Т?уелсіз елді ?ркениетті ?лемге танытатын, дамы?ан елдер ?атарында терезесін те? ететін к?ш – білім ж?не білімді ?рпа?. Сонды?тан да Елбасымыз Н.Назарбаев ?зіні? Жолдауларында білім саласына айры?ша к??іл б?ліп, елімізді? жар?ын болаша?ы білікті де парасатты жастарды? ?олында екенін назардан тыс ?алдыр?ан емес.
?азіргі ?о?амны? ?зекті м?селелеріні? бірі – ?леуметтік, экономикалы? ?згермелі жа?дайларда ?мір с?руге дайын болып ?ана ?оймай, сонымен ?атар оны ж?зеге асыру?а, жа?сарту?а игі ы?пал ететін жеке т?л?аны ?алыптастыру. М?ндай т?л?а?а ?ойылатын бірінші кезектегі на?ты талаптар – шы?армашылы?, белсенділік, жауаптылы?, тере? білімділік, к?сіби сауаттылы?. Б?л талаптарды ж?зеге асыру ?шін о?ушы білімін ба?алауда м?лдем жа?а ба?ытта ж?мыс істеу ?ажеттілігі туындайды. Осы ?ажеттілікті шешу жолдарыны? бірден–бір жолы о?ушы білімін критери
алды ба?алау ж?йесі бойынша сараптау. Критериалды ба?алау ж?йесінде е? ма?ызды н?рсе – о?у процесіні? ?зі, сол ар?ылы о?ушы ?зін-?зі ба?алауды ?йреніп, ?з біліміні? арты?шылы?тары мен кемшіліктерін к?ріп, ?рі ?арай ?алай даму керектігін т?сінеді, я?ни б?л ж?йеде о?ушыны? ?алай ж?мыс жаса?аны, ?алай ойлан?аны ба?аланады. Ба?алауды ?ткізу ?шін, о?ушыларды? нені білетіндігін ж?не не істей алатынды?ын аны?тау ?ажет.
О?ыту – м??алімдерді? о?ушылар?а жаса?ан сыйы емес, б?л ??зіреттіліктер білім алу ?шін о?ушыларды? ?здері де о?у ?дерісіне белсенді ?атысуын талап етеді. М??алімдер, ?з кезегінде, ?зіні? саба? беруіне емес, о?ушыларды? о?у ептілігін дамыту?а назар аударуы тиіс. Осы ма?сатта м??алім о?ыту ортасын ??ру керек. [ МАН, 70 бет] Осы орайда о?ушылар арасында ?зара т?сіністік ж?не ?жымды? ?арым-?атынасты орнатып, о?ушыларды? сенімсіздіктерін жойып, м?мкіндіктерін арттыру?а жол ашатын бірден бір т?сіл критериалды ба?алау болып табылады.
Критерийлер – о?ытуды? міндеттерін ж?зеге асыратын ?лшемдер, атап айт?анда, о?ушылар ж?мыс барысында орындайтын іс-?рекеттер тізбесі.
Критериалды? ба?алау – б?л білімні? ма?саты мен мазм?нына с?йкес келетін, о?ушыларды? о?у-танымды? біліктілігін ?алыптастыру?а себепші болатын, ай?ын аны?тал?ан, ?жыммен шы?арыл?ан, білім процесіні? барлы? ?атысушыларына алдын ала белгілі критериялармен о?ушыларды? о?у жетістіктерін салыстыру?а негізделген процесс.
Егер бала?а оны? белгілі бір де?гейге жеткендігін айтса, онда б?л о?ан ?здік н?тижеге жету ?шін не істеу керектігін т?сінуге к?мектеспейді; б?л ретте егер баламен бірге оны? ж?мысында м?ндай ба?алау?а не ?келгенін ж?не ба?алау ?лшемдерін т?сіндіруге талдау жасаса, онда б?л бала?а ?зіні? н?тижесін жа?сарту ?шін кейін не істеу керектігін т?сінуге м?мкіндік береді. [МАН, 107 бет]
Критериалды ба?алауды енгізуді? ма?саты:
• Мектепте о?ыту сапасын жо?арылату;
• Мектеп бітірушілерді? білімін халы?аралы? стандарт?а с?йкестендіру.
