ішкі суларының түрлері

Мақсаты:

Білімділік: Қазақстанның ішкі суларының түрлері туралы түсінік беру

Тәрбиелік: Ішкі сулардың қазіргі экологиялық жағдайына тоқталып, оларға мән беруге тәрбиелеу

Дамытушылық. Өз отаны туралы білімдерін тереңдету арқылы отан сүйгіштік қасиетін арттыру.

Сабақтың түрі: Ашық сабақ

Сабақтың әдісі: Сұрақ-жауап, ойын түрінде

Көрнекілігі: Қазақстанның физикалық картасы, ішкі сулар, атлас

Сабақтың кезеңдері:

1. Ұйымдастыру 4. Тақырыпты бекіту

2. Үй тапсырмасын пысықтау 5. Бағалау кезеңі

3. Тақырыпты меңгеру 6 Үй тапсырмасын беру Сабақтың барысы

1. Ұйымдастыру кезеңі

2. Үй тапсырмасын қайталау. Сұрақ-жауап.

1.Қазақстанның ең суық айы? Қаңдар

2. Ең суық жері? Атбасар өңірі

3.Төменгі ауаның әсері тимеген тау биткейлерінде биіктеген сайын қыста температура жоғарлайды оны қалай атайды? Температура инверсиясы

4.Ең жылы айы? Шілде

5. Жылы айында ең жоғарғы температура. +47⁰С

6.Жауын-шашынның орташа жылдық мөлшері қандай? 130-1600мм

7. Жауын-шашын көп түсетін жері. Батыс Алтай

8.Оңтүстік аудандарда кей жылдары жазда 2-3 ай жауын-шашын мүлдем жаумайтын кездері не байқалады? Құрғақ жанбыр

9.Жылдық жауын-шашын мөлшерінің буланушылық қатынасын қалай атайды? Ылғалдану коэффиценті

10. Түркістан қаласында буланушылық қанша мм? 1250 мм

11. Жылдың жылы мезгілінде байқалатын ерекше атмосфералық құбылыстың бірі. Шаңды дауыл.

12.Қауырт атмосфералық құбылысқа жатады. Үсік

13. Халық шаруашылығына қолайсыз атмосфералық құбылыстардың бірі. Көктайғақ

Бағалау парағы.

№	Аты-жөні	Сұрақ-жауап	«Толықтыр!»	Қалыпына келтір.	Ыссы орындық	Картамен жұмыс
1
2
3
4
5
6
7
8

3. Жаңа тақырып меңгеру. Қазақстанның ішкі сулары

Су – құрлықтағы сұйық, қатты және газ күйінде болатын және бір күйден екінші күйге жеңіл өте алатын бірден-бір минерал. Қазақстанның жер бедерінің әртүрлігіне байланысты ішкі суда әртүрлі келеді. Шөл мен шөлейт зоналарында өзендер аз, ал дала және орманды дала зонасында едәуір көп, жер бетіндегі өзен торларынынң орналасуы сол аймақтың ылғалдану коэффициентіне байланысты екенін айтады.

Республика аумағында іщкі суларды бірнеше түрге бөлеміз. Олар өзендер, көлдер, жер асты сулары, мұздықтар, және бөгендер мен каналдар.

Өзендері. Қазақстан аумағында ірілі-ұсақты 85 мың өзен бар. Олардың ішінде 7 өзеннің (Ертіс, Тобыл, Есіл, Жайық, Сырдария, Іле, Шу) ұзындығы 1000 км-ден асады. Қазақстан өзендері

Алтайдан Атырауға дейін созылып жатқан қасиетті өлке – Қазақстанымыздың тұла бойы тұнып тұрған сұлулық. Шалқыған жайлау, түтіні бұрқыраған ауыл, жазық дала, шыңдары аспанмен таласқан асқар таулар, сығырлай аққан бұлақтар мен ұзынды-қысқалы өзендер, көлдер, бақтардағы бұлбұл құстардың әсем үні мен айдың көлдегі аққу құстың қиқулаған ғажап дауысы...Бәрі-бәрі Табиғат-ананың сізбен бізге берген тамаша тартуы. Сондай қайталанбас әрі баға жетпес Табиғат тартуының бірі саналатын Қазақстан өзендері Әлемтану айдарының бүгінгі тақырыбы болмақ

Республиканың барлық өзендері Солтүстік Мұзды мұхит және ішкі тұйық көлдер алаптарына құяды. Екі алап арасындағы суайрық Сауыр-Тарбағатай тау жүйесінің қырқасы мен Сарыарқа, Торғай үстірті арқылы өтіп, Оңтүстік Оралға тіреледі.

Солтүстік Мұзды мұхит алабы өзендерінің су ағыны тұрақты келеді. Бұл алқапқа жататын өзен Ертіс (Есіл және Тобыл салаларымен).

Республика өзендерінің едәуір бөлігі ішкі тұйық алапқа жатады. Ішкі тұйық алап ірі көлдерге құятын өзендер жүйесімен келесі сатыдағы кіші алапқа бөлінеді. Бұл көлдердің ірілері — Каспий, Арал теңіздері және Балқаш көлі. Ішкі тұйық алапқа ұсақ көлдерге құятын, құмға барып сіңіп кететін, сондай-ақ уақытша ағатын өзендер де жатады.

Каспий теңізі алабы Батыс Қазақстан өзендерін қамтиды. Оларға Жайық, Жем, Сағыз, Ойыл, Сары өзен, Қара өзен және т.б. жатады.

Арал теңізі алабына Оңтүстік және Орталық Қазақстанның оңтүстік бөлігінің өзендері жатады. Өзендер шөл зонасында орналасқан және өзен желісі сирек. Басты өзендері Сырдария, Арыс саласы мен Шу, Сарысу, Торғай, Ырғыз, Талас өзендері. Бұлардың ішінде Сырдариядан басқасы Арал теңізіне жетпей құмға сіңіп кетеді.

Балқаш-Алакөл көлдер жүйесіне Қазақстанның оңтүстік-шығысындағы өзендер кіреді. Олар: Қаратал, Лeпci, Ақсу, Іле, Тентек, Сарқан, Басқан және т.б.

Көлдері.

