kopilkaurokov.ru - сайт для учителей

Создайте Ваш сайт учителя Курсы ПК и ППК Видеоуроки Олимпиады Вебинары для учителей

Cаба?ты? та?ырыбы: К?лдер

Нажмите, чтобы узнать подробности

Cаба?ты? та?ырыбы: К?лдер

Саба?ты? ма?саты: О?ушыларды? «к?л» ж?не оларды? т?рлері жайлы ??ымдарын ?алыптастыру ж?не шаруашылы?та пайдалануы туралы т?сініктер беру.

Білімділік:К?лдер туралы толы? ма?л?маттар бере отырып,білім-білік да?дыларын ?алыптастыру.

Дамытушылы?: О?ушыларды? тірек-сызба н?с?алары,кескін карта  ар?ылы ?зіндік ойлану,есте са?тау ?абілеттерін дамыту.

Т?рбиелік:Экологиялы?,эстетикалы? білім беру.

Саба?ты? т?рі: жа?а білімді ме?геру

Саба?ты? ?дісі: т?сіндіру,баяндау,СТО ?дістері,с?ра?-жауап,картадан к?рсету

К?рнекілігі: интерактивті та?та,?аза?станны?,д?ниеж?зіні? физ.картасы,топшамалар,кескін карта

Саба?ты? барысы:

І.?йымдастыру кезе?і

1.О?ушылармен амандасу,т?гендеу.

2.О?ушыларды? назарын саба??а аудару.

ІІ.?й ж?мысын тексеру

?ткен саба? § 44.?зендер деген та?ырып болатын.Осы та?ырып бойынша о?ушыларды? білімі географиялы? диктант ар?ылы тексеріледі.С?йлемді ая?тау ?ажет.

Саба?ты? ?ту жоспары:

Жа?а саба?ты бастамас б?рын о?ушыларды?

?ызы?ушылы?ын ояту ма?сатында

О?ушылар?а алдын ала дайында?ан «Адас?ан ?ріптер» беремін

І-топ?а: ЛШАБА?

ІІ-топ?а:АИСКЙП

ІІІ-топ?а:ЛАРА

Олар осы ?ріптерді ??рап Бал?аш,Арал,Каспий к?лдеріні? атын табады.

-О?ушылар,?андай с?з шы?ты?Б?л ?андай географиялы? нысанны? аттары?Олай болса,сіздерді? топтары?ызды? аттары осы ?аза?станны? е? ірі к?лдеріні? атымен аталады.

Топ басшыларына ба?алау пара?ы ?сынылады.Ал ендеше б?гінгі жа?а саба?ымызды? та?ырыбы- §45. К?лдер

ІІІ.Жа?а саба?

О?ушыларда «к?л» жайлы ??ым ?алыптастыру ?шін оны? аны?тамасы беріледі.

??рлы?та?ы су?а тол?ан таби?и ойпа?дарды к?л деп атайды.

К?лді? ?зеннен айырмашылы?ы-ол бір ба?ытта а?ып жатпайды,ал те?ізден айырмашылы?ы – оны? м?хитпен тікелей байланысы жо?ты?ында.К?лдерді? ауданы мен тере?дігі ?р т?рлі болып келеді.Таби?атта ауданы бірнеше шаршы метр ?ана болатын ?те ша?ын к?лдер де кездеседі.Сонымен ?атар ?лкендігіне байланысты «те?із» деп аталатын ірі к?лдер де бар.(Физикалы? картадан Каспий те?ізін табы?дар.О?ан ?андай ?зендер ??яды?)Еуразияда?ы Байкал к?лі д?ниеж?зіндегі е? тере? к?л.Оны? е? тере? жері-1620м.

         ?аза?стан к?лдеріні? е? ірілері:Каспий,Арал ж?не Бал?аш.

Каспий – д?ние ж?зіндегі е? ірі к?л.Ол солт?стіктен о?т?стікке ?арай 1000 км ?ашы?ты??а созылып жатыр.Бізді? елімізге б?л ірі к?лді? солт?стік-шы?ыс б?лігі кіреді.Каспийді? е? тере? жері 1025 м-ден асады.Каспийде балы? к?п ауланады.Жа?алауында ж?не солт?стік-шы?ысында м?най мен газды? мол ?оры бар.

