Ауа массалары мен басым желдер ?оз?алысы. Жауын-шашынны? таралуы. Климатты? белдеулер

Сыныбы: 7 В

Пәні: Материктер мен мұхиттар географиясы

Тақырыбы: Ауа массалары мен басым желдер қозғалысы. Жауын-шашынның таралуы.

Климаттық белдеулер

Сабақтың мақсаттары:

1. Білімділік: Оқушыларға ауа массасы жауын-шашын туралы түсінік беру

2. Дамытушылық: Сөйлеу қабілетін дамыту, жаңа мағлұматтар беру арқылы ой-өрісін кеңейту, шығармашылыққа баулу

3. Тәрбиелік: Ізденімпаздылыққа баулу, жауын-шашынды қорғауға, оның қажеттілігін түсіне білуге үйрету

Сабақтың түрі: Жаңа сабақ

Оқыту әдісі: Сұрақ-жауап, түсіндірмелі, Топпен жұмыс

Сабақтың әдістемелік жабдықталынуы: Климат картасы, суреттер, оқулық

Сабақтың жоспары:

№	Сабақтың кезеңдері	Берілетін уақыт (мин)
1.	Ұйымдастыру топқа бөлу	1-2
2.	Үй тапсырмасын сұрау топпен, жеке тест жазу	10-12
3.	Өткен сабақпен жаңа сабақты байланыстыру	2-3
4.	Жаңа сабақты игеру. Оқулықпен жұмыс постер құрып оны қорғау	18-20
5.	Жаңа сабақты бекіту, Постерді бағалау, Өзара бағалау Кескін карта мен жұмыс	5-6
6.	Үйге тапсырма беру	1-2

Сабақтың барысы: Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылармен сәлемдесіп, жоқ оқушыларды түген деп, зейінін тұрақтандырып жаңа сабақты бастаймын

Топпқа бөлу:Тақырыпқа байланыстысөздерді таңдау

Үй тапсырмасын сұрау :Топпен жұыс:

І Топқа сұрақ: Атмосфераның тіршілік үшін маңызы?

ІІ топ Климаттық карталар туралы түсіндіру

ІІІ топ Ауа температурасы мен қысымның таралуы

ІҮ топ Атмосфералық кысым

Жеке жұмыс Тест

Жаңа сабақтың барысы: Топпен жұмыс І топ Ауа массалары

Постер жасап басқаларға түсіндіру

Белгілі бір жерде ұзақ тұрақтаған ауа сол жерге тән өзіндік қасиеттерге (температурасы, ылғалдылығы, мөлдірлігі) ие болады. Осындай бір тектес қасиеттері бар, үлкен көлемдегі ауаның жиынтығын ауа массалары деп атайды. Қалыптасқан орнына байланысты ауа массалары 4 түрге ажыратылады:

1. Экваторлық (ЭА) температура жоғары, ылғал мол болады;

2. Торпиктік (ТА);

3. Қоңыржай (ҚА) жылдың төрт мезгілі болады;

4. Арктикалық және антарктикалық (АА);

Ауа массалары мұхиттық және континенттік болып жіктеледі. Мұхиттық ауа массалары континенттік ауа массаларымен салыстырғанда жазда салқын, қыста жылырақ болып келеді және жыл бойы ылғалды болады. Ал континенттік ауа массалары ылғалы аз, шаң-тозаңды, жазда ыстық болуымен ерекшеленеді. Қыста қоңыржай ендіктердегі континенттік ауа массалары қатты салқындайды.

Ауа массаларының горизонталь бағытта орын алмастыруын жел деп атайды. Тұрақты, яғни әрқашан бір бағытта соғатын желдер жоғарғы және төменгі қысым белдеулерінің орналасуына баланысты пайда болады.

Экватор маңында төменгі қысым белдеуі қалыптасқан, ал 30-шы ендіктерде жоғарғы қысым, сондықтан да жел Жер бетінде жоғарғы қысымды белдеуден экваторға қарай соғады. Бұл желдер пассаттар деп аталады. Жердің өз білігінен айналуы салдарынан пассаттар бағытынан ауытқиды. Солтүстік жарты шар пассаттары солтүстік- шығыстан оңтүстік-батысқа қарай, ал оңтүстік жарты шар пассаттары солтүстік батысқа соғады.

Тұрақты желдер тропиктердегі жоғарғы қысым белдеулерінен қоңыржай ендіктердегі төмен қысымды белдеулерге (65 с.е. пен 65 о.е) қарай да соғады. Жердің өз білігінен айналуы әсерінен бұл желдер солтүстік жарты шарда оңға, ал оңтүстік жарты шарда-солға қарай ауытқып, батыс желдерін, яғни батыстан шығысқа қарай бағытталған тұрақты ауа ағынын қалыптастырады.

