Металлургия ж?не машина жасау ?нерк?сібі

Металлургия[??деу]

??деуші ?нерк?сіпті? б?л саласы к?рделі технологиялы? сатылардан: кен ?ндіру, бастап?ы металды б?ліп алу, алын?ан металды? сапасын жа?сарту ж?не т.б. т?рады.
?ара металлургия ?ндірісті? бас?а салаларымен (тау-кен, к?мір, энергетика, т?сті металлургия, химия) ты?ыз байланысты. Б?л белгілі д?режеде оны? орналасуына да ы?пал етеді. ?азіргі кезде ?ара металлургия к?сіпорындары:

1) кокстелетін к?мір алаптарына;

2) темір кен орындарына;

3) те?із порттарына жа?ын орналасуымен ерекшеленеді.

А?Ш-та?ы, Ресейдегі, ?ытай мен Украинада?ы, Германияда?ы байыр?ы металлургия орталы?тары ал?аш?ы факторды? ы?палымен ?алыптас?ан. Шойын ?орытуда?ы негізгі отын — таск?мірден алынатын металлургиялы? коксты? д?ниеж?зінде ?ндірілу к?лемі 350 млн т-дан асады. Кокстелетін к?мір ?оры шектеулі, ?азіргі кезде оны ?ндіруден ?ытай алды??ы орында.

Б?рын-со?ды темір кеніне бай аудандарды? барлы?ында да ?ара металлургия дамы?ан сала болып табылады. Со??ы жылдары дамушы елдерді? салыстырмалы т?рде арзан, ??рамында?ы темір ?лесі 60%-?а жететін "бай" кендері айры?ша с?раныс?а ие болып отыр. ?азіргі кезде байыр?ы кен орындарыны? ?оры таусылу?а жа?ын, оны? басты шо?ырлану ауданы Шы?ыс Еуропа болып отыр (42-сызбан?с?аны ?ара?дар).

?азіргі кезде д?ниеж?зі бойынша жылына 0,85—1 млрд т темір кені ?ндіріледі. Темір кенін сырт?а шы?аруда оны? ?оры мол Бразилия мен Аустралия, ?ытай мен ?ндістан айры?ша к?зге т?седі. Д?ниеж?зінде жылына шамамен 800 млн т болат бал?ытылады, оны? 80%-ы дамы?ан елдер ?лесіне тиесілі. Темір кені мен кокстелетін к?мірді сырттан сатып алатын Жапония болат ?ндіруден д?ниеж?зінде жетекші орын алады. Тайвань мен Корея Республикасыны? металлургия ?нерк?сібі де импортты? шикізат?а негізделген. Б?л елдердегі металлургия орталы?тары жа?алауда шо?ырлан?ан. Жалпы ал?анда, Азия елдеріні? ?лесіне д?ниеж?зінде ?ндірілетін болатты? 2/5 б?лігі тиесілі. Шойын бал?ытудан шикізат ?оры жеткілікті ?ытай 1-орын?а, болат ?ндірісінен 2-орын?а шы?ты. ?ытайда?ы металлургия комбинаттары аса ?уаттылы?ымен к?зге т?седі, м?нда жылды? ?уаты 5 млн т-дан асатын бірнеше к?сіпорын бар. Жергілікті темір ?оры таусыл?ан ж?не таусылу?а жа?ын Батыс Еуропа елдерінде ?ара металллургияны? те?ізге ы?ысуы бай?алады; айма? ?лі де болса болатты? 20%-ын береді. Шы?ыс Еуропада?ы Польша мен Чехияны? ?ара металлургиясы ?лемдік нары?та ?зіндік орын?а ие.
FTP ?ара металлургияда?ы байыр?ы технологияларды ы?ыстыруда; болат алуды? ескі мартендік ?дісін нег?рлым жедел, ша?ын к?сіпорын жа?дайына лайы?тал?ан электрлік, оттек-конверторлы? т?сілдер алмастырды, ?азіргі кезе?де металл сыны?тарын ?айта бал?ытып, пайдалану?а да айры?ша к??іл б?лінеді; ?лемдегі болатты? 2/5 б?лігі осы ?діспен алынады. Б?л технология экономикалы? жа?ынан тиімді болумен ?атар, металлургия комбинаттарыны? ?орша?ан орта?а зиянды ?серін де ед?уір азайтады.