Қазақстанның кең-байтақ аумағында ірілі-ұсақты 48 мыңнан астам көлдер және 3 мыңға жуық бөгендер бар. Климат жағдайына байланысты көлдердің көбі Қазақстанның солтүстігіне қарай орналасқан. Олардың ішінде Каспий теңізі, Арал теңізі және Балқаш,  Жайсан, Алакөл сияқты ірі көлдерден басқа, көбі (94%) көлемі бір шаршы километрден кем шағын көлдер. Көлдердің барлығы дерлік тұйық көлдер. Олардың деңгейі ауық-ауық өзгеріп отырады. Көбінің суы тұзды, сондықтан тұнба тұзды болады, олардан тұз өндіріледі. Қазақстанда ауданы 100 шаршы километрден астам 22 көл бар. Олар республикадағы көлдердің бүкіл ауданының 60%-ын алып жатыр 

Тектоникалық көлдер

Төмен түскен ойыстар мен жарықтарда көл қазаншұңқырлары суға толып, көлдер пайда болады. Мұндай көлдер Қазақстанның оңтүстік-шығыс таулары мен Сарыарқадакөбірек таралған. Жайсан, Марқакөл, Қарасор, Теңіз-Қорғалжын тобы, Көкшетау тобы (Бурабай, Зеренді, т. б.), бұрынғы тектоникалық бөген Есік көлі, т.б. су айдындары осы топқа жатады.

Реликті (қалдық) көлдер

Ертеде пайда болған жазықтарға, оның ішінде Каспий маңы ойпатына тән. Сонымен қатар Тұран ойпатының Торғай қолатындағы, Балқаш-Алакөл ойысындағы кейбір көлдер калдық көлдерге жатады. Қазақстанның басты қалдық көлдері - Каспий мен Арал теңіздері. Бұлар жер қыртысының майысқан бөлігінде тектоникалық көлдер болып қалыптасты.

Мұздың көлдер типі

Биік тауларда ежелгі мұз басқан аудандарда кездеседі. Оларға мореналық көлдер жатады. Іле Алатауындағы Үлкен Алматы өзенінің бастауы Үлкен Алматы көлі, Жетісу Алатауының солтүстік беткейіндегі Лепсі өзені бастау алатын Жасылкөл және т.б. мұздық көлдері жатады.

Қар көлдері

Биік тауларда қар сызығы маңында аяздық үгілу нәтижесінде пайда болған шұңғымаларда таралған. Қар ойыстарының пішіні көбінесе дөңгелек болып келеді, олар суға толғанда қар көлдері құралады. Мұндай көлдер өте көп, бірақ олардың көлемі шағын болады.

4. Тақырыпты бекіту

«Толықтыр!»

............. - арна деп аталатын табиғи ойпаң арқылы ағып өтетін су. (Өзен)

Республикамыздың аумағындағы судың барлық түрлері ................. жатады. (ішкі суларға)

Қазақстан аумағында ....... өзен бар.( 85 мың )

Қазақстан өзендері негізгі ........ алапқа жатады. (2)

.......... - Қазақстанның ең ірі өзені. ( Ертіс)

Каспий теңізі алабына ........ өзендері кіреді. ( Жайық , Жем , Ор , Сағыз)

........... Арал теңізі алабы өзендері(Сырдария, Шу, Сарысу, Торғай, Ырғыз)

Қазақстанда ұзындығы 1000 км-ден асатын өзендер саны .......(7)

........өзенінде ең бағалы бекіре балығы уылдырық шашады. (Жайық)

Қазақстан Республикасының Елордасы – Астана қаласы ........ өзенінің бойында орналасқан. (Есіл)

2 тапсырма. Қалыпына келтір.

№	Атаулар	Өзен	Көл	Теңіз
1	Іле	+
2	Балқаш		+
3	Жерорта			+
4	Шу	+
5	Қызыл			+
6	Алакөл		+
7	Қара теңіз			+
8	Арал		+
9	Ертіс	+
10	Сырдария	+
11	Каспий теңізі		+
12	Балтық теңізі			+
13	Қызыл теңіз			+
14	Есіл	+
15	Марқакөл		+

3 тапсырма. Ыссы орындық. Топ басшыларына сұрақ қою, 5 сұрақтан.

1.Ішкі сулардың түрлерін ата

2. Ішкі сулардың қоректену көздеріне және су режиміне қарай қандай типтерге бөлінеді?

3. Қазақстанның қай бөлігі жер асты суына бай?

4.Қайсысынан электр энергиясын алады?

Картамен жұмыс. Оқушылар түсінгені картадан көрсетеді. Кескін картаға түсіреді.

Стикерге әсерлерін жазу.

5. Бағалау кезеңі

6 Үй тапсырмасын беру Қазақстанның ішкі суларының түрлері

Бағалау парағы.

№	Аты-жөні	Сұрақ-жауап	«Толықтыр!»	Қалыпына келтір.	Ыссы орындық	Картамен жұмыс
1
2
3
4
5
6
7
8

Бағалау парағы.

№	Аты-жөні	Сұрақ-жауап	«Толықтыр!»	Қалыпына келтір.	Ыссы орындық	Картамен жұмыс
1
2
3
4
5
6
7
8

Бағалау парағы.

№	Аты-жөні	Сұрақ-жауап	«Толықтыр!»	Қалыпына келтір.	Ыссы орындық	Картамен жұмыс
1
2
3
4
5
6
7
8

«Толықтыр!»

............. - арна деп аталатын табиғи ойпаң арқылы ағып өтетін су.

Республикамыздың аумағындағы судың барлық түрлері ................. жатады.

Қазақстан аумағында ....... өзен бар

Қазақстан өзендері негізгі ........ алапқа жатады.

.......... - Қазақстанның ең ірі өзені.

Каспий теңізі алабына ........ өзендері кіреді

........... Арал теңізі алабы өзендері

Қазақстанда ұзындығы 1000 км-ден асатын өзендер саны .......

........өзенінде ең бағалы бекіре балығы уылдырық шашады.

Қазақстан Республикасының Елордасы – Астана қаласы ........ өзенінің бойында орналасқан.

«Толықтыр!»

............. - арна деп аталатын табиғи ойпаң арқылы ағып өтетін су.

Республикамыздың аумағындағы судың барлық түрлері ................. жатады.

Қазақстан аумағында ....... өзен бар

Қазақстан өзендері негізгі ........ алапқа жатады.

.......... - Қазақстанның ең ірі өзені.

Каспий теңізі алабына ........ өзендері кіреді

........... Арал теңізі алабы өзендері

Қазақстанда ұзындығы 1000 км-ден асатын өзендер саны .......

........өзенінде ең бағалы бекіре балығы уылдырық шашады.

Қазақстан Республикасының Елордасы – Астана қаласы ........ өзенінің бойында орналасқан.

«Толықтыр!»

............. - арна деп аталатын табиғи ойпаң арқылы ағып өтетін су.

Республикамыздың аумағындағы судың барлық түрлері ................. жатады.

Қазақстан аумағында ....... өзен бар

Қазақстан өзендері негізгі ........ алапқа жатады.

.......... - Қазақстанның ең ірі өзені.