         Арал аума?ыны? ?лкендігі ж?нінен екінші орын алады.Сырдария мен ?мудария ?зендеріні? суы жер суару?а к?п ж?мсалуына байланысты Арал те?ізі тартылып бара жатыр.Оны? жа?асы 100-200 км-ге дейін шегініп,боса?ан жерлерді т?з бен ??м басуда.?азіргі кезде  те?із екі су ?ойма?а,я?ни ?лкен ж?не Кіші Арал?а б?лініп кеткен.

         ?аза?станда к?лемі жа?ынан ?шінші орында Бал?аш к?лі т?рады.Б?л к?лді? бір ерекшелігі – оны? батыс б?лігіні? суы т?щы,шы?ыс б?лігіні? суы ащы.(?аз.физ.картасынан Бал?аш к?лін тауып,неліктен айырма жасайтынын ойланы?дар)

         Ал енді,балалар,ойланып к?рейік,к?л ?азанш???ырлары ?алай пайда болады екен?Неліктен олар ?р т?рлі болып келеді?Жер шарында?ы Байкал,Танганьика,Ньясса сия?ты тере? к?лдер,сондай-а? бізді? еліміздегі Зайсан,Бурабай,Шаба?ты,Тянь-Шаньда?ы Ысты?к?л к?лдерін тау жасалу ?рдісі кезінде пайда бол?ан -тектоникалы? к?лдер деп атайды.Ал тауды? опырылуы салдарынан ?зен а??арлары б?геліп ?ал?ан жа?дайда б?ген к?лдері пайда болады.Б?ген к?лдерді? мысалына Памирдегі Сарез,Іле Алатауында?ы ?лкен Алматы к?лдерін жат?ызу?а болады.К?лдерді? ?шінші т?рі-?алды? к?лдер,олар – бір кездегі ?лкен те?ізді? б?лігі.Каспий,Арал к?лдері-осындай ?алды? к?лдер.С?нген жанартауларды? кратерлерінде пайда бол?ан к?лдерді жанартаулы? к?л деп атайды.М?ндай к?лдер Ява аралында,Куриль аралдарында,Камчатка т?бегінде бар.Жазы? жерлердегі ?зендер ?з ба?ытын ?згертетін болса,оларды? ескі иірімдері ша?ын к?лге айналады.Б?лар ескі арна к?лдері немесе ?арасулар.

         Сонымен ?атар ,о?ушылар,к?л суыны? к?птеген ?асиеттері,?сіресе т?здылы?ы оны? а?ынды  немесе а?ынсыз болуына байланысты.А?ынды к?лден ?зен а?ып шы?ады.Мысалы, Байкалдан-Ангара,Зайсаннан-Ертіс.Ондай к?лге т?з жина?талмайды,?зен суымен бірге а?ып кетеді.Сонды?тан а?ынды к?лді? суы т?щы болады.А?ынсыз к?л-бірде-бір ?зен а?ып шы?пайды.Мысалы,Каспий те?ізі-?зендер келіп ??ятын т?йы? к?л.Су а?ып шы?пайтынды?тан,оларда біртіндеп т?з жина?тала береді.Ж?не ??р?а?шылы? айма?тарда к?л суы т?гелдей буланып кетеді де,т?бінде тек т?з ?алады.Осындай к?лдерді ш?кпе немесе т?нба к?л деп атайды.

Кейбір кезде к?л ?р т?рлі себептерден батпа??а айналып отырады.Жа?быр ж?не ?ар суы жер бетін шайып,к?лге ?р т?рлі заттарды а?ызып алып келеді.Сол сия?ты к?лді? т?біне ?сімдіктер мен жануарларды? ?алды?тары ш?геді.К?л бірте-бірте тайыздайды да,оны ыл?ал с?йетін ?сімдіктер басып кетеді.К?лді? тайыздан?ан жеріне ?амыс,??ра?,?ия?,м?ктер ?аулап ?седі.Шіріген ?сімдік ?алды?тары к?лді? т?біне жиылып,соны? салдарынан к?л тайыздай бастайды.Н?тижесінде к?лді? орнында батпа? пайда болады.

         О?ушылар,сіздер ?алай ойлайсыздар к?л суын шаруашылы?та пайдалана ма?

