Ашы? саба? "О?т?стік Американы? ішкі сулары."

К?ні:

П?ні: Материктер мен м?хиттар географиясы

Cыныбы: 7

Та?ырыбы: О?т?стік Американы? ішкі сулары.

Саба?ты? ма?саты:

Білімділік: о?ушылар?а О?т?стік Американы? ішкі суларыны? аса ма?ызды ерекшеліктерін т?сіндіре отырып, білімдерін ?алыптастыру.

Дамытушылы?: о?ушылар?а ?зендер мен к?лдерді? таралуына жер бедері мен климатты? байланыстылы?ын к?рсете отырып, білімдерін дамыту.

Т?рбиелік: О?ушылар?а адам ?міріне ішкі суларды? пайдасы мен ?андай зияны бар екенін т?рбиелік жолмен айтып т?сіндіру.

Саба?ты? т?рі: д?ст?рлі саба?

Саба?ты ж?ргізу ?діс - т?сілдері: ауызша баяндау, с?ра? ?ою

К?рнекілігі: О?т?стік Американы? физикалы? картасы, слайд, суреттер, смайлик, видеоролик.

Саба?ты? барысы

1. ?йымдастыру кезе?і

О?ушылармен амандасу. Т?гендеу. Саба??а дайынды?ын тексеру.

2. ?й тапсырмасын тексеру кезе?і

М??алім: Балалар, ?йге ?андай тапсырма берілді?

Балалар: О?т?стік Американы? климаты, кескін карта?а материкті? климатты? белдеулерін ж?не м?хит жа?алауларында?ы а?ыстар ж?йесін белгілеу.

О?ушылар ?йге берілген тапсырма О?т?стік Америка материгіні? климаты бойынша мынадай ?р климатты? белдеуді? атауы жазыл?ан кеспе таратамын. Д?рыс жауап берген о?ушы?а смайлик беріледі. Саба? барысында кім к?п жинаса со?ан жа?сы ба?а ?ойылады.

1-тапсырма.

1. Климат ?алыптастырушы факторлар.

2. Экваторлы? климатты? белдеу

3. Субэкваторлы? климатты? белдеу

4. Тропиктік климатты? белдеу

5. Субтропиктік климатты? белдеу

6. ?о?ыржай климатты? белдеу.

3. Жа?а та?ырыпты ме?геру кезе?і

Жоспары:

1.О?т?стік Американы? ?зендері

2.К?лдері

Сендер О?т?стік Америка жеріне жауын-шашынны? мол т?сетінін білесі?дер. Сонды?тан Жер шарында?ы е? беткі су?а бай материк болып табылады.

?зендері. Материкті? батысында?ы Анд таулары Атлант ж?не Тыны? м?хит арасында?ы басты суайры? жота бол?анды?тан, ?зендерді? барлы?ы дерлік Атлант м?хитына ??яды. Атлант м?хитына ж?не оны? Кариб те?ізіне материкті? Амазонка, Парана, Ориноко, Магдалена сия?ты ірі ?зендері ??яды. Анд тауларынан басталатын Амазонка Жер шарында?ы е? мол сулы ?зен болып табылады: т?менгі а?ысында ?зен арнасы ар?ылы 1 сек-да 220 мы? м³ су а?ып ?теді. Б?л к?рсеткіш б?кіл д?ние ж?зі ?зендері ар?ылы а?ып ?тетін су м?лшерінен бірнеше есе арты?. Амазонканы? арнасыны? ені орта а?ысында 5 км болса, т?менгі а?ысында 80 км-ге дейін жетеді. ?зен жа?быр к?п жауатын экватор ма?ын бойлай а?атынды?тан жыл бойы мол сулы болады. Амазонканы? су жинау алабыны? ауданы Аустралия материгіні? жерімен парапар. ?зенні? 500-ден астам салалары бар, оларды суыны? т?сіне ?арай «а? ?зендер» (суында сазды жыныстар к?п) ж?не «?ара ?зендер» (суында шіріген ?сімдік ?алды?тары к?п) деп атайды. Амазонканы? де?гейі ірі ж?не мол сулы о? жа? салаларыны? есебінен наурыз-с?уір айларында айры?ша к?теріледі. Атлант м?хитында?ы толысуды? (ол ?андай ??былыс?) ?серінен ?зен суы 1,5-5 м-ге дейін к?теріліп, са?асынан 1400 км-ден астам ?ашы?ты??а кері а?ады. Жа?алауды б?зып, ?те жылдам ?оз?алатын б?л кері а?ысты жергілікті ?ндістер амазуну (пороруку) деп атайды. ?зен атауы осыдан шы??ан.