Климаттық жағдайлардың қалыптасуын географиялық ендік пен Күннің көкжиектен биіктігі ғана емес, ауа массаларының қозғалыстары да анықтайды.

Жер шарының кейбір аудандарында жауын-шашын шамадан тыс мол түссе, кей жерлерде оның мөлшері мүлде мардымсыз. Жауын-шашынның бұлай әркелкі тарадуы жоғарғы және төменгі қысымды белдеулердің орналасуымен түсіндіріледі.

Топпен жұмыс ІІ топ Желдің қозғалысы

Постер жасап басқаларға түсіндіру

Ауаның әрқашан жоғары қысымды аймақтардан төмен қысымды аймақтарға қарай қозғалады. Сол себепті экватор маңындағы жоғары өрлеген ауа төмен түсе алмай, тропосфераның жоғарғы қабаты арқылы тропиктерге қарай жылжиды. Бірақ қозғалыстағы ауа Жердің өз білігінен айналуынабайланысты шығысқа қарай ауытқиды да, полюстерге жете алмайды. Біртіндеп суынып, ауырлаған бұл ауа 30ºс.е. пен 30ºо.е. маңында төмен бағытталады. Осы себепті екі жарты шарда да тропиктік ендіктерде Жоғарғы қысымды белдеулер қалыптасады. Полюстердегі сияқты мұнда да ауа ағындарының төмендеген қозғалыстары басым болады. Жер бетінде жоғарғы қысымды белдеулерден төмен қысымды белдеулерге қарай ауа ағындары бағытталады, олар тұрақты желдерді қалыптастырады.Сонымен, жер бетінде жоғары өрлеген ауа ағыны басым аймақтарда төмен қысым, төмендеген ауа ағыны басым аймақтарда жоғарғы қысым белдеулері қалыптасады.

Топпен жұмыс ІІІ топ Жауын-шашынның таралуы

Экваторда ғана емес, барлық төменгі қысымды аудандарда жауын-шашын мол түседі. Керсінше, жоғарғы қысымды белдеулерде ылғалы аз, суық ауа ағындары төмен қарай бағытталады. Төмендеген сайын бұл ауа өзгеріп, қызу нәтижесінде құрғайды. Сондықтан жоғарғы қысымды аймақтарда жауын –шашын тмөлшері аз болады. Жер бетінде басым желдердің бағыты, жауын-шашынның таралуы мен мөлшері атмосфералық қысым белдеулерінің орналасуына тәуелді болады.

Жауын-шашынның таралуына географиялық ендік те әсер етеді:

Күн сәулесі неғұрлым аз түссе, жауын-шашын да соғұрлым аз жауады.

Топпен жұмыс ІV топ Климаттық белдеулер

Постер жасап басқаларға түсіндіру

Жаңа сабақты бекіту: Кескін карта мен жұмыс Климаттық белдеулерді белгіле

Кері байланыс: оқушыларға жеке сабақ бойынша өз ойларын жазады ,сабақ не туралы болды? Маған не ұнады? Сабақ

Жауап: Белгілі бір жерде ұзақ тұрақтаған ауа сол жерге тән өзіндік қасиеттерге (температурасы, ылғалдылығы, мөлдірлігі) ие болады. Осындай біртекті қасиеттері бар, үлкен көлемдегі ауаның жиынтығын ауа массалары деп атайды.

Сұрақ: Ауа массаларының қандай түрлері бар?

Жауап: Экваторлық, тропиктік қоңыржай, арктикалық және антарктикалық

Қорытынды:Өзін-өзі бағалау, топпен бағалау критериялар бойынша

Қорытындылай келе, бүгінгі сабақта Жер бетіне жауын-шашынның таралуы туралы жалпы оқып, білдік.

Үйге тапсырма: §8 оқу. Климат картасына климаттық белдеулерді түсіру

Өздерің тұрған жердің климатына қандай ауа массалары әсер етеді.

Үй тапсырмасы: 1 Топқа сұрақ:

1.Атмосфераның тіршілік үшін маңызы?

2. Тест жазу

Жаңа сабақ:

1 тапсырма: Мәтінді оқып, анықтамаларды дәптерге жазып алу. Жел, пассаттар, «суб» сөзі.

2 тапсырма: Берілген мәтін бойынша постер немесе кластер құрындар, топпен талқыландар,содан кейін топтардың алданда қорғау.