         К?лдерді? шаруашылы?та пайдасы ?лкен.Оларды? е? бірінші байлы?ы-т?щы суы.К?л суын адам ауыз су ретінде,мал суару?а,егін егуге,т?рлі ?ндіріске ж?мсайды.К?лдер кеме ?атынасы ?шін пайдаланылады.Мысалы,Каспий к?лі ар?ылы ?аза?стан,Ресей,?зірбайжан,Т?рікменстан,Иран мемлекеттерімен байланысып т?рады.Ж?не кеме ?атынасы жа?сы дамы?ан к?лдер ретінде Солт?стік Америкада?ы ?лы к?лдер ж?йесін айту?а болады.(Жо?ар?ы к?л,Мичиган,Гурон,Эри,Онтарио А?Ш пен Канаданы? арасында?ы су жолы ?ызметін ат?арады.)Сонымен ?атар к?л ?уа?шылы? кезде ?зендерді сумен ?амтамасыз етіп,молы??ан кезінде артыл?ан суды ?з бойына жинап отырады.Д?ние ж?зі бойынша суды е? к?п т?тынатын шаруашылы? саласы – ауыл шаруашылы?ы,екінші орында ?нерк?сіп,химия ?нерк?сібі мен энергетика.Ж?не к?лдер ?р т?рлі жануарлар мен ?сімдіктерге бай.Олардан к?сіптік ма?ызы бар балы?тарды? т?р-т?рі ауланады.Т?нба к?лдерден т?з ?ндіріледі.?аза?станны? кішігірім к?лдерінен ?р т?рлі т?здарды? орасан зор ?оры табылды,оны? химия ?нерк?сібін ?ркендету ?шін ма?ызы зор.

 

IV.Жа?а саба?ты бекіту

 

І.Интерактивті та?тада?ы кескін картамен ж?мыс

 

 

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Наладить дисциплину на своих уроках.
Получить возможность работать творчески.

Просмотр содержимого документа
«Cаба?ты? та?ырыбы: К?лдер »

Cабақтың тақырыбы: Көлдер

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың «көл» және олардың түрлері жайлы ұғымдарын қалыптастыру және шаруашылықта пайдалануы туралы түсініктер беру.

Білімділік:Көлдер туралы толық мағлұматтар бере отырып,білім-білік дағдыларын қалыптастыру.

Дамытушылық: Оқушылардың тірек-сызба нұсқалары,кескін карта арқылы өзіндік ойлану,есте сақтау қабілеттерін дамыту.

Тәрбиелік:Экологиялық,эстетикалық білім беру.

Сабақтың түрі: жаңа білімді меңгеру

Сабақтың әдісі: түсіндіру,баяндау,СТО әдістері,сұрақ-жауап,картадан көрсету

Көрнекілігі: интерактивті тақта,Қазақстанның,дүниежүзінің физ.картасы,топшамалар,кескін карта

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі

1.Оқушылармен амандасу,түгендеу.

2.Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

ІІ.Үй жұмысын тексеру

Өткен сабақ § 44.Өзендер деген тақырып болатын.Осы тақырып бойынша оқушылардың білімі географиялық диктант арқылы тексеріледі.Сөйлемді аяқтау қажет.

Сабақтың өту жоспары:

Жаңа сабақты бастамас бұрын оқушылардың

Қызығушылығын ояту мақсатында

Оқушыларға алдын ала дайындаған «Адасқан әріптер» беремін

І-топқа: ЛШАБАҚ

ІІ-топқа:АИСКЙП

ІІІ-топқа:ЛАРА

Олар осы әріптерді құрап Балқаш,Арал,Каспий көлдерінің атын табады.

-Оқушылар,қандай сөз шықты?Бұл қандай географиялық нысанның аттары?Олай болса,сіздердің топтарыңыздың аттары осы Қазақстанның ең ірі көлдерінің атымен аталады.

Топ басшыларына бағалау парағы ұсынылады.Ал ендеше бүгінгі жаңа сабағымыздың тақырыбы- §45. Көлдер

ІІІ.Жаңа сабақ

Оқушыларда «көл» жайлы ұғым қалыптастыру үшін оның анықтамасы беріледі.

Құрлықтағы суға толған табиғи ойпаңдарды көл деп атайды.

Көлдің өзеннен айырмашылығы-ол бір бағытта ағып жатпайды,ал теңізден айырмашылығы – оның мұхитпен тікелей байланысы жоқтығында.Көлдердің ауданы мен тереңдігі әр түрлі болып келеді.Табиғатта ауданы бірнеше шаршы метр ғана болатын өте шағын көлдер де кездеседі.Сонымен қатар үлкендігіне байланысты «теңіз» деп аталатын ірі көлдер де бар.(Физикалық картадан Каспий теңізін табыңдар.Оған қандай өзендер құяды?)Еуразиядағы Байкал көлі дүниежүзіндегі ең терең көл.Оның ең терең жері-1620м.

