7- сынып. Саба? 15. Ба?ылау ж?мысы № 1 модуль бойынша
Н?тижеге ба?ыттал?ан ба?алау б?лімі
(12 балды? критериалды ба?алау ж?йесі ар?ылы кері байланыс ж?ргізіледі)
І де?гей (5 балл)
1-?адам: «Білу» білімін ба?алау
Бос орындар?а тиісті с?здерді жаз.
1-тапсырма: Тыны? м?хитты? аума?ыны? ?лкендігінен, ?рт?рлі климатты? белдеулер кесіп ?тетіндіктен, тіршілік д?ниесі ?те алуан т?рлі. Алып жануарлардан – киттер, ескекая?тылар к?п кездеседі. Балы?тардан те?із кірпілері, те?із мысы?ы, семсер??йры?тар са?тал?ан. Екі тропик аралы?ында?ы айма?тарда ба?алша?тар, тікентерілілер, шаян т?різділер мекендейді. Ал м?хитты? экватор ма?ы айма?ында ірі жырт?ыш балы?тар, ?ш?ыш балы?тар, кашалоттар кездеседі.О?т?стік Америка жа?алауларында?ы жылы ж?не суы? а?ыстар т?йісетін тропиктік белдеулердегі м?хит суларында анчоус балы?тары, ставрида, скумбрия, киттер, те?із мысы?тары, кальмарлар, те?із ??ндыздары, сегізая?тар тарал?ан. Антарктида жа?алауларыны? суы? суларында те?із ?абыланы, алып к?к киттер, итбалы?тар, жа?алау айма?тарында пингвиндер мен су ??старыны? к?птеген т?рлері тіршілік етеді.
2-тапсырма: Жер беті бірдей тегіс емес, ойлы-?ырлы болып келеді, оны жер бедері деп атайды. Жер бедері ?немі ?згеріп отырады. Жер бедеріні? ?згеруі негізінен ішкі ж?не сырт?ы к?штерді? ?серіне байланысты. Жер бедеріні? ?ш т?рі бар:
Ірі жер бедері – таулы ?лкелер ж?не жазы?тар.
Орташа жер бедері – ?ыраттар, ша?ын жазы?тар, т?бе, ?зен а??арлары, тау жоталары мен а??арлары. ?са? жер бедері – жер бетіні? барлы? жерінде кездесетін ?са? бедерлері: т?бешіктер, жыралар, ш???ырлар.
3-тапсырма: Температурасы, ыл?ал м?лшері, топыра?ы, ?сімдіктері, жануарлары бірдей болып келетін ірі таби?ат кешенін таби?ат зоналары деп айтады. Таби?ат зоналары климатты? белдеулер т?різді экватордан полюстерге ?арай алмасып келеді. Б?л за?дылы? ендік зоналылы? деп аталады. Тауларда?ы таби?ат зоналарыны? алмасуы – биіктік белдеулер деп аталады. Биіктік белдеулер жазы?та?ы зоналар?а ?ара?анда тез алмасады.
4-тапсырма: Ал?аш?ы зерттеулер кезе?інде ежелгі д?уірлерде – Месопотамия, Ежелгі Грекия, Рим, Парсы жері мен Египет (Мысыр) елдеріндегі белгісіз жерлерді игеру, со?ыс жоры?тары географиялы? м?ліметтер жина?тауды? басты негізі бол?ан. ?лы географиялы? ашылулар кезе?і ХV–ХVІІІ ?асырлар аралы?ын ?амтиды. Б??ан дейін белгілі жерлер – Еуразияны? ішкі б?лігі мен Солт?стік Африка, я?ни «Ескі д?ние» ?ана болды. ХІХ ?асырды? басында барлы? материк ашылды, шекаралары белгіленді. ХХ ?асырды? басына дейін Жер шарында барлы? материктер ашылып болды, тек Антарктида материгіні? таби?аты ?ылым?а ?лі бейм?лім еді.
2-?адам: ?лгі бойынша «?олдану» біліктілігін ба?алау
5-тапсырма: Материктер мен м?хиттарды? зерттелу кезе?деріне кесте толтыр.
