Географиялы? ?абы?, таби?ат кешендері мен компонеттері

Күні 27.10.15

Сыныбы 10 б

Сабақтың тақырыбы: Географиялық  қабық, табиғат кешендері мен компонеттері

Сабақтың мақсаты:

1. Географиялық  қабық пен оның бөліктері арасындағы байланыстарды анықтау. Табиғат кешені туралы ұғымды қалыптастыру. Табиғат кешендерінің өзіндік ерекшеліктеріне тоқтала отырып, оны қорғау жолдарын қарастыру.

2. Оқушылардың өз бетімен жұмыс қабілетін дамыту, қызығушылығын ояту, логикалық ой-өрісін дамыту

3. Оқушылардың ойлау қабілетін дамыту.Картамен жұмыс жасау белсенділігін арттыру

Көрнекілігі: Дүниежүзінің физикалық картасы, Қазақстанның физикалық картасы,

тірек сызбалар, суреттер

Сабақ түрі: жаңа білімдерді меңгерту

Сабақтың әдіс-тәсілдері: тест, «почта», «футбол» ойыны, геодиктант, тірек сызбамен жұмыс.

Пәнаралық байланыс: биология, экология

Сабақ барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі. (сынып түгендеу, бағалау парағын тарату)

2 Үй тапсырмасын сұрау. Тест  10 – сұрақ

1. Жердің  тіршілік  қабығы:

а) гидросфера;  ә) литосфера; б) биосфера;  в) атмосфера

2. Жасыл өсімдіктер не себепті Күн сәулесі энергиясының  әсерінен  бейорганикалық  заттардан   органикалық зат түзеді:

а) тотығу              ә) тыныс алу              б) үгілу        в) фотосинтез

3.Бастапқы өнімді, яғни нәруыз (белок), крахмал және т.б. түзушілер:

а) микроорганизмдер;                         б) биосфералық құрамбөліктер

ә) бактериялар;                                    в) жасыл өсімдіктер

4.Ноосфера терминін енгізген француз оқымыстысы:

а) Э.Зюс                                      б) Э.Леруа

ә) В.И.Вернадский                   в) А.А.Григорьев

5.Биосфера терминін ғылымға енгізген австриялық ғалым:

а) Э.Зюс                                      б) Э.Леруа

ә) В.И.Вернадский                    в) А.А.Григорьев

6.Адам қай қабықтың бөлігі?

а) табиғат құрамбөлігінің;        б) литосфералық

ә) биосфералық                          в) гидросфералық

7.Биосфера  географиялық  қабықтың  қандай  бөлігі болып саналады?

А) организмдер  қоныстанған  және  өзгерген бөлігі;

ә) тау жыныстары, су  және табиғат құрамбөлігінің  ұштасқан бөлігі;

б) адамдар мекен ететін орта;

в) мантия, ядро және жер қыртысынан  құралған бөлігі

8.Жердегі  организмдер  қай қабаттарда  таралған?

а) жер қыртысы қабатында, гидросферада, топырақ қабатында;

ә) литосфераның  беткі, атмосфераның  төменгі қабаттары мен гидросферада;

б) стратосферада, топосферада, гидросфера  қабаттарында;

в) литосферада, стратосферада, мұхиттарда

9.Ең үлкен табиғат  кешендерін атаңдар:

а) материктер мен мұхиттар

ә) таулар мен жазықтар

б) көл қазаншұңқырлары мен өзен аңғарлары

в) теңіздер мен мұхиттар

10.Табиғат  құрамбөліктерінің  қайсысы бір-бірімен тығыз  байланысты?