Қазақстан көлдерінің ең ірілері:Каспий,Арал және Балқаш.

Каспий – дүние жүзіндегі ең ірі көл.Ол солтүстіктен оңтүстікке қарай 1000 км қашықтыққа созылып жатыр.Біздің елімізге бұл ірі көлдің солтүстік-шығыс бөлігі кіреді.Каспийдің ең терең жері 1025 м-ден асады.Каспийде балық көп ауланады.Жағалауында және солтүстік-шығысында мұнай мен газдың мол қоры бар.

Арал аумағының үлкендігі жөнінен екінші орын алады.Сырдария мен Әмудария өзендерінің суы жер суаруға көп жұмсалуына байланысты Арал теңізі тартылып бара жатыр.Оның жағасы 100-200 км-ге дейін шегініп,босаған жерлерді тұз бен құм басуда.Қазіргі кезде теңіз екі су қоймаға,яғни Үлкен және Кіші Аралға бөлініп кеткен.

Қазақстанда көлемі жағынан үшінші орында Балқаш көлі тұрады.Бұл көлдің бір ерекшелігі – оның батыс бөлігінің суы тұщы,шығыс бөлігінің суы ащы.(Қаз.физ.картасынан Балқаш көлін тауып,неліктен айырма жасайтынын ойланыңдар)

Ал енді,балалар,ойланып көрейік,көл қазаншұңқырлары қалай пайда болады екен?Неліктен олар әр түрлі болып келеді?Жер шарындағы Байкал,Танганьика,Ньясса сияқты терең көлдер,сондай-ақ біздің еліміздегі Зайсан,Бурабай,Шабақты,Тянь-Шаньдағы Ыстықкөл көлдерін тау жасалу үрдісі кезінде пайда болған -тектоникалық көлдер деп атайды.Ал таудың опырылуы салдарынан өзен аңғарлары бөгеліп қалған жағдайда бөген көлдері пайда болады.Бөген көлдердің мысалына Памирдегі Сарез,Іле Алатауындағы Үлкен Алматы көлдерін жатқызуға болады.Көлдердің үшінші түрі-қалдық көлдер,олар – бір кездегі үлкен теңіздің бөлігі.Каспий,Арал көлдері-осындай қалдық көлдер.Сөнген жанартаулардың кратерлерінде пайда болған көлдерді жанартаулық көл деп атайды.Мұндай көлдер Ява аралында,Куриль аралдарында,Камчатка түбегінде бар.Жазық жерлердегі өзендер өз бағытын өзгертетін болса,олардың ескі иірімдері шағын көлге айналады.Бұлар ескі арна көлдері немесе қарасулар.

Сонымен қатар ,оқушылар,көл суының көптеген қасиеттері,әсіресе тұздылығы оның ағынды немесе ағынсыз болуына байланысты.Ағынды көлден өзен ағып шығады.Мысалы, Байкалдан-Ангара,Зайсаннан-Ертіс.Ондай көлге тұз жинақталмайды,өзен суымен бірге ағып кетеді.Сондықтан ағынды көлдің суы тұщы болады.Ағынсыз көл-бірде-бір өзен ағып шықпайды.Мысалы,Каспий теңізі-өзендер келіп құятын тұйық көл.Су ағып шықпайтындықтан,оларда біртіндеп тұз жинақтала береді.Және құрғақшылық аймақтарда көл суы түгелдей буланып кетеді де,түбінде тек тұз қалады.Осындай көлдерді шөкпе немесе тұнба көл деп атайды.

Кейбір кезде көл әр түрлі себептерден батпаққа айналып отырады.Жаңбыр және қар суы жер бетін шайып,көлге әр түрлі заттарды ағызып алып келеді.Сол сияқты көлдің түбіне өсімдіктер мен жануарлардың қалдықтары шөгеді.Көл бірте-бірте тайыздайды да,оны ылғал сүйетін өсімдіктер басып кетеді.Көлдің тайызданған жеріне қамыс,құрақ,қияқ,мүктер қаулап өседі.Шіріген өсімдік қалдықтары көлдің түбіне жиылып,соның салдарынан көл тайыздай бастайды.Нәтижесінде көлдің орнында батпақ пайда болады.

Оқушылар,сіздер қалай ойлайсыздар көл суын шаруашылықта пайдалана ма?