Саяхатшы
Аш?ан жа?алы?тары
Ежелгі д?уір
Эратосфен
Жерді ?лшеу туралы» атты е?бегінде жерді ?лшеу ?дістері туралы м?ліметтер жазды. Адамдар ?оныстан?ан жерлерді? картасын жасады, «география» терминін енгізді. Карталар?а параллельдер мен меридиандарды белгілеп, географиялы? ендік пен бойлы?ты ?лшеген.
Герадот
Ал?аш?ы географиялы? т?сініктерді берген ж?не сол кездегі ?здеріне белгілі айма?тар, Каспий те?ізі мен сол айма?ты мекендейтін са?тар туралы ма?ызды деректер ?алдыр?ан.
Аристотель
?зіні? «Аспан туралы» деген е?бегінде Жерді? шар т?різді екені ж?не оны? к?лемі туралы жазды.
Страбон
«География» деп аталатын 17 томды? кітап жазды. Ендікті, бойлы?ты ?лшеп, т???ыш географиялы? карта жасап, математикалы? географияны? негізін салды.
Орта ?асырлар
Викингтер
Исландияны ашып, сол айма??а ?оныстанып, кейін д?ниеж?зіні? е? ?лкен аралы Гренланд мен Солт?стік Америка жа?алауына жеткен.
Марко Поло
1375 жылы д?ниеж?зіні? атласын жасады. Марко Поло е?бектеріндегі м?ліметтер негізінде атлас?а Шы?ыс Азия, ?нді те?ізі, ?ндістан т?бегі, Суматра аралы бейнеленген.
Джовани де Плано Карпини
Орталы? Азияны, Алтын Орданы арала?ан ?з саяхаты негізінде «Мо??олдар тарихы» кітабын жаз?ан. Б?л кітап ар?ылы Батыс Еуропа ал?аш рет Мо??ол империясы алып жат?ан Ішкі Азия елдерімен жан-жа?ты танысты.
Вилгельм Рубрук
?ара те?із ар?ылы Кавказдан Іле Алатауына дейін жеткен. Ол с?йтіп, б?рын?ы жина?тал?ан географиялы? білімді Ішкі Азия туралы жа?а м?ліметтермен байытты.
Афанасий Никитин
Жолжазбалары «?ш те?ізді? аржа?ына саяхат» деген атпен жары? к?рді. Саяхатшы Тверьден ?ара те?із, Парсы шы?ана?ы, ?нді м?хиты ар?ылы ?ндістан?а барып, ма?ызды м?лімет алып ?айтты.
Та?ырыпты? басты идеясын жаз:....
ІІ де?гей (5 балл+4 балл 9 балл)
1-?адам: «Т?сіну» білімін ба?алау
Себебін аны?та.
1-тапсырма: Не себепті, географтарды? О?т?стік Жерді? солт?стік шеті Тыны? м?хит айма?ында 35–40?? о.е. дейін барады деп болжа?ан.
Ж: себебі, а?ылшын те?ізшісі Джеймс Кук Жа?а Зеландияны айналып ?тіп, Аустралияны? шы?ыс жа?алауын бойлап ж?згенге дейін б?л жерлер белгісіз болды.
2-тапсырма: Не себепті ?нді м?хитыны? солт?стік ша?ын б?лігінде жазда экваторлы? о?т?стік-батыс, ?ыста тропиктік солт?стік-шы?ыс ауа а?ындары басым?
Ж: Себебі, м?хитты? солт?стік ша?ын б?лігіне муссонды? климат т?н.
2-?адам: «Талдау» тапсырмаларын ба?алау
3-тапсырма: Кестені толтыр.
М?хит атаулары
??састы?тары
Айырмашылы?тары
Тыны? м?хит
Д?ниеж?зілік м?хит. Су айдыны. Су айналымына ?атысады.
Тыны? м?хит – Д?ниеж?зілік м?хитты? жартысына жуы?ын алып жат?ан ежелгі, е? ?лкен, е? жылы м?хит, суыны? орташа температурасы +19,4??С. М?хитты? к?лемі – 178,6 млн км². М?хит аума?ына Жер шарында?ы барлы? материк сыйып кетеді. Тыны? м?хитты? суыны? к?лемі 710 млн км-ге те?. Б?кіл Д?ниеж?зілік м?хит суыны? 53%-ын ??райды. Тыны? м?хит – ?лемдегі е? тере? м?хит. Е? тере? жері – Мариан ш???ымасы.