Критериалды ба?алауды? міндеттері:
• Саба?ты? ?р б?ліктеріндегі ?р о?ушыны? дайынды? де?гейін аны?тау?а;
• Ба?дарлама?а с?йкес о?у ма?саттарын орындау ?абілеті;
• Жеке о?ушыны? даму жетістігін ба?ылау?а;
• О?ушыны? білім алу барысында?ы ?ателіктері мен ол?ылы?тарын ай?ындау?а;
• ?р т?рлі ж?мыс барысында?ы ал?ан ?з ба?асыны? ?ділдігіне к?зін жеткізуге;
• О?у ба?дарламасыны? тиімділігін саралау?а;
• Саба? ?дерісі мен білімні? ме?герілуі туралы о?ушы мен м??алім ж?не ата-ана арасында?ы кері байланысты ?амтамасыз етуге
Критериалды ба?алауды? ма?ызы:
М??алімдер ?шін:
• Сапала н?тижеге ?келетін критерийлер ??растыру?а;
• ?з іс-?рекетін саралап ж?не болаша??а жоспарлай алатын м?ліметтер алу?а;
• Саба? беруді? сапасын арттыру?а;
• О?ушыны? жеке ерекшеліктерін ескере отырып, о?ытуды? ?р т?л?а?а арнал?ан ау?ымын жоспарлау?а;
• Ба?алауды? ?рт?рлі ?дістерін пайдалану?а;
• О?у ба?дарламасын ?олжетімді ету ?шін ?сыныстар енгізуге
О?ушылар ?шін:
• Танымды? ?абілеті мен ойлау де?гейін арттыратын о?ытуды? ?рт?рлі ?дістерін пайдалану?а;
• Табыс?а жетелейтін ба?алау критерийлерін т?сінуге;
• ?зін ж?не ?згелерді ба?алау ар?ылы кері байланыс?а т?суге;
• Сыни ойлауына, еркін ойын айтуына, ?зіні? білімін к?рсетуге
Ата-аналар ?шін:
• Баласыны? білім сапасыны? д?лелдемелерімен танысу?а;
• Оны? о?уында?ы табыстылы?ты ба?ылау?а;
• О?уына ?олдау к?рсету ?шін ба?ыт алуына м?мкіндік ту?ызады.
Критериалды ба?алау ж?йесіні? тиімділігі:
• М??алімге о?ушыны? о?у жетістіктерін объективті т?рде ба?алау?а м?мкіндік береді;
• О?ушылар?а о?у ?дерісі барысында туында?ан ?иынды?тарды т?сінуге, ба?алау?а м?мкіндік береді;
• Ата-аналар о?ушыны? о?у жетістіктер бойынша объективті д?лелдемелермен ?амтамасыз етіледі;
О?ушыларды? о?у жетістіктерін ба?алауда бір?атар да?дылар ?олданылады. Олар: білу, т?сіну, ?олдану, сыни ойлану, анализ, синтез, ба?алау, зерттеу да?дылары, рефлексия, коммуникативті да?дылар, тілдік да?дылар, жеке ж?мыс жасау да?дылары, топта ж?мыс жасау да?дылары, м?ліметті іздеу да?дылары, т?жірибелік да?дылар, шы?армашылы? да?дылар, IT-технологияларды ?олдану да?дылары.
Критерийді? мазм?ны:
Ба?алау критерийлері – о?ытуды? ма?сатын ж?не ара ?атысын белгілеуге с?йкес белгі (сипаттама).
Дескриптор – жетістік де?гейіні? сипаттамасы.