Каспий теңізі алабына ........ өзендері кіреді

........... Арал теңізі алабы өзендері

Қазақстанда ұзындығы 1000 км-ден асатын өзендер саны .......

........өзенінде ең бағалы бекіре балығы уылдырық шашады.

Қазақстан Республикасының Елордасы – Астана қаласы ........ өзенінің бойында орналасқан.

2 тапсырма. Қалыпына келтір.

№	Атаулар	Өзен	Көл	Теңіз
1	Іле
2	Балқаш
3	Жерорта
4	Шу
5	Қызыл
6	Алакөл
7	Қара теңіз
8	Арал
9	Ертіс
10	Сырдария
11	Каспий теңізі
12	Балтық теңізі
13	Қызыл теңіз
14	Есіл
15	Марқакөл

2 тапсырма. Қалыпына келтір.

№	Атаулар	Өзен	Көл	Теңіз
1	Іле
2	Балқаш
3	Жерорта
4	Шу
5	Қызыл
6	Алакөл
7	Қара теңіз
8	Арал
9	Ертіс
10	Сырдария
11	Каспий теңізі
12	Балтық теңізі
13	Қызыл теңіз
14	Есіл
15	Марқакөл

2 тапсырма. Қалыпына келтір.

№	Атаулар	Өзен	Көл	Теңіз
1	Іле
2	Балқаш
3	Жерорта
4	Шу
5	Қызыл
6	Алакөл
7	Қара теңіз
8	Арал
9	Ертіс
10	Сырдария
11	Каспий теңізі
12	Балтық теңізі
13	Қызыл теңіз
14	Есіл
15	Марқакөл

2 тапсырма. Қалыпына келтір.

№	Атаулар	Өзен	Көл	Теңіз
1	Іле
2	Балқаш
3	Жерорта
4	Шу
5	Қызыл
6	Алакөл
7	Қара теңіз
8	Арал
9	Ертіс
10	Сырдария
11	Каспий теңізі
12	Балтық теңізі
13	Қызыл теңіз
14	Есіл
15	Марқакөл

2 тапсырма. Қалыпына келтір.

№	Атаулар	Өзен	Көл	Теңіз
1	Іле
2	Балқаш
3	Жерорта
4	Шу
5	Қызыл
6	Алакөл
7	Қара теңіз
8	Арал
9	Ертіс
10	Сырдария
11	Каспий теңізі
12	Балтық теңізі
13	Қызыл теңіз
14	Есіл
15	Марқакөл

2 тапсырма. Қалыпына келтір.

№	Атаулар	Өзен	Көл	Теңіз
1	Іле
2	Балқаш
3	Жерорта
4	Шу
5	Қызыл
6	Алакөл
7	Қара теңіз
8	Арал
9	Ертіс
10	Сырдария
11	Каспий теңізі
12	Балтық теңізі
13	Қызыл теңіз
14	Есіл
15	Марқакөл

2 тапсырма. Қалыпына келтір.

№	Атаулар	Өзен	Көл	Теңіз
1	Іле
2	Балқаш
3	Жерорта
4	Шу
5	Қызыл
6	Алакөл
7	Қара теңіз
8	Арал
9	Ертіс
10	Сырдария
11	Каспий теңізі
12	Балтық теңізі
13	Қызыл теңіз
14	Есіл
15	Марқакөл

2 тапсырма. Қалыпына келтір.

№	Атаулар	Өзен	Көл	Теңіз
1	Іле
2	Балқаш
3	Жерорта
4	Шу
5	Қызыл
6	Алакөл
7	Қара теңіз
8	Арал
9	Ертіс
10	Сырдария
11	Каспий теңізі
12	Балтық теңізі
13	Қызыл теңіз
14	Есіл
15	Марқакөл

2 тапсырма. Қалыпына келтір.

№	Атаулар	Өзен	Көл	Теңіз
1	Іле
2	Балқаш
3	Жерорта
4	Шу
5	Қызыл
6	Алакөл
7	Қара теңіз
8	Арал
9	Ертіс
10	Сырдария
11	Каспий теңізі
12	Балтық теңізі
13	Қызыл теңіз
14	Есіл
15	Марқакөл

2 тапсырма. Қалыпына келтір.

№	Атаулар	Өзен	Көл	Теңіз
1	Іле
2	Балқаш
3	Жерорта
4	Шу
5	Қызыл
6	Алакөл
7	Қара теңіз
8	Арал
9	Ертіс
10	Сырдария
11	Каспий теңізі
12	Балтық теңізі
13	Қызыл теңіз
14	Есіл
15	Марқакөл

№ 87 жалпы орта мектеп

Пән мұғалімі: Қанаева Гүлфайруз Көбейқызы

Сынып: 8 «А»

Сабақтың тақырыбы: Көлдер мен бөгендер

Сабақтың мақсаты:.

Білімділік: тақырыпты негізге ала отырып,мәнінашып түсіндіру, көлдер және олардың түрлері туралы мағлұмат беру

Дамытушылық: жалпы оқу іскерліктерін үйрету, табиғат туралы оқушылардың көзқарастарын дамыту, пәнге деген қызығушылығын, ой-өрісі мен білім-білік-дағдыларын жетілдіру

Тәрбиелік: отансүйгіштікке, еңбекқорлыққа тәрбиелеу, өз ойларын еркін жеткізе білуге, қарым-қатынас жасауға үйрету, ұйымшылдыққа тәрбиелеу, адамгершілік қасиеті мен географиялық мәдениетін қалыптастыру.

Түрі: аралас,репродуктивті

Әдісі:«БиС» технологиясы элементтері, сұрақ-жауап

Көрнекілігі: оқулық, атлас, интерактивті тақта, слайд-шоу, ҚР физ. картасы

Сабақтың барысы:

І. Психологиялық дайындық.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:а)Міндетті деңгей. «Толықтыр!»

1. ............. - арна деп аталатын табиғи ойпаң арқылы ағып өтетін су. (Өзен)

2. Республикамыздың аумағындағы судың барлық түрлері ................. жатады. (ішкі суларға)

3. Қазақстан аумағында ....... өзен бар.( 85 мың )

4. Қазақстан өзендері негізгі ........ алапқа жатады. (2)

5. .......... - Қазақстанның ең ірі өзені. ( Ертіс)

6. Каспий теңізі алабына ........ өзендері кіреді. ( Жайық , Жем , Ор , Сағыз)

7. ........... Арал теңізі алабы өзендері(Сырдария, Шу, Сарысу, Торғай, Ырғыз)

8. Қазақстанда ұзындығы 1000 км-ден асатын өзендер саны .......(7)

9. ........өзенінде ең бағалы бекіре балығы уылдырық шашады. (Жайық)

10. Қазақстан Республикасының Елордасы – Астана қаласы ........ өзенінің бойында орналасқан. (Есіл)

ә) «Орташа деңгей». «Анықтама бер!»