?азіргі заман?ы т?сті металлургия ?ндірісі кен ??рамынан 70-тен астам т?сті металдарды б?ліп алады; ?нім к?лемі жылына 20 млн т-ны ??райды. Оларды? арасында ?ндірілуі жа?ынан жетекші орын алатыны — алюминий, ол т?сті металлургия ?німдеріні? жартысына жуы?ын ??райды. ?нерк?сіпті? к?птеген салаларында, ??рылыста ке?інен ?олданылатын а? металды алуды? технологиясы к?рделі, сонды?тан ?ндірісті? жеке сатылары ?рт?рлі елдерде, тіпті айма?тарда орналасады. Алюминий ?ндірісіні? ал?аш?ы сатысы — боксит ?ндіру, негізінен, Аустралия, Гвинея ж?не Ямайка, Бразилияны? бай кен орындарына шо?ырлан?ан; екінші сатысы (алюминий оксидін алу) отын мен ?ктас мол аудандарда орналасса, со??ы сатысы (электролиз ар?ылы металды б?ліп алу) арзан электр энергиясына ба?дарланады. Осы себепті ірі алюминий бал?ыту зауыттары Канада, Бразилия, Норвегияда?ы ?уатты су электрстансылары мен Аустралияда?ы жергілікті к?мірмен ж?мыс істейтін ЖЭС ма?ында орналас?ан. Сонымен алюминий ?ндірісін орналастыруда?ы басты фактор — арзан электр энергиясыны? болуы. Алды??ы ?атарлы технологиямен ж?мыс істейтін е? жа?а алюминий к?сіпорындарыны? ?зінде 1 т алюминий алу ?шін 14 мы? кВт/са? электр энергиясы ж?мсалады. Бастап?ы энергия к?здеріне бай А?Ш пен Ресейде алюминий ?ндірісіні? ?ркендеуі бай?алса, энергия ?ымбат?а т?сетін Жапония мен Батыс Еуропа елдерінде, керісінше ??лдырауда. Францияда?ы зауыттар АЭС-тер ма?ына шо?ырлан?ан.
Ма?ызы жа?ынан 2-орын алатын т?сті металл — мысты ?ндіру, негізінен, шикізат к?зіне ба?дарлан?ан. Б?л кен ??рамында мыс м?лшеріні? ?те аз (0,5 — 3,5%) болуымен т?сіндіріледі. Б?лініп алын?ан бастап?ы металды (мыс концентраты) одан ?рі ??деу электр энергиясын к?п ?ажет ететіндіктен, к?бінесе дамы?ан елдерде ж?ргізіледі. Мыс концентратын ?ндіруде Чили, А?Ш, Канада ж?не Африкада?ы Замбия мен Конго Демократиялы? Республикасы ("мыс белдеуі") к?зге т?седі. Тазартыл?ан мысты ?ндіруден А?Ш, Ресей, Жапония жетекші орын алады. ?аза?станны? мыс ?ндірісіні? де д?ниеж?зілік ма?ызы бар. ?аза?станда 2004 жылы 445 мы? т тазартыл?ан мыс ?ндірілді. Елімізді? б?л салада?ы басты сауда ?ріптесі — ?ытай.
Т?сті металдарды (?сіресе сирек кездесетіндерін) ?ндіру технологиясы ?те к?рделі ж?не ?ымбат бол?анымеи FTP заманында олар?а с?раныс ?л?айып отыр. Б?л т?сті металдар к?п ?олданылатын аэро?арышты? ж?не электроника салаларыны? ?ркендеуімен, металлургияда сапалы ??ймалар ?ндірумен байланысты.

Машина жасау ?нерк?сібі[??деу]