Топтық жұмыс- постер шығару.

• Өзбеттерімен мәтінді оқып танысуға 5 мин,

• Негізгі ойларын плакат бетіне түсіру 7 мин,

• Қорғауға 8 минут уақыт беріледі

Постер тақырыбы: Ауа массалары

Үй тапсырмасы: 2 топқа арналған тапсырмалар:

1.Климаттық карталар туралы түсіндіру

2. Тест жазу

Жаңа сабақ:

1 тапсырма: Мәтінді оқып, анықтамаларды дәптерге

жазып алу. Жел, пассаттар, «суб» сөзі.

2 тапсырма: Берілген мәтін бойынша постер немесе кластер құрындар, топпен талқыландар,содан кейін топтардың алданда қорғау.

Топтық жұмыс- постер шығару.

• Өзбеттерімен мәтінді оқып танысуға 5 мин,

• Негізгі ойларын плакат бетіне түсіру 7 мин,

• Қорғауға 8 минут уақыт беріледі

3 тапсырма: Кескін картаға климаттық белдеулерді түсіру

Постер тақырыбы: Жауын –шашынның таралуы

Үй тапсырмасы: 3 топқа арналған тапсырмалар:

1. Ауа температурасы мен қысымның таралуы

2. Тест жазу

Жаңа сабақ:

1 тапсырма: Мәтінді оқып, анықтамаларды дәптерге

жазып алу. Жел, пассаттар, «суб» сөзі.

2 тапсырма: Берілген мәтін бойынша постер немесе кластер құрындар, топпен талқыландар,содан кейін топтардың алданда қорғау.

Топтық жұмыс- постер шығару.

• Өзбеттерімен мәтінді оқып танысуға 5 мин,

• Негізгі ойларын плакат бетіне түсіру 7 мин,

• Қорғауға 8 минут уақыт беріледі

3 тапсырма: Кескін картаға климаттық белдеулерді түсіру

Постер тақырыбы: Желдер

Үй тапсырмасы: 4 топқа арналған тапсырмалар:

1. Атмосфералық кысым

2. Тест жазу

Жаңа сабақ:

1 тапсырма: Мәтінді оқып, анықтамаларды дәптерге

жазып алу. Жел, пассаттар, «суб» сөзі.

2 тапсырма: Берілген мәтін бойынша постер немесе кластер құрындар, топпен талқыландар,содан кейін топтардың алданда қорғау.

Топтық жұмыс- постер шығару.

• Өзбеттерімен мәтінді оқып танысуға 5 мин,

• Негізгі ойларын плакат бетіне түсіру 7 мин,

• Қорғауға 8 минут уақыт беріледі

3 тапсырма: Кескін картаға климаттық белдеулерді түсіру

Постер тақырыбы: Климаттық белдеулер

р/с	Аты-жөні	тест	Картамен жұмыс	Топтық жұмыс	Жалпы баға
1
2
3
4
5
6

Рефлексивті есеп

16/10/15ж

7В сыныбы / география пәні

Сабақ тақырыбы: Ауа массалары мен басым желдер қозғалысы.Жауын шашының таралуы. Климаттық белдеулер.

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға ауа массасы жауын-шашын , климаттық белдеулер туралы түсінік беру,білімдерін табиғатты бақылау үшін қолдану.

Психологиялық ахуал: Мұғалім мен оқушылар арасындағы кері байланыс ұйымдастыру, ой білдіру арқылы жүзеге асты.

Топқа бөлу: Тақырыпқа сәйкес сөздер арқылы 4 топ болып топтасты.

Үй жұмысы: «Бинго» әдісі арқылы топ тақырып бойынша ,ауызша жұмыс жасады, жеке тапсырма, тест орындалды.

Сабақтың тақырыбы кері байланыс арқылы анықталды.

Мағынаны тану үшін 4 топқа постер жасау берілді. Баяндаушы А;В;С оқушылары ортаға шығып талдау керек болды. Аталмыш оқушылар өз мүмкіндіктерін жақсы пайдалана білді.

Бағалаушылар бағалау критериялар арқылы жеке, топты бағалады. Рефлексия: Оқушыларға жеке бүгінгі сабақ ұнады ма? деген Бұл сабақта мен үшін не қиын болды?, Бұл мен үшін неге қиын болды?, Бұл қиындықтарды ненің көмегімен ескердім? сауалға сұрақ беру арқылы жүзеге асырылды.

Ельжасова Айнажан Ербаевна – география пәнінің мұғалімі