Географиялы? орны. Африка о?т?стік жарты шар материктері ?атарына енгенімен, оны? к?пшілік б?лігі солт?стік жарты шарда жатыр. Екі тропик ше?беріні? аралы?ында орналас?анды?тан материкке к?н с?улесі мол т?седі, сонды?тан Африка Жер шарында?ы е? ысты? материк болып табылады. Солт?стік тропик ше?бері кесіп ?тетін материкті? е? енді б?лігіне Сахара ш?лі с?йкес келеді.
Жа?алауында?ы м?хиттар мен те?іздер. Материкті? батыс жа?алауын Атлант м?хитыны?, ал солт?стігін Атлант м?хитына енетін Жерорта те?ізіні? сулары шайып жатыр. Оларды? арасын ені 12 км-лік Гибралтар б??азы жал?астырып жатыр. Ал материкті? шы?ысы мен о?т?стік-шы?ыс жа?алауларына ?ызыл те?із бен ?нді м?хитыны? сулары ?ласады.
Африка жа?алаулары онша тілімденбеген, к?бінесе таулы, тік беткейлі, ал материктік ?айра? ?те жі?ішке болып келеді. Материк жэа?алауында ?олайлы ?ойнаулар аз, ірі шы?ана?тары-Гвинея мен Сидра, ал шы?ыста ірі т?бек Сомали («Шы?ыс М?йіс») орналас?ан. Ірі аралдарды? к?пшілігі ?нді м?хитында орналас?ан, олар?а Мадагаскар, Занзибар, Сокотра аралдары мен Комор, Сейшел, Маскарен аралдарыны? тобы жатады. Африканы? батысында Мадейра, Канар, Жасыл М?йіс аралдары мен Гвинея шы?ана?ыны? аралдары орналас?ан.
Атлант м?хитыны? сулары Африканы? батыс жа?алауын шайып жатыр. Материкті? экваторлы? жа?алауы ар?ылы Гвинея жылы а?ысы ?теді, о?ан солт?стіктен Канар суы? а?ысы жал?асады. Гвинея а?ысы о?т?стіктен суы? сулар ?келетін Бенгел суы? а?ысымен араласып, тропик ма?ында к?шін жояды. Жылы ж?не суы? а?ыстар т?йісетін Жасыл М?йіс аралдары мен Ангола жа?алауында м?хит суы тіршілікке ?те бай келеді.
Жерорта те?ізі жа?алауы Сахарамен бірге жаз кезінде жо?ары ?ысымды белдеу ??райтынды?тан ысты? ?рі ??р?а? болады. Те?ізді? материкке тигізетін ?олайлы ?сері тек ?ыста ай?ын бай?алады. Жерорта те?ізі мен ?ызыл те?із аралы?ында Африка мен Еуразияны жал?астырып жат?ан жі?ішке Суэц мойна?ы орналас?ан.
?нді м?хиты алабына енетін ?ызыл те?із тектоникалы? тере? жарылыста орналас?ан. Ол Д?ниеж?зілік м?хитты? е? жылы ж?не т?зды б?лігі, б??ан те?ізді? екі материктегі тропиктік ш?лдер аралы?ында орналасуы ж?не те?із т?бінде т?зды к?лдеріні? болуы ?сер етеді.
?нді м?хитыны? Сомали т?бегі жа?алауына Мадагаскар аралыны? солт?стігінен басталатын Сомали суы? а?ысы ?сер етеді. Б?л жа?алау экватор ма?ында?ы орнына ?арамастан Африкада?ы е? ??р?а? аудандар ?атарына жатады.
Зерттелу тарихы. Африка туралы м?ліметтер Еуразия халы?тарына ерте кезден –а? белгілі бол?ан. ?сіресе оны? Жерорта те?ізі жа?алауында орналас?ан ірі мемлекеттері туралы тарихи-географиялы? деректер ежелгі грек ж?не рим о?ымыстыларыны? жазба е?бектері мен карталарында к?п кездеседі.
ХІV ?асырда мароккалы? араб ?бу ибн Баттута Сомали т?бегі айма?ын, кейіннен Тимбукту мен Мали жерлеріне саяхат жасап, зерттеген. 1497-99 жылдары Васко да Гама бас?ар?ан Португал экспедициясы Африканы айналып ?тіп, Сомали т?бегі жа?алауы ар?ылы ?ндістан?а ?арай ба?ыт ал?ан.