1) Су шығыны дегеніміз – белгілі бір уақыт ішінде өзеннің көлденең қимасы арқылы ағып шыққан су мөлшері

2) Өзен эрозиясы дегеніміз – (ағын судың тау жыныстарын шайып, ағызып әкету процесі)

3)Аллювий деп – (ағысы қатты, арнасы терең тау өзендерінің орта және төменгі ағыстарының арнасының табанына су ағызып әкелген малта тастар, құм, тұнбаларды айтады)

4)Терраса дегеніміз – (өзеннің су көтерілмеген ескі арнасы)

5) Қатты ағын дегеніміз – (өзенмен ағып келетін қатты заттар)

«Сипатта!»

1. Каспий теңізі алабы

2. Арал теңізі алабының өзендері

3. Балқаш – Алакөл алабы өзендері

б)«Жоғары деңгей»

 1) Ертіс суын өнеркәсіптерде пайдаланады . Кәсіпорындардың өзен суына зиянды, пайдалы жағын айт.

 2) Балқаш көлі суы күннен күнге ластанып, сорланып барады . Бұған өзен суының тигізер зардабы бар ма?

 3)Сырдария өзені суын егін, бау – бақша суаруға пайдаланады . Оның салдары қандай?

• Үй тапсырмасын бекіту (Сызбамен жұмыс)

ІІІ. Жаңа сабақты меңгерту:

а) «Ой қозғау»

ә) «Мағынаны тану»

«Шұғыл есте сақтау?»(берілген мәтіннен тақырыптың мәнін ашатын тірек сөздерді табу)

1,5 минуттан соң сөздер жабылып, кімнің қанша сөзді есте сақтағаны тексеріледі.

б) Тікелей мәтінмен жұмыс. Тірек сөздерді мәтіннен тауып мағыналарын ашады...

ІV. Бекіту: а)тақырып бойынша сынақ сұрақтары беріледі

ә)Кескін картамен жұмыс

V. Бағалау: Үй тапсырмасының жауаптары арқылы және сабаққа белсенді қатысқан оқушыларды матрица әдісімен бағалау

VІ. Үйге тапсырма: § 21. Көлдер мен бөгендердің шаруашылық қызметі

Қазақстан өзендері

Алтайдан Атырауға дейін созылып жатқан қасиетті өлке – Қазақстанымыздың тұла бойы тұнып тұрған сұлулық. Шалқыған жайлау, түтіні бұрқыраған ауыл, жазық дала, шыңдары аспанмен таласқан асқар таулар, сығырлай аққан бұлақтар мен ұзынды-қысқалы өзендер, көлдер, бақтардағы бұлбұл құстардың әсем үні мен айдың көлдегі аққу құстың қиқулаған ғажап дауысы...Бәрі-бәрі Табиғат-ананың сізбен бізге берген тамаша тартуы. Сондай қайталанбас әрі баға жетпес Табиғат тартуының бірі саналатын Қазақстан өзендеріӘлемтану айдарының бүгінгі тақырыбы болмақ

Қазақстанның барлық өзендері негізінен екі су алабына бөлінеді. Бірі- Солтүстік Мұзды мұхит алабы, екіншісі – ішкі ағынсыз көлдер алабы.

Солтүстік Мұзды мұхит алабына жататын өзендер Сауыр, Тарбағатай және Алтай тауларынан Сарыарқа мен Оңтүстік Орал тауларының оңтүстік-шығысынан басталады. Ішкі ағынсыз көлдер алабына Балқаш–Алакөлге құятын басын Тянь-Шань таулары мен Жоңғар Алатауынан алатын өзендер және Арал теңізі алабына орталық Тянь-Шань тауларынан шығатын өзендер енеді.

Қазақстан өзендерін ұзындығы бойынша топтасақ, онда 85 022 өзеннің ішінде 84 694-і шағын (ұзындығы 100 км-ге дейін), 305-і орташа(500 км-ге дейін) және 23-і ірі (500-1000 км-ден астам өзендер) қатарына жатады. Республиканың шығысындағы Алтай, оңтүстік-шығысындағы Жетісу және Іле Алатаулары ылғалы мол таулы өңірлердегі өзен торының жиілігі ( барлық өзендер ұзындығы қосындысының осы алаптың ауданына қатынасы) басқа өңірлерге қарағанда жоғары (0,4-1,8 км/км²). Шағын өзендердің көбі Ұлытау, Шыңғыстау, Қарқаралы тауынан, сонымен қатар Тарбағатай, Қаратау, Мұғалжар жоталарына басталады. Арал және Каспий маңы өңірлерінде өзен торының жиілігі тым сирек (0,03 км/км²-ге дейін) келеді. Өзендердің басым көпшілігі Каспий, Арал теңіздерінің, Балқаш, Алакөл және Теңіз сияқты көлдердің тұйық алаптарына жатады.

Қазақстандағы ең суы мол өзен – Ертіс. Оның республика жеріндегі ұзындығы – 1700 км болса, жалпы ұзындығы – 4248 км. Жоғары бөлігіндегі ағыны екі ірі су электр станцияларымен (Бұқтырма және Өскемен) реттелген. Өзен суының біраз бөлігі Ертіс-Қарғанды каналы арқылы Орталық Қазақстанға бұрылған.

Ұзындығы жөнінен республикадағы екінші өзен – Сырдария. Қазақстандағы ұзындығы – 1400 км, ал жалпы ұзындығы – 2219 км-ді құрайды. Егін суару мақсатында қарқынды пайдалануының себебінен ағыны кейбір жылдары Аралға жетпей тартылып қалады.

Балқаш көлі алабындағы ірі өзен - Іленің республика шегіндегі ұзындығы – 815 км, жалпы ұзындығы – 1001 км. Оның ірі салаларының бірі Шілік өзенінен бастап, Шамалған өзеніне дейін ұзындығы – 200 км-ге жуық Үлкен Алматы каналы салынған.

Батыс Қазақстан жерін негізінен Жайық өзені суландырады. Ол республика жерінен тыс, яғни Оңтүстік Оралдан басталады. Қазақстандағы ұзындығы – 1082 км, жалпы ұзындығы – 2428 км.

Ірі өзендер қатарына сонымен бірге Есіл, Тобыл, Елек, Шу, Торғай, Ырғыз, Сарысу, Нұра, Талас, Ойыл, Жемт.б. өзендері жатады. Бірақ, бұлардың кейбіреуінің деңгейі жазда тым төмендеп, кейбіреуі мүлдем тартылып қалады, ал көктемде қар суымен толысып, тасиды.

