Географиядан есептер жинағы

Карта бетіндегі Қазақстанның қашықтықтарын есептеу

1. Карта бетінде Алматы мен Астана қаласына дейінгі (1020 км) арақашықтық 8,5 см құрайды. Картаның масштабын анықтаныз ? 1020 км : 8,5 см =120 (км -00000)

Жауабы: Картаның масштабы 1:12 000 000

1. Астана мен Қарағанды қаласының арасы 172 км болса, масштабы 1: 4 000 000 болатын картада арақашыктығы қанша болады ? 172 км : 40 (00000) = 4,3 см 

Жауабы: Картаның арақашықтыгы 4,3 см

1. Егер туристер тәулігіне 30 км/сағ жаяу жүретін болса, онда Казақстан Республикасының батысынан шығысқа қарай қанша күн жүреді ? 3 000 км : 30 км = 100 күн (3,3 ай) 

Жауабы : 100 күн (3,3 ай) жүреді

Қазақстан аумағындағы уақыт айырмасы. Сағаттық белдеулер

Есептеу жолы:

1. Кез келген елді мекеннің уақытын есептеп шығару үшін, сол елді мекен қай сағаттық белдеуде екенін білу керек, яғни Жер шеңберінің меридиан уақытын Жердің өз білігінен айналып шығатын уақытына бөлу (360°:24=15°).

2. Жергілікті уақытты анықтау үшін 1° меридиан бір-бірінен қанша уакыт айырма жасайтын табу керек (60мин:15°=4мин).

3. Екі қаланың уақыт айырмасын білу үшін сол қалалардың орналасқан бойлықтарын градус есебімен арақашықтығын 4мин-қа көбейтіп, 60 мин-қа болсе, екі нүктенің арасындағы уақыт уақыт айырмасы шығады.

Ескерту: егер қалалар батыс және шығыс бойлықтарда орналасса, градустарын бір-біріне қосасың, ал егер бір бойлықта орналасса, градустарын бір-бірінен аласың.

Жауабы: Нью-Иоркте танғы сағат 6⁰⁰

2. 7°ш.б. орналасқан Алматы қаласында 10 қазанда таңғы сағат 8°° болғанда 117° б.б. Сан-Диего қаласында қай күннің қай уақыты болады ? 77°ш.б.+ 117° б.б.х 4 мин. : 60 мин = 11 сағ. 8 ⁰⁰ - 11⁰⁰ = 21⁰⁰ 

Жауабы: Сан-Диегода 9 қыркүйек кешкі сағат 21

3. Ұшақ Астанадан Киевке сағат 11⁰⁰-де ұшып шықты, сонда Киевке сағат қаншада жетеді ?

71 °ш.б. - 31 °ш.б. = 40 х4 мин.= 180 мин : 60 мин ~ 3 сағ. 11 ⁰⁰ - 3 = 8 8 + 3 = 11⁰⁰ Жауабы: Киевке ұшақ сағат 11⁰⁰ болады

3. Тараз қаласында сағат түскі 13⁰⁰ болғанда Атырауда, Бішкекте, Бакуде, Берлинде, Лондонда сағат неше болады ? 71° - 52° = 19x4 = 76 : 60 = 1 сағат 13°° - 1 сағат = 12 ⁰⁰ Атырауда сағат 12 ⁰⁰ Бишкекте сағат 13⁰⁰ Бакуде сағат 12⁰⁰ Берлинде 9⁰⁰ Лондонда сағат 8⁰⁰

Қазақстанның климаты

Есептеу жолы:

Ауаның салмағы 1 см² - 1 кг 33 грамм (1,33 кг); 100 см ² -133 кг. Ауа температурасы әрбір 100 метр биікке көтерілгенде 0,6 °С-қа төмендейді.

Атмосфералық қысым әрбір 10 метрге көтерілгенде 1 мм-ге төмендейді. Мұхит деңгейіндегі атмосфералык қысым 45 ⁰ солт. ендіктегі теңіз деңгейімен қысым 760 мм сын.бағанасы, құрлықта 1мб = 0,75 мм с.б. тең. 760 мм : 0,75 мм = 113,3 760 мм сынап бағанасы = 113,3 мб тен

Тапсырмалар:

1. Сынып бөлмесінің ұзындығы 8 м, ені 5 м, биіктігі 3 м болса, осы бөлмедегі ауаның салмағы қанша болады ? (8м х 5м х 3м) х 1,33 кг = 160 кг 

Жауабы: ауаның салмағы 1 см² -160 кг

1. Тау етегіндегі атмосфералық қысым 670 мм с.б. , ал оның басындағы қысым 440 мм с.б. болса, осы таудың биіктігі қанша ? (670-440 мм) х 10 м = 2300 м 

Жауабы: таудың биіктігі 2300 м

1. Егер төбенің биіктігі 40 м. , атмосфералық қысым 759 мм с.б. көрсетсе, онда төбенің етегінде атмосфералық қысым қанша ? 40 :10 м = 4 м 758 мм + 4 = 762 мм с.б. 