Амазонка мен оны? салалары тіршілікке бай. ?зенні? суы тымы? б?ліктерінде ?те ірі а? г?лі бар, жапыра?ыны? диаметрі 2 м-ге жететін виктория-регия кездеседі. Амазонкада т?щы суда?ы е? ірі балы? –?зынды?ы 4 м, салма?ы 200 кг болатын алып арапаима ж?не жырт?ыш ?са? пиранья балы?тары, электрі су жыланы, т?щы су дельфині –иния, кайман ?олтырауындары тіршілік етеді. Амазонка ?зеніні? жой?ын к?ші мен оны? алабында?ы ?орыс батпа?тары, ?алы? ну ормандарды? ??пиясы ?лі толы? ашылма?анды?тан адамдар?а ?рей мен ?ор?ыныш ту?ызады.

Парана мен Ориноко да мол сулы ?зендер ?атарына жатады, оларды? Амазонкадан басты айырмашылы?ы – су де?гейі маусым?а байланысты ?згереді. Парана ?зеніні? су жинау алабы Бразилия таулы ?стіртіні? о?т?стік беткейі мен Анд тауцлары аралы?ында?ы жазы?тарды ?амтиды. ?зен басталар б?лігінде таулы ?стірттен ??лап а?атынды?тан бірнеше сар?ырамалар ж?йесін ?алыптастырады. Оны? е? ірісі – Игуасу (биіктігі 72 м) 300 тарма??а б?ліп, биік жартастардан ??лап а?атын, таби?аты е? ?сем сар?ырамаларды? бірі болып табылады. Парана орта ж?не т?менгі а?ысында ке? жайылып, баяу а?ады, суыны? де?гейі мамыр айында к?теріледі. Ориноко ?зені Гвиана таулы ?стіртінен басталып, Ориноко ойпаты ар?ылы а?ып ?теді. Атлант м?хитына ??яр жерінде ?зен са?асы ?лкен атырау жасайды. Ориноко ?зеніні? бір саласында д?ние ж?зіндегі е? биік Анхель сар?ырамасы орналас?ан. Б?л екі ?зенде су ?уатыны? мол ?оры бар, сонымен ?атар кеме ж?зуіне ?олайлы.

Анхель ж?не Игуасу сар?ырамасы видеороликтен к?рсетіледі.

Тыны? м?хитына Анд тауларыны? батыс беткейінен басталатын мол сулы ?ыс?а ?зендер ?ана ??яды. Ал Анд тауларыны? тау ар?ылы ?стіртті б?лігіні? ?зендері ішкі т?йы? алап?а жатады.

О?т?стік Америкада к?лдер онша к?п емес. Анд тауларында ірі тектоникалы? Титикака к?лі орналас?ан. К?л атауы аймара ?ндістеріні? тілінде «?алайы ала?ы» дегенді білдіреді. Б?л атау суды? ерекше т?сіне байланысты ?ойыл?ан. М?нда су бетіндегі ?амыстан жасал?ан ?ал?ыма салдарда ?ндістерді? ?йлері орналас?ан.

Титикаканы? о?т?стігінде жаз?ы ысты?та кеуіп ?алатын Поопо т?зды к?лі бар. Материк жа?алауларында м?хиттан б?лініп ?ал?ан лагуналы? к?лдер орналас?ан, оларды? е? ірісі – Маракайбо. Оны? т?бінен м?най ?ндіріледі.

4. Жа?а та?ырыпты бекіту кезе?і

1.«Алма а?ашы» ойыны. Слайд ар?ылы с?ра?тар ?ойылады. Жауап берген о?ушы?а смайлик беріледі.

1. О?т?стік Америка ?зендері ?андай алаптар?а б?лінеді?

2. Материкті? мол сулы, ірі ?зендерін ата?дар.

3. Амазонканы? жыл бойы сулы болуын немен т?сіндіруге болады?

4. Амазонка ?зенінде ?андай тіршілік ?кілдері кездеседі?

5. Титикака ?андай к?л ?атарына жатады?

2. «Суреттерді таны» ойыны. Слайдтан суреттер к?рсетіледі.

Д?ние ж?зіндегі е? биік сар?ырама, Оны? ??лау биіктігі – 1054 м.

(Анхель сар?ырамасы)

Жер шарында?ы е? мол сулы ?зен.

(Амазонка ?зені)

Жер шарында?ы е? ?демі сар?ырама ??лау биіктігі – 72 м

(Игуасу сар?ырамасы)

К?лді? бетінде ?амыстан жасал?ан ?ал?ыма салдарда ?ндістерді? ?йлері орналас?ан. Б?л ?ай к?л?