Жем өзені Мұғалжар тауларынан бастау алып, Каспий теңізіне құяды. Суы көктемде тасиды. Кей жылдары теңізге жетпей, сорға сіңіп кетеді. Өзен жағалары құм мен саздан түзілген. Суы мұнай кәсіпорындарына, егістік жерлерді суаруға пайдаланылады.

Сарысу өзені Сарыарқа шоқыларынан басталып, Жақсы Сарысу және Жаман Сарысу бастауларының қосылуынан құралады. Ұзындығы – 781 км.

Топтастыру

Оқушылармен амандасу. Сабаққа дайындығын тексеру.

Қазақстанның өзен алаптарын еске тусіріп топқа бөлу

3 мин

Орындарынан тұрып мұғаліммен амандасу. Сабақта кім жоқ екенін анықтау.

Қазақстанның өзен алаптарын еске түсіріп топқа бөлінді

Ой түрткі

Қалай ойлайсыңдар жазықтағы өзендер мен таулы өзендердің ағыстарында айырмашылық бар ма?

5 мин

Өз ойларын топ ішінде талдап, ойларын қорғайды

Топпен жұмыс

1. ші тапсырма:ДЖИК СО немесе Бедерлі пышқы стратегиясы:

1-Топ :

1.Өзен жүелері және оның алаптары, ерекшелігі

2-топ

1.Өзен суының шығыны және жылдық ағынын анықтау

3-топ

1.Өзендердің коректенуі мен режимін түсндір

2-ші тапсырма: İNSERT немесе түртіп алу стратегиясы:

1.«v»- білемін, «+» - білмеймін, «-» - мен үшін жаңа білім (ақпарат), «?» – мені таң қалдырды

Бекіту кезеңі.Сандар сөйлейді.

 1)    7 -  (Қазақстандағы ең ұзын өзендер)

2)    85 мың-             (өзен бар)

3)    1000км-             (ең ірі 7 өзеннің ұзындығы)

4)168 - (су бөгені бар)

Нұра өзені де Сарыарқаның аласа тауларынан бастау алады. Ұзындығы – 978 км Нұра өзені Қорғалжын көліне құяды. Ол бұл көлге тек суы мол жылдары ғана жетеді.

Қазақстан өзендерінің жылдық жалпы су қоры – 105,3 млрд. м³.  Мұның 54 пайызы Қазақстан аумағында, 46 пайызы іргелес республикалар жерінде.

Қазақстанның ірілі-ұсақты барлық өзендерін қоса алғанда жылына 87 млрд.м³ –ге жуық суды пайдалануға мүмкіндік бар.

Қазақстанның  көлдері

 

Сабақтың мақсаты: Қазақстандағы ірі көлдердің маңызы ,оны шаруашылыққа,күнделікті тұрмысқа пайдалану және қорғау жолдары туралы түсінік беру.

2. Оқушыларды  оқулық, карта,қосымша материалдарды пайдаланып,өздік жұмыс жасай білуге, ойлау қабілетін дамытуға үйрету, танымдық қабілетін жетілдіру.

3.Туған өлкенің табиғатын аялап, сүйе білуге, қорғауға, тәрбиелеу.Экологиялық тәрбие беру.

Көрнекіліктер:Қазақстанның физикалық картасы,Каспий , Арал, Балқаш көлдерінің суреттері,оқу карталары, сызба, кестелер.

Сабақтың түрі:Аралас

Сабақтың әдісі:Сұрақ-жауап,СТО стратегиялары

                     1.Қызығушылығын ояту

                     2.Мағынаны тану

                     3.Миға шабуыл стратегиялары

Сабақтың барысы: Ұйымдастыру кезеңі

Оқушылардың сабаққа қатысы мен дайындығы тексеріледі.

 1.Қызығушылығын ояту.

 

 (Оқушыларға мұхит, өзен, көл аттары жазылған  үлестірмелер таратылады.Олар үлестірмелерде белгіленген жер-су аттарын  картадан тауып  көрсетіп сол арқылы үш топқа бөлінеді).

 

          1-топ.Өзендер           2-топ Көлдер             3-топ  Теңіздер

             Іле                               Балқаш                   Жерорта

             Қаратал                      Алакөл                    Қызыл теңіз

             Ертіс                           Арал                        Қара теңіз

             Сырдария                   Теңіз                       Балтық теңізі

             Есіл                             Марқакөл               Қызыл теңіз

 

   

      2. Мағынаны тану.          

 

       1. Қазаншұңқырларының пайда болу типтеріне қарай көлдер  қандай түрлерге бөлінеді?

       2.Әр топ оқушылары  картаны пайдаланып Арал, Каспий, Балқаш көлдеріне сипаттама береді. 

      

     3.Миға шабул стратегиясы бойынша жұмыстар.

 

 

 

 

1-топ Көлді пайдалану.

 

   

                                                                                                  

 

 

  

 

  

 

 

2 – топ: Көл көздерін негізгі ластаушылар.

 

 

 

 

 

  

         

 

 

 

 

 

 

 

 

3 – топ: Көлді қорғау.

 

 

 

 

 

 

 

 

  

                                                                                                              

 

 

 

3. Ой толғаныс.

 

Оқушылар Қазақстаның көлдері туралы ақындар мен жазушылардың жыр, өлең, ән дастандарынан мысал келтіреді. 

 

а) Арымысын, сәлем бердім, ана Балқаш,

    Өзіңсің нәр силаған санаға алғаш

    Суын бал пана болған барша жанға,

    Толқындап жатырсың ба, дара Балқаш?  (С. Сұлтанғазин)

 

    Аралыма құлаған дария-Сыр

    Дария-Сыр қазақтың қариясы.

    Сыр бойы күріштің қоймасы ма?

    Қоймасы ма немесе дәм ұясы,

    Дария-Сыр қазақтың қариясы.

 

4. Шығармашылық жұмыс.

 

Оқушылар үй тапсырмасына берілген сөз жұмбақтарын топтар арасына алмастырып шешеді.

 

б) «Керісінше ойлау стратегиясы»

 

1.     Егер су болмаса нендей жағдай болар еді?

2.     Арал теңізінің суының денгейі қалпына келсе қандай жағдай болар еді?

3.     Егер Балқаш көлінің суының ластануын тоқтатуға бола ма?

 

в)  Қазақстан көлдері.

 

Картаны және оқулық мәтінін пайдаланып кестені толтырыңдар.

 

Көлдің аты	Көлемі	Тереңдігі	Шығу тегі	Құятын өзендер	Ағып шығатын өзендер

 

5. Үйге тапсырма.