Критерийлер
Дескрипторлар
А Білу ж?не т?сіну
Жекелеген сыныптар мен п?ндер к?лемінде о?у ба?дарламасы ма?сатына с?йкес келетін на?ты фактілерді, а?параттар ж?не сипаттамаларды білу ж?не жа??ырту. Алын?ан а?паратты талдау, ?айта жа??ырту, болжау жасау ар?ылы т?сінгендігін к?рсете білу
В ?олдану
Б?рын ал?ан а?параттар мен білімдерін жа?а немесе таныс емес жа?дайларда ж?не контекстерде ?олдану, пайдалану. Білгенін, т?сінгенін, да?дыларын саба? барысында ?олдану ар?ылы к?рсету
?р сыныптар мен п?ндер к?лемінде о?у ба?дарламасыны? ма?сатына с?йкес келетін білімдерін ?олдануды к?рсетуді? жолдары: практикалы? ж?мыс, диаграммалармен ж?мыс, кескін картада ж?мыс жасай алуы, есептер шы?ару, жобалар, м?селені шешу ж?не жа?а н?тижелер ойлап табу болып табылады
С Сыни ойлау ж?не зерттеу
Білім к?зінен ал?ан а?параттарды талдау, синтездеу, ба?алау ар?ылы пікірлер ?алыптастыру. Жекелеген сыныптар мен п?ндер к?лемінде о?у ба?дарламасыны? ма?сатына с?йкес келетін а?параттар мен н?тижелерді жина?тай алу ж?не оларды талдай алу ?абілеттілігін к?рсету. ?сыныл?ан болжамдарды д?рыс а?параттар жина?тау ж?не деректерді пайдалану ар?ылы зерттеп, ба?алап, ?з бетімен ?орытынды жасау. ?р сыныптар мен п?ндер к?лемінде о?у ба?дарламасыны? ма?сатына с?йкес келетін жасал?ан ?орытынды жайында ой ?оз?ау ?абілеттілігін к?рсету.
D
Коммуникация ж?не рефлексия
?р сыныптар мен п?ндер к?лемінде о?у ба?дарламасыны? ма?сатына с?йкес келетін а?параттар, фактілер мен ойларын, пікірлерін ауызша ж?не жазбаша ?сыну. Бас?а адамдар ?сын?ан а?паратты ты?дап ж?не с?йкесінше жауап ?айтара алу ?абілеттілігін, бас?а адамдарды? к?з?арасын ?абылдай отырып, ?з к?з?арасын т?сіндіру ар?ылы орта? ой?а келу. Айтыл?ан ойларды, пікірлерді, о?и?аларды ой елегінен ?ткізу ар?ылы шешім ?абылдау немесе ой тол?аныс н?тижесінде іс-?рекет жасау.
Критериалды ба?алау технологиясы о?ушы бойында?ы ?рейленуді басады ж?не м??алімді «т?решілік» ?ызметінен босатып, о?ушы бойында ?зін-?зі ба?алау, ?з іс-?рекетіне ба?а беру, жауапкершілік ?абілетіні? дамуына ы?пал етеді.