Жауабы: төбе етегінде 762 мм с.б.

1. Жер бетінде атм. қысым 750 мм с.б. болса, 5000 м биіктікте ұшып бара жатқан ұшақ бортының сыртында қандай атмосфералық қысым болады ? 5000 м : 10 м = 500 м 750 мм - 500 м = 250 мм 

Жауабы: ұшақ бортында атмосфералық қысым 250 мм с.б.

5. Жер бетінде ауа температурасы +20⁰ С болса, 3000 м биіктіктегі температура қанша болады ?

6⁰ х 3000 = 18⁰ С 20⁰-18⁰ = +2⁰С 

Жауабы: +2 ⁰ С

1. Егер барометр төбенің табанында 762 мм с.б., ал төбенің басында 757 мм көрсетіп тұрса, онда төбенің биіктігі қанша ? 762 -757 = 5 мм с.б. 5х10 = 50м 

Жауабы: төбе биіктігі 10 метр

7. Таудың етегінде температура + 20 ⁰ С, ал шыңында -16 ⁰ С болса, таудың биіктігі қандай ?

(+20 °С) + (-16 °С) = 36 °С 36 : 6 = 6000 м

 Жауабы: таудың биіктігі 6000 м

8. Джомолунгма биіктігі 8848 метр, тау етегінде температура + 16° С, ал тау шыңында қандай ?

8848 : 1000 х 0,6° С = 5,3 (+16) - 5,3 = + 10,7 ⁰ С

 Жауабы: шыңында температура + 10 ⁰ С

9. Егер бір күнгі ауа қысымы 1040 мб болса, ол қанша мм сын. бағ. тең болады ? 1040 мб х 0,75 мб = 780,0

Жауабы: 780 мм сын. баг.

10. Астанада ауа қысымы 977 мб, ал оның атмосфералық қысымы қанша мм сын.бағ. болады ? 977 мб х 0,75 = 732,75

Жауабы: ~ 733 мм сын. бағ.

11. Атырауда ауа қысымы 1022 мб, ал оның атмосфералық қысымы қанша мм сын.бағ. болады ? 1022 мб х 0,75 = 766,5

 Жауабы: 766 мм сын. бағ.

12. Таразда ауа қысымы 9372 мб ал оның атмосфералық қысымы қанша мм сын.бағ. болады ? 9372 мб х 0,75 = 729 

Жауабы: 729 мм сын. бағ.

13. Қызылорда ауа қысымы 1003 мб ал оның атмосфералық қысымы қанма мм сын.бағ. болады ? 1003 мб х 0,75 = 752,25 

Жауабы: 752 мм сын. бағ.

14. Петропавл қаласында буланушылық мөлшері 500 мм, жауын-шашын 500 мм болса, ылғалдану коэффициенті қаншаға тең болады ?

К = 500 : 500 = 1 

Жауабы: Петропавлда ылғалдану коэфициенті 1-ге тең К = 1

15. Қызылорда қаласында буланушылық мөлшері 900 мм, жауын-шашын 150 мм болса, ылғалдану коэффициенті қаншаға тең болады ?

К = 900 : 150 = 0,17 

Жауабы: Қызылордада ылғалдану коэффициенті 0,17-ге тең К 1

Тапсырма. Есептер.

1. Қаныққан ауадағы су буы мөлшерін, яғни, төменде көрсетілген t-ра тәуелділігі неше грамм ?

-20 С-? (1) ОС-? (5) +20 С-? (17)+10 С ? (9)

2. Жел өрнегін сызыңдар.

Ш-6 күн О-7 СБ-9 күн ОШ-4 күн ОБ-3 күн Б-4 күн С-8 күн СШ-7 күн

Жауабы; 1 күн=0,5 см.

Ш-6=3 см О-7 күн=3,5 см СБ-9 күн=4,5 см ОШ-4 күн=2 см ОБ-3 күн=1,5 см Б-4 күн =2 см С-8 күн = 4 см СШ-7 күн = 3,5 см

Тапсырма-1. Биіктігі 40 м төбенің ба- сында барометр 758 мм с.б көрсетіп түрса, онда төбенің етегіндегі атмосфералық қысым қанша мм с.б тең болады ? 

Жауабы: 40:10=4758+4=762 Төбенің етегіндегі атмосфералық қысым 762 мб тең.

Тапсырма-2. Жылдық орташа t-ны есептеп шығарып, графигін сызыңдар.