 

       34 - тақырыпты оқу. Сұрақтар мен тапсырмаларды орындау.

 

6. Бағалау.  Қортындылау

ҚАЗАҚСТАННЫҢ ІШКІ СУЛАРЫ

Мазмұны  • 1 Өзен жүйелері және өзен алаптары  o 1.1 Ұзындығы 1000 км  o 1.2 Ұзындығы 500 км  • 2 Өзен жүйесінің ерекшелігі  • 3 Өзен суының шығыны және жылдық ағыны  • 4 Өзендердің қоректенуі мен режимі  • 5 Пайдаланған әдебиет  Өзен жүйелері және өзен алаптары  Қазақстан аумағында ірілі-ұсақты 85 мың өзен бар. Олардың ішінде 7 өзеннің (Ертіс, Тобыл, Есіл, Жайық, Сырдария, Іле, Шу) ұзындығы 1000 км-ден асады. Қазақстан өзендері  Ұзындығы 1000 км  Өзен Ұзындығы Қазақстанда  Ертіс  4 248 км 1 700 км  Есіл  2 450 км 1 400 км  Жайық  2 428 км 1 082 км  Сырдария  2 219 км 1 400 км  Тобыл  1 591 км 800 км  Іле  1 439 км 815 км  Шу  1 186 км 800 км  Ұзындығы 500 км  Өзен Ұзындығы Қазақстанда  Нұра  978 км 978 км  Торғай  825 км 825 км  Ойыл (өзен)  800 км 800 км  Сарысу  800 км 800 км  Жем  712 км 712 км  Талас  661 км 453 км  Үлкен Өзен  650 км 260 км  Кіші Өзен  638 км 395 км  Елек  623 км км  Ырғыз  593 км 593км  Сағыз өзені  511 км 511 км  Шідерті өзені  502 км 502км  Республиканың барлық өзендері Солтүстік Мұзды мұхит және ішкі тұйық көлдер алаптарына құяды. Екі алап арасындағы суайрық Сауыр-Тарбағатай тау жүйесінің қырқасы мен Сарыарқа, Торғай үстірті арқылы өтіп, Оңтүстік Оралға тіреледі.  Солтүстік Мұзды мұхит алабы өзендерінің су ағыны тұрақты келеді. Бұл алқапқа жататын өзен Ертіс (Есіл және Тобыл салаларымен).  Республика өзендерінің едәуір бөлігі ішкі тұйық алапқа жатады. Ішкі тұйық алап ірі көлдерге құятын өзендер жүйесімен келесі сатыдағы кіші алапқа бөлінеді. Бұл көлдердің ірілері — Каспий, Арал теңіздері және Балқаш көлі. Ішкі тұйық алапқа ұсақ көлдерге құятын, құмға барып сіңіп кететін, сондай-ақ уақытша ағатын өзендер де жатады.  Каспий теңізі алабы Батыс Қазақстан өзендерін қамтиды. Оларға Жайық, Жем, Сағыз, Ойыл, Сары өзен, Қара өзен және т.б. жатады.  Арал теңізі алабына Оңтүстік және Орталық Қазақстанның оңтүстік бөлігінің өзендері жатады. Өзендер шөл зонасында орналасқан және өзен желісі сирек. Басты өзендері Сырдария, Арыс саласы мен Шу, Сарысу, Торғай, Ырғыз, Талас өзендері. Бұлардың ішінде Сырдариядан басқасы Арал теңізіне жетпей құмға сіңіп кетеді.  Балқаш-Алакөл көлдер жүйесіне Қазақстанның оңтүстік-шығысындағы өзендер кіреді. Олар: Қаратал, Лeпci, Ақсу, Іле, Тентек, Сарқан, Басқан және т.б.  Өзен жүйесінің ерекшелігі  Қазақстан өзендерінің бірінші ерекшелігі жасы әр түрлі. Жазық бөлігінің өзен жүйелері ескі, өзінің даму сатысының соңғы кезеңінен өтуде. Сондықтан жазықтардағы өзендердің аңғарлары жақсы түзілген әрі кең болып кетеді. Бұл өзендерде тереңдік шаю әрекеті (эрозиясы) баяу, ал бүйірлік шаю күшті болады. Таулы аймақтардың өзендері геологиялық тарихы жағынан жас, өз дамуының бастапқы кезеңінен өтуде. Бұлардың бойлық қимасы тік, құламалы келеді, яғни қалыптасып бітпеген. Өзендердің тереңдік шаю әрекеті жылдам да, бүйірлік шаюы баяу.  Қазақстан өзендерінің екінші ерекшелігі оның әркелкі таралуы. Жазықтарда өзен жүйесінің (торының) жиілігі солтүстіктен оңтүстікке қарай кеми береді. Жауын-шашын көбірек түсетін орманды дала және дала зоналары өзенге бай. Республиканың солтүстігінде өзен жүйесінің жиілігі әрбір 100 км2-ге орта есеппен 4-6 км-ден, ал оңтүстік шөл зонасында 0,5 км-ден келеді. Қазақстанның биік таулы аймақтарында өзен көп. Алтай, Жетісу Алатауы және ТяньШань тауларына жауын-шашын мол түседі. Өзен жүйесінің жиілігі тау бөктерлерінде әрбір 100 км2-де 4-6 км-ге, таудың орта бөлігінде 10-12 км-ге, биік тауларда 16-18 км-ге дейін жетеді.  Өзен суының шығыны және жылдық ағыны  Өзеннің су шығыны дегеніміз өзеннің су қимасынан бір секунд ішінде ағып өтетін су мөлшері. Әдетте су шығыны секундына ағып өтетін текше метр (м3/сек) есебімен өлшенеді.  Қазақстанның ең мол сулы өзені Ертістің көп жылдық орташа су шығыны 880 м3/сек, Сырдарияда 703 м3/сек. Өзеннің жыл бойындағы ағып шыққан су шығынын жылдық ағын деп атайды. Мысалы, Ертістің жылдық ағыны 28 млрд м3. Су ағыны жер беті суларының қорларын анықтайды. Ағын республика аумағы бойынша өте әркелкі тараған, беткі ағынының мөлшері 59 км3.  Қазақстанның жазық аудандарында жылдық ағынды негізінен анықтайтын қар жамылғысының таралу сипаты және қардың еру алдындағы суының коры болып есептеледі. Жаңбыр түгелге жуық топырақтың жоғарғы бетін ылғалдандыруға және буландыруға жұмсалады. Жылдық ағынның мөлшері ең алдымен климатқа байланысты. Өзендердің жылдық ағынына жер бедері де әсерін тигізеді, ол таулы өзендердің басты факторларының бірі болып табылады. Абсолюттік биіктік артқан сайын жылдық атмосфералық жауын-шашын мөлшері молая түседі. Қазақстанның солтүстігінде ылғалдану коэффициенті бірдің маңында, сондықтан ағын да көбірек және өзендердің суы да молырақ. Оңтүстікте ылғалдану коэффициенті бірден төмен, ағын мөлшері де аз.  Қазақстан бойынша орташа ағынның әрбір км2-ге келетін мөлшері 20 000 м3. Республикамыз өзен ағынының мөлшері жағынан Түрікменстаннан ғана алда. Ағын жыл маусымдарына қарай өзгеріп отырады. Қыс айларында жазықтағы өзендер жылдық ағынның 1%-ын береді. Адам баласы бөген салып, өзен ағындарын реттеп отырады. Бөгендегі су халық шаруашылығына қыста да, жазда да біркелкі пайдаланылады. Бөгендер қолдан жер суландыруға, электр қуатын өндіруге, т.б. жағдайларға қолайлы. Елімізде 168 су бөгені бар, олардың ең ірілері Бұқтырма мен Қапшағай бөгендері.  Өзендердің қоректенуі мен режимі  Қазақстан өзендері негізінен қар, жаңбыр, мұздық және жер асты суымен коректенеді.  Республиканың жазық бөлігінің өзендерінің қоректенуіне қарай қар-жаңбыр суымен және басым қар суымен қоректенетін өзендер деп екі типке бөлуге болады.  Қар-жаңбыр суымен қоректенетін өзендерге орманды дала, дала зоналарының өзендері жатады. Басты өзендері Есіл, Тобыл. Бұл өзендер көктемде тасиды, сәуір мамыр айларында жылдық ағынның 50%-ы ағып өтеді. Өзендер суды алдымен еріген кардан, кейін жаңбыр суынан алады. Өзен суы деңгейінің ең төмен кезі қаңтар айында байқалады, бұл кезде олар еспе суымен коректенеді. Негізінен кар суынан қоректенетін өзендердің ағыны түгелге жуық көктемге келеді (жылдық ағынның 85-95%-ы). Бұл қоректену типіне шөлейт және шөл зоналарының өзендері — Нұра, Жайық, Сағыз, Жем, Торғай және Сарысу жатады. Өзендердің деңгейі толық кезеңі көктемнің бірінші жартысында байқалады. Өзендер негізінен қар суымен қоректенеді. Көктемгі қар ерігенде өзен ағыны күрт көтеріледі. ТМД елдерінде өзен режимінің бұл түрін қазақстандық тип деп атайды. Мысалы, Нұра өзенінде жылдық ағынның 98%-ы көктемгі қысқа уакытта ағып өтеді. Өзен деңгейінің ең төмен кезеңі жаз айларында болады. Кейбіреулері мүлдем тартылып қалады. Күздегі жаңбырдан өзен деңгейі аздап көтеріліп, қыста қайта төмендейді.  