Биосфера туралы В.И.Вернадский ілімі

Сабақтың тақырыбы: Биосфера туралы В.И.Вернадский ілімі

Сабақтың мақсаты: Биосфера , оның заңдылықтары туралы

оқушылар білімін жүйелеу және толықтыру.

Дүниетанымдық сипатта қорытынды жасауға

баулу.

білімділік мәні – биосфера жөніндегі теориялық

білімді меңгертіп, оны іс жүзінде қолдануға

үйрету;

дамытушылық мәні – ұжымдық ойлау әрекеті

технологиясының тәсілдерін белсенді қолдану

арқылы оқушыларды ұжымдасып жұмыс істеу,

басқаларды тыңдау, өз көзқарасын дәлелдеп

қорғай білу біліктіліктерін дамыту;

тәрбиелік мәні – табиғи тірі жүйелерді біртұтас-

тықта қарастыру, оқушылардың ақыл-ойын,

ғылыми дүниетанымын қалыптастырып, тірі

табиғатпен ізгілікті қарым-қатынаста болуға,

экологиялық мәдениеттілікке тәрбиелеу.

Сабақтың міндеті: биосфераның тіршіліктің тұжырымды түйіні

екендігін, құрам бөліктерін, қасиеттері,

қызметтері, табиғаттағы маңызы жөніндегі

теориялық білімін практикада пайдалануды

іске асыру.

Көрнекі құралдар: слайдтар (флипчарттар), кестелер, сызба нұсқа-

лар, суреттер

Сабақтың әдісі: дамыта оқыту, сұрақ-жауап, түсіндіру, өзіндік

ой қорыту, салыстыру, оқулықпен жұмыс

Пән аралық байланыс: география, экология, биология 6-7сыныптар,

әдебиет, химия, физика

Сабақтың өту барысы:

I.Ой қозғау

II.Проблемалық сұрақтар

III.Жаңа білімді меңгерту

1.Биосфераның ашылу тарихы

2.Биосфераның құрамды бөліктері

3.Биосфераны құрайтын заттар

4.Биосфераның пайда болуы үшін қажетті жағдайлар

5.Биосфераның негізгі қасиеттері

6.Тірі ағзалардың биосферадағы қызметтері

IV.Ноосфера туралы түсінік

V.Білімді беркіту

1.Жауаптарыңды сәйкестендір

2.Биологиялық диктант

3.Салыстыр (Венн диаграммасы)

VI.Қорытынды. Эссе жазу(Биосфераның маңызы)

VII.Үйге тапсырма $ 57. Шығармашылық тапсырмалар орындау.

VIII.Бағалау

I.Ой қозғау (лездік сұрақтар арқылы оқушылардың назарын сабаққа аудару)

1.Экология қандай ғылым

2.Экологияның міндеттері

3.Экология бөлімдерін атаңыз

4.Аутаэкология дегеніміз

5.Синэкология дегеніміз

6.Демэкология дегеніміз

7.Тіршілік орталарын атаңыз

8.Гидробионттар дегеніміз

9.Продуценттер дегеніміз

10.Агроценоз дегеніміз

11.Консументтер дегеніміз

12.Абиоздық факторларды атаңыз

13.Биоценоз дегеніміз

14.Биомасса дегеніміз

II.Проблемалық сұрақтар

1.Біз қандай қабықта өмір сүрудеміз?

2.Жер қабықтарын атаңыз

3.Биосфера неге тіршілік қабығы деп аталады?

Ш.Жаңа білімді меңгерту

1. Биосфераның ашылу тарихы (оқушыларға интерактивті тақта арқылы түсіндіріледі)

Р/с	Зерттеушілер аты	Зерттеушілер еңбегі
1	Ж.Б.Ламарк, XVIII-XIXғ	“Гидрогеология” 1802ж. еңбегінде Жер қыртысының түзілуін зерттеп, “биология” терминін енгізді
2	Неміс географы А.Гумбольдт	“Космос” еңбегінде табиғатта болатын құбылыстар мен үрдістердің бір-бірімен тығыз байланыста болатындығын тқжырымдады.
3.	Топырақтану атасы В.В.Докучаев	Тірі ағзалар мен топырақ арасындағы байланысты өзінің географиялық белдемелер туралы ілімінде дәлелдеді.
4.	Австрия геологы Э.Зюсс	Биосфера ұғымына алғаш рет анықтама бере отырып, Жер ғаламшарының ерекше қабығы деп атап көрсетті
5.	Орыс ғалымы В.И.Вернадский	Биосфера туралы ілімнің негізін салушы “Биосфера” ұғымын алғаш рет 1911ж пайдаланып, 1923ж толық ғылыми анықтама берген.

