Ішкі сулары. №4 практикалық жұмыс «Материктің бір өзеніне сипаттама беру»

Пәні: Георафия

Сыныбы: 7

Тақырыбы: Ішкі сулары. №4 практикалық жұмыс «Материктің бір өзеніне сипаттама беру»

Мақсаты: Оқушыларға Солтүстік Американың өзендері туралы алған білімдерін практикалық жұмыспен ұштастыру.

1) Білімділік: Оқушыларды Солтүстік Американың ішкі суларына  түсінік бере отырып, олардың маңызы мен  ерекшеліктеріне тоқталу. Оқушылардың Солтүстік Америка материгі туралы алған білімдерін тиянақтау, өткен сабақтан алған білімдерін жүйелеу арқылы тақырыптарды тереңірек меңгерту.

2) Дамытушылық: Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын ояту, картамен жұмыс істеуге дағдыландыру. Сонымен қатар, оқушылардың өз ойларын жете айта білуге, өткен тақырыптарды байланыстыра отырып жан-жақты ойлау, топпен, картамен жұмыс жасау қабілеттерін, дағдыларын дамыту.

3) Тәрбиелік: Оқушылардың алған білімдерін, білік дағдыларын көрсету арқылы бірін-бірі сыйлауға тәрбиелеу. Әдептілік ережелерін бойына сіңірген шығармашылық қабілеті мүмкіндігінше дамыған азамат тәрбиелеу.

Сабақтың типі: практикалық жұмыс

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақтың әдісі: 1. Сұрақ-жауап. 4. Тірек-сызбамен жұмыс.

2. Әңгіме-дәріс. 5. Топтастыру.

3. Кестемен жұмыс.

Сабақтың көрнекілігі: Қосымша деректер, оқулық, кескін карта, карта т.б.

Сабақтың жоспары:

І Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ Үй тапсырмасын тексеру.

1. Сұрақ-жауап.

Қорытындылау.

ІІІ практикалық жұмыс

IV Жаңа сабақты бекіту.

1. Жоспар бойынша оқушылардың іздену жұмыстары (презентация) постер қорғау.

2. Солтүстік Американың өзендерінің жалпы сипаттамасы.

3. Алаптардың ірі өзендеріне жоспар бойынша сипаттама беру.

4. Кескін картаға аталған өзендерді түсіру.

V Қорытындылау, бағалау.

VІ Үйге тапсырма беру.

Сабақтың барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушыларды түгендеу, оқу құралдарын дайындатып, зейіндерін сабаққа аударту.

ІІ Үй тапсырмасын тексеру.

ІІІ Жаңа сабақ

1 топ Атлант, Солтүстік мұзды мұхит алабы өзендері.

2 топ Тынық мұхит, ішкі тұйық алап

3 топ С. А көлдері, Ниагара сарқырамасы

1. Жұмыстың орындалу барысы

1. ­Өзеннің материктегі орнын, қай алапқа жататындығын анықтау.

2. Өзен қайдан бастау алады, қайда құяды?

3. Өзеннің су жинау алабы, оның жер бедеріне тәуелділігі.

4. Өзеннің қоректену көздері.

5. Өзеннің режимі, оның климатқа байланыстылығы.

6. Шаруашылық маңызы.

7. Өзеннің экалогиялық жағдайы.

Солтүстік Америка материгі мол сулы өзендерге, тұщы сулы терең көлдерге бай. Су қоры жөнінен Оңтүстік Америка мен Еуразиядан кейін үшінші орын алады. Сонымен қатар биік таулы мұздықтар мен материктің солтүстігін алып жатқан қалық мұз жамылғылары және жер асты суларының мол қоры бар.

Өзен жүйелері климаттық жағдай мен жер бедеріне байланысты біркелкі таралмаған. Олардың басым бөлігі бөлігі Солтүстік Мұзды мұхит пен Атлант мұхитына бағытталған. Өзендері негізінен жаңбыр және еріген қар суымен қоректенеді.

Атлант мұхиты алабының басты өзені – Миссисипи материктегі ең мол сулы өзен болып табылады. Бұл өзеннің Миссури саласын қоса есептегендегі ұзындығы 6420 км, ұзындығы жөнінен дүние жүзінде 3-ші орын алады. «Миссисипи» атауы үндістер тілінде «су атасы» дегенді білдіреді.

Аппалачтың шығыс беткейінен басталатын өзендер қысқа және мол сулы болады. Олар мұхитқа құяр жолында биік кемелерден құлап ағатындықтан, бірнеше сарқырамалар жасайды. Олардың құлау күші су электр стансаларында қуат алу үшін пайдаланылады. Мысалы, Теннеси өзені бойында 20-дан астам су электр стансалары салынған. Атлант мұхитына құяр жерінде өзендердің сағалары кеңейеді, мұнда ірі портты қалалар орналасқан.

Солтүстік Мұзды мұхит алабына жататын өзендердің ең ірісі-Макензи метериктің солтүстік бөлігі арқылы ағып өтеді. Үндістер «Үлкен өзен» деп атайтын бұл өзен негізінен қар суымен қоректенеді, жылдың көп уақытында мұз құрсап жатады. Қыста өзен түбіне дейін қатады. Макензи жоғарғы ағысында көктемнің аяғында мұздан босайды, сондықтан оның орта ағысында, әсіресе төменгі ағысында өзендегі сең буу нәтижесінде мұз қамаулары пайда болады. Батпақтар мен көлдер арқылы ағып өтетін осы алаптың көптеген өзендері жаз кезінде мол сулы болады.

Тынық мұхит алабына Кордильераның батыс беткейінен басталатын қысқа, ағынды өзендер жатады. Алаптың ең ірі өзендері – Колумбия мен Колорадо Кордильераның шығыс жоталарынан басталып, биік таулы үстірттер арқылы ағып өтеді.

Колорадо өзені бойындағы жиегі тік, терең шатқалды орасан зор Үлкен каньон дүние жүзіне әйгілі.

Материктің солтүстік-шығысында Әулие Лаврентий өзені арқылы Атлант мұхитымен жалғасып жатқан көлдер Ұлы көлдер жүйесі деп аталады. Жоғары көлден Эри көліне дейін көлдердің деңгейлері біртіндеп төмендейді.

Ал Эри көлі мен Онтарио көлінің деңгейлерінде үлкен айырма салдарынан, оларды жалғастыратын Ниагара өзені тік кемелерден құлап ағып, дүние жүзіне әйгілі Ниагара сарқырамасын жасайды. Ені 1200м, биіктігі 51м бұл сарқыраманың атауы жергілікті үндістер тілінде «гүрілдеуік су» деген мағына береді.

Кордильера тауындағы сөнген жанартаулардың кратерлерінде ұсақ жанартаулық көлдер кездеседі. Ал материктің оңтүстігінде жердің тектоникалық жарылыстарында орналасқан Никарагуа және Манагуа көлдері бар.

1. Төмендегі берілген жоспар бойынша ірі өзендерге сипаттама беріңдер

(оқушының өз қалауы бойынша)

Жоспары:

1. Өзенің аты, ұзындығы алабы.

2. Қайдан басталады, қайда құяды.

3. Қоректену типтері.

4. Шаруашылыққа маңызы.

5. Экологиялық маңызы.

1. С.А. өзен алаптары

2. 

Тынық мұхит Атлант мұхиты Солт. мұзды Ішкі тұйық

алабы алабы мұхит алабы алап

1. Кескін картаға аталған өзендерді түсіру