Қазақстанның биік таулы бөлігінің өзендері қар суымен және мұздықтармен қоректенетін типіне жатады. Бұған Сырдария, Іле, Қаратал және Ертіс өзендері кіреді. Бұл өзендердің деңгейі көктемде, Алтай тауының өзендері (Ертіс) көктемнің 2-жартысы мен жазда тасиды. Бірақ қардың бір мезгілде ерімеуіне байланысты Сырдария өзенінің су тасуы ұзаққа созылады.  Тянь-Шань, Жетісу Алатауы өзендері көктем мен жазда, яғни жылдың жылы кезінде тасиды. Бұл тауларда қардың еруі көктемде төменгі белдеуден басталып, одан орта, жоғары биіктегі қар мен мұздықтар жаз бойы еріп, күзге дейін созылады. Тау өзендерінің ағынында жаңбыр суының үлесі шамалы (5-15%), ал аласа тауларда оның үлесі 20-30%-ға дейін жоғарылайды.  Қазақстанның жазықтағы өзендері суының аз және ағысы баяу болуынан қыс түсісімен тез қатып қалады да, оларды карашаның аяғында тұрақты мұз басады. Мұздың қалыңдығы 70-90 см-ге жетеді. Аязды қыста мұздың қалыңдығы республиканың солтүстігінде 190 см, оңтүстік өзендерінде 110 см болады. Өзен мұзы 2-4 ай бойы катып жатады. Сәуірдің басында оңтүстіктің екінші жартысында солтүстік өзендерінің мұзы ери бастайды.  Биік тау өзендерінің мұз режимі басқаша. Олардың таулы бөлігінде ағыстың күшті болуына байланысты және жер асты суымен коректенетіндіктен, тұрақты мұз жамылғысы қалыптаспайды. Тек кей жерлерде ғана жағалық мұздар байқалады.  Қазақстанның өзендері жылма-жыл шайылған тау жыныстарын ағызып әкетіп отырады. Өзендер табанын тереңдетіп, бүйірлерін құлатып, ірілі-ұсақты тастарды домалатып ағады. Қазақстанның жазық бөлігіндегі өзендердің ағысы баяу болады. Қатты материалдарды аз тасымалдайды. Мұндай өзендердің лайлылығы 50-100 г/м3, ал төменгі ағыстарында 200 г/м3. Борпылдақ жыныстарды көп ағызып әкелетін Батыс Қазақстан өзендерінің лайлылығы тым жоғары (500-700 г/м3) келеді. Тау өзендерінің лайлылығы ағыс бойымен төмен қарай артады. Оның мөлшері Іледе 650 г/м3, Шудың төменгі ағысында 900 г/м3, Сырдарияда 1200 г/м3.[1]  Алтайдан Атырауға дейін созылып жатқан қасиетті өлке – Қазақстанымыздың тұла бойы тұнып тұрған сұлулық. Шалқыған жайлау, түтіні бұрқыраған ауыл, жазық дала, шыңдары аспанмен таласқан асқар таулар, сығырлай аққан бұлақтар мен ұзынды-қысқалы өзендер, көлдер, бақтардағы бұлбұл құстардың әсем үні мен айдың көлдегі аққу құстың қиқулаған ғажап дауысы...Бәрі-бәрі Табиғат-ананың сізбен бізге берген тамаша тартуы. Сондай қайталанбас әрі баға жетпес Табиғат тартуының бірі саналатын Қазақстан өзендері Әлемтану айдарының бүгінгі тақырыбы болмақ  Қазақстанның барлық өзендері негізінен екі су алабына бөлінеді. Бірі- Солтүстік Мұзды мұхит алабы, екіншісі – ішкі ағынсыз көлдер алабы.  Солтүстік Мұзды мұхит алабына жататын өзендер Сауыр, Тарбағатай және Алтай тауларынан Сарыарқа мен Оңтүстік Орал тауларының оңтүстік-шығысынан басталады. Ішкі ағынсыз көлдер алабына Балқаш–Алакөлге құятын басын Тянь-Шань таулары мен Жоңғар Алатауынан алатын өзендер және Арал теңізі алабына орталық Тянь-Шань тауларынан шығатын өзендер енеді.  Қазақстан өзендерін ұзындығы бойынша топтасақ, онда 85 022 өзеннің ішінде 84 694-і шағын (ұзындығы 100 км-ге дейін), 305-і орташа(500 км-ге дейін) және 23-і ірі (500-1000 км-ден астам өзендер) қатарына жатады. Республиканың шығысындағы Алтай, оңтүстік-шығысындағы Жетісу және Іле Алатаулары ылғалы мол таулы өңірлердегі өзен торының жиілігі ( барлық өзендер ұзындығы қосындысының осы алаптың ауданына қатынасы) басқа өңірлерге қарағанда жоғары (0,4-1,8 км/км2). Шағын өзендердің көбі Ұлытау, Шыңғыстау, Қарқаралы тауынан, сонымен қатар Тарбағатай, Қаратау, Мұғалжар жоталарына басталады. Арал және Каспий маңы өңірлерінде өзен торының жиілігі тым сирек (0,03 км/км2-ге дейін) келеді. Өзендердің басым көпшілігі Каспий, Арал теңіздерінің, Балқаш, Алакөл және Теңіз сияқты көлдердің тұйық алаптарына жатады.  Қазақстандағы ең суы мол өзен – Ертіс. Оның республика жеріндегі ұзындығы – 1700 км болса, жалпы ұзындығы – 4248 км. Жоғары бөлігіндегі ағыны екі ірі су электр станцияларымен (Бұқтырма және Өскемен) реттелген. Өзен суының біраз бөлігі Ертіс-Қарғанды каналы арқылы Орталық Қазақстанға бұрылған.  Ұзындығы жөнінен республикадағы екінші өзен – Сырдария. Қазақстандағы ұзындығы – 1400 км, ал жалпы ұзындығы – 2219 км-ді құрайды. Егін суару мақсатында қарқынды пайдалануының себебінен ағыны кейбір жылдары Аралға жетпей тартылып қалады.  Балқаш көлі алабындағы ірі өзен - Іленің республика шегіндегі ұзындығы – 815 км, жалпы ұзындығы – 1001 км. Оның ірі салаларының бірі Шілік өзенінен бастап, Шамалған өзеніне дейін ұзындығы – 200 км-ге жуық Үлкен Алматы каналы салынған.  Батыс Қазақстан жерін негізінен Жайық өзені суландырады. Ол республика жерінен тыс, яғни Оңтүстік Оралдан басталады. Қазақстандағы ұзындығы – 1082 км, жалпы ұзындығы – 2428 км.  Ірі өзендер қатарына сонымен бірге Есіл, Тобыл, Елек, Шу, Торғай, Ырғыз, Сарысу, Нұра, Талас, Ойыл, Жем т.б. өзендері жатады. Бірақ, бұлардың кейбіреуінің деңгейі жазда тым төмендеп, кейбіреуі мүлдем тартылып қалады, ал көктемде қар суымен толысып, тасиды.  Жем өзені Мұғалжар тауларынан бастау алып, Каспий теңізіне құяды. Суы көктемде тасиды. Кей жылдары теңізге жетпей, сорға сіңіп кетеді. Өзен жағалары құм мен саздан түзілген. Суы мұнай кәсіпорындарына, егістік жерлерді суаруға пайдаланылады.  Сарысу өзені Сарыарқа шоқыларынан басталып, Жақсы Сарысу және Жаман Сарысу бастауларының қосылуынан құралады. Ұзындығы – 781 км.  Нұра өзені де Сарыарқаның аласа тауларынан бастау алады. Ұзындығы – 978 км Нұра өзені Қорғалжын көліне құяды. Ол бұл көлге тек суы мол жылдары ғана жетеді.  Қазақстан өзендерінің жылдық жалпы су қоры – 105,3 млрд. м3. Мұның 54 пайызы Қазақстан аумағында, 46 пайызы іргелес республикалар жерінде.  Қазақстанның ірілі-ұсақты барлық өзендерін қоса алғанда жылына 87 млрд.м3 –ге жуық суды пайдалануға мүмкіндік бар.