“Биосфера” – Жер ғаламшарының тіршілік таралған ерекше қабығы.

Екі ерекшелігі бар:1.Тек биосферада ғана тіршілік бар

2.Тек биосфера ғана күн энергиясын сіңіріп, пайдалануға

қабілетті.

Сұрақ: Биосфера дегеніміз ......................... (оқушыларға сұрақ қою арқылы анықтама шығарылады)

“Биосфера дегеніміз – Жер ғаламшарында кездесетін барлық тірі ағзалардың және ло ағзалармен үздіксіз алмасуда болатын заттардың жиынтығын құрайтын ерекше қабығы.”

Cұрақ: Биосфераның шекарасы қандай аралықтарды қамтиды?

Атмосфераның төменгі бөлігін, бүкіл гидросфераны және литосфераның жоғары бөлігіни қамтиды.

2.Биосфераның құрамды бөліктері (оқушылар интерактивті тақта арқылы өздерінің флипчарттарын суреттер, кестелер арқылы қорғайды)

Атмосфера – газдардан тұрады, 20-25км биіктікке дейін тіршілік бар.

Литосфера – тау жыныстарынан тұрады, 6-8м тереңдікке дейін тіршілік бар.

Гидросфера – судан, суда еріген газдардан, минералды тұздардан, элементтерден тұрады, 11км тереңдікке дейін тіршілік таралған.

Ұқсастықтары: 1.үшеуі де жер қабығы

2.үшеуі де биосфераның құрамды бөлігі

3.үшеуі де химиялық элементтер қоспасынан тұрады

3.Биосфераны құрайтын заттар туралы бір оқушы флипчартпен интерактивті тақтада әрқайсысына сипаттама беру арқылы қорғайды.

Тірі заттар

Биогенді заттар

Жанама заттар

Биосфераны қорғайтын заттар Биожанама заттар

Радиоактивті ыдыраудан пайда

болған заттар

Шашыранды күйіндегі атомдар

Шығу тегі космостық заттар

4.Биосфераның пайда болуы үшін қажетті жағдайлар(бір оқушы әрқайсысына сипаттама береді)

1)Судың болуы

2)Күн энергиясының болуы

3)Сұйық, қатты және газ күйіндегі заттардың жиынтығының болуы

4)Атмосфераның, гидросфераның және литосфераның өз араларын бөліп

тұратын шекараның болуы

5.Биосфераның негізгі қасиеттері (оқушы әрбір қасиетіне жеке-жеке сипаттама береді)

1)Биосфера – орталықтандырылған жүйе

2)Биосфера – ашық жүйе

3)Биосфера өзін-өзі реттеуші жүйе

4)Биосфера – сан алуан түрлілік сипаттағы жүйе

5)Биосфера – кейбір элементтердің тұрақты айналымы жүзеге асатын жүйе

6.Күн энергиясының зат айналымындағы рөлін мұғалім түсіндіреді

Күн энегиясы

Көміртегінің фосфордың азоттың судың оттектің

айналымы айналымы айналымы айналымы айналымы

Қоршаған ортадағы жылу

жылу жылу жылу

7.Тірі организмдердің биосферадағы қызметтері (бір оқушы флипчарт арқылы әрқайсысына сипаттама береді)

1)Энергетикалық 6)Орта түзушілік

2)Биохимиялық 7)Тасымалдаушылық

3)Жинақтаушылық 8)Эволюциялық

4)Ыдыратушылық 9)Ұрпақ жалғастырушылық

5)Газдық

IV.Ноосфера туралы түсінік

Тірі ағзалар мен қоршаған орта арасындағы байланыстар арқылы геологиялық және биологиялық айналымдар жүзеге асып, табиғатта тепе-теңдік қалыптасады, биогеохимиялық үрдістерлің заңдылықтары және Жер бетінің биосферасының тұрақтылығы сақталады.

• Биосфера заңдылықтарын атаңыз

• Биосфера заңдылықтары мыналар:

• 1)зат және энергия айналымы

• 2)тұтастығы

• 3)ырғақтылығы

• 4)зоналылығы

Табиғаттағы тепе-теңдіктің бұзылуына адамның алдын-ала ойланбай жүргізген іс-әрекеттері зиянды әсер етеді, нәтижесінде мыңдаған жылдар бойы қалыптасқан байланыс тізбектерінің реті бұзылады да, ол адамның өміріне де зиянын тигізеді.