Көлдердің шаруашылықта пайдасы үлкен.Олардың ең бірінші байлығы-тұщы суы.Көл суын адам ауыз су ретінде,мал суаруға,егін егуге,түрлі өндіріске жұмсайды.Көлдер кеме қатынасы үшін пайдаланылады.Мысалы,Каспий көлі арқылы Қазақстан,Ресей,Әзірбайжан,Түрікменстан,Иран мемлекеттерімен байланысып тұрады.Және кеме қатынасы жақсы дамыған көлдер ретінде Солтүстік Америкадағы Ұлы көлдер жүйесін айтуға болады.(Жоғарғы көл,Мичиган,Гурон,Эри,Онтарио АҚШ пен Канаданың арасындағы су жолы қызметін атқарады.)Сонымен қатар көл қуаңшылық кезде өзендерді сумен қамтамасыз етіп,молыққан кезінде артылған суды өз бойына жинап отырады.Дүние жүзі бойынша суды ең көп тұтынатын шаруашылық саласы – ауыл шаруашылығы,екінші орында өнеркәсіп,химия өнеркәсібі мен энергетика.Және көлдер әр түрлі жануарлар мен өсімдіктерге бай.Олардан кәсіптік маңызы бар балықтардың түр-түрі ауланады.Тұнба көлдерден тұз өндіріледі.Қазақстанның кішігірім көлдерінен әр түрлі тұздардың орасан зор қоры табылды,оның химия өнеркәсібін өркендету үшін маңызы зор.


IV.Жаңа сабақты бекіту


І.Интерактивті тақтадағы кескін картамен жұмыс


ІІ. «Сәйкесін тап»


1.Тектоникалық көлдер Тау жасалу үрдісі кезінде

Байкал,Танганьика,Ньясса пайда болды.

Зайсан,Бурабай,Шабақты,

Тянь-Шаньдағы Ыстықкөл


2.Бөген көлдер Ал таудың опырылуы салдарынан

Памирдегі Сарез,Іле Алатауындағы өзен аңғарлары бөгеліп қалған

Үлкен Алматы көлдері жағдайда пайда болады.


3.Қалдық көлдер Бір кездегі үлкен теңіздің бөлігі

Каспий,Арал


4.Жанартаулық көлдер Сөнген жанартаулардың кратерле Куриль,Ява аралдарында, рінде пайда болған

Камчатка түбегінде бар


5.Ескі арна көлдері немесе қарасулар Жазық жерлердегі өзендер өз

бағытын өзгертетін болса, . олардың иірімдері шағын

көлге айналады





ІІІ. Оқушылар кезекпен шығып,төмендегі кестені толтырады.


Көл атаулары

Ағынды

Ағынсыз

Байкал



Каспий



Арал



Зайсан



Балқаш





ІV. «Сандар сөйлейді»

Әрбір топтан бір оқушы келіп,конверт суырады.Орындарына барып,жасырынған сан нені білдіретіндігін анықтайды.Бір оқушы шығып,картадан көрсетіп, жауап береді.

1.5 мемлекет-Каспий теңізі 5 мемлекеттің шекарасын шайып жатыр.

2.1620м –Байкал көлінің тереңдігі

3.ІІ орын – Арал үлкендігі жөнінен ІІ орын алады.


V.Бағалау

Оқушылар бағалау парағы арқылы бағаланады.


VI.Үйге тапсырма

1.Кескін картаға Дүниежүзінің ірі көлдерін белгілеңдер.

Оқушылардың деңгейлеріне байланысты «Деңгейлік тапсырмалар» беріледі:

І-деңгей:Қазақ халқының суды бағалап,қорғауға арналған мақал-мәтелдерін жазып келу (10);

ІІ-деңгей: «Өз өлкеміздегі көлдер туралы» мәлімет жазу;

ІІІ-деңгей: «Егер мен эколог болсам...» тақырыбына ой толғау жазып келу.

Сонымен,балалар,сабақ аяқталды.Сау болыңыздар!

















Получите в подарок сайт учителя

Предмет: География

Категория: Уроки

Целевая аудитория: 6 класс

Скачать
Cаба?ты? та?ырыбы: К?лдер

Автор: Есенова Жаннат Жаумбаевна

Дата: 20.01.2015

Номер свидетельства: 158489


Получите в подарок сайт учителя

Видеоуроки для учителей

Курсы для учителей

ПОЛУЧИТЕ СВИДЕТЕЛЬСТВО МГНОВЕННО

Добавить свою работу

* Свидетельство о публикации выдается БЕСПЛАТНО, СРАЗУ же после добавления Вами Вашей работы на сайт

Удобный поиск материалов для учителей

Ваш личный кабинет
Проверка свидетельства