а) ауа, топырақ, өсімдіктер, жарық

ә) тау жыныстары, өсімдік, жануарлар,

б) су, ауа,

в) ауа, өсімдік, топырақ

 Жауаптары:

1.Б

2.В

3.В

4.Б

5.А

6.Ә

7.А

8.Ә

9.А

10.А

 3. «Футбол» ойыны

Литосфера

1.Темір мен никельден тұратын, Жердің ең орталық өзегі? (Ядро)

2. Жер бетіндегі таулардың орташа қалыңдығы? (70-80шқ)

3. Қазақстанның ең биік тау жүйесі? (Тянь-Шань)

4.Жер сілкінісі жиі болатын аймақты қалай атайды? (сейсмикалық аймақ)

5. Жапон аралындағы ең биік нүкте? (Фудзияма)

6.Ауаның горизонталь бағытта бір жерден екінші жерге орын ауыстыруы? (Жел)

7.Барометр нені өлшейтін құрал? (ауа қысымын өлшейді)

8.Ең сулы ғалам шарды ата?(жер)

Гидросфера

1.Жер асты жер сілкінуінен, жанартаудың атқылауынан пайда болатын толқын? (цунами)

2. Дүниежүзінің «түсті» теңіздерін ата? (Ақ, Қызыл, Қара, Сары теңіздер)

3. Ең биік сарқырама? (Анхель)

4.Дүниежүзіндегі ең қуатты жылы ағыс? (гольфстрим)

5. Атлант мұхитында орналасқан балдыр аттас теңіз? (Саргасс теңізі)

6.Әрбір 100 метр сайын температура қанша градусқа төмендейді ? (6С)

7. Әлемдегі ең құрғақ  жер? (Сахара)

8.Дүние жүзін қамтитын үздіксіз су айналымды қалай атайды? (д.ж ылғал айналым немесе су айналым)

Биосфера

1. Африканың саваннасында кездесетін  діңі жуан қандай ағаш? (Баобаб)

2.Канаданың  туында не бейнеленген? (Үйеңкі жапырағы)

3. Мұхит гиганты, сүтқоректі? (көк кит)

4.Ең кішкентай құс? (колибри)

5.Голландияның символы? (қызғалдақ)

6.Екі жарты шардың қоңыржай белдеулері бойымен соғатын желдер? (батыс желдері)

7.Жер бетінің қалыптасуына әсер етуші күштер екі топқа бөлінеді оларды ата? (ішкі,сыртқы)

8.Мұхит суының жалпы көлемі қанша? (1млрд 370млн км³)

 4. Жаңа тақырыпты түсіндіру

Географиялық қабық туралы ілімнің қалыптастырушы әсіресе А.Гумбольдт, В.В.Докучаев, В.И.Вернадский еңбектерінің маңызы зор.
«Географиялық  қабық» терминін алғаш рет орыс ғалымы А.А.Григорьев енгізген.Географиялық қабық дегеніміз-атмосфераның төменгі қабаты, литосфераның  жоғарғы қабаты, биосфера мен гидросфераның  өзара байланысымен әрекеттесу нәтижесінде түзілген табиғат кешені.

Географиялық қабық

Биосфера         Гидросфера   Атмосфера        Литосфера

Жалпы заңдылықтарына біртұтастығы,зат және энергия айналымы, ырғақтылығы, зоналылығы

Географиялық қабықты құрайтын құрамбөліктері жер бедері ауа су топырақ тіршілік дүниесі.
Яғни бір-бірімен тығыз байланысы.
Қазіргі таңда табиғи өсімдік жамылғысын мәдени өсімдіктермен алмастыру, жасанды бөгендер мен бөгеттер салу, шөлді аудандарды суландыру әсерінен табиғи апаттарға алып келуі мүмкін. Зат және энергия айналымы бірнеше түрі бар: атмосферадағы су айналымы, жер қыртысындағы зат және энергия айналымы т.б .жатады.
Тіршілік үшін су айналымының маңызы зор.Сонымен қатар биологиялық айналым, яғни фотосинтезден басталатың күрделі процестердің тізбегінен тұрады.

Ырғақтылық деп уақыт аралығы бойынша қайталанып отыратын құбылыстарды атайды.
Табиғат кешендері
                                         
 Мұхит                 Құрлық
күн сәулесінің әркелкі таралуына байланысты болып келеді. Сонымен қатар табиғат кешендері ендік бойынша өзгеріп отырады, ондай бөліктер қатарына-географиялық белдеу жатады.
Белдеулер географиялық зоналарға ажыратылады. Зона өзіне тән өсімдік,топырақ,жануарлар тобы арқылы ерекшеленеді, бұны ландшафт деп аталады.

