Географиялы? ?абы?- Жерді? ерекше, кешенді ?абы?ы.
Географиялы? ?абы?- Жерді? ерекше, кешенді ?абы?ы.
Саба?ты? та?ырыбы: §52 Географиялы? ?абы?- Жерді? ерекше, кешенді ?абы?ы.
Саба?ты? ма?саты:
1. Географиялы? ?абы? пен оны? б?ліктері арасында?ы байланыстарды аны?тау. Таби?ат кешені туралы ??ымды ?алыптастыру. Таби?ат кешендеріні? ?зіндік ерекшеліктеріне то?тала отырып, оны ?ор?ау жолдарын ?арастыру.
Просмотр содержимого документа
«Географиялы? ?абы?- Жерді? ерекше, кешенді ?абы?ы.»
Бекітемін:
Күні: 15.04.16
Сынып: 6в,г
Сабақтың тақырыбы: §52 Географиялық қабық- Жердің ерекше, кешенді қабығы.
Сабақтың мақсаты:
1.Географиялық қабық пен оның бөліктері арасындағы байланыстарды анықтау. Табиғат кешені туралы ұғымды қалыптастыру. Табиғат кешендерінің өзіндік ерекшеліктеріне тоқтала отырып, оны қорғау жолдарын қарастыру.
2.Оқушылардың өз бетімен жұмыс қабілетін дамыту, қызығушылығын ояту, логикалық ой-өрісін дамыту
3. Оқушылардың ойлау қабілетін дамыту.Картамен жұмыс жасау белсенділігін арттыру
Сабақтың көрнекілігі : Дүниежүзінің физикалық картасы
Сабақтың түрі : Ашық сабақ
Сабақтың әдісі : Топтық жұмыс , сұрақ – жауап, тест
Ұйымдастыру кезеңі.
1.Амандасу шаттық шеңбері арқылы бір-бірімізге сәттілік тілейміз,түгендеу,белгілеу.
2.Сыныпты топқа бөлу. Атмосфера, гидросфера, биосфера
3.Оқушыларды сабаққа дайындау.
Үй тапсырмасын тексеру.
Көп нүктенің орнын толтыр.
1. …… тірі ағзаларға жатады. Майда ағзалар, өсімдіктер, жануарлар
2. Тірі ағзалар мекендеп, өзгерткен жер қабығы…. деп аталады. Биосфера
3. ….. табиғат жағдайлары бірдей алқапты мекендейтін тіршілік бірлестігі. Биоценоз
4. Жер даму тарихында ….. кезеңнен өткен. Екі
5. Жер дамуының алғашқы кезеңі….. деп саналады. Тіршілікке дейінгі кезең
6. Биоценоздардың таралу заңдылығын…. зерттейді. Биогеография
7. Биоценоз сөзі…. деген мағынада. Тіршілік ортақ
Семантикалық карта.
Географиялық
обьектілер
Атмосфера қабаты
Биосфера қабаты
Гидросфера
қабаты
Литосфера
қабаты
Тропосфера
+
Жерорта
+
Ядро
+
Өсімдік
+
Озон
+
Мантия
+
Тынық
+
Жануар
+
Тест.
«Биос » сөзінің грек тілінен аудармасы?
а) Көбейгіштігі б) Тіршілік +
ә) Шөгінді қабат в) Флора мен фауна
2. Тірі ағзалардың басты қасиеті?
а) Тіршілік жағдайына икемділігі б) Бейімделуі
ә) Көбейгіштігі + в) Таралуы
3. Белгілі бір табиғи ортаға шоғырланатын ағзалар?
а) Өсімдіктер б) Биоценоз +
ә) Фауна в) Биогеография
4. Ең құнарлы топырақ?
а) Күлгін б) Ашық қоңыр
ә) Сұр қоңыр в) Қара +
5.Топырақтану ғылымын зерттейтін ғалым ?
а) В.В Докучаев + б) А.К .Берг
ә) Д.Ливингстон в) Н.М.Преживальский
Жаңа сабақ.
1.Географиялық белдеулер
2.Географиялық зоналар
XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында осы мәліметтерді талдау мен қорытындылау нәтижесінде географиялық қабық туралы ілімнің негізі қаланды .Геогрфиялық қабық туралы ілімнің қалыптасуында әсіресе А.Гумбольдт ,В.В Докучаев және В.И. Вернадский еңбектерінің маңызы зор.
Географиялық қабық – ғаламшар ауқымындағы ең үлкен табиғат кешені болып саналады.
XX ғасырда климатты аудандастыруға В.Кеппен мен орыс географы әрі биологі Л.С.Берг алғашқы қадам жасады. В.Кеппен жер шары климатын жіктеуде температура мен ылғалдың әркелкілігін негізге алған.Климат қалыптастырушы заңдылықтарды ескеру негізінде орыс климатолгы Б.П. Алисиов жасаған климаттық аудандастыру әлі күнге дейін өзінің ғылыми және қолданбалы маңызын жойған жоқ.Жер шарын 13 климаттық белдеулер кесіп өтеді,оның 7 негізгі – 6 аралық болып жіктеледі.