І

ІІ

ІІІ

ІҮ

Ү

ҮІ

ҮІІ

ҮІІІ

ІХ

Х

ХІ

ХІІ

Жылдық орташа t

-15⁰

-12⁰

+3⁰

+4⁰

+5⁰

+12⁰

+16⁰

+14⁰

+8⁰

+1⁰

-5⁰

-14⁰

-15-12-5-14 =-46. 3+4+5+12+16+14+8+1=63 63-46= 17:12= 1,4 жылдық орташа t-ра

Тапсырма-3.

Мына мәлімет бойынша ауа температурасының өзгеру графигін сыз.

Және орташа температураны анықтаңдар.

Сағ 1-де -6° С, сағ 7-1°С, сағ 13+2°С, сағ 19 0°С.

-6-1=-7 -7-2=9

2+0=2 9:4=2,2 орт-а ~ 2,2° С.

6. Тапсырма.

Қалалар

Айлар

Жылдық орташа t

Жыл ампл

Қ

А

Н

С

М

М

Ш

Т

Қ

Қ

Қ

Ж

Аден

24

25

26

28

30

31

31

30

30

28

26

25

3,1

7

Москва

-10

-9

-4

5

13

16

18

17

11

5

-2

-8

4,3

28

1. Аден 24+25+26+28+30+31+30+30+28+26+25=362:12«3,1 жыл- дық орташа температура ~3,1 жылдық амплитуда=7.

2. Москва -10-9-4-2-8=-33°. 5+13+16+18+17+11+5=85°.

(85-33): 12~4,3 жылдық орташа температура ~4,3°С, жылдық амплитуда =28°С.

Географиялық есептер шығару жолдары

1.  Жер шары шеңберінің 1⁰ доғасының қанша километр екенін анықтаңыз?

Жауабы:  40000 :  360⁰  =  111км.

1. Африканың батыс жағалауынан шығыс жағалауына дейінгі экватор бойынша градустық қашықтығы қанша?

Жауабы:   111км  × 34⁰ =  3774км.

1. 70⁰ батыс бойлық бойынша Оңтүстік Американың солтүстігінен оңтүстігіне дейінгі қашықтығы қанша?

Жауабы:   111км  × 65⁰ =  7215км.

1. Мысалы ,100 метрде 200 қадам болды делік. Демек әрбір қадамның ұзындығы қанша болғаны?

Жауабы:   100 м  : 200 =  0,5 м.

1. Егер қашықтық 700метр болып, ал қағаздың көлемі бір ғана парақ болса, ол қашықтықты қағазға қалай түсіру керек?

Жауабы:    мұндай жағдайда қашықтық  кішерейтілген түрде бейнеленеді. Қағаздағы 1см 100 м орнына алынады. Бұл жағдайда сызбадағы қашықтық 7 см-ге тең болады.

1. Егер ұзындығы 9 метр , ені 6 метр, биіктігі 4 метр десек, сынып бөлмесіндегі ауаның салмағы қанша болатынын есептеп шығарыңыз?

Жауабы:   9 м ×6 м × 4 м =216 м³;

1 кг 300 г × 216 м³ = 280 кг 800 г.

(Бір куб сантиметр  ауаның салмағы 1кг 300 г шамасы екені есептеліп шығарылған)

1. Бөлменің ұзындығы 7 метр, ені 5 метр, биіктігі 3,5 метр. Бөлменің көлемі мен ондағы ауаның салмағын есептеңіз?

Жауабы:   7 м ×5 м × 3,5 м =122,5 м³;

1 кг 300 г × 122,5 м³ = 159 кг 29 г.

1. Көлемі 200 куб метр сынып бөлмесінің ауасында +20⁰ температура- да қанша литр су буы болады?

Жауабы:   200 м³ ×17 г =3400г= 3,4 л ;

1. Радио былай хабарлады: +10⁰ температурада ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 50% . Мұндай 1м³ ауада неше грамм су болады? Оның қанығуы үшін қанша су керек?

Жауабы:   t₁ = +10⁰ –да 9 г су буы – 100 % ;

t₂ = +10⁰ –да  Х г су буы – 50 % ;

Х =   =   4,5 г су буы.

+10⁰ температурада ауаның қанығу үшін 4,5 г су буы қажет.

1. Бір тонна мұхит суынан қанша тұз алуға болады ?

   Жауабы:   1 литр мұхит суындағы тұздылық 35‰;

1000 л  × 35‰ = 35000г

Өзеннің  1тонна суы  1000 л × 0,2 ‰ = 200г.

1. Егер тұздылығы 18‰ болса, Қара теңіздің 1 тонна суынан әр түрлі заттардың неше грамын алуға болады?

Жауабы:   1 тонна 1000 л ;

1000 л  × 18 ‰ = 18000 г

1. Бір тәулік ішінде ауа температурасы төмендегідей болып өзгерді: +4⁰, -2⁰,

+8⁰,+6⁰. Тәуліктің орташа температурасын тап ?

Жауабы:   4⁰ +( -2⁰) +8⁰+6⁰  =16⁰;

16 : 4  = 4⁰.