?нерк?сіпті? жетекші саласы ретінде машина жасау дамы?ан елдерде айры?ша орын?а ие. Оны? ?лесіне ?нерк?сіп ?німіні? 36—40%-ы, индустрияда ж?мыс істейтіндерді? 34%-ы тиесілі. ?азіргі заман?ы машина жасау — 300-ден астам ?ндіріс т?рін біріктіретін, ?ылымды е? к?п ?ажет ететін, шы?аратын ?нім т?рі бірнеше миллионмен есептелетін аса к?рделі сала. Сонды?тан халы?аралы? де?гейде ?йымдасу тиімді болып есептеледі. Машина жасау саласында д?ниеж?зіндегі аса ірі "Дженерал Моторс", "Форд Мотор", "Дженерал Электрик" (А?Ш), "Даймлер-Крайслер", "Сименс" (ГФР), "Мицуи", "Мицубиси", "Тойота Мотор" (Жапония) ?лтаралы? бірлестіктері ж?мыс істейді.
Машина жасау ?нерк?сібіні? ?дайы дамып, ?ркендеуі ?о?ам ?ажеттілігімен ж?не FTP жетістіктерімен, к?птеген ?німдерді (т?рмысты? техника, автомобиль, электронды? техника) т?тынуды? жаппай сипат алуымен аны?талады. Машина жасау ?нерк?сібіні? орналасуы бастап?ыда метал?а ба?дарланса, со??ы онжылды?тарда маман ж?мыс к?шіне, кейбір салаларыны? ?ылыми-зерттеу орталы?тарына, инфра??рылымы дамы?ан ірі ?алалар?а шо?ырлануы бай?алады. Бірте-бірте б?л сала к?сіпорындары барлы? жерде орналасатын болады.

?леуметтік-экономикалы? даму де?гейі жо?арыла?ан сайын ?ндірісті? ??рылымы да к?рделеніп, жеке салаларды? арасалма?ы ?згерді. ?азіргі кезде ?німні? ??ны бойынша электр техникасын жасау д?ст?рлі салаларды арт?а тастады. ?ылымды к?п ?ажет ететін б?л салада ?нім к?лемі бойынша Жапония, А?Ш, Азияда?ы жа?а индустриялы? елдер, ?ытай, Батыс Еуропа елдері жетекші орын?а ие. А?Ш ?арапайым ??рал-жабды?тар шы?ару?а ?ара?анда к?рделі, кымбат техника ?ндірісіне мамандан?ан. Азия елдері жаппай сипатта?ы компьютерлік техника мен т?рмысты?, электроника, ал Батыс Еуропа елдері байланыс ??ралдары мен медициналы?, ?ндірістік ж?не ?ылыми ??рал-жабды?тар шы?ару?а ба?дарлан?ан. К?лік маишналарын жасау автомобиль, аэро?арышты? ?ндіріс пен кеме, теміржол к?лігін жасауды ?амтиды. К?лік ?олданылуы ж?нінен азаматты? ж?не ?скери ма?сатта?ы машиналар болып жіктеледі. Шы?аратын ?німіні? саны (жылына 45—50 млн дана), ?нім ??ны ж?не сериялылы?ы ж?нінен автомобиль жасау алды??ы орында; б?л ?німге с?раныс д?ниеж?зі бойынша т?ра?ты есу ?стінде. Жалпы, автомобиль ?ндірісіні? 3/4-і же?іл автомобиль ?лесіне тиесілі (43-сызбан?с?аны ?ара?дар).
Барлы? ?німні? 25%-ын ж?к машиналары, арнайы (медициналы?, ?рт с?ндіру, полициялы?) автомобильдер мен автобустар ??райды (б?л к?рсеткіш елдер бойынша айырмашылы? жасайды). Автомобиль ?ндірісіні? негізгі орталы?тары — Батыс Еуропа, Солт?стік Америка ж?не Жапония. Айма?тар арасында басты орын (?німні? 1/3-ін береді) алатын Батыс Еуропаны? ?ндірісі экспорт?а ба?дарлан?ан, шы?арыл?ан ?німні? 75%-ы ?ндірілген елден сырт?а сатылады.

Жеке елдер арасында А?Ш пен Жапония ?ндіріс к?лемі ж?нінен жетекші орын алады, оларды? ?р?айсысы жылына, шамамен, 9—10 млн автомобиль шы?арады. Автомобиль жасау к?шті монополияланып, д?ниеж?зі бойынша б?л сала ?німіні? 80%-ы аса ірі он автомобиль компаниясыны? ?лесіне тиесілі. ?детте, ?р елді? ?зіндік "автомобиль астанасы" бар; оларды? ?атарына ?ндіріс шо?ырлануымен к?зге т?сетін Детройт (А?Ш), Вольфсбург (ГФР), Турин (Италия), Т?менгі Новгород (Ресей), Нагоя-Токио (Жапония) жатады. К?лік машиналарыны? автомобильден бас?а т?рлерін (кеме, теміржол к?лігі, ?ша?тар) жасау да к?рнекті орын алады. Кеме жасаудан Жапония, Корея Республикасы, Германия, ?ытай жетекші орында. ?азіргі кезде с?йы? ?німдер таситын танкерлерге, контейнер тасымалдаушы ж?не м?зжар?ыш кемелерге, туристік ж?не ?ылыми-зерттеу ба?ытында?ы арнайы кемелерге с?раныс артып отыр. ?ша? ?ндірісінде Сиэтл мен Лос-Анджелес ?алаларында?ы (А?Ш) "Боинг" зауыттарыны? тобы ж?неТулузада?ы (Франция) "Конкорд" зауыты к?зге т?седі.