Биосфера дамуының бір көрінісі адамның пайда болуымен ерекшеленеді. Адам биосфера дамуының жемісі, сондықтан адам биосфера заңдылықтарына толығымен бағынады. Бірақ адам өзінің ақыл-ой, санасы арқылы басқа ағзалардан үлкен айырмашылық жасайды. Адамның еңбегі мен санасы арқылы биосфера жаңа деңгейге көтерілді. Биосфераның бұл деңгейін В.И.Вернадский «Ноо-сфера» (саналы қабық) деп атады. Ноосфера – грекше «noos» - «ақыл-ой», «сана» деген ұғымды білдіреді. «Ноосфера» ұғымын 1927 жылы ғылымға алғаш енгізген француз ғалымдары Э.ле Руа және палеонтолог П.Т.де Шарден.

V.Білімді беркіту.(интерактивті тақтада орындалады)

1.Жауптарыңды сәйкестендір

1)сукцессия 1)тірі және өлі табиғат жиынтығы

2)продуценттер 2)тірі ағзалар бірлестігі

4)редуценттер 3)өздігінен ұрпақ қалдыратын дарақтар

5)консументтер жиынтығы

6)биоценоз 4)белгілі түрлер жайғасқан аумақ үдерісі

7)популяция 5(ағзалық заттар мөлшері

8)хронобиология 6)биологиялық ырғақты зерттейтін ғылым

9)агроценоздар 7)ауылшаруашылық экожүйелері

10)экологиялық 8)энергетикалық қарым-қатынас

пирамида 9)тірі табиғат факторлары

11)биотикалық 10)экология термині

факторлар 11)белгілі иесінде өмір сүретін ағзалар 12)Э.Геккель 12)түзушілер

13)эндобионт 13)ыдыратушылар

14)тіршілік 14)тұтынушылар

ортасы

1. Биологиялық диктант

1. 1875ж австриялық геолог Э.Зюсс ең алғаш ........................ терминін енгізді. 2.Биосфера туралы ілімнің негізін салушы орыс ғалымы .................................. . 3.Биосфера атмосфераның .......................... бөлігін, гидросфераны және литосфераның .......................... бөлігін қамтиды. 4.Тірі ағзалар мекендеген жердің геологиялық қабатының бөлігі .................................. деп аталады. 5.Биосферада тіршілік ................. млрд. жыл бұрын пайда болды. 6.Жердің «саналы қабықшасы» деп аталады. 7.Ультракүлгін күн сәулесінің негізгі бөлігін сіңіретін атмосфераның жұқа қабаты ........................... деп аталады. 8.Қоршаған орта өзгерістерін үнемі бақылау ......................... деп аталады. 9.Чернобыль АЭС жарылысы кезінде радиоактивті заттардың атмосфераға ұшқан биіктігі ................ м. 10.Биосферадағы тіршіліктің жоғарғы шекарасы .............. км.

3.Жер қабықтарының ерекшеліктерін Венн диаграммасы арқылы

салыстыру

Атмосфера Гидросфера Литосфера

1.тау жыныстарынан тұрады

2.6-8м тереңдікке дейін тіршілік бар

3.жердің қатты қабығы

1.әртүрлі газдардан тұрады

2.20-25км биіктікте тіршілік бар

3.ауа қабығы

1.еріген күйіндегі химиялық элементтердің қосылыстарынан тұрады

2.11км тереңдікке дейін тіршілік бар

3.сулы қабық

VI.Қорытынды.

Географиялық қабықтағы табиғат компоненттерінің біреуіне нұсқан

келсе, табиғат кешені түгелдей өзгеріске ұшырайды. Сондықтан әрбір

оқушының міндеті қоршаған ортаны қорғауға, экологиялық

мәдениетті сақтауға, жергілікті жердің табиғатын қорғауға өз үлесте-

рін қосу болып табылады.

VII.Үйге тапсырма $ 57. 1.Эссе жазу (Биосфераның маңызы)

2.Шығармашылық тапсырмалар беру

VIII.Бағалау

Серебряково жалпы орта білім беретін мектебі

Сабақтың тақырыбы:

Биосфера туралы В.И.Вернадский ілімі

Өткізген: география-биология пәндерінің

I санатты мұғалімі Жалмуханова Р.Ш.

2015-2016 оқу жылы