1. Таудың етегінде +20⁰, ал шыңында  -16⁰ болса, таудың биіктігі қандай ?

Жауабы:  + 20⁰ -( -16⁰)  =36⁰;

36 : 6 = 6 км.

1. Үш километр биіктікте термометр 0⁰ –ты көрсетті. Осы кезде тау етегінде температура қандай болды?

Жауабы:   6⁰×3 км = +18⁰;

15.Ұшақ қанатында ауа температурасы -30⁰ көрсетті. Осы кезде жер бетіндегі температура  +24⁰болса , ұшақ қандай биіктікте көтерілген ?

Жауабы:   ( -30⁰) -24  =54⁰;

54⁰ : 6⁰ = 9 км.

1. Барометр тау етегінде 740 мм , ал тау басында 440 мм көрсетсе, тау басының биіктігі қандай?

Жауабы:   ( 740 мм- 440мм) × 10мм  =3000 м;

(Әрбір 100 метр  биіктеген сайын қысым шамамен 10 мм-ге кемиді. Ал 10метр биікте 1 мм-ге төмендейді.)

17.Ұшақ  үш километр биіктікке көтерілді. Егер жер бетіндегі атмосфералық қысым 750мм болса, ұшақ көтерілген биіктікте атмосфералық қысым қандай ?

Жауабы:  3км  = 3000м;

750 мм – ( 3000 м :10 мм)  =450 мм ;

1. Мәскеу қаласының атмосфералық қысымы 748 мм болса, мұхит деңгейімен салыстырғанда оның биіктігі қандай ?

Жауабы:   ( 760 мм – 748 мм) ×10мм  =120 м ;

(Мұхит деңгейінде барометрдегі сынаптың биіктігі 0⁰ –та 760 мм болады. Мұндай қысым қалыпты атмосфералық қысым болып табылады.)

1. Орташа айлық ауа температурасын есептеп шығарыңыз. Мысалы : желтоқсан айының орташа температурасы -8⁰С; Тамыз айының орташа температурасы +24⁰С. Аытқу температурасын табыңыз?

Жауабы:  + 24⁰ -( -8⁰)  =32⁰  ауытқу амплитудасы;

24⁰ – 8⁰  = 16⁰;

16⁰ : 2⁰ = 8⁰ орташа температура;

1. Арал теңізінің ауданында жауын –шашынның мөлшері 150 мм шамасында, ал булану мөлшері 1000 мм. Ылғалдану коэффицентінті анықтаңыз?

              Жауабы:     К =  ;            К =  = 0,15мм;

1. Астана қаласында жауын –шашынның жылдық мөлшері 300мм шамасында, ал булану мөлшері 600мм. Сонда ылғалдану коэффицентінті анықтаңыз?

              Жауабы:     К =  = 0,5мм;

1. 77⁰ ш.б. Алматыда- сағат 16⁰⁰, 73⁰ б.б. Нью-Иоркте – сағат х⁰⁰;

 

Жауабы:  360⁰ : 24 сағат = 15⁰                     1. 77⁰+73⁰ = 150⁰

1⁰ – х минут,                          2. 150⁰ ×4 мин = 600мин.

15⁰  – 60 минут:                         3. 600 :60 = 10 сағат,

= 4минут;                        4. 16⁰⁰ – 10⁰⁰ = 6⁰⁰ таңғы .

1. Семейде – 79⁰ ш.б.- 4 – ақпан, сағат 22⁰⁰ ; Токиода 139⁰ш.б. –та қай күн, қай сағат?

                Жауабы:  1. 139⁰ – 79⁰ = 60⁰;

60⁰ ×4 мин = 240мин;

240мин :60 = 4 сағат,

22⁰⁰ +4⁰⁰ = 2⁰⁰. ( 5-ақпан, түнгі сағат 2⁰⁰).

1. Аустарлия материгінің оңтүстік жарты шардағы үлесі % қанша?

Жауабы:   Жердің жалпы көлемі- 510 млн. км²;

510 млн. км² : 2 = 255 млн. км²;

Аустралияның көлемі –аралдары мен қоса есептегенде -9млн.км²

= 3,5% ;

1. Батыс Қазақстанның экономикалық ауданындағы 2179 мың адамның 71% экономикалық белсенді халық. Оның 52 % өндірістік емес салада жұмыс істейді.Өндірістік емес салада жұмыс істейтін адам санын тап ?

                Жауабы:        1.     = 1547,09 мың адам ;

       = 804,4 мың адам ;

26. Африка материгінің дүние жүзлік құрлықтағы аудан үлесі – қанша ?

Жауабы:                   = 5,89 % ;

1. Оңтүстік жарты шардың ауданы 255 млн. км²; Оңтүстік жарты шардағы құрлық ауданы 49 млн. км².Оңтүстік жарты шардағы мұхит үлесін тап ?