Африканы? ішкі аудандарын ашу мен таби?ат жа?дайларын танып-білуде а?ылшын Давид Ливингстонны? е?бегі ?те зор.
ХІХ ?асырды? ая?ында орыс ?алымы В.В.Юнкер Ніл ?зені бойымен Шы?ыс ж?не Орталы? Африка?а саяхат жасап, материкті? осы б?лігі туралы ??нды м?ліметтер жинады.
Жа?а саба?ты бекіту:
Африканы? географиялы? орныны? ?андай ерекшеліктері бар?
Карта бойынша масштабты пайдалана отырып, Африканы? 20ºш.б. бойымен ?зынды?ын ж?не материкті? Сахара ш?ліндегі е? енді б?лігін есепте?дер.
Физикалы? картаны пайдалана отырып, Африка жа?алауында?ы м?хиттар мен те?іздерді? е? тере? жерлерін ж?не су асты жоталарын аны?та?дар.
Африка таби?атын зерттеуге зор ?лес ?ос?ан ?андай саяхатшыларды білесі?дер?
?орытынды: ?азіргі кезде Африканы? ?лтты? парктері мен ?оры?тарында к?птеген елдерді? ?алымдарыны? ?атысуымен ?ылыми-зерттеу ж?мыстары ж?ргізілуде. ?аламшарда?ы таби?аты ерекше айма?тар ретінде ЮНЕСКО-ны? шешімімен «Биосфера Алтын ?орына» енгізілген Сахара ш?лі мен Мадагаскар аралы хала?аралы? ?йымдарды? ?атысуымен жоспарлы т?дде зерттелуде.
?йге тапсырма: §44-о?у. Кескін карта?а Африка материгін т?сіріп келу.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Географиялы? орны. Жа?алауында?ы м?хиттар мен те?іздер»
Африка материгі. Географиялық орны. Жағалауындағы мұхиттар мен теңіздер
Сабақтың мақсаттары:
1. Білімділік: Оқушыларды Африка материгімен таныстыра отырып, ерекшеліктері мен маңызына тоқталу және экономикалық байланыстарын анықтау.
2.Дамытушылық: Оқушылардың өз бетімен жұмыс істеу белсенділігін арттыру, шығармашылықпен жұмыс істеуге дағдыландыру.
3. Тәрбиелік: Басқа мемлекеттермен таныса отырып, өз елін, Отанын, жерін сүюге оны құрметтеуге, бірін-бірі сыйлауға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Жаңа сабақ
Оқыту әдісі: Сұрақ-жауап, түсіндірмелі, іздену
Сабақтыңәдістемелік жабдықталынуы: Африканың физикалық картасы, атлас карта, оқулық, қосымша материалдар.
Сабақтың барысы: Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылармен амандасу, оларды түгендеу. Оқушылар назарын өзіме аударту
Жаңа сабақты түсіндіру:
Географиялық орны. Африка оңтүстік жарты шар материктері қатарына енгенімен, оның көпшілік бөлігі солтүстік жарты шарда жатыр. Екі тропик шеңберінің аралығында орналасқандықтан материкке күн сәулесі мол түседі, сондықтан Африка Жер шарындағы ең ыстық материк болып табылады. Солтүстік тропик шеңбері кесіп өтетін материктің ең енді бөлігіне Сахара шөлі сәйкес келеді.
Жағалауындағы мұхиттар мен теңіздер. Материктің батыс жағалауын Атлант мұхитының, ал солтүстігін Атлант мұхитына енетін Жерорта теңізінің сулары шайып жатыр. Олардың арасын ені 12 км-лік Гибралтар бұғазы жалғастырып жатыр. Ал материктің шығысы мен оңтүстік-шығыс жағалауларына Қызыл теңіз бен Үнді мұхитының сулары ұласады.