Климаттық белдеулер :
Негізгі : Экваторлық, тропиктік,қоңыржай ,арктикалық,антрактикалық
Табиғат зоналарының аттары көп жағдайда зонаға тән өсімдік жамылғысына сәйкес қойылады.
Табиғат зоналары : тундра ,орманды тундра орман,орманды дала,дала зонаcы,шөл және шөлейт,саванна мен сирек ормандар,субтропиктік орман ,ылңалды мәңгі жасыл ормандар .
Биосфера Гидросфера Атмосфера Литосфера тоғысын, бір-біріне әсер етуінің нәтижесінде Жердің ерекше қабығы
Географиялық қабық түзілді.
№1 тірек сызба
Географиялық қабық
Табиғат кешендері
Мұхит Құрлық
Табиғат компоненттері
Жер, су, ауа, топырақ Адам, климат, жануар, өсімдік
1. Жер шарының географиялық белдеулер мен зоналарға бөлінуі. 2. Экваторлық белдеу. 3. Субэкваторлық белдеу. 4. Тропиктік белдеу. 5. Субторпиктік белдеу. 6. Қоңыржай, субполярлық және полярлық белдеу. 7. Табиғат зоналары. Жер шарында климат жағдайларының экватордан полюстерге қарай өзгеруі бүкіл табиғат кешенінің ендік зоналар бойынша өзгерісін тудырады. Зоналық заңдылық – табиғат кешенінің барлық компаненттеріне тән құбылыс. Табиғат кешенінің ендік бойынша өзгеруінен географиялық қабық географиялық белдеулер мен зоналарға бөлінеді. Географиялық белдеулер климаттық белдеулерге сәйкес келеді және солардың атымен аталады. Әр географиялық белдеу климат жағдайларының тұтастығымен ерекшеленеді. Молтүстік және оңтүстік жарты шарлардың әрқайсысы 4 негізгі географиялық белдеулерге бөлінеді. Олар: экваторлық, тропиктік, қоңыржай және полярлық белдеулер. Негізгі географиялық белдеулердің аралықтарын өтпелі белдеулер бөліп жатыр. Өтпелі белдеулерге «Суб» (лат. – кіші, таяу) деген сөз қосылып айтылады. Субэкваторлық – экваторлық пен тропиктік белдеулердің; субторпиктік- тропиктік пен қоңыржай белдеулердің; субполярлық – қоңыржай мен полярлық белдеулердің аралығын бөледі. Әр географиялық белдеу географиялық зоналар жиынтығынан тұрады. Зоналар ондағы басым өсімдік жамылғысының атымен аталады. Экваторлық белдеу.Экватордың екі жағын бойлап созылып жатады. Белдеудің климат жағдайлары жыл маусымдарына бөлінбей, температура бүкіл жыл бойы біркелкі таралуымен ерекшеленеді. Жазда да, қыста да температура үнемі жоғары, яғни 25-30ºС. Жауын-шашын жыл бойы біркелкі таралады (жылына 2000-3000мм-ден, тауларда 10000 мм-ге дейін). Күн сайын, әдетте, түстен кейін нөсер жаңбыр құйып өтеді. Жылу мен ылғалдың молдығы өсімдіктердің қаулап өсіп, сан алуан жануарлардың мекендеуіне қолайлы. Белдеудің көп жерін экваторлық ұдайы ылғалды, мәңгі жасыл ормандар зонасы алып жатыр. Субэкваторлық белдеу. Экваторлық ауаны қыста тропиктік ауа ауыстыратын өңірде жыл он екі маусымға, яғни жаңбырлы жаз бен құрғақ жылы қыс маусымдарына бөледі. Белдеудің құрғақ маусым 2-3 айға ғана созылатын аудандарында ауыспалы ылғалды ормандар өседі. Бұл ормандарда экваторлық ұдайы ылғалды ормандарға қарағанда ағаштар біраз аласарып, аралары ашылады. Соған байланысты онда бұта және шөп өсімдігі көріне бастайды. Ағаштың кейбір түрлері құрғақшылық маусымда бойындағы суды аз буландыру үшін жапырағын тастайды. Құрғақ кезең 5-6 айға созылатын жерлер Савваналы болып келеді. Саванна –деп ір жерінде жеке немесе шоқ-шоқи ағаш пен бұта кездесетін, көбінесе шөп басқан алқапты айтады. Тропиктік белдеу. Солтүстік және оңтүстік жарты шарлардың 20-30º ендіктер аралығын тропиктік белдеу алып жатыр. Материктердің ішкі және батыс бөліктерінде бұл белдеудің шегінде тропиктік шөл зонасы қалыптасқан. Африкадағы атақты Сахара шөлі осы зонада орналасқан. Тропиктік шөл зонасының климаты өте ыстық әрә құрғақ. Ауаның температурасы 58ºС-қа көтеріледі, ал топырақ беті 90ºС-қа қызады. Жауын шашын барлық жерінде 100мм-ге жетпейді. Сахарада кейде бірнеше жыл бойы қатарынан тамшы тамбайтын кездер де болады. Өсімдік өте сирек, кей