                    Жауабы:   1. 255млн км²– 49млн.км² = 206 млн.км²;       = 81 % ;

1. Карта бетінде 2– нысан арасындағы қашықтық 13см. Жер бетіндегі қашықтық 455 км. Картаның масштабын анықтаыңыз?

                   Жауабы:   1. 1:45 500 000;

1см-де – 455км;

1. 500 000 : 13 = 3500 000.

1. Өзеннен жолға дейінгі қашықтық 1 км, оның картадағы өлшемі 20 см; Масштабын анықта?

Жауабы:   1. 1:100 000;

1см-де – 1км;

1. 000 : 20 = 5 000.

1. Солтүстік жарты шардағы құрлықтың үлесі 39% . Осы жарты шардағы мұхиттың ауданын анықтаңыз?

Жауабы:   Жердің жалпы көлемі- 510 млн. км²;

510 млн. км² : 2 = 255 млн. км²;

100% – 39% = 61% = 155,55млн.км² немесе 156 млн.км².

1. Республиканың жер қоры -270 000 000 га; Оның ішінде шабындық пен жайылым 190 000 000 га алып жатыр. Шабындық пен жайылым үлесін тап ?

Жауабы:    = 70,3%;

География сабақтарында білім түрлерін берудің жан-жақты жолдары бар. Мысалы сабақта қай тақырыпқа болмасын ғылыми-теориялық әдебиеттер, оқу-әдістемелік құралдар, көрнекіліктер, бейне таспалар пайдалануға болады. Қазір жаратылыстану, география пәнін жүйелі оқыту әрбір мұғалімнің алдына үлкен жауапкершілік жүктеуде. Пәнді жүйелі оқытуда білімнің бірнеше түрі қамтылды. Атап айтқанда геоглогиялық-геогморфологиялық, климотологиялық, картографиялық, топонимикалық, номенклатуралық, тарихи, экономикалық және экологиялық білімдер. Геологиялық-геморфологиялық білім беру арқылы оқушылар жер қыртысының тұрақты және оның даму барысында үздіксіз өзгеріп отыратыны жөнінде көптеген деректерден теориялық ұғым алады. Бұл деректер өсімдіктер мен жануарлардың ұзақ уақыт табиғи жолмен дамығанын қуаттайды. Сондықтан жердің пайда болуымен ондағы тіршіліктің дамуы жөніндегі ғылыми-геологиялық көзқарастар табиғаттың барлық құбылыстарын материалистік тұрғыдан түсіндіруге ерекше орын алады. Геологиялық білім халық шаруашылығының түрлі салаларында кеңінен қолданылады. Осы білімнің арқасында түрлі кендердің, мұнайдың, көмірдің, темірдің тағы басқа да пайдалы қазбалардың қоры ашылып отыр. Ал мектеп оқушыларына геологиялық-геоморфологиялық білім географияның физикалық курсында 5-сыныптан бастап беріледі. 5-сынып оқулығы «Жаратылыстану» пәнінде жерді ғаламшар ретінде қарастырып, ондағы табиғи құрам бөліктермен танысады. Мұнда оқушылар 2 бағытта біріншіден, заттар мен дененлердің сыртқы құрамын оқиды, екіншіден, тәжірибе жүргізіп, оның нәтижесін бақылайды. Бұл жерде салмағын өлшеу, салыстыру есептері қолданылады.

Мұғалімнің берген тәжірибелі білім сапасы оқушылардың өзіндік танымдылық деңгейін дамыта түседі. Мұны игерген оқушылар тәжірибеде нәтижеге дұрыс көз жеткізе отырып, тапсырманы жүйелі түрде орындайды. Оқу материалдарының мазмұнын жақсы меңгеріп, жауап бергенде толық, дәлелдей отырып жеткізуге тырысады. Олардың сайлау және сөйлеу қабілеті дамиды. Сондықтан оқушылар физикалық географиядағы алғашқы геологиялық геморфологиялық терминдерді жақсы сақтауы үшін сабақта әдістемелік жұмыс дәптерін, кескін карта, картаның түрлерін, сызбаларды кеңінен пайдаланған жөн. Климотологиялық білім физикалық география курсында жер бетінің климатын оқығанда беріледі. Жер бетінің климатын, оның ерекшеліктерін, факторларын анықтайтын ғылым климотология деп аталады. Орта мектептерде климотологиялық білім оқушылардың жас ерекшеліктеріне байланысты беріледі. Ауа райы құбылыстарымен күнделікті өмірде кеңінен кездесеміз. Сондықтан ауа райы, климатының ерекшелігін, олардағы болып тұратын құбылыстар мен өзгерістерді білу адам баласына өте қажет-ақ. Ал бұл қажеттікті климотологиялық білім беру арқылы жүзеге асырамыз. Бұл жерде біз ауа райының күндік, айлық, жылдық температураны анықтау үшін де есептер шығарылады. Картографиялық білім оқушылар картамен жұмыс істеу кезінде беріледі. География курсын оқығанда тақырыпқа сай көрнекіліктің бірі – тақырыптық карталар мен глобус. Әрбір географиялық картаның өзіндік маңызы бар. Біреулері өндіріс орындары үшін қажет болса, енді біреулері экспедициялар, саяхатшылар үшін қажет. Картографияның дамуы физикалық және экономикалық географиямен тығыз байланысты. Мектепте карта тек көрнекілік құрал ретінде қолданылады. Географиялық картаның адам өмірінде алатын орны ерекше. Картамен жұмыс жасай отырып қалалардың координаталарын тауып, арақашықтықтарын өлшеу жұмыстарында да есептер қолданылады.