Африка жағалаулары онша тілімденбеген, көбінесе таулы, тік беткейлі, ал материктік қайраң өте жіңішке болып келеді. Материк жэағалауында қолайлы қойнаулар аз, ірі шығанақтары-Гвинея мен Сидра, ал шығыста ірі түбек Сомали («Шығыс Мүйіс») орналасқан. Ірі аралдардың көпшілігі Үнді мұхитында орналасқан, оларға Мадагаскар, Занзибар, Сокотра аралдары мен Комор, Сейшел, Маскарен аралдарының тобы жатады. Африканың батысында Мадейра, Канар, Жасыл Мүйіс аралдары мен Гвинея шығанағының аралдары орналасқан.
Атлант мұхитының сулары Африканың батыс жағалауын шайып жатыр. Материктің экваторлық жағалауы арқылы Гвинея жылы ағысы өтеді, оған солтүстіктен Канар суық ағысы жалғасады. Гвинея ағысы оңтүстіктен суық сулар әкелетін Бенгел суық ағысымен араласып, тропик маңында күшін жояды. Жылы және суық ағыстар түйісетін Жасыл Мүйіс аралдары мен Ангола жағалауында мұхит суы тіршілікке өте бай келеді.
Жерорта теңізі жағалауы Сахарамен бірге жаз кезінде жоғары қысымды белдеу құрайтындықтан ыстық әрі құрғақ болады. Теңіздің материкке тигізетін қолайлы әсері тек қыста айқын байқалады. Жерорта теңізі мен Қызыл теңіз аралығында Африка мен Еуразияны жалғастырып жатқан жіңішке Суэц мойнағы орналасқан.
Үнді мұхиты алабына енетін Қызыл теңіз тектоникалық терең жарылыста орналасқан. Ол Дүниежүзілік мұхиттың ең жылы және тұзды бөлігі, бұған теңіздің екі материктегі тропиктік шөлдер аралығында орналасуы және теңіз түбінде тұзды көлдерінің болуы әсер етеді.
Үнді мұхитының Сомали түбегі жағалауына Мадагаскар аралының солтүстігінен басталатын Сомали суық ағысы әсер етеді. Бұл жағалау экватор маңындағы орнына қарамастан Африкадағы ең құрғақ аудандар қатарына жатады.
Зерттелу тарихы. Африка туралы мәліметтер Еуразия халықтарына ерте кезден –ақ белгілі болған. Әсіресе оның Жерорта теңізі жағалауында орналасқан ірі мемлекеттері туралы тарихи-географиялық деректер ежелгі грек және рим оқымыстыларының жазба еңбектері мен карталарында көп кездеседі.
ХІV ғасырда мароккалық араб Әбу ибн Баттута Сомали түбегі аймағын, кейіннен Тимбукту мен Мали жерлеріне саяхат жасап, зерттеген. 1497-99 жылдары Васко да Гама басқарған Португал экспедициясы Африканы айналып өтіп, Сомали түбегі жағалауы арқылы Үндістанға қарай бағыт алған.
Африканың ішкі аудандарын ашу мен табиғат жағдайларын танып-білуде ағылшын Давид Ливингстонның еңбегі өте зор.
ХІХ ғасырдың аяғында орыс ғалымы В.В.Юнкер Ніл өзені бойымен Шығыс және Орталық Африкаға саяхат жасап, материктің осы бөлігі туралы құнды мәліметтер жинады.
Жаңа сабақты бекіту:
Африканың географиялық орнының қандай ерекшеліктері бар?
Карта бойынша масштабты пайдалана отырып, Африканың 20ºш.б. бойымен ұзындығын және материктің Сахара шөліндегі ең енді бөлігін есептеңдер.
Физикалық картаны пайдалана отырып, Африка жағалауындағы мұхиттар мен теңіздердің ең терең жерлерін және су асты жоталарын анықтаңдар.
Африка табиғатын зерттеуге зор үлес қосқан қандай саяхатшыларды білесіңдер?
Қорытынды: Қазіргі кезде Африканың ұлттық парктері мен қорықтарында көптеген елдердің ғалымдарының қатысуымен ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілуде. Ғаламшардағы табиғаты ерекше аймақтар ретінде ЮНЕСКО-ның шешімімен «Биосфера Алтын Қорына» енгізілген Сахара шөлі мен Мадагаскар аралы халақаралық ұйымдардың қатысуымен жоспарлы түдде зерттелуде.
Үйге тапсырма: §44-оқу. Кескін картаға Африка материгін түсіріп келу.