4.Сұрақ- жауап: Қазақстан жерінде қандай өзендер мен көлдер бар?

Слайд көрсету: Сырдария, Нұра, Ертіс, Есіл, Жайық, Тобыл, Іле өзендері.

Арал, Балқаш, Каспий теңізі.

5.Аталған өзен-көлдерді картадан көрсету.

6.Топтастыру. Оқушылар атауларды жинақтап, қалай аталатынын шеңберге жазады.

                          Каспий

                                                                                           Тобыл

      Есіл

 

                                                                              Ертіс

 

Ертіс

                                                                         Балқаш

Жайық                                          

                                                             Арал

7.Тест  жұмыстары.

1.Су қабаты жер бетінің қандай бөлігін алып жатыр?

А) үштен бірін                      Б) екіден бірін

Ә) үштен екісін                     В) төрттен бірін

2. Судың тірі ағзалар үшін басты қасиетін көрсет.

А) еріткіш                             Б) түссіз, дәмсіз

Ә) аққыш                              В) иісі бар

3. Газ бен тұз ерітіндісі бар сулар қалай аталады?

А) тұщы                                Б) қышқыл

Ә) минералды                      В)салқын

4.Ең терең көлді білесің бе?

А) Алакөл                             Б) Балқаш

Ә) Байкал                              В) Зайсан

5. Өзен сулары қандай болады?

А) тұзды                               Б)шипалы су

Ә) тұщы                                В) минералды су

6.Су қанша күйде кездеседі?

А) 4                                       Б)2

Ә) 3                                       В) 1

7. Арал теңізіндегі тұз тозаңының көбеюі ненің әсерінен?

А) теңіздің тасуынан            Б) судың көп булануынан

Ә) дауылдың соғуынан        В) жиі жауған жаңбырдан

8. Адам тәулігіне қанша литрге дейін таза су пайдаланады?

А) 900л                                  Б)200л

Ә)700л                                  В)500л

9.Аралдан кейінгі ірі көл.

А) Алакөл                             Б) Балқаш

Ә) Зайсан                              В) Ыстықкөл

10.Аралдан жылына қанша метр су буланады?

А) 2м                                     Б) 3м

Ә) 1м                                    В) 0м