жерлерді мүлде өспейді. Әсіресе сазды, тасты шөлдер сұрықсыз болып кетеді. Аздаған өсімдіктері ежелгі өзен арналарын, жартастардың жарықтарын, тас қорымдардың шеттерін сағалайды. Субтропиктік белдеу. Солтүстік және оңтүстік жарты шарларда 30-40 º ендікте, тропиктік белдеу мен қоңыржай белдеудің арасында орналасқан. Ол тропиктік белдеуден температураның маусым бойынша үлкен мөлшерде өзгеруімен ерекшеленеді. Дегенмен барлық айлардың орташа температурасы оң болып келеді. (4ºС-тан 20ºС-қа дейін). Сондықтан өсімдік жыл бойы тоқтаусыз өседі. Белдеудегі барлық материктердің климаты батыс, шығыс және ішкі бөліктерінде бір-бірінен елеулі түрде өзгешеленеді. Мұхитқа жақын жатқан батыс бөліктерінде жазы құрғақ, қысы ылғалды субтропиктік құрғақ континенттік климат, ал шығысында жауын-шашын жазда мол жауатын муссондар климаты қалыптасқан. Қоңыржай белдеу. Бұл белдеу солтүстік жарты шарда аса кең аумақты қамтиды, оңтүстік жарты шарда аз аумақты қамтиды. Бұл белдеуге климат жағдайларының жыл маусымдары бойынша ацқын өзгеріп тұруы тән. Соған сәйкес басқа табиғат құбылыстары да маусым бойынша өзгереді. Қоңыржай белдеу шөл, дала және орман зоналарынан тұрады. Олардың аралықтарын шөлейт пен орманды дала өтпелі зоналары бөледі. Субполярлық белдеу солтүстік жарты шарда, Еуразия мен Солтүстік Американың солтүстік шетін алып жатыр. Оңтүстік жарты шарда тек аралдарда ғана кездеседі. Бұл белдеуде ең эжылы айдың орташа температурасы +10 ºС –тан аспайды. Қысы ұзақ, жазы қысқа. Жылдық жауын-шашын 100-300 мм, ол буланушылықтан 1,5 еседей көп. Жердің беткі қабаты жылы кезде 30 см-дей қалыңдықта ғана жібиді де, одан әрі қарай қысы-жазы тоң болып қатып жатады. Полярлық белдеу. Солтүстік полюс төңірегі арктикалық, оңтүстік полюс төңірегі антарктикалық белдеу деп аталады. Екеуін де жаппай мұз басып жатыр. Климат жағдайлары өте қатаң. Арктикалық белдеудің екі-үш аптаға ғана созылатын жаз маусымы кезінде ауаның температурасы 0ºС-тан сәл ғана асады.
Таулардағы биіктік белдеулер. Жер бетінен биіктікке көтерілген сайын ауаның температурасы төмендей беретіні белгілі. Биіктікке сәйкес тек ауаның температурасы ғана емес, сонымен бірге ылғал мөлшері де өзгереді. Жоғары көтерілген ауа салқындағанда оның құрамындағы су буы су тамшыларына айналып, бұлт түзеді. Бұлттан жауын-шашын жауады. Ол жылу мен ылғал мөлшерін өзгертеді. Екінші сөзбен айтқанда, биіктікке сәйкес бүкәл табиғат кешені өзгереді. Сойтіп табиғат кешенінің таралуына байланысты Биәктәк белдеулік пайда болады.
Сергіту сәті.
Жаңа сабақты бекіту.
1 тапсырма. Үш топ постер қорғайды.
1топ. Экваторлық және субэкваторлық белдеу.
2 топ. Топиктік және субтропиктік белдеу.
3 топ. Қоныржай, субполярлық және полярлық белдеу.
Аманғалиев Рамазанға жеке тапсырма. Кескін картаға белдеулерді түсір және биосфера сөзіне ребус құрастыр.
2 тапсырма. Географиялық диктант. Топтық жұмыс, әр топ көп нүктенің орнын толтырады. Дұрыс жауапқа 1 ұпайдан.
1. Географиялық қабық литосфераның жоғарғы бөлігі, атмосфераның төменгі бөлігі,
гидросфера, биосфераның өзара әрекеттесуіне қалыптасқан ерекше
қабық.
2. Географиялық қабық төрт ерекшелігімен анықталады.
3. Географиялық қабықтың құрамдас бөліктері табиғат компоненттері
деп аталады.
4. Географиялық қабық құраушыларына тау жыныстары, ауа, су, топырақ, тірі ағзалар жатады.
5. Жер беті аумағының табиғат компоненттерінің жиынтығы табиғат кешені деп
аталады.
6. Географиялық қабық Жер шарының ең үлкен табиғат кешені болып табылады.
7. Негізгі географиялық белдеулерге экваторлық, тропиктік, қоңыржай, полярлық белдеулер жатады.
8. Экватордың екі жағында орналасқан, ауа температурасы біркелкі, жыл маусымдары бөлінбейтін белдеу экваторлық белдеу
9. Жер шарының ең үлкен Сахара шөлі орналасқан тропиктік белдеу