Мысалы 8 сыныптарға «Кім есепке жүйрік?» тапсырмасын орындату: Шығыс Еуропа жазығының ұзындығы мен енін өлшеу, қашықтығын анықтау. Екі жазықтың жылдық температурасының диаграммасын сызу. t ° C t ° C 30 30 25 25 20 20 15 15 10 10 5 5 0 0 5 5 10 10 15 15 20 20 25 25 30 30 Қ А Н С М М Ш Т Қ Қ Қ Ж ай аттары Қ А Н С М М Ш Т Қ Қ Қ Ж ай аттары Екі аймақтың ең солтүстігінде орналасқан қалалардың координатын табу. Осындай тапсырмаларды орындату арқылы сабақта есептерді шешу арқылы оқушылардың ой-өрісін дамытуға болады. 9 сыныпқа Халық тығыздығы тақырыбында, - Жердегі халықтар орташа тығыздығын қалай есептейді? Формула құрастыру. - Қазақстанның халқының орташа тығыздығын есептеу. Орташа тығыздығы = Халық саны = 14,953 = 5,5 адам Жер көлемі 2,724 1 км² - 5,5 адам. Павлодар 775 = 6,1 адам 1 км² - 6,1 адам. 127 6 сыныптар үшін есептерді қолданудың жолдары:

Жарық жыл- 1 жылда өтетін қашықтықтағы немесе 1жылда

46 млн км жетеді. Оның жылдамдығы секундына 300 000 км.

Қашықтықты жарық жыл қанша уақытта кесіп өтетінін анықтау.

Жарық жыл арқылы қашықтықты анықтау.

108млн км

Шолпан

жарық

8мин 20 сек

қашықтық

t = 8мин 20 сек. Қашықт-?

Қашықт. = 108млн км. с -?

d =t •c

t = d : c

8мин•60сек = 480, 480+20 = 500

500•300 000 = 150 000 000 км.

Күн мен жердің ара қашықтығы

150 000 000 км.

108 000 000: 300 000 = 360 сек:60мин = 6 мин.

Күннен Шолпанға дейін жарық 6 минутта жетеді.

Жарық жыл- 1 жылда өтетін қашықтықтағы немесе 1жылда

46 млн км жетеді. Оның жылдамдығы секундына 300 000 км.

Қашықтықты жарық жыл қанша уақытта кесіп өтетінін анықтау.

Жарық жыл арқылы қашықтықты анықтау.

108млн км

Шолпан

жарық

8мин 20 сек

қашықтық

t = 8мин 20 сек. Қашықт-?

Қашықт. = 108млн км. с -?

d =t •c

t = d : c

108 000 000: 300 000 = 360 сек:60мин = 6 мин.

Күннен Шолпанға дейін жарық 6 минутта жетеді.

8мин•60сек = 480, 480+20 = 500

500•300 000 = 150 000 000 км.

Күн мен жердің ара қашықтығы

150 000 000 км.

Жердің орбитадағы орнына байланысты жыл мезгілдерінің ауысуы.

152 млн км

147 млн км

21 наурыз

Күн мен түн теңеледі

Көктем

Күз

22 маусым

3 қаңтар

23 ½º

Жаз

Қыс

Қыс

Жаз

23 ½º

22 желтоқсан

5 шілде

Күз

Көктем

23 қыркүйек

Күн мен түн теңеледі

l - l = Δ l = 152млн км - 147млн км = 5 млн км

Жер Күнді орбита бойымен 365 күн 6 сағатта 1 рет айналып шығады.

3 жыл 365 күнмен бітіп, қалған 6 сағатты 24 сағатымыз бір күн

болғандықтан 24: 6 = 4 шығады. Сонда 4-ші жылда ақпан айына

1 күнді қосып 29 күнмен бітеді.

Ақпан айы 29 күнмен бітетін жылды “кібісе жыл” деп атайды.

Жердің орбитадағы орнына байланысты жыл мезгілдерінің ауысуы.