(Титикака к?лі)

Т?бінен м?най ?ндірілетін к?л.

(Маракайбо к?лі)

Амазонкада т?щы суда?ы е? ірі балы? –?зынды?ы 4 м, салма?ы 200 кг болатын алып балы?.

(арапаима балы?ы)

Картамен ж?мыс. «Географиялы? домино» ойыны. Б?л ойында екі о?ушы шы?ып, картадан ?зендер мен к?лдерді к?рсетіп шы?ады.

5. Саба?ты ?орытындылау кезе?і

Енді о?ушылар мына с?зж?мба?ты шешейік.

С?ра?тары:

1. Жер шарында?ы е? биік сар?ырама.

2. О?т?стік Америкада?ы лагуналы? к?л.

3. Суыны? де?гейі мамыр айында к?терілетін ?зен.

4. Жа?алауды б?зып, ?те жылдам ?оз?алатын б?л кері а?ысты жергілікті ?ндістер не деп атайды?

5. Т?зды к?л.

6. Анхель сар?ырамасы орналас?ан ?зен.

7. Анд тауында орналас?ан тектоникалы? к?л.

8. ??лау биіктігі 72 м, 300 тарма? болап а?атын сар?ырама.

6. ?йге тапсырма беру кезе?і

Мазм?ндау. Кескін карта?а О?т?стік Американы? ?зендері мен к?лдерін т?сіру.

7. Ба?алау кезе?і

Смайлик ар?ылы о?ушыларды ба?алау.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Ашы? саба? "О?т?стік Американы? ішкі сулары."»

Күні:

Пәні: Материктер мен мұхиттар географиясы

Cыныбы: 7

Тақырыбы: Оңтүстік Американың ішкі сулары.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: оқушыларға Оңтүстік Американың ішкі суларының аса маңызды ерекшеліктерін түсіндіре отырып, білімдерін қалыптастыру.

Дамытушылық: оқушыларға өзендер мен көлдердің таралуына жер бедері мен климаттың байланыстылығын көрсете отырып, білімдерін дамыту.

Тәрбиелік: Оқушыларға адам өміріне ішкі сулардың пайдасы мен қандай зияны бар екенін тәрбиелік жолмен айтып түсіндіру.

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ

Сабақты жүргізу әдіс - тәсілдері: ауызша баяндау, сұрақ қою

Көрнекілігі: Оңтүстік Американың физикалық картасы, слайд, суреттер, смайлик, видеоролик.

Сабақтың барысы

1. Ұйымдастыру кезеңі

Оқушылармен амандасу. Түгендеу. Сабаққа дайындығын тексеру.

2. Үй тапсырмасын тексеру кезеңі

Мұғалім: Балалар, үйге қандай тапсырма берілді?

Балалар: Оңтүстік Американың климаты, кескін картаға материктің климаттық белдеулерін және мұхит жағалауларындағы ағыстар жүйесін белгілеу.

Оқушылар үйге берілген тапсырма Оңтүстік Америка материгінің климаты бойынша мынадай әр климаттық белдеудің атауы жазылған кеспе таратамын. Дұрыс жауап берген оқушыға смайлик беріледі. Сабақ барысында кім көп жинаса соған жақсы баға қойылады.

1-тапсырма.

1. Климат қалыптастырушы факторлар.

2. Экваторлық климаттық белдеу

3. Субэкваторлық климаттық белдеу

4. Тропиктік климаттық белдеу

5. Субтропиктік климаттық белдеу

6. Қоңыржай климаттық белдеу.

3. Жаңа тақырыпты меңгеру кезеңі

Жоспары:

1.Оңтүстік Американың өзендері

2.Көлдері

Сендер Оңтүстік Америка жеріне жауын-шашынның мол түсетінін білесіңдер. Сондықтан Жер шарындағы ең беткі суға бай материк болып табылады.