Показать полностью

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Металлургия ж?не машина жасау ?нерк?сібі»

Металлургия[өңдеу]

Өңдеуші өнеркәсіптің бұл саласы күрделі технологиялық сатылардан: кен өндіру, бастапқы металды бөліп алу, алынған металдың сапасын жақсарту және т.б. тұрады.
Қара металлургия өндірістің басқа салаларымен (тау-кен, көмір, энергетика, түсті металлургия, химия) тығыз байланысты. Бұл белгілі дәрежеде оның орналасуына да ықпал етеді. Қазіргі кезде қара металлургия кәсіпорындары:

1) кокстелетін көмір алаптарына;

2) темір кен орындарына;

3) теңіз порттарына жақын орналасуымен ерекшеленеді.

АҚШ-тағы, Ресейдегі, Қытай мен Украинадағы, Германиядағы байырғы металлургия орталықтары алғашқы фактордың ықпалымен қалыптасқан. Шойын қорытудағы негізгі отын — таскөмірден алынатын металлургиялық кокстың дүниежүзінде өндірілу көлемі 350 млн т-дан асады. Кокстелетін көмір қоры шектеулі, қазіргі кезде оны өндіруден Қытай алдыңғы орында.

Бұрын-соңды темір кеніне бай аудандардың барлығында да қара металлургия дамыған сала болып табылады. Соңғы жылдары дамушы елдердің салыстырмалы түрде арзан, құрамындағы темір үлесі 60%-ға жететін "бай" кендері айрықша сұранысқа ие болып отыр. Қазіргі кезде байырғы кен орындарының қоры таусылуға жақын, оның басты шоғырлану ауданы Шығыс Еуропа болып отыр (42-сызбанұсқаны қараңдар).

Қазіргі кезде дүниежүзі бойынша жылына 0,85—1 млрд т темір кені өндіріледі. Темір кенін сыртқа шығаруда оның қоры мол Бразилия мен Аустралия, Қытай мен Үндістан айрықша көзге түседі. Дүниежүзінде жылына шамамен 800 млн т болат балқытылады, оның 80%-ы дамыған елдер үлесіне тиесілі. Темір кені мен кокстелетін көмірді сырттан сатып алатын Жапония болат өндіруден дүниежүзінде жетекші орын алады. Тайвань мен Корея Республикасының металлургия өнеркәсібі де импорттық шикізатқа негізделген. Бұл елдердегі металлургия орталықтары жағалауда шоғырланған. Жалпы алғанда, Азия елдерінің үлесіне дүниежүзінде өндірілетін болаттың 2/5 бөлігі тиесілі. Шойын балқытудан шикізат қоры жеткілікті Қытай 1-орынға, болат өндірісінен 2-орынға шықты. Қытайдағы металлургия комбинаттары аса қуаттылығымен көзге түседі, мұнда жылдық қуаты 5 млн т-дан асатын бірнеше кәсіпорын бар. Жергілікті темір қоры таусылған және таусылуға жақын Батыс Еуропа елдерінде қара металллургияның теңізге ығысуы байқалады; аймақ әлі де болса болаттың 20%-ын береді. Шығыс Еуропадағы Польша мен Чехияның қара металлургиясы әлемдік нарықта өзіндік орынға ие.
FTP қара металлургиядағы байырғы технологияларды ығыстыруда; болат алудың ескі мартендік әдісін негұрлым жедел, шағын кәсіпорын жағдайына лайықталған электрлік, оттек-конверторлық тәсілдер алмастырды, қазіргі кезеңде металл сынықтарын қайта балқытып, пайдалануға да айрықша көңіл бөлінеді; әлемдегі болаттың 2/5 бөлігі осы әдіспен алынады. Бұл технология экономикалық жағынан тиімді болумен қатар, металлургия комбинаттарының қоршаған ортаға зиянды әсерін де едәуір азайтады.