?нді м?хиты
?нді м?хиты – Жер шарында?ы аума?ы ж?нінен Тыны? ж?не Атлант м?хиттарынан кейінгі ?шінші м?хит, 76, 2 млн2. Е? тере? жері 7729 м. ?нді м?хитыны? к?пшілік б?лігі О?т?стік жарты шарда, Азия, Африка, Аустралия ж?не Антарктида ??рлы?тарыны? аралы?ында жатыр.
Солт?стік М?зды м?хит
Солт?стік М?зды м?хит – Жер шарында?ы аума?ы ж?нінен е? кіші м?хит. Ауданы – 14,75 млн км², суыны? к?лемі – 18 млн км3. Орташа тере?дігі – 1220 м, е? тере? жері – 5527 м. Солт?стік М?зды м?хитты? орта т?сында Солт?стік полюс орналас?ан.
Атлант м?хиты
Атлант м?хиты – Жер шарында?ы аума?ы ж?нінен Тыны? м?хиттан кейінгі екінші м?хит. М?хитты? те?іздермен ?оса есептегендегі жалпы аума?ы 91,6 млн км2, орташа тере?дігі 3597 м, суыны? к?лемі 329,7 млн. км3. Оны ежелгі гректер Африканы? солт?стік-батысында?ы Атлас (Атлант) тауына байланысты ата?ан.
Та?ырыпты? басты идеясын жаз...
3-?адам: ?згертілген жа?дайда «?олдану» біліктілігін ба?алау
4-тапсырма: Материктерді шайып жат?ан м?хиттар
Материктер
Жа?алауында?ы м?хиттар
Еуразия
Тыны? м?хиты, Атлант м?хиты, ?нді м?хиты, Солт?стік М?зды м?хит
Африка
Тыны? м?хиты, Атлант м?хиты, ?нді м?хиты
Солт?стік Америка
Тыны? м?хиты, ?нді м?хиты, Солт?стік М?зды м?хит
О?т?стік Америка
Тыны? м?хиты, Атлант м?хиты
Антарктида
Тыны? м?хиты, Атлант м?хиты, ?нді м?хиты
Аустралия
Тыны? м?хиты, ?нді м?хиты
ІІІ де?гей: (5 балл +4 балл +3 балл 12 балл)
1-?адам: «Жина?тау» білімін ба?алау
1-тапсырма: Тест с?ра?тарына жауап бер.
1. Герцин ?атпарлы?ы ?андай д?уірлерге с?йкес келеді?
A) палеоген, неоген; B) перьм, карбон; С) бор, юра; D) кембрий, юра; Е) девон, палеоген
2. Жер шарыны? 30?? ендіктерінен экватор?а ?арай со?атын желдер:
A) муссондар; B) пассаттар; С) бриздер; D) батыс желдер; Е) фендер
3. Жер сілкіну ?андай стансаларда зерттеледі?
A) теміржол; B) жел электр; С) сейсмикалы?; D) атом элекр; Е) авток?лік
4. Таби?ат зоналары климатты? белдеулер т?різді экватордан полюстерге ?арай алмасуы:
A) географиялы? ?абы?; B) таби?ат зоналары; С) ендік зоналы?; D) антропогендік таби?ат кешені; Е) биіктік белдеулері
5. Тыны? м?хитында ?андай жануарларды азаюына байланысты аулау?а тыйым салын?ан?
A) те?із ?абыланы мен киттер; B) итбалы?тар мен сегізя?тар; С) кальмарлар мен те?із мысы?тары; D) киттер мен те?із мысы?тары; Е) анчоус балы?тар мен кошолоттар.
2-?адам: «Ба?а беру» біліктілігін ба?алау
Сен ?алай ойлайсы??
2-тапсырма: Сен ?алай ойлайсы? материктер мен м?хиттарды? адам ?шін ма?ызы неде?
3-тапсырма: Та?ырыпты? мазм?ны бойынша эссе (пікірі?ді) жаз: не алды??
4-де?гей (12 балдан б?лек белгіленеді, себебі ол стандарттан жо?ар?ы де?гей)
Та?ы не білгі? келеді? Ол туралы м?ліметті интернеттен, бас?а да а?парат к?здерінен тауып, реферат жаз. Реферат жазу тапсырмасы болады. Сонды?тан ол б?лек ?осымша ба?аланады