Ландщафты зерттейтін ғылым саласы ландшафттану деп аталады. Адамның шаруашылық әрекетінен табиғи ландшафт антропогендік ландшафт деп күрделенуде.

5. Сұрақ-жауап

1. Географиялық қабық туралы ілім қай ғасырдан басталды? ХІХғ соңы мен ХХғ

2. Географиялық қабық терминін енгізген кім? Орыс ғалымы А.А.Григорьев

3.Біртұтас заңдылық дегеніміз не? Табиғаттың бір-бірімен байланысы

4.Зат және энергия айналым дегеніміз? Ауа,су айналымы, жер қыртысы,энергия айналым.

5.Ең ірі табиғат кешендерді ата? Материктер мен мұхитар

 6. «Почта» ойыны

6 материкте  кездесетін табиғат кешенін тауып,  конвертке салу

Африка - Сахара, Ніл, Виктория, Килиманджаро, Эфиопия.

Солт.Америка –Ниагара, Миссисипи, Лабрадор, Гудзон, Мексика

Еуразия-Шығыс Европа жазығы, Мұғалжар, Ертіс, Каспий, Байкал

Оңт.Америка-Анд, Амазонка, Бразилия, Ла-Плата,Гвиана

Австралия-Эйр, Муррей, Виктория шөлі, Тасмания, Жаңа Гвинея

Антарктида-Эребус, Антарктикалық шөл, Тасты Антарктика, мұзтаулар, оазис.

7. Бекіту. Геодиктант

1. ..... литосфераның жоғарғы бөлігі, атмосфераның төменгі бөлігі, гидросфера, биосфераның өзара әрекеттесуіне қалыптасқан ерекше қабық.
2. Географиялық қабықтың құрамдас бөліктері..... деп аталады.
3. Географиялық  қабық құраушыларына .......... жатады.
4. Жер беті аумағының табиғат компоненттерінің жиынтығы..... деп аталады.

5. Географиялық қабық.  Жер шарының...... болып табылады.
6. Тропиктік белдеуде Жер шарының ең үлкен шөлі........ орналасқан.

7. Жер шарының ең ірі табиғат кешені...... болып саналады.
8. Географиялық қабықтан кейінгі табиғат кешендеріне..... жатады.
Жауаптары:

1. географиялық  қабық.
2. табиғат компоненттері
3. Тау жыныстары, ауа, су, топырақ, тірі ағзалар
4. табиғат кешені

5. ең үлкен табиғат кешені
6. Сахара.

7. географиялық  қабық.
8. материктер мен  мұхиттар
8.Бағалау. Бағалау парағын толтыру

Топ атауы:

№	Оқушының аты-жөні	Тест	«Футбол» ойыны	Сұрақ-жауап	«Почта» ойыны	Геодиктант	Бағалау

 

9.Үйге тапсырмасы: § 15 Географиялық қабық және табиғи кешендері.

Тест  10 – сұрақ

1. Жердің  тіршілік  қабығы:

а) гидросфера;  ә) литосфера; б) биосфера;  в) атмосфера

2. Жасыл өсімдіктер не себепті Күн сәулесі энергиясының  әсерінен  бейорганикалық  заттардан   органикалық зат түзеді:

а) тотығу              ә) тыныс алу              б) үгілу        в) фотосинтез

3.Бастапқы өнімді, яғни нәруыз (белок), крахмал және т.б. түзушілер:

а) микроорганизмдер;                         б) биосфералық құрамбөліктер

ә) бактериялар;                                    в) жасыл өсімдіктер

4.Ноосфера терминін енгізген француз оқымыстысы:

а) Э.Зюс                                      б) Э.Леруа

ә) В.И.Вернадский                   в) А.А.Григорьев

5.Биосфера терминін ғылымға енгізген австриялық ғалым:

а) Э.Зюс                                      б) Э.Леруа

ә) В.И.Вернадский                    в) А.А.Григорьев

6.Адам қай қабықтың бөлігі?