Қазіргі заманғы түсті металлургия өндірісі кен құрамынан 70-тен астам түсті металдарды бөліп алады; өнім көлемі жылына 20 млн т-ны құрайды. Олардың арасында өндірілуі жағынан жетекші орын алатыны — алюминий, ол түсті металлургия өнімдерінің жартысына жуығын құрайды. Өнеркәсіптің көптеген салаларында, құрылыста кеңінен қолданылатын ақ металды алудың технологиясы күрделі, сондықтан өндірістің жеке сатылары әртүрлі елдерде, тіпті аймақтарда орналасады. Алюминий өндірісінің алғашқы сатысы — боксит өндіру, негізінен, Аустралия, Гвинея және Ямайка, Бразилияның бай кен орындарына шоғырланған; екінші сатысы (алюминий оксидін алу) отын мен әктас мол аудандарда орналасса, соңғы сатысы (электролиз арқылы металды бөліп алу) арзан электр энергиясына бағдарланады. Осы себепті ірі алюминий балқыту зауыттары Канада, Бразилия, Норвегиядағы қуатты су электрстансылары мен Аустралиядағы жергілікті көмірмен жұмыс істейтін ЖЭС маңында орналасқан. Сонымен алюминий өндірісін орналастырудағы басты фактор — арзан электр энергиясының болуы. Алдыңғы қатарлы технологиямен жұмыс істейтін ең жаңа алюминий кәсіпорындарының өзінде 1 т алюминий алу үшін 14 мың кВт/сағ электр энергиясы жұмсалады. Бастапқы энергия көздеріне бай АҚШ пен Ресейде алюминий өндірісінің өркендеуі байқалса, энергия қымбатқа түсетін Жапония мен Батыс Еуропа елдерінде, керісінше құлдырауда. Франциядағы зауыттар АЭС-тер маңына шоғырланған.
Маңызы жағынан 2-орын алатын түсті металл — мысты өндіру, негізінен, шикізат көзіне бағдарланған. Бұл кен құрамында мыс мөлшерінің өте аз (0,5 — 3,5%) болуымен түсіндіріледі. Бөлініп алынған бастапқы металды (мыс концентраты) одан әрі өңдеу электр энергиясын көп қажет ететіндіктен, көбінесе дамыған елдерде жүргізіледі. Мыс концентратын өндіруде Чили, АҚШ, Канада және Африкадағы Замбия мен Конго Демократиялық Республикасы ("мыс белдеуі") көзге түседі. Тазартылған мысты өндіруден АҚШ, Ресей, Жапония жетекші орын алады. Қазақстанның мыс өндірісінің де дүниежүзілік маңызы бар. Қазақстанда 2004 жылы 445 мың т тазартылған мыс өндірілді. Еліміздің бұл саладағы басты сауда әріптесі — Қытай.
Түсті металдарды (әсіресе сирек кездесетіндерін) өндіру технологиясы өте күрделі және қымбат болғанымеи FTP заманында оларға сұраныс ұлғайып отыр. Бұл түсті металдар көп қолданылатын аэроғарыштық және электроника салаларының өркендеуімен, металлургияда сапалы құймалар өндірумен байланысты.

Машина жасау өнеркәсібі[өңдеу]

Өнеркәсіптің жетекші саласы ретінде машина жасау дамыған елдерде айрықша орынға ие. Оның үлесіне өнеркәсіп өнімінің 36—40%-ы, индустрияда жұмыс істейтіндердің 34%-ы тиесілі. Қазіргі заманғы машина жасау — 300-ден астам өндіріс түрін біріктіретін, ғылымды ең көп қажет ететін, шығаратын өнім түрі бірнеше миллионмен есептелетін аса күрделі сала. Сондықтан халықаралық деңгейде ұйымдасу тиімді болып есептеледі. Машина жасау саласында дүниежүзіндегі аса ірі "Дженерал Моторс", "Форд Мотор", "Дженерал Электрик" (АҚШ), "Даймлер-Крайслер", "Сименс" (ГФР), "Мицуи", "Мицубиси", "Тойота Мотор" (Жапония) ұлтаралық бірлестіктері жұмыс істейді.
Машина жасау өнеркәсібінің ұдайы дамып, өркендеуі қоғам қажеттілігімен және FTP жетістіктерімен, көптеген өнімдерді (тұрмыстық техника, автомобиль, электрондық техника) тұтынудың жаппай сипат алуымен анықталады. Машина жасау өнеркәсібінің орналасуы бастапқыда металға бағдарланса, соңғы онжылдықтарда маман жұмыс күшіне, кейбір салаларының ғылыми-зерттеу орталықтарына, инфрақұрылымы дамыған ірі қалаларға шоғырлануы байқалады. Бірте-бірте бұл сала кәсіпорындары барлық жерде орналасатын болады.