Критериалды ба?алау ж?йесі б?рын?ы ба?алау?а ?ара?анда ?алыптастырушы ж?не жиынты? ба?алаумен ерекшеленеді. ?алыптастырушы ба?алау о?ытуды, ?дістерді ж?не осы м?мкіндіктерді іске асыру т?рлерін жа?сарту м?мкіндіктерін аны?тау?а ба?ыттал?ан болса, жиынты? ба?алау ма?сатты ба?а ?ою ж?не сертификаттау немесе о?ытуды? ал?а жылжуын тіркеу ?шін о?ыту ?орытындысын шы?ару ?шін ?ажет. [МАН, 55 бет]
Жалпы ?алыптастырушы ба?алау саба? ж?йесінде жеке ?арастырылмайтын, саба?пен ?атар ж?ретін ?рдіс. ?алыптастырушы ба?алауды? (о?ыту ?шін ба?алау) ма?ызы – білім беруді, ?дістерді ж?не осы м?мкіндіктерді іске асыру т?рлерін жа?сарту, ма?саты–о?ытуды? ?иынды?тарын аны?тау,о?ыту ба?дарламасыны? мазм?нын ж?не білім беру стилін білу,болжау мен с?рыптау, жетістікке жеткендігін к?рсететін кері байланыс. Ба?алауды? м?ні – ба?ылау, алын?ан м?ліметтерді? интерпретациясы, б?дан ар?ы іс-?рекеттерді аны?тау ?шін ?олданылуы м?мкін шешімдерді
?орытындылау. Ол о?ушыны? жа?а саба?ты, тарауды ?алай ме?геріп жат?анды?ын ж?йелі т?рде ба?ылап, ?ада?алап отыру. Жиынты? ба?ылау ж?мысына дейінгі о?ушыны? білім де?гейін ?алыптастыру, дамыту, жетілдіру. ?алыптастырушы ба?алау ж?мысы саба?ты? толы? б?лігін ?амтуы міндетті емес. Ол саба?ты? басында, саба?ты? ортасында, саба?ты? со??ы б?лігінде ж?ргізіледі.Уа?ыт к?лемі тапсырма де?гейіне с?йкес 5-10 минут болуы м?мкін. Саба? барысында ?алыптастырушы ба?алауды? формальді, формальді емес ?дістерін тиімді ?рі ж?йелі ?олдану ?ажет. М
?селен,10-сынып бойынша ?аза? тілі саба?ында «?аза?стан облыстары: ??рылу тарихы» та?ырыбын ?ту кезе?інде о?ушыларды? білім де?гейін ба?ылау ма?сатында алын?ан ?алыптастырушы ба?алау критерийін ?олдандым:
Тапсырма: М?тін бойынша ?з к?з?арастарын т?жырымдау
О?у ма?саты Критерийлер Дескрипторлар Жетті Талпынады ?орытынды
ОМ1
В М?тіндегі негізгі ойды аны?тау
М?тінні? стилін аны?тау
ОМ2
С М?тіннен берілген с?здерге морфологиялы? талдау жасай алу
Жасырын, ашы? тест орындау
ОМ3
D ?аза?стан облыстарыны? ??рылуы жайлы ты? а?парат бере білу
Саба?та ?алыптастырушы ба?алауды ж?йелі ?ткізу – жиынты? ба?алауды? н?тижелі,сапалы болуыны? баспалда?ы. Жиынты? ба?алау то?сан со?ында?ы о?ушы біліміні? жетістігін саралайтын ж?мыс, ендеше осы ж?мысты? бастауы негізі ?алыптастырушы ба?алауда ?аланады. Б?гінгі та?да о?ушы білімін критериалды ж?йе бойынша ба?алауды? ?мірше?дігі мен ?тымдылы?ы д?лелденіп отыр.
Жеке т?л?а т?рбиелеуде тіл ??зыреттілігіні? ма?ызы ерекше екені белгілі. ?леуметтік топтарда, ?о?амды? т?рлі ?леуметтік орындарда т?л?алармен ?арым-?атынас жасауды ж?не ?рекет етуді ?амтамасыз ететін ана тілін ж?не бас?а тілдерді ме?геру – заман талабы. Олай болса, білім алушыны? тіл ??зыреттілігін жетілдіруге критериалды ба?алау ж?йесіні? ы?палы ?те зор.
Пайдаланыл?ан ?дебиеттер тізімі
1.Бешімбаева ?.Е. Білім алушыны? тілдік ??зыреттілігін жетілдірудегі критериалды ба?алау ж?йесі. ?дістемелік н?с?ау,11-бет.
2.Красноборова А.А. Критериальное оценивание в школе. Учебное пособие
3.М??алімге арнал?ан н?с?аулы? «О?ыту ?шін ба?алау ж?не о?уды ба?алау», 55-бет, 107-бет