а) табиғат құрамбөлігінің;        б) литосфералық

ә) биосфералық                          в) гидросфералық

7.Биосфера  географиялық  қабықтың  қандай  бөлігі болып саналады?

А) организмдер  қоныстанған  және  өзгерген бөлігі;

ә) тау жыныстары, су  және табиғат құрамбөлігінің  ұштасқан бөлігі;

б) адамдар мекен ететін орта;

в) мантия, ядро және жер қыртысынан  құралған бөлігі

8.Жердегі  организмдер  қай қабаттарда  таралған?

а) жер қыртысы қабатында, гидросферада, топырақ қабатында;

ә) литосфераның  беткі, атмосфераның  төменгі қабаттары мен гидросферада;

б) стратосферада, топосферада, гидросфера  қабаттарында;

в) литосферада, стратосферада, мұхиттарда

9.Ең үлкен табиғат  кешендерін атаңдар:

а) материктер мен мұхиттар

ә) таулар мен жазықтар

б) көл қазаншұңқырлары мен өзен аңғарлары

в) теңіздер мен мұхиттар

10.Табиғат  құрамбөліктерінің  қайсысы бір-бірімен тығыз  байланысты?

а) ауа, топырақ, өсімдіктер, жарық

ә) тау жыныстары, өсімдік, жануарлар,

б) су, ауа,

в) ауа, өсімдік, топырақ

Литосфера

1.Темір мен никельден тұратын, Жердің ең орталық өзегі?

2. Жер бетіндегі таулардың орташа қалыңдығы?

3. Қазақстанның ең биік тау жүйесі?

4.Жер сілкінісі жиі болатын аймақты қалай атайды?

5. Жапон аралындағы ең биік нүкте?

6.Ауаның горизонталь бағытта бір жерден екінші жерге орын ауыстыруы?

7.Барометр нені өлшейтін құрал?

8.Ең сулы ғалам шарды ата?

Гидросфера

1.Жер асты жер сілкінуінен, жанартаудың атқылауынан пайда болатын толқын?

2. Дүниежүзінің «түсті» теңіздерін ата?

3. Ең биік сарқырама?

4.Дүниежүзіндегі ең қуатты жылы ағыс?

5. Атлант мұхитында орналасқан балдыр аттас теңіз?

6.Әрбір 100 метр сайын температура қанша градусқа төмендейді ?

7. Әлемдегі ең құрғақ  жер?

8.Дүние жүзін қамтитын үздіксіз су айналымды қалай атайды?

Биосфера

1. Африканың саваннасында кездесетін  діңі жуан қандай ағаш?

2.Канаданың  туында не бейнеленген?

3. Мұхит гиганты, сүтқоректі?

4.Ең кішкентай құс?

5.Голландияның символы?

6.Екі жарты шардың қоңыржай белдеулері бойымен соғатын желдер?

7.Жер бетінің қалыптасуына әсер етуші күштер екі топқа бөлінеді оларды ата?

8.Мұхит суының жалпы көлемі қанша?

Топ атауы:

№	Оқушының аты-жөні	Тест	«Футбол» ойыны	Сұрақ-жауап	«Почта» ойыны	Геодиктант	Бағалау

Топ атауы:

№	Оқушының аты-жөні	Тест	«Футбол» ойыны	Сұрақ-жауап	«Почта» ойыны	Геодиктант	Бағалау

Топ атауы:

№	Оқушының аты-жөні	Тест	«Футбол» ойыны	Сұрақ-жауап	«Почта» ойыны	Геодиктант	Бағалау

Африка	Сахара	Ніл	Виктория
Миссисипи	Эфиопия
Солт.Америка	Ниагара	Гудзон	Мексика
Килиманджаро	Лабрадор

Еуразия	Шығыс Европа жазығы	Мұғалжар	Ертіс
Байкал	Каспий
Оңт.Америка	Анд	Амазонка	Бразилия
Ла-Плата	Гвиана

Австралия	Эйр	Муррей	Виктория шөлі
Тасмания	Жаңа Гвинея
Антарктида,	Эребус	Антарктикалық шөл	Тасты Антарктика
мұзтаулар