Өзендері. Материктің батысындағы Анд таулары Атлант және Тынық мұхит арасындағы басты суайрық жота болғандықтан, өзендердің барлығы дерлік Атлант мұхитына құяды. Атлант мұхитына және оның Кариб теңізіне материктің Амазонка, Парана, Ориноко, Магдалена сияқты ірі өзендері құяды. Анд тауларынан басталатын Амазонка Жер шарындағы ең мол сулы өзен болып табылады: төменгі ағысында өзен арнасы арқылы 1 сек-да 220 мың м³ су ағып өтеді. Бұл көрсеткіш бүкіл дүние жүзі өзендері арқылы ағып өтетін су мөлшерінен бірнеше есе артық. Амазонканың арнасының ені орта ағысында 5 км болса, төменгі ағысында 80 км-ге дейін жетеді. Өзен жаңбыр көп жауатын экватор маңын бойлай ағатындықтан жыл бойы мол сулы болады. Амазонканың су жинау алабының ауданы Аустралия материгінің жерімен парапар. Өзеннің 500-ден астам салалары бар, оларды суының түсіне қарай «ақ өзендер» (суында сазды жыныстар көп) және «қара өзендер» (суында шіріген өсімдік қалдықтары көп) деп атайды. Амазонканың деңгейі ірі және мол сулы оң жақ салаларының есебінен наурыз-сәуір айларында айрықша көтеріледі. Атлант мұхитындағы толысудың (ол қандай құбылыс?) әсерінен өзен суы 1,5-5 м-ге дейін көтеріліп, сағасынан 1400 км-ден астам қашықтыққа кері ағады. Жағалауды бұзып, өте жылдам қозғалатын бұл кері ағысты жергілікті үндістер амазуну (пороруку) деп атайды. Өзен атауы осыдан шыққан.

Амазонка мен оның салалары тіршілікке бай. Өзеннің суы тымық бөліктерінде өте ірі ақ гүлі бар, жапырағының диаметрі 2 м-ге жететін виктория-регия кездеседі. Амазонкада тұщы судағы ең ірі балық –ұзындығы 4 м, салмағы 200 кг болатын алып арапаима және жыртқыш ұсақ пиранья балықтары, электрі су жыланы, тұщы су дельфині –иния, кайман қолтырауындары тіршілік етеді. Амазонка өзенінің жойқын күші мен оның алабындағы қорыс батпақтары, қалың ну ормандардың құпиясы әлі толық ашылмағандықтан адамдарға үрей мен қорқыныш туғызады.

Парана мен Ориноко да мол сулы өзендер қатарына жатады, олардың Амазонкадан басты айырмашылығы – су деңгейі маусымға байланысты өзгереді. Парана өзенінің су жинау алабы Бразилия таулы үстіртінің оңтүстік беткейі мен Анд тауцлары аралығындағы жазықтарды қамтиды. Өзен басталар бөлігінде таулы үстірттен құлап ағатындықтан бірнеше сарқырамалар жүйесін қалыптастырады. Оның ең ірісі – Игуасу (биіктігі 72 м) 300 тармаққа бөліп, биік жартастардан құлап ағатын, табиғаты ең әсем сарқырамалардың бірі болып табылады. Парана орта және төменгі ағысында кең жайылып, баяу ағады, суының деңгейі мамыр айында көтеріледі. Ориноко өзені Гвиана таулы үстіртінен басталып, Ориноко ойпаты арқылы ағып өтеді. Атлант мұхитына құяр жерінде өзен сағасы үлкен атырау жасайды. Ориноко өзенінің бір саласында дүние жүзіндегі ең биік Анхель сарқырамасы орналасқан. Бұл екі өзенде су қуатының мол қоры бар, сонымен қатар кеме жүзуіне қолайлы.

Анхель және Игуасу сарқырамасы видеороликтен көрсетіледі.

Тынық мұхитына Анд тауларының батыс беткейінен басталатын мол сулы қысқа өзендер ғана құяды. Ал Анд тауларының тау арқылы үстіртті бөлігінің өзендері ішкі тұйық алапқа жатады.

Оңтүстік Америкада көлдер онша көп емес. Анд тауларында ірі тектоникалық Титикака көлі орналасқан. Көл атауы аймара үндістерінің тілінде «қалайы алаңы» дегенді білдіреді. Бұл атау судың ерекше түсіне байланысты қойылған. Мұнда су бетіндегі қамыстан жасалған қалқыма салдарда үндістердің үйлері орналасқан.

Титикаканың оңтүстігінде жазғы ыстықта кеуіп қалатын Поопо тұзды көлі бар. Материк жағалауларында мұхиттан бөлініп қалған лагуналық көлдер орналасқан, олардың ең ірісі – Маракайбо. Оның түбінен мұнай өндіріледі.

4. Жаңа тақырыпты бекіту кезеңі

1.«Алма ағашы» ойыны. Слайд арқылы сұрақтар қойылады. Жауап берген оқушыға смайлик беріледі.

1. Оңтүстік Америка өзендері қандай алаптарға бөлінеді?

2. Материктің мол сулы, ірі өзендерін атаңдар.

3. Амазонканың жыл бойы сулы болуын немен түсіндіруге болады?

4. Амазонка өзенінде қандай тіршілік өкілдері кездеседі?

5. Титикака қандай көл қатарына жатады?

2. «Суреттерді таны» ойыны. Слайдтан суреттер көрсетіледі.