152 млн км

147 млн км

21 наурыз

Күн мен түн теңеледі

Көктем

Күз

22 маусым

3 қаңтар

23 ½º

Жаз

Қыс

Қыс

Жаз

23 ½º

22 желтоқсан

5 шілде

Күз

Көктем

23 қыркүйек

Күн мен түн теңеледі

l - l = Δ l = 152млн км - 147млн км = 5 млн км

Жер Күнді орбита бойымен 365 күн 6 сағатта 1 рет айналып шығады.

3 жыл 365 күнмен бітіп, қалған 6 сағатты 24 сағатымыз бір күн

болғандықтан 24: 6 = 4 шығады. Сонда 4-ші жылда ақпан айына

1 күнді қосып 29 күнмен бітеді.

Ақпан айы 29 күнмен бітетін жылды “кібісе жыл” деп атайды.

Тұсбағар

Азимут (арабша ас-сумут-жол)

белгілі бір затқа қарай

жүргізілген бағыт пен

солтүстік бағыттың арасындағы

бұрыш.

Азимут А әрпімен белгіленеді,

қасына градус мөлшері жазылады.

0 ° -360 ° - есептелінеді.

0 °

С

315 °

СШ

СБ

45 °

270 °

Ш

Б

90 °

ОБ

ОШ

135 °

225 °

Жер бетіндегі заттардың

азимутын табу.

О

180 °

Тұсбағар

Азимут (арабша ас-сумут-жол)

белгілі бір затқа қарай

жүргізілген бағыт пен

солтүстік бағыттың арасындағы

бұрыш.

Азимут А әрпімен белгіленеді,

қасына градус мөлшері жазылады.

0 ° -360 ° - есептелінеді.

0 °

С

СШ

СБ

315 °

45 °

90 °

270 °

Ш

Б

ОШ

225 °

135 °

ОБ

Жер бетіндегі заттардың

азимутын табу.

О

180 °

Тұсбағар

65 º

4

290 º

65 º

765 м

3

290 º

281 м

2

40 º

40 º

321 м

1

Тұсбағар

65 º

4

290 º

65 º

765 м

3

290 º

281 м

40 º

2

40 º

321 м

1

2).

1).

100 м

3 рет жүріп өтеді.

172+174+171 = 517

517 : 3 = 172

100м :172 = 0,58 м

Қос қадам

1).

2).

100 м

3 рет жүріп өтеді.

172+174+171 = 517

517 : 3 = 172

100м :172 = 0,58 м

Қос қадам

Масштаб (немісше мас- өлшеу, штаб-таяқ) жер бетінде өлшенген қашықтықты қағазға қанша рет кішірейтілгендігін көрсететін бөлшек сан.

Сан масштаб: 1 : 30000

алымы бөлімі

Атаулы масштаб: 1 см-де – 300 м.

Сызық масштаб:

метр 300 0 300 400 500 км

1 см

Ұзындық өлшем бірлігі (түзу)

1 км = 1000 м

1 м = 100 см

10 см = 10 мм

Аудан көлемі

1 км ² = 1000000 м ²

1 м ² = 10000 см ²

Мысалы, картаның масштабы 1:30 000. Бұл масштаб бойынша 1 см-ге 300 м сәйкес келеді. Картадан өлшенген кесіндінің ұзындығы 3,7 см дейік.

Сонда 30000 · 3,7см = 111000см немесе 1110м.

Масштаб (немісше мас- өлшеу, штаб-таяқ) жер бетінде өлшенген қашықтықты қағазға қанша рет кішірейтілгендігін көрсететін бөлшек сан.

Сан масштаб: 1 : 30000

алымы бөлімі

Атаулы масштаб: 1 см-де – 300 м.

Сызық масштаб:

метр 300 0 300 400 500 км

1 см

Ұзындық өлшем бірлігі (түзу)

1 км = 1000 м

1 м = 100 см

10 см = 10 мм

Аудан көлемі

1 км ² = 1000000 м ²

1 м ² = 10000 см ²

Мысалы, картаның масштабы 1:30 000. Бұл масштаб бойынша 1 см-ге 300 м сәйкес келеді. Картадан өлшенген кесіндінің ұзындығы 3,7 см дейік.

Сонда 30000 · 3,7см = 111000см немесе 1110м.

21 см

Д әптер бетінде план сызу. Сандық масштаб құру.

20 см көлемінде сызу керек.

Қашықтық 12 км.

12км 1200 000 см

= = 60 000.

20 см 20 см

Ұзындық 60 000 есе кішірейді.

Сандық масштаб: 1 : 60 000.

Атаулы масштаб: 1 см-де -600м.

17 см

21 см

Д әптер бетінде план сызу. Сандық масштаб құру.

20 см көлемінде сызу керек.

Қашықтық 12 км.

12км 1200 000 см

= = 60 000.