Әлеуметтік-экономикалық даму деңгейі жоғарылаған сайын өндірістің құрылымы да күрделеніп, жеке салалардың арасалмағы өзгерді. Қазіргі кезде өнімнің құны бойынша электр техникасын жасау дәстүрлі салаларды артқа тастады. Ғылымды көп қажет ететін бұл салада өнім көлемі бойынша Жапония, АҚШ, Азиядағы жаңа индустриялық елдер, Қытай, Батыс Еуропа елдері жетекші орынға ие. АҚШ қарапайым құрал-жабдықтар шығаруға қарағанда күрделі, кымбат техника өндірісіне маманданған. Азия елдері жаппай сипаттағы компьютерлік техника мен тұрмыстық, электроника, ал Батыс Еуропа елдері байланыс құралдары мен медициналық, өндірістік және ғылыми құрал-жабдықтар шығаруға бағдарланған. Көлік маишналарын жасау автомобиль, аэроғарыштық өндіріс пен кеме, теміржол көлігін жасауды қамтиды. Көлік қолданылуы жөнінен азаматтық және әскери мақсаттағы машиналар болып жіктеледі. Шығаратын өнімінің саны (жылына 45—50 млн дана), өнім құны және сериялылығы жөнінен автомобиль жасау алдыңғы орында; бұл өнімге сұраныс дүниежүзі бойынша тұрақты есу үстінде. Жалпы, автомобиль өндірісінің 3/4-і жеңіл автомобиль үлесіне тиесілі (43-сызбанұсқаны қараңдар).
Барлық өнімнің 25%-ын жүк машиналары, арнайы (медициналық, өрт сөндіру, полициялық) автомобильдер мен автобустар құрайды (бұл көрсеткіш елдер бойынша айырмашылық жасайды). Автомобиль өндірісінің негізгі орталықтары — Батыс Еуропа, Солтүстік Америка және Жапония. Аймақтар арасында басты орын (өнімнің 1/3-ін береді) алатын Батыс Еуропаның өндірісі экспортқа бағдарланған, шығарылған өнімнің 75%-ы өндірілген елден сыртқа сатылады.

Жеке елдер арасында АҚШ пен Жапония өндіріс көлемі жөнінен жетекші орын алады, олардың әрқайсысы жылына, шамамен, 9—10 млн автомобиль шығарады. Автомобиль жасау күшті монополияланып, дүниежүзі бойынша бұл сала өнімінің 80%-ы аса ірі он автомобиль компаниясының үлесіне тиесілі. Әдетте, әр елдің өзіндік "автомобиль астанасы" бар; олардың қатарына өндіріс шоғырлануымен көзге түсетін Детройт (АҚШ), Вольфсбург (ГФР), Турин (Италия), Төменгі Новгород (Ресей), Нагоя-Токио (Жапония) жатады. Көлік машиналарының автомобильден басқа түрлерін (кеме, теміржол көлігі, ұшақтар) жасау да көрнекті орын алады. Кеме жасаудан Жапония, Корея Республикасы, Германия, Қытай жетекші орында. Қазіргі кезде сұйық өнімдер таситын танкерлерге, контейнер тасымалдаушы және мұзжарғыш кемелерге, туристік және ғылыми-зерттеу бағытындағы арнайы кемелерге сұраныс артып отыр. Ұшақ өндірісінде Сиэтл мен Лос-Анджелес қалаларындағы (АҚШ) "Боинг" зауыттарының тобы жәнеТулузадағы (Франция) "Конкорд" зауыты көзге түседі.