20 см 20 см

Ұзындық 60 000 есе кішірейді.

Сандық масштаб: 1 : 60 000.

Атаулы масштаб: 1 см-де -600м.

17 см

Өр

 

Төбенің биіктігі -3,4 м.

Ылди

Горизонтальдармен төбені бейнелеуі,

әр шеңбер қашықтығы 5 м.

Горизонтальдар деп біиіктіктері бірдей нүктелерді қосатын қисық

сызықтарды айтады. Грекше горизон-шектеуші. Қолданылыды:

План Топографиялық карталар.

һ – 3,4 м. d -ә рбір ендік сызық қашықтығы – 5м.

S -? S = d • һ = 3,4 • 5 • 4 = 68м. S = 68м.

4- горизонтальдар саны. b -ені.

d -5м. һ – 3,4 м. b -? b =d· һ = 5 · 3,4 = 17м.

Өр

 

Төбенің биіктігі -3,4 м.

Ылди

Горизонтальдармен төбені бейнелеуі,

әр шеңбер қашықтығы 5 м.

Горизонтальдар деп біиіктіктері бірдей нүктелерді қосатын қисық

сызықтарды айтады. Грекше горизон-шектеуші. Қолданылыды:

План Топографиялық карталар.

һ – 3,4 м. d -ә рбір ендік сызық қашықтығы – 5м.

S -? S = d • һ = 3,4 • 5 • 4 = 68м. S = 68м.

4- горизонтальдар саны. b -ені.

d -5м. һ – 3,4 м. b -? b =d· һ = 5 · 3,4 = 17м.

Пропорция құру арқылы географиялық

координатаны табу.

φ -ендік, λ -бойлық.

Павлодар қаласы φ = 50 ° -60 ° с.е., λ = 70 ° -80 ° ш.б..

↨ 10 ° және 4,45см. Повладар:1,0см.

4,45см 1,0см 10 ° · 1,0см

= ; Х = = 2,2 ° . φ = 52,2 ° с.е..

10 ° Х 4,45см

2,7см 2,0см 10 ° · 2,0см

= ; Х = = 2,2 ° . λ = 77,4 ° ш.б. .

10 ° Х 2,7см

Глобуста қашықтықты өлшеу.

Екі нүкте аралығын жіппен өлшеп, оны сызғышқа салады. 4,7см.

1: 83 000 000 масштабтағы глобус. 4,7см · 830км = 3901км

Пропорция құру арқылы географиялық

координатаны табу.

φ -ендік, λ -бойлық.

Павлодар қаласы φ = 50 ° -60 ° с.е., λ = 70 ° -80 ° ш.б..

↨ 10 ° және 4,45см. Повладар:1,0см.

4,45см 1,0см 10 ° · 1,0см

= ; Х = = 2,2 ° . φ = 52,2 ° с.е..

10 ° Х 4,45см

2,7см 2,0см 10 ° · 2,0см

= ; Х = = 2,2 ° . λ = 77,4 ° ш.б. .

10 ° Х 2,7см

Глобуста қашықтықты өлшеу.

Екі нүкте аралығын жіппен өлшеп, оны сызғышқа салады. 4,7см.

1: 83 000 000 масштабтағы глобус. 4,7см · 830км = 3901км

ендік

60 º 90 º

60 º В

Н

С D

А

40 º

бойлық

Ендікті анықтау.

Картада АВ 20°-қа тең. 

АВ – 20°                         х = АН · 20°.

АН – х                                    АВ 

АН · 2 1,3 •20 º

х = = = 9 °

     АВ 2,8 

9 ° +40 ° = 49 ° . АН = 49 ° .

ВН қашықтығын өлшесек табылған шаманы 60 ° -тан алып тастаймыз.

Бойлықты да осы әдіспен есептеп табамыз.

Сызғышпен СД және СН қашықтықтарын өлшейміз.

                                  СД – 30 °              СН · 30 °.

х =

                               СН – х                             СД

 

Меридиандар мен параллель сызықтарының қиылысуынан пайда болған тор

градус торы деп аталады.

ендік

60 º 90 º

60 º В

Н

С D

А

40 º

бойлық

Ендікті анықтау.

Картада АВ 20°-қа тең. 

АВ – 20°                         х = АН · 20°.

АН – х                                    АВ 

АН · 2 1,3 •20 º

х = = = 9 °

     АВ 2,8 

9 ° +40 ° = 49 ° . АН = 49 ° .

ВН қашықтығын өлшесек табылған шаманы 60 ° -тан алып тастаймыз.

Бойлықты да осы әдіспен есептеп табамыз.

Сызғышпен СД және СН қашықтықтарын өлшейміз.

                                  СД – 30 °              СН · 30 °.

х =

                               СН – х                             СД

 

Меридиандар мен параллель сызықтарының қиылысуынан пайда болған тор

градус торы деп аталады.